Przedstaw drogę komunistów do władzy w latach 1945-1948

II wojna światowa doprowadziła do podziału Europy na dwie strefy: demokratyczny Zachód oraz na totalitarny wschód. Między nimi powstała żelazna kurtyna, dzięki której przywódcy bloku wschodniego chcieli izolować swoje kraje od świata zachodniego. Podczas gdy zachodnie kraje przeżywały dynamiczny rozwój ekonomiczny państwa bloku wschodniego utrzymywały nieefektywny system gospodarczy utrwalający zapóźnienie cywilizacyjne.
Podczas gdy kraje Europy Zachodniej unowocześniały swoją gospodarkę po wschodniej stronie żelaznej kurtyny powstał system ekonomiczno-społeczny podporządkowany względom ideologicznym. Ustrój ten to realny socjalizm który nei liczył się z realiami rynku ani zapotrzebowaniem społecznym.
Decydujące znaczenie dla radzieckiej (komunistycznej) polityki zagranicznej miało wspieranie procesów rewolucyjnych w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej. Obecność wojsk radzieckich w tej części kontynentu była stabilizatorem komunistycznych przemian w tych krajach. ZSRR dążył także do rozciągnięcia swych wpływów na całe Niemcy, tym też należy tłumaczyć sprzeciw ZSRR wobec podejmowanych prób rozbicia Niemiec. Powstałe w latach 1945-1948 układy dwustronne stworzyły nieformalny system polityczny państw, którego centrum stał się ZSRR.
Niezwykle skomplikowany był proces odbudowy gospodarki radzieckiej, niemal doszczętnie zrujnowanej działaniami wojennymi. Równolegle z odbudową dawnych centrów przemysłowych powstawały nowe: na Uralu, Syberii Zachodniej, na Dalekim Wschodzie i Zakaukaziu. "Zimna wojna" przyspieszyła rozwój kompleksu zbrojeniowego i ciężkiego kosztem innych działów gospodarki. W 1950 r. 68,8% produkcji przemysłowej to środki wytwarzania, a tylko 31,2% spożycia. Na życie społeczne i gospodarcze niekorzystnie wpływała stalinowska teoria "Zaostrzania się walki klasowej w miarę postępów w budowie socjalizmu". Po roku 1945 organy bezpieczeństwa uzyskały zupełną niezależność od partii i zostały podporządkowane bezpośrednio prywatnemu sekretarzowi Stalina. Liczba łagrów i przetrzymywanych tam więźniów zaczęła się gwałtownie zwiększać. Osobną grupę stanowili "niepewni politycznie" obywatele państw "wyzwolonych" lub zajętych przez Armię Czerwoną w latach 1944-1945. Byli to głównie Polacy z Armii Krajowej, ale także Czesi, Bułgarzy,
Węgrzy i Rumuni. Obsesyjna nieufność Stalina w stosunku do najbliższych i najwierniejszych nawet współpracowników była pretekstem przeprowadzanych czystek. Tzw. afera leningradzka pozwoliła rozprawić się z kadrą komunistów leningradzkiej organizacji partyjnej, a "afera mingrelska" stała się powodem likwidacji komunistów gruzińskich. W latach 1946-1948 w większości krajów Europy Środkowo-Wschodniej dokonała się tzw. rewolucja ludowodemokratyczna. W Rumunii decydująca walka polityczna rozegrała się w lutym 1945 r., kiedy premier rządu tymczasowego gen. Nicalae Radescu sprzeciwił się reformie rolnej: Partie lewicy utworzyły Front Narodowo-Demokratyczny, który w wyborach listopadowych 1946 r. uzyskał 70% głosów. Bułgaria, jako jedyne państwo "osi", nie uczestniczyła w wojnie ze Związkiem Radzieckim. Mimo to, 5 września 1944 r., ZSRR wypowiedział Bułgarii wojnę. Wybory parlamentarne w listopadzie 1945 r, przyniosły zwycięstwo partiom lewicy. W październiku Bułgaria została proklamowana republiką, a na czele rządu stanął Georgi Dimitrow. Bardziej skomplikowanie przedstawiała się sytuacja na Węgrzech. W wyborach parlamentarnych (XI 1945 r.) największy sukces odniosła Partia Drobnych Rolników. Komuniści przejęli władzę po wyborach w 1947 r., kiedy to na blok partii lewicowych oddano 60% głosów. W Jugosławii funkcję władzy państwowej spełniała od roku 1943 Antyfaszystowska Rada Wyzwolenia Narodowego Jugosławii. Dopiero w marcu 1945 r. utworzono rząd koalicyjny z udziałem monarchistycznej emigracji. Przeprowadzone w listopadzie 1945 r. wybory parlamentarne dały sukces komunistom. Pod wpływem doświadczeń jugosłowiańskich znajdowała się Albania. W Tymczasowym Rządzie Demokratycznym przewagę mieli komuniści; w r. 1946 proklamowano Albańską Republikę Ludową Jedynie położenie Czechosłowacji odbiegało znacznie od pozostałych państw. Rząd emigracyjny Edwarda Benesza jeszcze w 1943 r. podpisał układ o przyjaźni z ZSRR. W kwietniu 1945 r. utworzono w Koszycach Koalicyjny Rząd Frontu Narodowego Czechów i Słowaków. W wyborach majowych 1946 r. zwycięstwo odnieśli zwolennicy Benesza, lecz spór wokół planu Marshalla przerodził się w głęboki kryzys polityczny, w wyniku którego w lutym 1948 r. komuniści przejęli władzę.
Poza Polską (1952) oraz Węgrami i NRD (1949), wszystkie państwa otrzymały nowe konstytucje w latach 1946-1948, wzorowane na konstytucji radzieckiej z 1936 r. W krajach tych utrwaliły się systemy partyjne typu hegemonicznego, oparte na współdziałaniu kilku partii przy uznaniu nadrzędnej roli partii komunistycznej. Za podstawę ustroju społeczno - gospodarczego uznano własność państwową i spółdzielcza, natomiast własność samorządowa i prywatna mogły istnieć w takim zakresie, jaki dopuszczała gospodarka planowa.
We wrześniu 1947 r. w Szklarskiej Porębie powołano do życia Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych ('Kominform"), co oznaczało zamknięcie fazy różnorodności w budowaniu podstaw systemu komunistycznego w krajach wschodniej Europy i zapoczątkowanie okresu ścisłego podporządkowania wytycznym z Moskwy. Okres działalności "Kominformu", zakończony jego rozwiązaniem w 1956 r., nazywa się w tych krajach okresem stalinizmu. Decyzjom i uchwałom "Kominformu" nie podporządkowała się Komunistyczna Partia Jugosławii. Sprzeciw Stalina budziła przede wszystkim wysunięta przez Tito koncepcja stworzenia federacji komunistycznych państw bałkańskich. Odpowiedzią Moskwy na opór Tity była kampania przeciwko tzw. odchyleniu nacjonalistycznemu, m. in. Laszlo Rajkowi na Węgrzech, Traicho Kostowowi w Bułgarii, Koczi Dzodze w Albanii wytoczono publiczne procesy i skazano na śmierć. Dalsza fala czystek przeszła przez te kraje w latach 1951-1952 i wymierzona była z kolei w najbardziej nieprzejednanych komunistów. Polityka Moskwy wobec Jugosławii zmusiła ten kraj do prowadzenia polityki otwarcia wobec Zachodu. W sierpniu 1954 r. Grecja, Jugosławia i Turcja zawarły Pakt Bałkański. Układ ten nie nabrał jednak większego znaczenia, a po śmierci Stalina stosunki z Moskwą zdecydowanie poprawiły się.
W styczniu 1949 r. w Moskwie kraje socjalistyczne utworzyły Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), koordynującą gospodarkę tych państw.