Wyżyna Kielecka

Wyżyna Kielecka (342.3) - nazywana dawniej Wyżyną Kielecko-Sandomierską, rozciąga się między Pilicą a Wisłą (od okolic Opoczna na północnym zachodzie do rejonu Sandomierza na południowym wschodzie). Pod względem rzeźby jest to pas fałdowań paleozoicznych i mezozoicznych, przy czym paleozoik pokrywają w części utwory czwartorzędowe (polodowcowe). W środku obszaru dominują Góry Świętokrzyskie z Łysicą (612 m n.p.m.), leżącą w paśmie Łysogór.

Jest ona pozostałością większego i wyższego górotworu hercyńskiego. Powstałe wtedy góry fałdowe zajmowały obszar Gór Świętokrzyskich i Wyżyny Sandomierskiej. Skały które tu występują to kwarcyty (twarde zmetamorfizowane piaskowce) kambryjskie i dewońskie, wapienie kredowe i jurajskie, piaskowce triasowe, a także marmury, łupki oraz iły.

Zróżnicowana odporność skał na wietrzenie spowodowała powstanie tzw. rzeźby rusztowej. Tworzą ją łańcuchy górskie i wysokie wzniesienia zbudowane z twardych, mniej podatnych na erozję-skał, poprzecinanych zagłębieniami powstałymi, w skałach miękkich (łupkach, iłach), bardziej podatnych na erozję. Jest to typowy przykład uzależnienia rzeźby do budowy geologicznej.

Lądolód skandynawski pozostawił tu swoje ślady w postaci moreny dennej płaskiej i licznych pól piaszczystych.

Wyżyna Kielecka obejmuje powierzchnię około 6,7 tys. km2 we wschodniej części Wyżyny Małopolskiej. Jest to teren wyżynny, składający się ze wzgórz i kotlin zbudowanych głównie z piaskowców. W części południowo - wschodniej fundament tworzą osady morskie. Pokryte są one warstwą lessu porozcinaną przez sieć wąwozów. Wysokości regionu wahają się od 200 do 400 m n.p.m., jedynie na obszarze Gór Świętokrzyskich przekraczają 600 m (Pasmo Łysicy ? 612 m). Stanowią one najwyżej wzniesioną część Wyżyny Kieleckiej. Powstały w orogenezie kaledońskiej, były modelowane również przez młodsze orogenezy. Znaczne powierzchnie leśne występują na północy (fragment Puszczy Świętokrzyskiej). W skład krainy wchodzi 7 mniejszych jednostek.

Wyżyna Kielecka ma złożoną budowę geologiczną. Znajdują się tu wychodnie skał paleozoicznych, triasowych i jurajskich. Najwyższym wyniesieniem Wyżyny jest pasmo Gór Świętokrzyskich. Północną część Wyżyny stanowią łagodne wzgórza zbudowane z triasowych piaskowców. Są to mezoregiony: Płaskowyż Suchedniowski, Garb Gielniowski, Przedgórze Iłżeckie. Południowo-wschodnią bardziej płaską część Wyżyny pokrytą lessami tworzy Wyżyna Sandomierska. Najbardziej na południe leży Pogórze Szydłowskie. Wyżyna Kielecka w północnej części województwa jest obszarem źródliskowym rzek o istotnym znaczeniu dla regionu. Stąd wypływają rzeki: Kamienna wraz z dopływami, Czarna Nida, Czarna Maleniecka, Czarna Włoszczowska, Opatówka i Koprzywianka. Rzeki z Gór Świętokrzyskich odpływają w różnych kierunkach, co decyduje że sieć rzeczna ma tu układ promienisty, rozbieżny. Wielkość przepływu w rzekach jest zróżnicowana w poszczególnych zlewniach, i tak np. Kamienną w Wąchocku charakteryzuje przepływ średni z wielolecia (SSQ) wynoszący 3,17 m3/s, w Kunowie - 6,08 m3/s, a w Czekarzewicach - 8,67 m3/s. Przepływ SSQ Nidy na odcinku Brzegi - Pińczów wynosi od 13,10 do 18,70 m3/s, natomiast na Wiśle w Sandomierzu 292 m3/s. Największy przepływ w roku ma miejsce w kwietniu, najmniejszy najczęściej występuje w czerwcu, a w przypadku Wisły w listopadzie i grudniu. Odpływ roczny z województwa szacuje się na ok. 1890 mln m3. W województwie świętokrzyskim istnieje około 40 niewielkich zaporowych zbiorników wodnych, których możliwość retencyjna wynosi ?39,5 mln m3. Do największych zbiorników należą: Chańcza na rzece Czarnej Staszowskiej o pojemności docelowej 24,5 mln m3 i Brody o pojemności 7,5 mln m3. W trakcie budowy są zbiorniki wodne Wióry na rzece Świślinie oraz Szymanowice na Koprzywiance.