Romantyczne gatunki literackie, ich żywotność uzasadniona tendencjami epoki.

Romantyzm w Polsce zaczął się balladami. Utwory te miały wszelkie szanse zainteresować szerokie kręgi odbiorców, będąc atrakcyjne pod względem treści i formy. Nawiązywały do wierzeń i podań ludowych, często sięgających w wieki predchreścijańskie, co było zgodne z romantyczną filozofią tajemniczości. Na pierwszy plan wysuwał się prosty lud, wśród którego krążyły "prawdy żywe" - normy etyczno - moralne nie znające wpływu cywilizacji, zachowujące swoją pierwotność i głęboką korelację z prawami przyrody. Ballady nieść mogły przesłanie patriotyczne ("Świteź") ukryte pośród ludowych podań; mogły wskazywać na związek wydarzeń historycznych z baśniowymi, utrwalając tożsamość narodową.

Jeszcze bardziej programowy charakter miały ody. Skierowane były do konkretnego pojęcia, opisując jego zalety i przewagi nad starymi, zdezaktualizowanymi wartościami. Stanowiły wezwanie do czynu, przemawiały językiem grupy, która miała pójść za wezwaniem ("Oda do młodości"). Bardzo wiele założeń filozofii wyrażonych było wprost, oddziałując swoim pięknem i jasnym określeniem postawy zbuntowanego człowieka.

Z kolei liryka osobista jest niewątpliwie mniej uniwersalnym fragmentem romantycznej twórczości, choć nie pozbawionym pewnego uniwersalizmu. Tutaj właśnie najwyraźniej i najbardziej bezpośrednio wyrażane są uczucia twórców. Przedstawiane są najśmielsze wizje bez obawy o niezrozumienie. Często poznajemy przyczyny niepowodzeń lub nagłych wzlotów poetów. Do liryki osobistej należą m.in. Liryki lozańskie Mickiewicza, będące swoistym rozrachunkiem poety z życia i działalności na polu sztuki i walki o niepodległość polskiego narodu.

Liryka patriotyczna i religijna, choć obfita w literaturze romantyzmu, nie jest nastawiona na żywotność, a raczej na wywołanie u odbiorcy buntu przeciw złu, niesprawiedliwości czy też podkreślenie boskich pierwiastków w programie poety. Utwory takie jak "Hymn do Bogarodzicy" lub "Grób Agamemnona" Słowackiego odwołują się do chlubnej (lub tragicznej) historii narodu polskiego, nawołując do podjęcia czynnego oporu w imię honoru własnego, własnych przodków i wiary, która od wieków zagrzewała do walki o wolność.

Typowo romantycznym gatunkiem jest dramat poetycki, będący wytworem panującej wówczas koncepcji syntezy sztuk i gatunków. Jako przykład rozpatrzmy III część "Dziadów". Znajdziemy tu pierwiastki epickie (opowiadanie), liryczne (widzenie ks. Piotra, 2*Improwizacja) czy też operowe (salon warszawski). Powoduje to szybką zmianę nastrojów, umożliwiając autorowi zapisanie szerokiej gamy uczuć towarzyszącej bohaterom, jak też wpłynięcie na odbiór utworu.

Także powieść poetycka ("Konrad Wallenrod") to owoc syntezy bohaterskiego eposu z pierwiastkami scenicznymi. Na długo pozostał on aktualnym, gdyż pod atrakcyjnym kostiumem literackim skrywał treści aktualne - walkę, nienawiść do wroga depczącego naród, wezwanie do zachowania tożsamości. Na dodatkową wartość artystyczną tego gatunku wpływało umieszczenie akcji w średniowieczu; powstawała bardzo modna wówczas "powieść grozy"

I wreszcie epos, znany jeszcze w starożytności, rozwinięty przez Mickiewicza w postaci "Pana Tadeusza", także łączący w sobie lirykę i epikę. Jego wybitne walory artystyczne, przemawiające do każdego Polaka - patrioty jeszcze po latach zjednywać mu będą czytelników i twórców nawiązujących do treści i formy. O żywotności tego gatunku może świadczyć doniosłość wydarzeń wokół których jest osnuty. Oto stworzona jest możliwość dokonania zmiany, zrzucenia jarzma niewoli - każdy niemal bohater ustosunkować się musi do rzeczywistości wystawiając świadectwo realiom historycznym epoki, w której żyje.