Państwo prawa i gwarancje rządów prawa.

Prawo może być środkiem rządzenia społeczeństwem, regulatorem procesów społeczno-gospodarczych i sposobem rozwiązywania konfliktów interesów. Dzięki tym funkcjom może przyczyniać się do utrzymania spoistości i równowagi w stosunkach społecznych, może zatem sprzyjać integracji społecznej lub przynajmniej powstrzymywać procesy dezintegracji. Prawo, służąc kontroli ludzkich zachowań. zwiększa możliwość przewidywania wzajemnych reakcji obywateli. osób prawnych i organów państwa.
Jasne i pewne prawo, cieszące się szacunkiem społeczeństwa. może odgrywać rolę mediacyjną między państwem i obywatelami Prawo jest niejako normatywnym pośrednikiem między państwem i obywatelami, jeżeli:
— chroni obywateli przed samowolą organów państwa i jednocześnie chroni państwo przed niektórymi działaniami obywateli. a status prawny obywateli i państwa jest równy.
— jest systemem norm, w którym bezpieczeństwo obywateli i bezpieczeństwo państwa jest zrównoważone, wątpliwe byłoby bowiem bezpieczeństwo obywateli w państwie bardzo zagrożonym niestabilnością i niewiele byłoby warte bezpieczeństwo państwa opłacone silnym poczuciem zagrożenia jego obywateli,
— jest bezosobowym regulatorem, który pośredniczy między osobami i instytucjami w taki sposób, że możliwa jest osobista wolność i instytucjonalna sprawność, a obywatele w stosunkach między sobą nie mogą ograniczać swej wolności i tylko na podstawie ogólnej normy prawa może to uczynić państwo.
Państwo prawne to takie, w którym rządzi się na podstawie prawni i zgodnie z treścią prawa. Rządy prawa są nie tylko zasadą konstytucyjną czy wartością wyrażoną przez inne przepisy prawne, lec/ także stanem faktycznym. Państwo prawne to takie, w którym:
organy są tworzone, zorganizowane J kontrolowane zgodnie z prawem,
kompetencje organów państwa są uregulowane przez prawo i granice władczej ingerencji są rzeczywiście szanowane przez państwo.
-— metody rządzenia rzeczywiście stosowane przez aparat państwa i przez grupę rządzącą są zgodne z prawem, - nadużycie władzy lub fakty bezprawnego działania państwa są


stosunkowo rzadkie, a jeśli się zdarzają, to obywatele i ich stowarzyszenia nie są bezradne, mają prawne środki obrony swych interesów prawnych,
jest przestrzegana zasada formalnej sprawiedliwości, która głosi, że podmioty wyróżnione na podstawie dowolnej cechy uznawanej za doniosłą (np. wiek, płeć, zawód) powinny być traktowane jednakowo, równość wobec prawa, możliwa dzięki zasadzie formalnej sprawiedliwości, powinna wspierać się na równości w prawie, czyli na takiej treści prawa, która nie dyskryminuje nikogo i nie tworzy przywilejów.
-- prawo jest jawne, jest ogłaszane we właściwym czasie, aby wszyscy mieli równą szansę poznać jego treść.
W tym celu, aby obywatele nie byli bezradni wobec naruszania prawa przez państwo, aby zmniejszyć prawdopodobieństwo działań nie praworządnych, istnieją w samym prawie liczne instytucje nazywane gwarancjami rządów prawa. Gwarancje instytucjonalne można podzielić na trzy kategorie: ustrojowe, legislacyjne i proceduralne.
l. Gwarancje ustrojowe są związane z formą państwa. i cechami jego ustroju:
— trójpodział władz oznaczający możliwość wzajemnego hamowania się i ograniczania przez władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądową,
— swoboda działania legalnej opozycji, która publicznie może kontrolować rząd i wpływać na treść prawodawstwa, może mobilizować krytyczne nurty opinii publicznej przeciw polityce rządu, przedstawiać pomysły innej niż rządowa polityki, wysuwać inne osoby do ról ważnych w strukturze państwa czy koncepcje innego ładu konstytucyjnego. Dzięki wolności opozycji każda polityczna mniejszość może mieć s/ansę stania się rządzącą większością, a obywatele mogą wybrać jedną / alternatywnych propozycji przedstawianych przez partie opozycyjne. Opozycja poszerza wolność wyboru, a niekiedy staje się gwarantem zachowania wolności, zwłaszcza wolności od arogancji grup rządzących i od nadużyć władzy,
— status obywatela w państwie oparty na zasadzie, iż prawa i wolności obywatela są niezbywalne i pierwotne, a państwo jedynie je uznaje, lec/ me może ich nadawać lub odbierać swymi decyzjami. Aby taki właśnie status obywatela był realny, wiele państw demokratycznych przyjmuje zobowiązania płynące z aktów prawa międzynarodowe