Na ukształtowanie się dzisiejszej politycznej mapy świata duży wpływ miał okres istnienia wielkich imperiów kolonialnych, zapoczątkowany w epoce Wielkich Odkryć Geograficznych.
Kolonializm jest to proces, polegający na podbijaniu i zasiedlaniu nowego terytorium, przeszczepianiu na jego gruncie swojej kultury i obyczajów.
Kolonia jest to kraj zależny, zarządzany przez władze administracyjne, powołane przez władze kraju zwierzchniego, tzw. "macierzystego".
Wyróżnia się 2 stadia kolonializmu (wg Frankla):
- fizyczne zdobycie terytorium, podporządkowanie ludności i złamanie jej oporu.
- narzucenie praw i instytucji przez zdobywcę podbitemu państwu.
Istnieją 3 główne kategorie imperiów kolonialnych:
- utworzone w wyniku ekspansji zamorskiej.
- utworzone w wyniku ekspansji na obszary sąsiednie.
- utworzone poprzez wykorzystywanie teorii o niesieniu misji cywilizacyjnej lub pomocy gospodarczej.
Przyczyny podbojów kolonialnych:
- polityczne.
- gospodarcze.
Najczęściej o podboju decydowały oba te czynniki. Do końca XIX wieku powszechna była opinia, że im państwo większe, tym jest silniejsze i ma większe znaczenie na arenie międzynarodowej.
Polityka kolonialna poszczególnych państw
Kraje kolonialne stosowały różną politykę wobec podbitych przez siebie terytoriów. Miało to decydujący wpływ na poziom gospodarczy podporządkowanych państw po odzyskaniu przez nie niepodległości.
Portugalia
Portugalia była pierwszym państwem, które stworzyło imperium kolonialne. Okres podbojów zapoczątkowany został w epoce Wielkich Odkryć Geograficznych w XV wieku.
Przyczyny wypraw
- potrzeba zdobycia środków na odbudowę państwa - w XV w. Portugalia miała duże trudności gospodarcze wynikające ze zniszczeń wojennych po okresie Rekonkwisty (wypędzenie Maurów z Półwyspu Iberyjskiego).
- poszukiwanie morskiej drogi do Indii - dwory portugalskie skupowały towary sprowadzane drogą lądową ze Wschodu (porcelanę, jedwab, korzenie). Szlak ten został jednak przerwany przez powstanie Imperium Osmańskiego. Turcy pobierali wysokie cła za przejazd przez terytorium ich państwa, w wyniku czego wzrosły ceny wschodnich towarów. Wobec tego konieczne stało się znalezienie nowej drogi na Wschód.
- osiągnięcia w technice budowy statków, nawigacji (Henryk Żeglarz i jego szkoła) i kartografii (mapy portolany).
Przebieg kolonizacji
W latach 1497 - 1498 Vasco da Gama opłynął Afrykę i dopłynął do Indii. Od tej chwili Portugalczycy, zaczęli na wybrzeżach położonych na trasie na Wschód zakładać faktorie handlowe: w Afryce - Wyspy Zielonego Przylądka, Angola, Mozambik, a w Indiach - Goa i Makau. Ponadto w 1500 roku dotarli do Brazylii.
Portugalia nie miała zdobywczych ambicji. Ich celem była wymiana handlowa. Dopiero po konflikcie zbrojnym z Hiszpanią o wpływy na nowo odkrytych lądach doszło do podziału na strefy wpływów między tymi dwoma państwami. W roku 1494 podpisano traktat w Tordesillas, w którym wyznaczono linię podziału - przebiegała ona około 11 tys. mil na zachód od Azorów. Wszystko położone na zachód od tej linii przyznano Hiszpani, a to, co na wschód - Portugalii. W konsekwencji Portugalia miała prawo do Brazylii i części terytoriów w Afryce. Umowę poprawiono w roku 1529 w Saragossie, gdzie ustalono, że linia podziału będzie przebiegać wzdłuż południka na wschód od Moluków na Oceanie Spokojnym. W późniejszym okresie Portugalczycy skolonizowali także Indochiny i Malaje.
W pierwszej połowie XVI wieku Portugalczycy założyli sieć ważnych punktów handlowych i strategicznych w basenie Oceanu Indyjskiego: od Mozambiku, przez wybrzeże Indii i Cejlon po Malakkę, Moluki i Timor, tworząc tzw. Estado da India, tzn. "państwo indyjskie" z ośrodkiem w Goa. Następnie dotarli do Chin i Japonii. W konsekwencji zmonopolizowali europejski handel ze Wschodem.
Polityka kolonialna
Portugalia narzucała w swoich koloniach feudalny system władzy. Władzę posiadał gubernator, który odpowiadał bezpośrednio przed królem. Ponieważ Portugalia nie posiadała potencjału ludnościowego nie prowadziła masowego osadnictwa na podbitych terytoriach. Portugalskie kolonie miały postać osad, bez statusu miast. Początkowo Portugalczycy nie mieli intencji dalszego podboju terytorialnego. Jednak z czasem zaczęli kolonizować Brazylię, gdyż wkroczyli tam Francuzi i Holendrzy. Pierwszą portugalską kolonią w Brazylii była Bahia (Salvador). Stanowiła ona początkowo jedynie przystanek po wodę i żywność w dalszej drodze. Kolonizacja Brazylii polegała na "wbijaniu się" równoleżnikowo w głąb terytorium. Powstały w ten sposób równoległe pasy o szerokościach 150 km, które otrzymywali w dzierżawę dostojnicy królewscy i krewni króla. Do końca XVI wieku powstało 15 takich pasów. Dzierżawcy tych ziem mieli za zadanie kontrolowanie obszaru i oddawanie 20% otrzymanych z nich zysków królowi. Po pewnym czasie zaczęli się oni jednak uniezależniać, chcąc przejąć te ziemie na własność. Spowodowało to zlikwidowanie tego systemu przez króla i połączenie terytoriów w jeden organizm państwowy (zajmował 10% powierzchni dzisiejszej Brazylii).
Portugalczycy nie dopuszczali tubylców do władzy lokalnej. Tubylcy nie mogli zostawać urzędnikami, nie mieli także swojego przedstawicielstwa na dworze królewskim.
Imperium portugalskie było bardzo słabe. Nie posiadało sprawnej administracji ani silnego wojska. Jego upadek nastąpił w latach 1974 - 1975, kiedy Portugalia przeżywała wewnętrzny kryzys.
Państwa, które wydostały się spod portugalskiej kolonizacji do dziś są biedne i słabo rozwinięte (Angola, Mozambik, Gwinea Bissau).
Hiszpania
Ze względu na dłużej trwający okres Rekonkwisty Hiszpania była opóźniona w stosunku do Portugalii. Koniec wojen z Maurami nastąpił w 1492 r. W tym samym roku Krzysztof Kolumb wyruszył na zachód.
Przyczyny wypraw
brak ziemi dla młodzieży szlacheckiej, która brała udział w Rekonkwiście - pozostali oni na dworze królewskim, obciążając skarbiec króla. Wysyłanie ich w podróże zamorskie było szansą pozbycia się ich. Mieli za zadanie skolonizować nowe ziemie w imieniu króla Hiszpanii.
odkrycie nowego lądu przez Krzysztofa Kolumba.
Przebieg kolonizacji
Hiszpania zmobilizowała cały prywatny kapitał, aby moc wysyłać wyprawy na nowo odkryte ziemie. Mimo, że była wyczerpana po wojnie wysyłała setki statków w rejon Zatoki Meksykańskiej i Morza Karaibskiego. Stworzenie Imperium hiszpańskiego trwało dość krótko - około 50 lat. Od 1492 do 1540 roku Hiszpanie skolonizowali obszar od Florydy po Patagonię. Poszukiwali złota, aby odbudować kraj ze zniszczeń wojennych. Okradali miejscowe plemiona indiańskie - Arawaków, Inków, Azteków i Chibcha. Od plemienia Chibcha usłyszeli legendę o Eldorado, czyli kraju bogactwa, pełnego złota. Zorganizowali szereg ekspedycji mających odnaleźć ten kraj. Kolonizacja hiszpańska posuwała się na północ i na południe od Morza Karaibskiego. Początkowo głównym ośrodkiem imperium była wyspa Dominikana, następnie stała się nim Kuba. Nowo opanowywane tereny nazywano wicekrólestwami. W ten sposób powstały: Wicekrólestwo Nowej Hiszpanii w Meksyku (państwo Azteków) i Wicekrólestwo Nowej Kastylii w Peru (państwo Inków). Następnie powstały jeszcze dwa wicekrólestwa w miejscu dzisiejszych Wenezueli i Argentyny.
Polityka kolonialna
Hiszpanie byli całkowicie nastawieni na podporządkowywanie sobie nowych terytoriów. Ich nadrzędną zasadą było: dużo brać, mało dawać.
Władzę w wicekrólestwach sprawowali tzw. wicekrólowie. Zostawali nimi kuzyni króla Hiszpanii. Wicekrólestwa dzielono z kolei na gubernatorstwa, a te niekiedy także na mniejsze jednostki administracyjne. Każda z tych jednostek miała swoją stolicę i urzędników.
W przeciwieństwie do Portugalii, Hiszpania wysyłała na nowo podbite terytoria osadników. Za zasługi w podbojach konkwistadorzy otrzymywali nadania ziemskie, wraz z zamieszkałymi tam Indianami.
Kolonie hiszpańskie początkowo świetnie prosperowały, a Hiszpania dużo zarabiała. Jednak zamiast inwestować zarobione pieniące, wszystko zostało skonsumowane. W konsekwencji Hiszpania się nie rozwinęła i bardzo długo jeszcze trwała w feudalizmie.
Rozpad imperium nie był nagły, można powiedzieć, że samo się "wypaliło" na początku XIX wieku. Państwa Ameryki Południowej odzyskały niepodległość w latach 1812 - 1830. Obecnie nie są tak zacofane jak państwa "postportugalskie" i nie są zależne od pomocy innych krajów.
Belgia
Imperium belgijskie zaczęło powstawać dosyć późno - dopiero od XVIII wieku.
Przebieg kolonizacji
Główną kolonią belgijską było Kongo belgijskie. Stanowiło ono prywatną własność belgijskiego króla Leopolda. W 1907 roku zarządzanie nad nią przejęła administracja belgijska. Po I wojnie światowej Belgia zajęła także Rwandę-Urundi.
Kongo Belgijskie było podzielone na dwie części: Kinszasę (Leopoldville) i basen rzeki Kongo zajęty przez tubylców. W XIX wieku cały obszar podzielono na sześć prowincji, których granice zbiegały się na linii rzeki Kongo - trzy prowincje na północ i trzy na południe od niej. Każda z prowincji posiadała własną stolicę, w której rezydowali urzędnicy. Właśnie w stolicach osiedlała się głównie ludność belgijska.
Polityka kolonialna
Belgowie stosowali podobne metody administracyjne jak Portugalczycy, tzn. narzucili swojej kolonii feudalny system władzy. Ludność tubylcza otrzymała status tzw. assimilado, tzn. była całkowicie poddana królowi, ale nie miała praw obywatelskich, prawa głosu i nie istniała także jej reprezentacja na dworze królewskim.
Belgia nie rozwijała szkolnictwa ani nie zwalczała kultury tubylczej. Była nastawiona wyłącznie na eksploatację gospodarczą. Belgowie podtrzymywali ponadto konflikty międzyplemienne ze strachu przed porozumieniem się ludności plemiennej i wybuchu powstania.
Konsekwencją polityki Belgów wobec Konga były problemy gospodarcze i słabość tego kraju. Nie stworzyli oni podstaw do rozwoju państwa. Obecnie Zair (byłe Kongo) ma duże trudności gospodarcze, mimo obecności złóż wielu bogactw naturalnych: złota, miedzi i kamieni szlachetnych.
Francja
Francuzi nigdy nie stosowali pojęcia "kolonie" w stosunku do zajętych przez siebie ziem. Nazywali je "posiadłościami zamorskimi".
Przebieg kolonizacji
Francuzi stworzyli Francuską Afrykę Zachodnią i Francuską Afrykę Równikową. Ponadto w ich posiadaniu była Algieria, która posiadała status specjalny. Algierię zamieszkiwała największa liczba francuskich osadników.
Marzeniem Francuzów było stworzenie imperium rozciągającego się równoleżnikowo od Dakaru na zachodzie po Dżibuti na wschodzie. Była to tzw. linia D-D. Na przeszkodzie
stanęło im imperium brytyjskie, które miało na celu stworzenie terytorium rozciągającego się południkowo od Kairu na północy po Kapsztad na południu - tzw. linia K-K.
Polityka kolonialna
Francja stosowała wobec swoich kolonii politykę asymilacji. Traktowali swoje terytoria jako część kraju i uważali, że należy przenieść na nie porządki francuskie. Wychodzili z założenia, że dzięki szerzeniu kultury francuskiej w "dzikich" krajach, prędzej nad nimi zapanują. Starali się także pozyskiwać sympatię miejscowych elit. Zakładali szkoły i uczyli tubylców języka francuskiego. Ta polityka okazała się bardzo skuteczna. Synowie miejscowych władców wyjeżdżali na studia do Francji, a po powrocie przejmowali władzę. Francuzi dopuszczali miejscowych wykształconych ludzi do sprawowania władzy lokalnej. Ponadto, w Paryżu powstał Departament Kolonialny, w którym pracowali przybysze z kolonii i reprezentowali swoje interesy.
Po rozpadzie imperium francuskiego w roku 1960 z jego obszaru powstało kilkanaście nowych państw. Nadal utrzymują one ścisłe związki z Francją i są to jedne z najlepiej rozwiniętych państw afrykańskich.
Wielka Brytania
Anglicy stworzyli największe imperium kolonialne na świecie. Było ono najsilniejsze ekonomicznie, najsprawniej zarządzane i przynoszące największe zyski. Wynikało to z faktu, iż tworzenie imperium zbiegło się w czasie z rozwojem kapitalizmu w Wielkiej Brytanii.
Przebieg kolonizacji
Wielka Brytania opanowała znaczną część Afryki. Jej terytorium rozciągało się południkowo, wzdłuż tzw. linii K-K (Kair-Kapsztad). Pod panowanie brytyjskie dostały się także Indie, Australia i znaczna część Ameryki Północnej.
Polityka kolonialna
Główną zasada brytyjskiej polityki wobec kolonii były tzw. rządy pośrednie. Polegało to na sprawowaniu władzy rękami tubylców. Brytyjczycy wysyłali jedynie gubernatorów do swoich kolonii, którzy mieli zorganizować administrację. Miało to zapewnić spokój, umożliwiający eksploatację miejscowych surowców dla brytyjskiego przemysłu, skuteczne ściąganie podatków i eksport brytyjskich produktów do kolonii.
Brytyjczycy zachowali system miejscowych praw plemiennych i dostosowywali swoją politykę w zależności od plemienia. Prowadzili także w ograniczonym stopniu edukację - jedynie dorosłych sprawujących funkcje urzędnicze.
Brytyjczycy nie prowadzili masowej akcji osiedleńczej. Ich osadnictwo ograniczało się do urzędników przybywających do kolonii na czas określony.
Jedyne osadnictwo, jakie prowadzili Brytyjczycy miało miejsce w Ameryce i Australii. Australię ustanowiono kolonią karną i zsyłano tam więźniów, natomiast osadnictwo amerykańskie spowodowane było kryzysem w Wielkiej Brytanii, a dokładniej w Irlandii. W XIX wieku, na skutek spadku plonów ziemniaka, przez Irlandię przetoczyły się fale głodu. W konsekwencji ludzie uciekali do Ameryki.
Niemcy
Kolonialne imperium niemieckie powstało bardzo późno - po 1871 roku. Zdobyli oni obszar dzisiejszej Namibii i utworzyli Niemiecką Afrykę Południowo-Zachodnią oraz na terytorium dzisiejszej Tanzanii stworzyli Niemiecką Afryką Wschodnią. Otrzymali oni ponadto od Anglii wyspę Zanzibar. Na obszarze Oceanii należały do nich: część Nowej Gwinei, Archipelag Bismarcka, Mariany, Karoliny, Wyspy Marshalla, Nauru i część wyspy Samoa (dzisiejsze Samoa Zachodnie).
Włochy
Od czasów podboju rzymskiego Włosi rościli sobie prawa do Libii i Abisynii (dzisiejszej Etiopii). Zawsze posiadali silne związki gospodarcze z tymi państwami. Abisynia stała się ich kolonią w 1889 roku i była nią do roku 1896 (najkrótszy okres kolonialny spośród państw afrykańskich). Została porzucona przez kolonizatorów, gdyż zorientowali się, iż posiada bardzo niekorzystne warunki środowiskowe, panują tam susze i brak jest surowców naturalnych. Libia dostała się w ręce włoskie po upadku Imperium Osmańskiego, do którego wcześniej należała, a niepodległość odzyskała w 1951 roku.
Od momentu powstania zorganizowanych państw narody walczą ze sobą w celu rozszerzenia swojego terytorium, zwiększenia swojego wpływu. Kiedy w Europie zabrakło już terenów do podbicia wielcy odkrywcy - Vasco Da Gama, Ferdynand Magellan, Krzysztof Kolumb dopływali do nowych ziem, opływali planetę. W tamtych latach żyli konkwistadorzy podbijający nowoodkryte tereny. Teraz, w XIX wieku politycy, chcąc zwiększyc swoja strefę wpływów tworzą kolonie.
Kolonializm (z łaciny colonia - osiedle), polityka mocarstw polegająca na opanowaniu i utrzymaniu w politycznej i ekonomicznej zależności krajów słabo rozwiniętych w celu czerpania zysków. Kolonializm to też system rządów oparty na takiej polityce. Zjawisko narodziło się w czasie odkryć geograficznych (XIV i XV w.). Proces podziału świata został usankcjonowany prawnie. W ramach porozumień międzynarodowych (pierwsze to traktat z Tordesillas z 1494) uznawano za dozwolone aneksje, handel terytoriami, podporządkowanie zamorskiej ludności władzy metropolii kolonialnych. Zdobyte terytoria miały różny status, były to kolonie, protektoraty, kondominia, terytoria mandatowe i obszary powiernicze, zarządzano nimi za pomocą administracji kolonialnej lub uzależnionych od kolonizatorów lokalnych struktur państwowych bądź plemiennych.
Swoje kolonie posiadała większośc państw europejskich, Stany Zjednoczone, Japonia, ChinyKażda państwo kolonizatorskie stworzyło własna ideologię, doktrynę, metody i specyficzny system zarządzania koloniami. Różnice te doprowadziły do odmiennych skutków ekonomicznych, społecznych i gospodarczych. W wielu krajach systemy polityczne z czasów kolonializmu mają duży wpływ na terażniejsze systemy polityczne. W szkole poznajemy zazwyczaj dwie odmienne drogi kolonializmu: dominiai protektoraty.
Dominium - termin określający stan prawny niektórych kolonii brytyjskich, wprowadzony w XIX w. Mogły one tworzyć własne rządy i parlamenty, bez możliwości prowadzenia polityki zagranicznej. Osobę króla angielskiego reprezentował gubernator.
Autonomię taką otrzymały: Kanada w 1867, Australia (Australijski Związek) w 1901, Nowa Zelandia w 1907 i Związek Południowej Afryki (Republika Południowej Afryki) w 1910. W 1926 po powstaniu Brytyjskiej Wspólnoty Narodów samodzielność dominiów bardzo się zwiększyła. Obecnie dawne dominia brytyjskie są suwerennymi państwami.
Protektorat (z łaciny protector - obrońca), forma władzy sprawowanej przez jakieś państwo, kraj zachowujący swe niektóre instytucje, rząd i administrację, ale znajdujący się pod kontrolą obcego państwa, prowadzącego jego sprawy zewnętrzne.
Najczęściej protektorat był wynikiem kolonializmu, zostawał narzucony słabszemu krajowi przez mocarstwo kolonialne (np. Egipt, Tunezja, Laos, Kambodża, Kuwejt).
Protektorat międzynarodowy wynika z kompromisu między mocarstwami dotyczącego zarządzania spornym terytorium (np. Wolne Miasto Gdańsk pod protektoratem Ligi Narodów).
Protektorat jest rozwiązaniem przejściowym, prowadzi do inkorporacji albo do uzyskania pełnej suwerenności. Wyjątkowa sytuacja dotyczy m.in. państw: Liechtensteinu, Monako, San Marino uznawanych za protektoraty i niezdolnych do pełnej suwerenności.
Podział Afryki
W sprawiedliwym podziale Afryki miał pomóc kongres berliński w 1885 roku, który został zwołany by zlikwidować wszelki konflikty kolonialne między krajami europejskimi.
Kolonie Wlk.Brytanii w Afryce.
W 1830 r. Niewiele było brytyjskich faktorii na zachodnim wybrzeżu Afryki: Sierra Leone, Złote Wybrzeże, oraz Gambia. 31 lat podbity został Logos, który służył jako baza do podboju Nigerii, a w 1900 roku Anglia miała już kontrolę nad Kenią, Ugandą oraz nad Niasą - zawdzięczała to głównie Królewskiemu Towarzystwu Geograficznemu, towarzystwom misyjnym iludziom interesu. Za rada oficera-kolonizatora - Lugarda rząd administrował podbite kraje wraz z wodzami tubylczych ludów.
Brytyjska ekspansja na południu Afryki napotkała na opór Burów - protestanckich chłoów z Holandii. Już w latach 1834 i 1854 roku byli oni zmuszeni do ucieczki (?Wielki Trek?) z Kolonii Przylądka, później ponownie - z Natalu, i założyli niepodległe republiki Transwalu oraz wolne państwo Oranii. Po odkryciu w tych państwach złozy złota i diamentów wzmogło napływ brytyjskiej ludności i napięcie w stosunkach z burami. Ekspansjonistyczna plityka Anglika, Cecila Rhodesa doprowadziła do wojny burskiej - 1899-1902. Atak na Burow zakończył się fiaskiem. Warto tu też wspomnieć o ważnej postaci w poltyce angielskiej- Cecila Rhodesa, który rozpoczął kolonizację terytoriów między Transwalem a jeziorem Tanganika - tereny te były następnie nazwane Rodezją (nazwa ta pochodziła od nazwiska kolonizatora). Po nieudanym ataku na Burów w 1895r rozpoczął się zagospodarowaniem Rodezji - zbudował pierwszy odcinek linii kolejowej mającej połączyć Przylądek z Kairem.
Do kolonii brytyjskich w Afryce w roku 1887 został przyłączony kraj Zulusów ( właczony do Natalu).
Francja i jej kolonie
Wielu historyków i nie tylko przeciwstawia politykę kolonialną Francji brytyjskim rządom. Francja administrowała bezpośrednio poprzez różne instytucje co powodowało brak spójności. Kolonie sprzed 1815 roku - Gujana, Martynika, Gwadelupa - były traktowane jako rozszerzenie granic Francji i mogły wysyłać deputowanych do Paryza, Francuska Republika Zachodnia i Madagaskar podlegały Ministerswtu kolonii, a protektoraty (np.Tunezja) Ministerstwu Spraw Zagranicznych. Algieria została podzielona na 3 departamenty i przypisania Ministerstwu Spraw Wewnętrznych.
Podboju Algierii dokonano w czasach monarchii parlamentarnej. ! 1830 roku zajęto Algier. Proklamacja świętej wojny przez Abd el-Kadera spowodowało zajęcie całego kraju (1839-47, gen. Bugeaud)Kabylia poddała się dopiero po 1871 roku. Konferencja, która odbyła się w Algierze w 1905 roku powierzyła porty marokańskie nadzorowi francuskiemu.
W 1881 roku bej Tunisu podpisał traktat w Bardo, na mocy którego Francja narzuciła temu krajowi protektorat.
Madagaskar przed kolonizacją był państwem o określonej strukturze, własnym rządzie, administracji, armii i posiadającym własny język - malgaski. Madagaskar był królestwem. Jean Laborde zdołał po wielu kłopotach zawrzeć w 1833 roku wstępny układ z królową Ranavaloną I, a w 1868 roku - traktat francusko malgaski. Śmierć Laborde?a oraz klęska Francji w 1870 roku spowodowały rozluznienie stosunków z Madagaskarem. W 1885 roku Jules Ferry ustanowił rodzaj protektoratu Francji, ale królowa Ranavalona III została uznana za władczynię całego terytorium. Powstania i zamachy na Francuzów doprowadziły do zbrojnej interwencji - kampania generała Duchesne?a zakończyła się sukcesem w pażdzierniku 1896 r. Rząd francuski wydał dekret o ?przejeciu w posiadanie? - Madagaskar stał się francuską kolonią. Generał Gallieni objął dowództwo korpusu okupacyjnego i przez 9 lat prowadził politykę pacyfikacyjną - zniósł niewolnictwo, ograniczył pańszczyznę, rozwinął gospodarkę oraz szkolnictwo.
Pomimo postanowień kongresu berlińskiego nadal dochodziło do starć - takich jak te z 1898 roku- kapitan Marchand musiał opuścić Faszodę (nad górnym Nilem) wyparty przez Brytyjczyka. W Senegalu Faidherbe toczył walki z Latirem, w Sudanie Francuzi napotkali na opór wielkich państw ( z Ahmadou Segou i Samori Toure na czele). Samori został pokonany w 1898 roku, król Dahomeju, Behanzin poddał się w 1893, a Brazza zdobył dla Francji królestwo ludów Bataka (Afryka Środkowa). Ostatnim pokonanym był Rabah, w Czadzie, podbite w 1900 r.
Kolonializm w Azji
Indie
Wielka Brytania była pierwszym mocarstwem, które tuz po roku 1870 rozpoczęła kolonizować. W królestwie toczyła się polityczna walka o reformę wyborczą. Szef konserwatywnego rządu Disraeli (lord Beaconsfield) chcąc odwrócić uwagę od reformy rozpoczął kampanię kolonialna stawiając społeczeństwu przed oczy niebezpieczeństwo zewnętrzne i widoki zamorskiej potęgi.
Pierwszym ruchem do kolonizacji wolnych obszarów zeimskich było wykupienie przez Beaconsfielda w 1875 roku francuskich akcji Kanału Sueskiego - zwanego w tamtych czasach ?kluczem do Indii? .
Już dwa lata później, w 1877 roku za radą Disraelego ogłoszono królowę angielską - Wiktorię- cesarzową Indii, która przejęła tym samym sukcesję po dawnym państwie mongolskim. Proklamacja Indii podkreślała znaczenie tego państwa dla Imperium Brytyjskiego. Anglicy byli obecni w Indiach już w XVII wieku, a zdobyli ten półwysep w 1763. Aby panować nad krajem Anglicy podzielili Indie na Indie Brytyjskie i 565 księstw hinduskich i muzułmańskich, które podlagały władza maharadżów, nawabów lub nizamów. W sprawach polityki zagraniczenj decyzje należały do Brytyjczyków, a administrację nadzorowali rezydenci brytyjscy.
Po stłumieniu powstania sipajów - oddziału krajowców pod komendą angielska (1857-1858) nastąpiła reorganizacja administracji Indii. Kompania wschodnioindyjska została pozbawiona władzy, władzę sprawował z Londynu India Office, kierowany przez ministra. W Delhi ustanowiono rządy gubernatora generalnego z tytułem wicekróla oraz Indian Civil Service złożony z 2000 urzędników po specjalnym przeszkoleniu.
W latach pięćdziesiątych XIX wieku podjęto prace publiczne - budowę linii kolejowych, kanałów, dróg - umożliwiające postęp gospodarki i uprzemysłowiono niektóre porty. Brytyjczycy eksportowali z Indii bawełnę, jutę, indygo, co było niekorzystne dla gospodarki tego państwa. W latach 1866 - 1914 prawie 36 milionów Hindusów zmarło z głodu lub z powodu zakażenia dżumą.
Indochiny
Kolonizacja Indochin przez Francuzów wiązała się z otwarciem rynku chińskiego, do którego starali się dotrzeć przez Mekong, następnie przez rzekę Czerwoną. Kolonizacja odbywała się etapami: Konchinchina (Nam Bo, Nam Phan) i Kambodża - w czasach Drugiego Cesarstwa, Tonkin (stolica - Hanoi), Annam i Laos - w latach III Republiki. Król Norodom I wyraził zgodę na francuski protektorat w roku 1863, ale wkrótce zmienił zdanie - zakończyło się to interwencją zbrojną. W 1887 roku ustanowiono Związek Indochiński. Jedynie Syjam (obecnie Tajlandia) obroniła się przed imperializm kolonialnym.
Chiny
Chiny były niepodległym nikomu cesarstwem.
W 1839 roku mandaryn Lin Zexu wydał zakaz przemytu opium, który popierali Brytyjczycy. Zakaz ten stał się przyczyną natychmiastowego konfliktu zbrojnego. Armia chińska była zbyt słaba i Anglicy pokonali ją bez problemu. W wyniku wojny opiumowej Zachód uzyskał dostęp do pięciu portów, m.in. do Szanghaju. Handel przynosił umiarkowane zyski, nie usunięto przyczyn konfliktu. Na mocy traktatu z Tianjin w roku 1858 nasiliła się penetracja europejska. Otwarcie pięciu portów spowodowało bunt tajpingów
Podczas gdy władze mandżurskie z siedzibą w Pekinie prowadziły walkę z Tajpingami, stosunki z europejskimi mocarstwami uległy pogorszeniu, to z kolei spowodowało przybycie francusko-angielskiego korpusu ekspedycyjnego. Sukcesję po cesarzu, który uciekł objął jego pięcioletni syn Tonghzi, ale władze pełniła jego matka Cixi, która sprawiała ją do końca swojego życia.
W 1842 roku Chiny odstąpiły Wielkiej Brytanii Hong Kong - jedyne do chwili dzisiejszej todstąpione terytorium chińskie. W 1898 roku Wielka Brytania uzyskała prawo dzierżawy na 99 lat.
Birma
Birma znalazła się pod panowaniem angielskim.
Japonia
Japonia została zmuszona przez Stany Zjednoczone do otwarcia portów. Japonia została niepodległa, sama prezentowała dążenia imperialne, toteż prowadziła wojnę z Cesarstwem Rosyjskim o Koreę i Sacharini, ale głównie o port Artura. Wojnę wygrała Japonia.
Rosja
W 1914 roku Rosja zajmowała 1/6 globu od łodzi do Władywostoku. Była państwem imperialnym, co potwierdza chociażby fakt wojny japońsko-rosyjskiej w latach 1904-5.
Afganistan
Europejskie państwa kolonialne stopniowo opanowały kraje muzułmańskie. Anglikom, którzy rządzili w Indiach szczególnie zależało na Azji Środkowej aby powstrzymac ekspansje Rosji od północy. Na zachodzie Indii napotkali jednak opór Afganów - ludu górali i doskonałych jeźdźców, którzy odparli ich atak.W roku 1842 roku pokonali oni zupełnie armie angielską.
Kolejna próba podbicia kraju, w 1897 roku także się nie powiodła, zawarto więć układ ustanawiający Afganistan krajem neutralnym między imperium brytyjskim oraz rosyjskim.
