Wartości w serialach i ich znaczenie społeczne

By mówić o wartościach, należy uprzytomnić sobie znaczenie owego pojęcia. Występujące w literaturze spory o stworzenie ogólnej definicji wartości wskazują na duże zróżnicowanie kryteriów opisu tegoż pojęcia. Dla każdego oznacza ona bowiem coś innego. Dla jednych wartościami są wszystkie przedmioty i przekonania o nienormatywnym charakterze, determinujące względnie podobne przeżycia psychiczne i działania jednostek, dla drugich są to wszystkie przedmioty pożądania, które są upragnione przez człowieka i stanowią główny cel jego zabiegów. Wartościami mogą więc być zarówno przedmioty materialne, osoby, instytucje, rodzaje działania jak i idee, które uruchamiają ludzką motywację.
Istnieje ponadto co najmniej kilka sposobów dzielenia wartości ze względu na ich rodzaje. Zasadniczo stosuje się podział na wartości:
- autonomiczne ? wartości najważniejsze dla każdego człowieka, zajmujące centralną pozycję w hierarchii wartości każdego z nas, ich zaspokojenie jest niezbędne
- instrumentalne ? wartości podrzędne, które jedynie ?pomagają? w realizacji wartości wyżej wspomnianych
- uznawane ? wartości opierające się na przekonaniach określających ich obiektywne znaczenie w otoczeniu społecznym, spełniają rolę motywów działania, odznaczają się mocą i spontanicznością podobną do tej, którą charakteryzują się
- odczuwane ? wartości wywodzące się z indywidualnych skłonności człowieka, związane głównie ze sferą emocjonalną
- zinternalizowane ? wartości, przez które jednostka określa siebie samą
- deklarowane ? wartości, które jednostka deklaruje, ale nie realizuje ich w swoim życiu
Przykłady wszystkich wymienionych wyżej wartości możemy znaleźć nie tylko w naszym życiu codziennym, ale także w różnego rodzaju programach rozrywkowych oraz serialach, które wielu z nas ogląda bardziej lub mniej świadomie codziennie, lub przynajmniej raz w tygodniu.
W polskiej telewizji można wyróżnić dwa (do niedawna ujmowane biegunowo) modele. Pierwszy z nich stanowi telewizja publiczna, stanowiąca własność Skarbu Państwa, w wyniku czego przez niektórych nazywana jest telewizją państwową. Jej ustawowym obowiązkiem jest szerzenie tzw. społecznej wizji programowej (informowanie, uczenie oraz bawienie widzów). Drugi model telewizji to tzw. telewizja komercyjna będąca własnością prywatnego kapitału i zdaniem wielu nastawiona głównie na zysk.
Trudno oceniać, który z modeli jest bardziej wartościowy z punktu widzenia widzów. Oba bowiem mają zarówno swoje plusy, jak i minusy np. telewizję prywatną cechuje większa możliwość jeśli chodzi o wybór programów rozrywkowych, z kolei w telewizji państwowej, drażniące wielu widzów bloki reklamowe występują w mniejszym natężeniu.
Niestety ostatnimi czasy różnice pomiędzy wspomnianymi modelami ulegają zatarciu i telewizja publiczna coraz bardziej zbliża się do zasad organizacji telewizji komercyjnych. Aby zapewnić sobie widownię telewizja państwowa uprawia coś na kształt ?populizmu kulturowego?, prezentując programy będące pożądanymi przez większość ? dokładnie tak jak czyni to telewizja komercyjna. Takie postępowanie przedstawiciele telewizji publicznej usprawiedliwiają tym, że rezygnując z wpływów z reklam nie mieliby środków na finansowanie nawet tych nielicznych programów reprezentujących kulturę wysoką. Poparciem moich słów może stanowić porównanie udziału procentowego typów programów w tygodniowych emisjach stacji telewizyjnych. Emisja filmów oraz seriali w TVP sięga 49%, programów ekonomicznych, gospodarczych, społecznych i politycznych 8,2%, programów artystycznych 2,6%, programów naukowych 1.6%, podczas gdy udziały procentowe typów programów w tygodniowych emisjach stacji prywatnych wynoszą kolejno 43-56%, 2,6%, 1,9% oraz 1,6%.
W Polsce ze względu na dużą konkurencję, stacje telewizyjne, zarówno te publiczne (TVP 1, TVP 2, TVP Polonia, TVP Kultura i inne) jak i prywatne (Polsat, TVN, Puls, TV4, Tele 5) każdego dnia stosują różnego rodzaju zabiegi mające na celu przyciągnięcie widzów. Ocena wartości danego programu telewizyjnego skupia się zatem nie na analizie treści tego programu, ale na wskaźniku jego oglądalności. Prowadzi to do tego, że programy wygrywające w rankingach oglądalności są emitowane w najlepszym czasie antenowym, a programy cieszące się mniejszym zainteresowaniem, choć niejednokrotnie wartościowe pod względem np. edukacyjnym, ?spychane? są na godziny późno wieczorne czy wczesno poranne.
Tak jak inne audycje telewizyjne, tak też i seriale oceniane są pod kątem kryterium oglądalności. Serial jako gatunek filmowy należy do najczęściej oglądanych i ma nadal tendencję wzrostową. Producenci, także polscy, nie spoczywają na laurach i wciąż prześcigają się w pomysłach na kolejny utwór tego typu, przez co zajmują one coraz więcej czasu antenowego i nęcą widzów swoją treścią. Stwierdza się także, że pozycja seriali nigdy nie będzie zagrożona.
Należałoby zastanowić się w czym tak naprawdę tkwi sukces seriali i dlaczego właściciele każdej stacji telewizyjnej przykładają szczególną uwagę właśnie do tego typu rozrywki. Telewizja oferując nam to co chcemy oglądać, schlebia najczęściej gustom tzw. przeciętnego widza. Stał się on bowiem kluczem do otworzenia drzwi szerokiej widowni. Największe możliwości ku temu bez wątpienia dają seriale, które charakteryzując się łatwą i przyjemną treścią, stanowią dobry ?wypełniacz czasu?, sposób oderwania się od szarej rzeczywistości i tanią rozrywkę. Seriale stanowią także świetne pole do zamieszczania reklam, poprzez ?wplatanie? elementów reklamowych wprost do scenariusza. Np. w jednym z odcinków bohaterowie serialu ?Na dobre i na złe? piją herbatę, komentują bardzo pozytywnie jej smak, a operator robi mało dyskretne zbliżenie na jej markę ? Lipton.
Zdaje się, że sytuacja ta dobitnie świadczy o dominacji kryterium zysku, nad wartością społecznej misji. Miarą sukcesu są rankingi oglądalności i zyski finansowe z reklam, a nie dobro społeczne. W zastraszającym tempie doszło do tego, że popularność programu króluje nad jego jakością.
Możemy wyróżnić cztery główne typy seriali:
a) seriale fabularne ? są najbardziej zróżnicowanym typem seriali i charakteryzują się dramaturgiczną i najczęściej wielowątkową opowieścią.
b) seriale dokumentalne ? zwane przez niektórych telenowelami, poruszają często ważne problemy społeczne. Polskie produkcje tego typu opowiadają m. in. o życiu w dziecięcym szpitalu, w domu dziecka, o samotnych ojcach, poszukiwaniu pracy, ludziach korzystających z pomocy biur matrymonialnych czy agencji towarzyskich. Większość z nich cieszy się dużą oglądalnością. Np. ?S.O.S. Dzieciom!?, ?Zielona karta?, ?Nieparzyści?, ?Arizona?, ?Kochaj mnie?, ?Serce z węgla?, ?Ballada o lekkim zabarwieniu erotycznym?
c) seriale oświatowe - realizowane głównie w celach edukacyjnych jak np. seriale przyrodnicze. Mimo proklamowania ważnych z punktu widzenia telewizji publicznej wartości socjometrycznych związanych z ochroną środowiska, ze względu na małe zainteresowanie widzów, emitowane są niezwykle rzadko
d) seriale animowane ? można podzielić je na te kierowane do najmłodszych widzów (np. Miś Uszatek, Zaczarowany ołówek, Przygody kota Filemona, czy seriale Disneya z Myszką Miki) oraz nastawione na młodzież i widzów dorosłych (Miasteczko South Park, Simpsonowie oraz coraz bardziej popularni Włatcy móch).
Każdy z wymienionych typów seriali spełnia określone funkcje i kreuje różne wartości. Na uwagę zasługują moim zdaniem seriale dokumentalne, wśród których szczególnie wyróżnia się serial ?S.O.S. Dzieciom!? emitowany od kwietnia 2002 r. do 26 marca 2007r. Jest to serial, w którym w filmowy sposób opowiadane są historie kilku bohaterów. Są to najczęściej dzieci uzdolnione, ale pokrzywdzone przez los, porzucone przez bliskich, maltretowane lub zagrożone narkotykami i przestępczością. Serial tego typu pokazuje wagę problemów patologii, których najczęściej przeciętny widz nie dostrzega, lub nie chce dostrzegać w życiu codziennym.
Podobną tematykę porusza serial ?Kochaj mnie?, gdzie przedstawiono los małych dzieci przebywających latami w Domu Dziecka, które choć najczęściej mają rodziców, nigdy nie zaznały dotyku matki, miłości, czy poczucia bezpieczeństwa. Twórcom obu programów udało się uświadomić widzom, że ok. 20 tysięcy dzieci w całej Polsce nie ma domów rodzinnych, wskazać, jakie są przyczyny tego stanu rzeczy i co najważniejsze - uwrażliwić na los dzieci porzuconych.
Historie tego typu wskazują, że serial nie musi być jedynie tanią rozrywką niskiej kategorii. Dzięki odwoływaniu się do emocji widzów i promowaniu przez realizatorów programów wartości emocjonalnych takich jak empatia, miłość czy współczucie, niektórym małym bohaterom dzięki wsparciu wielu osób, udało się pomóc, znaleźć domy i rodzinę oraz zapewnić bezpieczeństwo.
Dobry i wartościowy serial nie musi także okłamywać widza i pokazywać tylko tego, co każdy chce zobaczyć. Tego typu serialem jest ?Serce z węgla" czyli telenowela dokumentalna, której pierwszym celem stało się odwoływanie do tzw. wyższych wartości, na czele których stoją wartości etyczne (dobro i prawda), prestiżowe (związane ze statusem społecznym), materialne (dobrobyt materialny i stabilizacja finansowa) oraz perfekcjonistyczne (np. ambicje).
W serialu tym opisano trwającą od kilku lat restrukturyzację polskiego górnictwa, która przyniosła na Śląsku wielkie zmiany. Realizatorzy serialu dokumentalnego przez pół roku towarzyszyli z kamerą byłym górnikom i tym, którzy jeszcze zjeżdżają pod ziemię. Obserwowali, jak układają sobie życie po podpisaniu cyrografu (dokumentu zgodnie z którym zobowiązują się nie wysuwać w przyszłości żadnych roszczeń wobec kopalni, a zwłaszcza nie podejmować pracy w zakładzie związanym w jakikolwiek sposób z górnictwem). Ze względu na to, że serial emitowano na szeroką skalę, a nie tylko na kanale regionalnym, duże rzesze Polaków postrzegający niegdyś górnictwo negatywnie, przekonało się o sile pięciowiekowej tradycji mieszkańców Górnego Śląska i przestało postrzegać górników jako osoby gorzej wykształcone i biernie wykonujące polecenia. Stali się oni w oczach wielu widzów tego serialu osobami potrafiącymi walczyć o swoje, które jednocześnie swym sukcesem chcą podzielić się z dziećmi potrzebującymi pomocy.
Z biegiem lat zaczęto odchodzić od seriali wojennych, których przykładem mogą być ?Czterej pancerni i pies?, ?Stawka większa niż życie?, czy ?Kolumbowie?, które szerząc wspomniane już wcześniej wartości socjocentryczne związane tym razem z bezpieczeństwem narodowym, służyły szerzeniu w społeczeństwie polskim postawy patriotyczno-obronnej oraz poznawaniu historii najnowszej. Pierwszy z wymienionych seriali odniósł niebywały sukces przez co był wielokrotnie wznawiany. Można także powiedzieć, że wychowało się na nim kilkanaście roczników młodych Polaków naśladujących postaci z filmu w zabawach na podwórku. Na sukces filmu złożył się przede wszystkim fakt, iż po raz pierwszy tematyka wojenna została potraktowana lżej niż do tej pory, a serial obfitował w zabawne sceny (obok oczywiście scen poważnych). Młoda publiczność pragnęła przedstawiania tematyki wojennej w innych niż skrajnie czarnych, pełnych martyrologii barwach, co bez wątpienia zwiększyło społeczne zainteresowanie nie tylko samym serialem, ale też tematyką wojenną i historią Polski.
W przypadku serialu ?Stawka większa niż życie? już sam tytuł sugeruje, że istnieją wartości ważniejsze niż dobro osobiste, a mianowicie ojczyzna. Głównym bohaterem jest tu polski oficer o pseudonimie J-23, który przenikając na tyły frontu jako Hans Kloss, szpieguje Niemców na potrzeby radzieckiego wywiadu. Jest przystojny, inteligentny, błyskotliwy co pomaga mu w zdobyciu sympatii widzów. Najważniejsze jednak w tej postaci jest to, że stanowi on wzór żołnierza i polskiego patrioty. Fakt, że szpiegując działa nieetycznie staje się nieistotny, gdyż widz wie, że czyni on to w słusznej sprawie. To, że Kloss pracuje właśnie dla radzieckiego wywiadu przedstawione jest jako coś naturalnego, tym samym w mit polskiego bohatera ? patrioty zostaje wszczepione, korzystne dla ówczesnych władz przekaz, że współpraca z radzieckim bratem była niezbędna do zwycięstwa nad Niemcami. Jest to więc przykład udziału wartości w modyfikacji dotychczasowego mitu dotyczącego patriotyzmu.
Z czasem jednak odchodzić od tego typu rozrywki, proponując widzom do wyboru wiele seriali obyczajowych. Dużym sukcesem okazał się być ?Czterdziestolatek? produkowany przez Telewizję Polską od 1974r. Serial pokazywał losy warszawskiej rodziny inż. Stefana Karwowskiego, które idealnie wkomponowały się w rzeczywistość lat 70. i propagandy sukcesu (m.in. budowa dworca PKP Warszawa Centralna, Trasy Łazienkowskiej czy Trasy Toruńskiej). Równocześnie serial eksponował wątki związane z tym przełomem w życiu mężczyzny zbliżającego się do ?czterdziestki?: romans, próby rzucenia palenia, obsesja na punkcie utraty włosów, próba zadbania o kondycję fizyczną, duma z dorobku życiowego i zawodowego, chęć samorealizacji przez działalność społeczną itd. Był to kolejny krok naprzód, ponieważ tego typu seriale znacznie przybliżyły tysiące ludzi do świata telewizji. Widzowie mogli bowiem co tydzień obserwować perypetie osób także popełniających błędy i mających podobne problemy jak oni sami.
Zabiegi stosowane przez producentów seriali nie tylko sprawiły, że odległa dotąd telewizja znalazła się w zasięgu ręki, ale też potrafiła zjednoczyć masy i sprawić, że całe rodziny zasiadały przed odbiornikami telewizyjnymi wyczekując na kolejny odcinek serialu.
Zaczęły powstawać seriale poruszające tematy charakterystyczne dla Nas Polaków, opisujące ówczesną szarą i codzienną rzeczywistość, którą wielu obserwowało spoglądając przez okno. Nikt bowiem poza Polakami, bez wcześniejszego zapoznania się historią Polski, głównie tej lat 70. i 80., nie zrozumie seriali takich jak ?Alternatywy 4?, czy ?Zmiennicy?, które mimo młodego wieku oglądałam wspólnie z rodzicami. Pierwszy z wymienionych seriali to ironia i kpina z peerelowskiej rzeczywistości, satyra na narodowe przywary, posunięta nierzadko aż do surrealizmu. ?Alternatywy 4? opowiadają o perypetiach mieszkańców bloku na nowym osiedlu w dzielnicy Ursynów w Warszawie pochodzących z różnych grup społecznych oraz przebiegłego gospodarza domu. Przez wielu ludzi serial ten określono mianem serialu kultowego.
W podobny sposób przedstawiono ?Zmienników?, kolejną produkcję Stanisława Barei, w którym spotykamy się z wyśmiewaniem PRL-owskiej rzeczywistości i absurdów życia codziennego, tym razem z punktu widzenia polskich taksówkarzy. W serialu tym młoda dziewczyna w przebraniu mężczyzny zatrudnia się jako kierowca w Miejskim Przedsiębiorstwie Taksówkowym. Tylko w ten sposób otrzymuje taksówkę i ze swoim zmiennikiem jeździ po Warszawie. Obserwacja życia zza szyb ?taryfy" wygląda czasem śmiesznie, czasem groteskowo, a niekiedy tragikomicznie. Sposób w jaki przedstawiono ówczesną sytuację, w której przyszło żyć Polakom był na tyle ciekawy, że pierwszą emisję ?Zmienników" w dniu 12 lutego 1988 roku obejrzało aż 18 630 000 widzów.
Kolejny typ seriali, który niesie poza wartością rozrywkową także wartości edukacyjne i zachowawcze związane ze zdrowiem i życiem, stanowią seriale medyczne. W ostatnich latach stały się one w Polsce plagą. W każdym tygodniu zarówno w telewizji komercyjnej jak i prywatnej emitowane są zagraniczne i polskie produkcje tego typu. Wymienić tu można zwłaszcza ?Chirurgów?, ?Dr House?a? czy ?Ostry dyżur? oraz seriale polskie ? ?Na dobre i na złe?, ?Daleko od noszy?, czy ?Szpital na perypetiach?.
Dzięki serialom tego typu duże masy społeczne mają okazję zapoznać się ze znaczeniem wielu terminów medycznych, obserwować z wygodnej i neutralnej pozycji przebieg operacji ratujących życie pacjentów, zrozumieć zasady funkcjonowania szpitali zarówno w Polsce, jak i zagranicą. Serial medyczny, z pozoru tak niepozorna rozrywka, poprzez ukazanie przyczyn i przebiegu poszczególnych chorób, bez wątpienia może także wpłynąć na zmianę nastawienia widzów do ich własnego stylu życia i zastanowienie się nad kruchością ludzkiego życia.
Dla przykładu zakupiony przez telewizję polską serial ?Dr House? bijący rekordy popularności w Stanach Zjednoczonych, opowiada o cynicznym, lecz zarazem genialnym diagnostyku, cieszącym się w środowisku medycznym opinią szaleńca i wichrzyciela. W każdym odcinku tytułowy dr House wraz ze swoim zespołem próbuje zdiagnozować i wyleczyć pacjentów przejawiających rozmaite objawy, nie wyjaśnione wcześniej przez innych lekarzy. Serial jest bardzo wysoko oceniany przez krytyków filmowych. Gazeta Washington Post nazwała go ?najlepszym dramatem medycznym od debiutu ?Ostrego Dyżuru?. Dla kontrastu można wspomnieć o polskim sitcomie wyświetlanym przez telewizję Polsat od 5 maja 2001r., który opisuje polskie realia szpitalne i podejście kadry medycznej do pacjentów. Pomimo dużego przerysowania zarówno postaci jak i sytuacji, oddaje on społeczną percepcję stanu polskich szpitali oraz mentalności części personelu medycznego.
Z kolei dzięki serialom o tematyce policyjnej, które zwracają uwagę na kwestie bezpieczeństwa i poszanowania życia ludzkiego (wartości interpersonalne), także przeciętny Polak może poznać sposoby walki z przestępczością oraz być może docenić pracę funkcjonariuszy policji. W Polsce pierwszym tego typu serialem stał się ?W11 ? wydział śledczy? emitowany w telewizji TVN od września 2004r., którego każdy ogląda średnio od 3 do 4 milionów widzów. Niedługo po nim w telewizji komercyjnej pojawił się kolejny serial ?Detektywi?. W obu serialach prezentowane są autentyczne śledztwa prowadzone przez kilkoro funkcjonariuszy pracujących także na typowych komisariatach w różnych miastach Polski.
Podobną tematykę poruszają seriale dokumentalno-fabularne, które zagościły na ekranach naszych telewizorów stosunkowo niedawno. Początkowo, w 2006r. pojawił się serial ?Sędzia Anna Maria-Wesołowska? wzorowany na niemieckim serialu ?Sędzia Aleksander Hold?. Akcja rozgrywa się na sali sądowej, gdzie rozpatrywane są różne sprawy karne. Zaczyna się od przedstawienia zarzutu przez prokuratora, następnie przesłuchiwani są świadkowie, a na koniec ogłaszany jest wyrok. Celem programu jest między innymi przybliżenie widzowi procedur postępowania sądowego (aczkolwiek przedstawionych w znacznie uproszczonej postaci) i oswojenie go z nimi. Rozprawy prowadzi tytułowa Anna Maria Wesołowska - sędzia Sądu Okręgowego w Łodzi, która gra w serialu samą siebie. Każda sprawa oparta jest na prawdziwych wydarzeniach, występują też autentyczni prawnicy i policjanci.
Dwa lata później telewizja TVN zdecydowała się na wyemitowanie innego serialu tego typu, który jednak porusza nieco inną tematykę. Choć przybliża on meandry procedur sądowych dla serialu tego charakterystyczne są pozwy o rozwód, alimenty, eksmisje, wnioski o pozbawienie władzy rodzicielskiej czy uregulowanie kontaktów z dzieckiem. Są to bowiem najczęstsze sprawy, które wpływają do sądu rodzinnego. Podobnie jak w ?Sędzi Annie Marii-Wesołowskiej?, tak i tutaj prezentowane sprawy oparte są na autentycznych historiach rodzinnych znajdujących swój finał na sali sądowej. Zwaśnione strony reprezentuje dwójka prawdziwych adwokatów z wieloletnim doświadczeniem.
Szczególne wartości estetyczne wiążą się z produkcjami telewizyjnymi polegającymi na ekranizacji wielkich dzieł literackich. Przykładowo w 1972r. wyemitowano po raz pierwszy serial nakręcony na podstawie powieści Władysława Reymonta ?Chłopi?, a 5 lat później ?Lalkę? Bolesława Prusa. Ze względu na to, że podane seriale kilkakrotnie wznawiano i emitowano w TVP POLONIA (polskim publicznym kanale telewizyjnym, skierowany głównie do Polaków mieszkających za granicą), seriale te mogły dotrzeć do dużej rzeszy polskiej młodzieży, dla której wygodniejsze stało się obejrzenie kilku odcinków w telewizji zamiast czytania grubych tomów powieści. Z drugiej strony seriale te ze względu na swoje wysokie walory edukacyjne i szerzone wartości intelektualne oraz estetyczne sprawił, że wśród polskiej diaspory określanej mianem Poloni nie osłabło poczucie więzi narodowych i nasza kultura nadal może być przekazywana z pokolenia na pokolenie. Seriale mogą być więc nośnikiem eksponującym dominującą w naszym kraju kulturę, wytwarzać i utrzymywać wspólnotę wartości oraz być transmitować dziedzictwo kulturowe.
W polskiej telewizji dominują jednak seriale zwane przez niektórych operami mydlanymi. Każdego dnia możemy zatem oglądać seriale takie jak ?Klan?, ?Samo życie?, ?Na Wspólnej?, ?Pierwsza miłość?, czy ?M jak miłość?, w których prezentowane są losy bohaterów podobnych do nas samych. z czasem zaczęto bowiem odchodzić od seriali, gdzie przedstawiane realia znacznie różniły się od tych polskich. O ile w przypadku seriali innego typu obserwuje się z roku na rok wzmożony import seriali zagranicznych, tak w tym przypadku stawia się na seriale polskie. Widzom znudziło się bowiem oglądanie tego, czego tak naprawdę nigdy nie będą mieć.
Dla przykładu ?Klan? będący najdłużej wyświetlanym polskim serialem telewizyjnym, opowiada o losach trzypokoleniowej rodziny Lubiczów, której seniorami są Maria i Władysław. Ona właścicielka rodzinnej apteki ?Pod Modrzewiem?, on emerytowany kurator sądowy do spraw nieletnich. Oboje stanowią zgodne i kochające się małżeństwo, a w czasie 50 lat pożycia dochowali się piątki dzieci, a po nich doczekali się gromadki wnucząt. Stanowią więc typową przykładną rodzinę, której nie obce są różnego rodzaju problemu. Nie pokazuje się tu niekończącego się szczęścia, czy ciągłych perypetii miłosnych. Bohaterami są zwykli ludzie, którzy mają własne rodziny, studiują, pracują, rodzą się i umierają. Podobnie jak my, obchodzą wspólnie święta, spotykają się ze sobą i żyją własnym życiem. Producenci serialu główną uwagę przykładają więc do wartości rodziny, do której powraca się w momentach życiowych porażek, gdzie szuka się schronienia i zrozumienia dla naszych życiowych pomyłek, rozczarowań i niepokojów.
Nie każda rodzina wykazuje jednak takie cechy. Istnieją rodziny patologiczne, dla których ?tolerancja? zajmuje najniższą pozycję w strukturze wartości. Dzieci wychowujące się w takich domach wyrastają na osoby, które nie są w stanie szanować poglądów, zachowań czy cech innych ludzi, co niejednokrotnie prowadzi do aktów przemocy lub złego traktowania osób innego wyznania, koloru skóry lub choćby innego stylu życia. Z czasem autorzy seriali chcąc przełamać temat tabu, zaczęły mniej lub bardziej świadomie unaoczniać widzom, że odrzucanie nieznanego i niedocenianie rozmaitości kultur, to przejawy zamknięcia się na cudze myśli i filozofię.
I tak w serialu ?Samo życie?, w którym akcja koncentruje się wokół pracowników tytułowego fikcyjnego warszawskiego dziennika, pojawiła się osoba niepełnosprawna, w ?Pierwszej miłości? poruszono problem prostytucji, a ?Klanie? chłopczyk z zespołem Downa.
W ?Rodzinie zastępczej? przedstawiono z kolei kilka problemów jednocześnie. Serialowa rodzina Kwiatkowskich posiadająca dwójkę własnych dzieci decyduje się adopcję trójki dzieci. Jednym z nich jest Romek, chłopiec pochodzący z Domu Dziecka, który początkowo sprawia problemy wychowawcze. Z czasem dołączają do niego dwie dziewczynki, z których jedna jest Azjatką i wyznawczynią buddyzmu, a druga Afroamerykanką. Wydarzenia te nie sprawiły jednak, że rodzina ta odbiega w znacznym stopniu od innych. Wręcz przeciwnie, wykazano, że ciepło i okazana pomoc mogą zdziałać cuda, a przy odrobinie chęci możliwe jest wychowanie dzieci na szanowanych i prawych obywateli, którzy będą w stanie ?wyniesiony? z domu system wartości przekazywać kolejnym pokoleniom.
Wymienienie w pracy przykładów typów i rodzajów seriali miało na celu wykazanie, że zarówno w polskiej jak i w zagranicznej telewizji nie ma programów bezwartościowych. Nie zgodzę się także z tezą, że wszystkie seriale proklamują kulturę niskiej jakości. Świat seriali jest bowiem na tyle zróżnicowany, że nie należy stosować uogólnień. Czym innym charakteryzuje się obejrzenie serialu dokumentalnego prezentującego ważne problemy społeczne i sposoby ich rozwiązywania, a czym innym będą amerykańskie seriale komediowe, których przesłania przeciętny polski widz może nie zrozumieć. Nie należy także umniejszać znaczenia seriali medycznych, policyjnych oraz dokumentalno-fabularnych, które prócz treści czysto rozrywkowych związanych z bawieniem i zaskakiwaniem widza, niosą ze sobą wartości edukacyjne.
Być może seriale obyczajowe nie prezentują szczególnych wartości intelektualnych, ale bez wątpienia wskazują na wartości interpersonalne związane z bezpieczeństwem rodziny, zrozumienie, ciepłem domowego ogniska, lojalnością. Dlatego też powinniśmy doceniać zabiegi stosowane przez producentów seriali i nie oceniać wszystkich jednakowo.