Porównanie ZSRR i III Rzeszy Niemieckiej

W referacie tym przedstawię dwa państwa, zmieniły dzieje tego świata. Jednym z nich będzie ZSRR jedno z największych i najpotężniejszych państw jakie kiedykolwiek powstał. Państwo komunistyczne, będące jednocześnie państwem totalitarnym, państwem terroru, dyktatury i okrucieństwa. ZSRR było niewątpliwie państwem gdzie nigdy nie liczono się z życiem ludzkim. ZSRR to siła wpajanego komunizmu gdzie miliony ludzi ginęły aby tylko wykonać kolejną pięciolatkę. To państwo gdzie zlikwidowano i wypleniono własność prywatną, a wszystkie dziedziny gospodarki podporządkowano państwu. Siła ZSRR opierała się na niewolniczej pracy osób zesłanych do obozów pracy. Bez terroru i zastraszania ludności ZSRR nie przetrwało by nawet kilka lat. Drugim państwem będzie III Rzesza Niemiecka. Państwo które powstało z Republiki Weimarskiej. Twórcą i przywódcą III Rzeszy był Adolf Hitler. Państwo to opierało i dążyło do urzeczywistnienia chorej idei zawartej w książce ?Mein Kampf? Adolfa Hitlera. Jego podstawowe założenia takie jak eksterminacja ?niższych gatunkowo? narodów. Obydwa państwa istniały tylko dzięki działalności takich organizacjach jak Czeka, NKWD w ZSRR czy SS lub Gestapo w III Rzeszy. Zastraszanie lub ślepo wiszących ludzie poddawali się władzy i byli nieświadomi że ich potężne i ?wspaniałe? państwa żerują na niewolniczej pracy ludzi. Przekonali się dopiero gdy ich państwa upadły. Niewątpinwie gdyby te dwa państwa nie powstały, może do dziś oglądali mapę Europy z roku 1921 i nigdy nie dowiedzieli byśmy się dowiedzieć co to jest państwo policyjne lub gułag.
PRZYWÓDCY
JÓZEF STALIN
Józef Wissarionowicz Stalin, a właściwie Iosif Dżugaszwili urodził się w 1879 r. Z pochodzenia był Gruzinem. Studiował 5 lat w seminarium duchownym w Tyflisie (Tbilisi), skąd został usunięty. W roku 1898 został członkiem SDPRR (Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji). Od 1903 r. należał do bolszewickiej SDPRR(b) i działał w Gruzji i Azerbejdżanie. Uczestniczył w wydarzeniach roku 1905. Od 1912 r. w KC SDPRR(b). Był wiceredaktorem pism partyjnych, m.in. "Prawdy". Za działalność w partii bolszewickiej był wielokrotnie aresztowany i zsyłany. W latach 1913 - 1917 przebywał na Syberii, a z zesłania został zwolniony po rewolucji lutowej. Przybył wtedy do Piotrogrodu. Uczestniczył w wydarzeniach rewolucji październikowej (1917 r.) i wszedł do bolszewickiego rządu jako komisarz ludowy ds. narodowości. W okresie wojny domowej ( w latach 1919 - 1920) pełnił funkcję komisarza ludowego kontroli państwowej. Jednocześnie był członkiem Rady Wojskowo - Rewolucyjnej Republiki oraz członkiem rad wojskowo - rewolucyjnych Frontu Wschodniego, Południowego i Południowo - Wschodniego. Na XI Zjeździe Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików) został wybrany na sekretarza generalnego Komitetu Centralnego. Ponieważ w tym czasie Lenin był chory, Stalin stał się faktycznym szefem partii i państwa radzieckiego. Po śmierci Lenina Stalin umiejętnie pozbywał się rywali politycznych. Wyeliminował kolejno: Lwa Trockiego, Grigorija Zinowjewa, Lwa Kamieniewa, Bucharina. Ten pierwszy został skazany na banicję, a pozostali zostali z jego polecenia rozstrzelani jako "wrogowie ludu". To właśnie Stalin kierował programem industrializacji i masowej kolektywizacji rolnictwa (1929 - 1930). Przeprowadzono ją w sposób bezwzględny, zsyłając do obozów bogatszych chłopów. Wskutek polityki Stalina doszło do wielkiej klęski głodu, która pochłonęła miliony ofiar. Stalin lansował tezę zaostrzającej się walki klasowej, która usprawiedliwiała zwiększenie represji wobec społeczeństwa. Aparat represji został rozbudowany i stał ponad prawem. Cała władza skoncentrowała się w rękach Stalina, który w drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku zainicjował tzw. Wielką Czystkę. Terror wymierzony był w urzędników państwowych, kadry partyjne i dowódców wojskowych. O działalność kontrrewolucyjną oskarżony mógł zostać każdy. Zwłaszcza, że Stalin był człowiekiem z natury podejrzliwym i stale obawiał się spisków. Opozycjoniści i wszyscy podejrzani (tzw. "wrogowie ludu") trafiali do łagrów, czyli obozów pracy. 23 sierpnia 1939 r. Stalin zawarł porozumienie z Hitlerem (pakt Ribbentrop - Mołotow). we wrześniu 1939 r. z jego rozkazu wojska radzieckie wkroczyły na ziemie polskie. To Stalin wydał w marcu 1940 r. rozkaz o rozstrzelaniu polskich oficerów z Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa (tzw. zbrodnia katyńska). Początkowe klęski w II wojnie światowej przyniosły groźbę rozpadu ZSRR i władzy Stalina. Swoją pozycję umocnił on przez propagandę i terror. W czasie II wojny światowej Stalin pełnił funkcję premiera (od maja 1941 r.) i przewodniczącego Państwowego Komitetu Obrony (1941 - 1945). Uczestniczył w obradach tzw. Wielkiej Trójki: w Teheranie 91943 r.), w Jałcie (1945 r.) i w Poczdamie (1945 r.). Stalin posiadał decydujący wpływ na postanowienia Wielkiej trójki. Systematycznie umacniał swoja strefę wpływów, którą zdołał rozszerzyć na kraje Europy Środkowo - Wschodniej. Po wojnie aż do swojej śmierci kierował polityką ZSRR. Zmarł 5 marca 1953 r. w Moskwie w niewyjaśnionych okolicznościach. Stalin był jednym z największych zbrodniarzy w dziejach świata, odpowiedzialnym za śmierć milionów ludzi. Stworzony przez niego system władzy, stalinizm, był odmianą dyktatury totalitarnej. Był to najbardziej zbrodniczy, obok nazizmu, system w dziejach świata.
ADOLF HITLER
Adolf Hitler urodził się w kwietniu 1889 r. w Braunau am Inn (Austria). W młodości zajmował się malarstwem i bez powodzenia startował na Akademię Sztuk Pięknych w Wiedniu. Następnie przeniósł się do Monachium, gdzie utrzymywał się ze sprzedaży pocztówek i obrazków. W tym czasie ukształtowały się jego poglądy. W okresie pierwszej wojny światowej zaciągnął się do armii niemieckiej jako ochotnik. Był dwukrotnie ranny i odznaczono go Krzyżem Żelaznym I i II klasy. W 1919 r. monachijska Reichswehra zatrudniła go jako mówcę. Tuż po wojnie Hitler wstąpił w szeregi Niemieckiej Partii Robotniczej (Deutsche Arbeiterpartei). Członkowie tej niewielkiej partii prezentowali dość radykalne poglądy, będące mieszanką nacjonalizmu, socjalizmu i antysemityzmu. Hitler wykorzystał swoje zdolności przywódcze i szybko stał się jej liderem, stopniowo zmieniając profil partii z lewicowego na prawicowy. W 1920 roku przekształcił ją w NSDAP (Nazionalistiche Socialistische Deutsche Arbeiterspartei) - Narodowosocjalistyczną Niemiecką Partię Robotniczą (NSDSAP). Hitler został jej przywódcą w roku 1921. Począwszy od września 1923 r. koła nacjonalistyczne opracowywały plany obalenia rządu i w dniach 8 i 9 listopada dokonały próby przewrotu (tzw. pucz monachijski). Zorganizowana przez Hitlera demonstracja rozpędzona została przez bawarską policję. Za próbę dokonania przewrotu Adolf Hitler został skazany na pięć lat twierdzy, jednak z więzienia zwolniono go już w grudniu 1924 r. Podczas odbywania kary w Landsbergu napisał książkę "Mein Kampf" ("Moja walka"), w której zawarł podstawy swoich antysemickich i faszystowsko - narodowych poglądów. Zawarł w niej rasistowską teorię rasową, głosząc wyższość rasy aryjskiej i konieczność rozszerzania niemieckiej "przestrzeni życiowej." Po puczu monachijskim Hitler zajął się reorganizacją zdelegalizowanej w 1923 r. NSDAP., która została ponownie zalegalizowana w 1925 r. NSDAP staje się partią o zasięgu ogólnokrajowym. Głoszony przez Hitlera program niemieckiej hegemonii w Europie przysporzył mu poparcie wielkiego kapitału niemieckiego i znacznej części społeczeństwa. Poparcie dla nacjonalistów zwiększyło się znacznie w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego w roku 1929. W roku następnym (1930 r.), kierowana przez Hitlera NSDAP odniosła zaskakujący sukces w wyborach parlamentarnych. Poparło ją 18,3% wyborców, dzięki czemu narodowi socjaliści ze 107 mandatami utworzyli drugi pod względem wielkości klub w Reichstagu. Zwolennicy Hitlera i jego partii rekrutowali się przede wszystkim ze średnich warstw społecznych, które czuły się zagrożone kryzysami gospodarczymi. NSDAP znalazła się w opozycji do rządu Heinricha Brninga i atakowała ustrój demokratyczny (tzw. front harzburski). W 1932 r. odbyły się kolejne wybory do Reichstagu (lipiec i grudzień), a w ich wyniku NSDAP stała się najsilniejszym ugrupowaniem w parlamencie. 30 stycznia 1933 r. prezydent Rzeszy Paul von Hindenburg mianował Adolfa Hitlera kanclerzem Rzeszy. Pożar (a dokładnie podpalenie) Reichstagu z 27 lutego 1933 r., wykorzystał Hitler jako pretekst do umocnienia swojej władzy. Już 28 lutego 1933 r. dekretem prezydenta Hindenburga zniesione zostały tzw. prawa zasadnicze. Rozpoczęła się fala terroru przeciwko ludziom o innych poglądach politycznych, niż te prezentowane przez NSDAP. W następnych miesiącach zdelegalizowano wszystkie poza NSDAP partie i organizacje polityczne, a 30 czerwca 1934 zlikwidowano opozycję wewnątrz ruchu faszystowskiego ("noc długich noży"), co było warunkiem sojuszu Hitlera z wielkim kapitałem. Adolf Hitler nakazał aresztować a następnie zamordować szefa SA Ernesta Rhma, który planował zjednoczenia pod swoim kierownictwem Reichswehry i SA oraz mówił o konieczności przeprowadzenia "drugiej rewolucji". Wraz z Rhmem rozstrzelana została także spora część dowództwa SA oraz wszystkich znajdujących się w opozycji do Hitlera. Publicznie dokonane morderstwa Hitler usprawiedliwiał planami puczu przygotowywanego przez SA i homoseksualizmem Rhma. W sierpniu 1933 r. zmarł prezydent Rzeszy Paul von Hindenburg. Hitler połączył funkcję kanclerza i prezydenta. Przyjął także tytuł wodza narodu i szefa państwa. W ten sposób wprowadził osobistą dyktaturę opartą na aparacie NSDAP i terrorze. Armia złożyła przysięgę już nie na konstytucję, ale przed fhrerem. Stojąc na czele państwa Hitler rozbudował aparat policyjny (SS, SD, Gestapo i Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy) oraz wprowadził system obozów koncentracyjnych i ośrodków zagłady. Bliskimi współpracownikami Hitlera byli: Rudolf Hess, Heinrich Himmler (kierował SS) i Hermana Gring. Hitler dążył do uzyskania przez Niemcy hegemonii w Europie i wbrew postanowieniom traktatu wersalskiego przystąpił do rozbudowy niemieckiej armii. W roku 1938 został dowódcą naczelnym Wehrmachtu. W 1938 r. wojska niemieckie dokonały Anschlussu Austrii, a w latach 1938 - 1939 zaboru Czechosłowacji i autonomicznego okręgu Kłajpedy na Litwie. W sierpniu 1939 r. zawarł układ ze Stalinem, w wyniku którego podzielono strefy wpływów w Europie Środkowo - Wschodniej. Zaborcza i ekspansywna polityka Adolfa Hitlera doprowadziła do wybuchu II wojny światowej. Mimo początkowych sukcesów Niemcy wojnę tę przegrały. Pokonany Hitler popełnił samobójstwo, w oblężonym przez aliantów berlińskim bunkrze w dniu 30 kwietnia 1945 r. Wraz z Hitlerem samobójstwo popełniła jego wieloletnia towarzyszka życia Ewa Braun, którą wcześniej poślubił. Adolf Hitler zapisał się w historii jako największy zbrodniarz w dziejach świata. Obarcza się go winą za śmierć dziesiątków milionów ludzi. Większość z nich zginęła w wyniku bezpośrednich działań wojennych. Z inicjatywy Hitlera prowadzono zbrodniczą politykę ludobójstwa, opartą na rasistowskiej teorii wyższości ras. W imię tej teorii miliony ludzi zginęło w obozach pracy i w obozach śmierci. To Hitler odpowiedzialny jest za tragedię Holocaustu. To z jego inicjatywy realizowana była koncepcja całkowitej zagłady narodu żydowskiego. To na jego założeniach oparto antypolską politykę Trzeciej Rzeszy. Polacy uznani za rasę niższą i wobec tego zmuszano ich do niewolniczej pracy, niszczono polskie elity intelektualne, polski dorobek kulturalny i umieszczano Polaków w obozach hitlerowskich. Adolf Hitler stał się symbolem dyktatora państwa totalitarnego, zbrodniarza, dla którego ludzkie życie nie miało żadnej wartości.
PAŃSTWA
ZSRR
W wyniku rewolucji październikowej 1917 roku władzę w Rosji przejęli bolszewicy. 7/8 listopada (według starego stylu 25//26 października) 1917 r. obalono rząd i utworzono kierowaną przez Włodzimierza Lenina Radę Komisarzy Ludowych. 8/9 listopada (według starego stylu 26//27 października) 1917 r. proklamowana została Rosyjska Republika Rad, która miała obejmować całe terytorium dawnego imperium rosyjskiego. W chwili swego powstania rząd bolszewicki znajdował się w nienajlepszej sytuacji: trwała wojna z państwami centralnymi (I wojna światowa), a w kraju część generałów pozostała wierna carowi. W Rosji panował głód, a gospodarka była całkowicie zrujnowana. Na przełomie 1917 i 1918 roku zaczęły powstawać odrębne republiki (ukraińska, białoruska). W styczniu 1918 r. proklamowano utworzenie Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (RFSRR). Składać się miała ona ze sfederowanych narodowych republik radzieckich. Jej konstytucja uchwalona została już w lipcu 1918 r. Władzę powierzono Radom Delegatów Robotniczych, Żołnierskich i Chłopskich. 3 marca 1918 r. Rosja Radziecka zawarła w Brześciu Litewskim pokój z państwami centralnymi (Rzeszą Niemiecką, Austro - Węgrami, imperium osmańskim i Bułgarią). W lipcu 1918 r. zamordowany został car Mikołaj II i jego rodzina. W Rosji trwała wojna domowa, między tzw. "białymi" (przeciwnicy Lenina) i "czerwonymi" (bolszewicy). Wojna, która przyniosła ogromne straty ludzkie i materialne, zakończyła się w roku 1920 klęską "białych". W 1920 r. wojska radzieckie zostały też pokonane w wojnie z Polską. Nie udało się zatem rozszerzyć rewolucji na resztę Europy. 30 grudnia 1922 r. powołano Związek Socjalistycznych republik Radzieckich (ZSRR). W jego skład weszły formalnie równoprawne: rosyjska Federacyjna SRR, Ukraińska SRR, Białoruska SRR i Zakaukaska Federacyjna SRR. Pierwsza konstytucja ZSRR została uchwalona w 1924 r. W roku 1925 utworzona została Uzbecka SRR i Turkmeńska SRR, a w 1929 r. - Tadżycka SRR. W rzeczywistości władze centralne nigdy nie zezwoliły na równoprawność republik związkowych. Aby doprowadzić do uzdrowienia gospodarki rosyjskiej władze musiały odejść od komunizmu wojennego. W 1921 r. wprowadzono NEP, czyli Nową Ekonomiczną Politykę. Wprowadzała ona mechanizmy rynkowe w gospodarce i w jej wyniku nastąpił wzrost produkcji rolnej i przemysłowej. W 1929 r. władze odeszły jednak od NEP, którą zastąpiono gospodarką planową. Ogłoszono pierwszy plan pięcioletni. Do wykonania planowanych inwestycji na szeroką skalę wykorzystywano pracę milionów więźniów. Począwszy od roku 1929 rozpoczęto intensywną kolektywizację rolnictwa. Oznaczało to likwidację gospodarstw indywidualnych. Chłopi bogaci (tzw. kułacy) i średniozamożni uznani zostali za wrogów klasowych. "Wrogów ludu" najczęściej rozstrzeliwano lub zsyłano na Syberię (osiedlano na innych obszarach lub umieszczano w obozach koncentracyjnych). Pozostałych rolników indywidualnych także pozbawiano majątków, ale mogli oni podjąć pracę w kołchozach. Wszelkie próby oporu były bezwzględnie tłumione. W wyniku kolektywizacji śmierć poniosły miliony osób. Między innymi w wyniku klęski głodu spowodowanej załamaniem gospodarki rolnej po likwidacji indywidualnych gospodarstw.
W 1924 r. zmarł, sprawujący najwyższą władzę w kraju, Włodzimierz Lenin. Na czele państwa stanął dotychczasowy sekretarz generalny Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików), a od 1925 r. - Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików), czyli Józef Stalin. WKP (b) uzyskała monopol na sprawowanie władzy, a działalność innych partii została zakazana. Panował zatem system jednopartyjny. Rozbudowano aparat przymusu a w państwie szerzył się terror. Przeciwnikami nie byli jak w Trzeciej Rzeszy wrogowie rasowi, ale wrogowie klasowi. Uchwalona w 1934 r. konstytucja stwierdzała, że Związek Radziecki jest państwem chłopów i robotników, państwem, które powstałe w wyniku likwidacji systemu kapitalistycznego (czyli systemu wyzyskiwania człowieka przez człowieka). Na mocy konstytucji najwyższym organem władzy państwowej została Rada Najwyższa ZSRR. Jednak faktyczną władzę dyktatorską sprawował Stalin, którego otaczano wręcz kultem. Jego władza opierała się przede wszystkim na terrorze. W drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku nasiliła się fala represji. Tak zwana "wielka czystka" wymierzona w urzędników państwowych, kadry partyjne i dowódców wojskowych. Prowadzono także politykę antyreligijną, wymierzoną w Cerkiew. Władzę dążyły do całkowitej ateizacji społeczeństwa. Ideologii państwowej podporządkowane zostały wszelkie dziedziny życia. Nawet w literaturze i sztuce szerzono idee rywalizacji pracy (ruch stachanowski), sławiono kolektywizację i industrializację. Wszechobecna cenzura nie zezwalała na swobodną wymianę myśli i idei. Społeczeństwo zostało poddane inwigilacji i terrorowi. Wielu "wrogów ludu" umieszczanych było w obozach pracy (w łagrach), gdzie w wyniku niewolniczej pracy i okrutnego traktowania ponosili oni zwykle śmierć. ZSRR zawarły sojusz z Trzecią Rzeszą i we wrześniu 1939 r. zajęły połowę terytorium Polski. Jednak w trakcie II wojny światowej znalazły się w obozie zwycięskich aliantów. W wyniku umiejętnej polityki Stalina ZSRR uzyskał po wojnie wpływy nad Europą Środkowo - Wschodnią i Południowo - Wschodnią. Instrumentem radzieckiego panowania w kontrolowanej części Europy stała się utworzona w 1949 r. Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG istniała do 1991 r.) i układ warszawski (powstał w 1955 r., a rozwiązano go w 1991 r.). Po śmierci Stalina w 1953 r. nastąpiła tzw. "odwilż". W 1956 r. potępione zostały zbrodnie stalinowskie i zapowiedziano reformy (Nikita Chruszczow). ZSRR konkurowało o wpływy na świecie z USA (tzw. "zimna wojna"). Za Leonida Breżniewa (rządził ZSRR w latach 1964- 1982) zaczęła się ujawniać słabość gospodarcza ZSRR, które w coraz większym stopniu pozostawało w tyle za USA. W 1991 r. nastąpił rozpad ZSRR.
III RZESZA
Z pierwszej wojny światowej Niemcy wyszły pokonane. Na mocy kończącego tę wojnę traktatu wersalskiego utraciły one swoje kolonie, a także część swojego terytorium (Alzację, Lotaryngię, okręgi Eupen i Malmedy, Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie i część Górnego Śląska). Ponadto Niemcy zmuszone zostały do ograniczenia armii i narzucono im olbrzymie kontrybucje wojenne. Na mocy uchwalonej w Weimarze konstytucji powstała tak zwana Republika Weimarska. Niemcy czuli się rozczarowani postanowieniami traktatu wersalskiego, w społeczeństwie przeważały nastroje rewizjonistyczne, czyli zmierzające do rewizji postanowień tego traktatu. Winą za jego podpisanie obarczano socjalistów. Takie poglądy uwidoczniały się zwłaszcza w obliczu problemów gospodarczych, jakie nękały młodą republikę. Szalała inflacja, a w 1923 r. Francja, chcąc wymusić spłatę odszkodowań, okupowała Zagłębie Ruhry. W 1924 r. nastąpiła względna stabilizacja gospodarcza, w 1926 r. Niemcy przystąpiły do Ligi Narodów. Jednak sytuacja uległa pogorszeniu w roku 1929, a to za sprawą ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego. Nastąpiła radykalizacja nastrojów społecznych, a coraz więcej zwolenników zyskała NSDAP, partia głosząca hasła nacjonalistyczno - faszystowskie. Na jej czele stał Adolf Hitler. Popierana przez skrajną prawicę i wielki kapitał partia odniosła wielki sukces w wyborach do Reichstagu w 1930 r. 30 stycznia 1933 r. prezydent Rzeszy Paul von Hindenburg mianował Adolfa Hitlera kanclerzem Rzeszy. Po prowokacyjnym podpaleniu Reichstagu (luty 1933 r.) nastąpiło zniesienie praw obywatelskich, rozwiązanie wszystkich partii politycznych (oczywiście z wyjątkiem NSDAP) oraz fala represji. Zlikwidowano też związki zawodowe oraz wszelkie niezależne organizacje. W Dachau powstał pierwszy obóz koncentracyjny, w którym umieszczano "wrogów narodu niemieckiego". Rozpoczęto także prześladowania Żydów. Uchwalone w 1935 r. tzw. ustawy norymberskie pozbawiały ich praw obywatelskich. W kraju panował terror realizowany za pośrednictwem policji (Gestapo) oraz hitlerowskich bojówek (SA i SS). Oficjalna doktryna państwowa (nazizm) szerzona była przez wszechobecną propagandę. W czerwcu 1934 r. Hitler pozbył się opozycji w łonie SA (tzw. "noc długich noży"). Po śmierci Hindenburga w roku 1934 cała władza przeszła w ręce Hitlera, który połączył funkcje kanclerza i prezydenta. Sprawował władzę jako kanclerz III Rzeszy, a następnie jako wódz (Fhrer). Prześladowania Żydów swoje apogeum osiągnęły w roku 1938. W trakcie tzw. "kryształowej nocy" (9/10 listopada 1938 r.) oddziały SA i członkowie NSDAP zorganizowali pogromy Żydów. Podpalano synagogi, niszczono i plądrowano żydowskie sklepy, warsztaty i mieszkania. Żydzi byli maltretowani i zabijani (zginęło 91 osób). Wielu zostało aresztowanych i osadzonych w obozach koncentracyjnych. W obawie przed prześladowaniami wielu Żydów emigrowało z kraju. Polityka gospodarcza kraju podporządkowana zbrojeniom i zaopatrzeniu armii, którą mimo międzynarodowych zakazów Hitler rozbudowywał. Niemcy dokonały remilitaryzacji Nadrenii. Odbyło się to przy milczącej zgodzie mocarstw zachodnich. Nie zareagowały one także stanowczo na agresywną politykę Trzeciej Rzeszy, która w 1938 r. dokonała Anschlussu Austrii i zajęła Sudety, a w 1939 r. zajęła Czechosłowację, przekształcając ją w Protektorat Czech i Moraw. Hitlerowskie Niemcy wysuwały także zaborcze żądania wobec Polski. Domagali się włączenia Wolnego Miasta Gdańska do Rzeszy i utworzenia tzw. "korytarza" do Prus Wschodnich. Polski rząd odrzucił te żądania. W sierpniu 1939 r. III Rzesza zawarła porozumienie z ZSRR formalnie dotyczące paktu o nieagresji, w rzeczywistości zawierające tajny protokół dotyczący podziału Europy Środkowej i Wschodniej między oba państwa (tzw. pakt Ribbentrop - Mołotow).1 września 1939 r. wojska Trzeciej Rzeszy zaatakowały Polskę. Tym samym rozpoczęły długą i wyniszczającą II wojnę światową. Był to najkrwawszy konflikt w dziejach świata. Na zajętych i okupowanych ziemiach władze hitlerowskie wprowadzały terror i prześladowania lokalnej ludności, uważanej z reguły za niższą pod względem "rasowym". Podboje usprawiedliwiano koniecznością stałego rozszerzania niemieckiej "przestrzeni życiowej", niezbędnej do rozwoju rasy aryjskiej. W imię zbrodniczej teorii rasistowskiej popełniano zbrodnie ludobójstwa. Uznane za gorsze pod względem "rasowym" narody (m. in. Polacy) wykorzystywane były do niewolniczej pracy na rzecz Niemców i mordowane w obozach koncentracyjnych. Najtragiczniejszy los przypadł w udziale Żydom (holocaust). Władze niemieckie dążyły do ich całkowitego wyniszczenia. Ludność pochodzenia żydowskiego umieszczano w gettach, a następnie przystępowano do ich eksterminacji. Część mordowano na miejscu (w masowych egzekucjach), miliony zginęły w obozach koncentracyjnych i w obozach zagłady. II wojna światowa zakończyła się klęską III Rzeszy. Zwycięstwo aliantów oznaczało podział Niemiec na cztery strefy okupacyjne. Hitler umknął sprawiedliwości, popełniając samobójstwo w 1945 r. Zbrodniarze hitlerowscy sądzeni byli w tzw. procesie norymberskim.
IDEOLOGIE
KOMUNIZM
Komunizm to ideologia społeczna, głosząca hasła całkowitej równości socjalnej wszystkich ludzi i dążąca do stworzenia bezklasowego społeczeństwa i zniesienia kapitalistycznego wyzysku klas pracujących. Komunizm to także postulowany przez ideologię komunistyczną ustrój społeczno - polityczny. Komunizm stał się w praktyce jedną z form ustroju totalitarnego. Opierał się na monopolu władzy partii komunistycznej. Cechą charakterystyczną komunizmu było otaczanie oficjalnym kultem przywódcy państwowemu, któremu nadawano cechy charyzmatyczne. Komunizm zakładał scentralizowanie gospodarki (tzw. gospodarka planowa) i upaństwowienie wszystkich lub tylko części jej gałęzi. Dla państw komunistycznych charakterystyczny był i jest rozbudowany aparat przemocy, w którego skład wchodzi armia, milicja i służba bezpieczeństwa. Społeczeństwo poddane zostaje inwigilacji i terrorowi. Środki masowego przekazu służą propagowaniu jedynej słusznej ideologii, a propaganda państwowa obecna jest we wszystkich aspektach życia (nawet w architekturze!). Państwem komunistycznym było ZSRR. Do dziś komunizm istnieje w Chinach, w Korei Północnej i na Kubie. W ZSRR narodziła się specyficzna odmiana ustroju totalitarnego - stalinizm. Jej twórcą był nie kto inny, jak Józef Stalin, który rozwinął myśl Lenina o kierowniczej roli partii bolszewickiej i zapewnił jej monopol władzy w państwie. Połączył go umiejętnie z monopolem osobistym. Organizacje partyjne tworzono we wszystkich urzędach, przedsiębiorstwach, w wojsku, a nawet w szkołach. Aparat przymusu wspomagany był przez licznych donosicieli. Poczynania wszystkich obywateli były ściśle kontrolowane, a za niewielkie przewinienie można było wylądować w obozie koncentracyjny. Społeczeństwo poddane zostało terrorowi oraz propagandzie i indoktrynacji. Liczbę ofiar stalinizmu szacuje się na 40 milionów osób. Zbrodnie stalinowskie potępione zostały w 1956 r., ale większość elementów stalinizmu przetrwało w ZSRR aż do jego rozpadu w 1991 r.
NAZIZM
Nazizm jest też inaczej nazwany niemieckim narodowym socjalizmem, hitleryzmem czy faszyzmem. Była to zbrodnicza i ludobójcza doktryna, której twórcą był Adolf Hitler. Nazizm to także nacjonalistyczny i skrajnie antydemokratyczny ruch polityczny, który narodził się po pierwszej wojnie światowej. Popularność zdobył w wyniku radykalizacji nastrojów społeczeństwa niemieckiego rozczarowanego postanowieniami traktatu wersalskiego i walczącego z trudnościami ekonomicznymi lat powojennych. Doprowadziło to do objęcia władzy w Niemczech przez faszystów (lata 1933 -1945). Doktrynę nazistowską lansowała partia NSDAP z Hitlerem na czele. Program nazistowski zawarty został w jego pracy pod tytułem "Mein Kampf". Nazizm cechuje się rasizmem, antysemityzmem i silną dawką nacjonalizmu. Głosił konieczność walki z socjalistami i wrogami "narodu niemieckiego" oraz konieczność rewizji postanowień upokarzającego Niemcy traktatu wersalskiego. Celem tego ruchu było przede wszystkim dążenie do ekspansji terytorialnej Niemiec, którą naziści usprawiedliwiali rasistowską teorią o wyższości rasy germańskiej. Społeczeństwo zostało podzielone według kryteriów rasowych. Za rasy niegodne istnienia uznano Żydów i Słowian. Doprowadziło to w czasie II wojny światowej do zbrodni ludobójstwa (holocaust).
NKWD
Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (NKWD) był organem sprawującym kierownictwo nad bezpieczeństwem państwa radzieckiego w latach 1917 - 1924 i 1934 - 1946. Początkowo, w związku z działalnością Czeki, jego rola była ograniczona, a w 1924 r. NKWD został nawet tymczasowo zlikwidowany. Pierwszym szefem NKWD był Aleksiej Rykow. NKWD podlegały: policja polityczna, policja, służba ochrony pogranicza i inne specjalne jednostki wojskowe, więziennictwo, obozy pracy przymusowej, straż pożarna, a nawet urzędy stanu cywilnego. Dzięki temu NKWD sprawowało całkowitą kontrolę nad społeczeństwem rosyjskim. NKWD posiadało nadzwyczajne uprawnienia sądownicze. NKWD buło odpowiedzialne za przeprowadzanie czystek w partii i w Armii Czerwonej. W połowie 1938 r. szefem NKWD został Ławrientij Beria. To właśnie NKWD wiosną 1940 r. dokonały mordu kilkunastu tysięcy oficerów polskich z Kozielska, Ostaszkowa i Starobielska (mord katyński). W 1946 r. NKWD przemianowano na Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego (KGB).
III RZESZA
GESTAPO
Gestapo było tajną policją polityczną w Niemczech. Zostało utworzone w 1933 r. z inicjatywy Hermana Gringa. Od 1934 r. Gestapo podlegała Heinrichowi Himmlerowi, szefowi SS. Zadaniem Gestapo była ochrona ustroju narodowosocjalistycznego, czyli wykrywanie wszelkich przeciwników hitlerowskiego reżimu i zwalczanie ich. Gestapo stanowiło narzędzie terroru w rękach NSDAP. W latach 1934 - 1936 nastąpiła integracja Gestapo z SD (partyjną służbą bezpieczeństwa). W 1936 r. utworzona została policja bezpieczeństwa, do której włączona została policja kryminalna i Gestapo (policja polityczna). Policję bezpieczeństwa podporządkowano Reinhardowi Heydrichowi (szefowi SD), który z kolei podlegał Himmlerowi (szefowi SS). Od 1938 r. wszyscy funkcjonariusze Gestapo musieli przynależeć do SS. Ostatecznie policję bezpieczeństwa podporządkowano RSHSA (Głównemu Urzędowi Bezpieczeństwa Rzeszy). W trakcie drugiej wojny światowej gestapo liczyła około 40 tysięcy funkcjonariuszy. Gestapo działała nie tylko na obszarze Trzeciej Rzeszy, ale także na terenach przez nią okupowanych. Do zadań Gestapo należała walka z ruchem oporu., z którym rozprawiano się w sposób okrutny i bezwzględny. Gestapo została uznana w roku 1946 przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze za organizację przestępczą i zbrodniczą.
SS
Sztafety Ochronne NSDAP były niemiecką narodowosocjalistyczną organizacją bojową, utworzoną w 1923 r. jako osobista straż Adolfa Hitlera. W 1926 r. SS została podporządkowana SA Od 1929 r. jej kierownikiem był Heinrich Himmler. Początkowo SS pełniły jedynie funkcję partyjnej policji i wywiadu międzypartyjnego. Po roku 1934, w którym SS przyczyniły się do likwidacji opozycji wewnątrzpartyjnej, stały się samodzielną organizacją. Od SA przejęły obowiązek obsady obozów koncentracyjnych na obszarze Niemiec. W latach 1933 - 1939 SS uzyskało wpływy nad Gestapo i Głównym Urzędem Bezpieczeństwa Rzeszy. W roku 1940 powstały Waffen-SS, czyli siły zbrojne SS. W 1944 r. liczyły one około 950 tys. osób. Na ziemiach okupowanych przez wojska niemieckie SS pełniły kierowniczą funkcję w hitlerowskim aparacie i odpowiadały za terror wobec ludności ziem okupowanych (eksterminacja, przesiedlenia). Od roku 1942 SS administrowały obozami koncentracyjnymi. Pod koniec istnienia III Reszy SS stanowiły coś na kształt "państwa w państwie" i były niezależne od administracji czy też Wehrmachtu. W trakcie procesu norymberskiego SS obarczono winą za masowe zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości. SS została także uznana za organizację przestępczą.
SD
Służba Bezpieczeństwa Reichsfhrera SS była partyjną służbą bezpieczeństwa w Niemczech zorganizowaną w roku 1931. począwszy od 1933 SD stanowiła oficjalny wywiad polityczny NSDAP. Sprawowała ona nadzór nad aparatem partyjnym i państwowym a także nad wszelkimi aspektami życia społecznego. Jej organizatorem i szefem był Reinhard Heydrich, który podlegał Heinrichowi Himmlerowi (szefowi SS). SD stanowiła elitarną formację SS. Z czasem uzyskała spore wpływy w państwie. W 1939 weszła w skład Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) i objęła w nim trzy departamenty - wywiadu na wewnętrznego, wywiadu zagranicznego i wojskowego oraz spraw ideologicznych. W trakcie działań zbrojnych II wojny światowej towarzyszyła siłom Wehrmachtu, tworząc na okupowanych ziemiach aparat policyjny. W roku 1946 została uznana przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze za organizację przestępczą.
OBOZY KONCENTRACYJNE
ZSRR
Już po zwycięstwie rewolucji październikowej w Rosji zorganizowano system obozów - łagrów. Zwiększenie liczby miejsc odosobnienia nakazała już w 1918 r. Rada Komisarzy Ludowych. W obozach koncentracyjnych osadzani mieli być wrogowie narodu. W 1921 r. powstały Północne Obozy Specjalne (SŁON). Pierwsze utworzono pod Archangielskiem w Chołmogorach. Wzorcowa kolonia karna powstała w byłym klasztorze na Wyspach Sołowieckich na Morzu Białym. Poddawano tam "reedukacji' przedstawicieli inteligencji, ziemiaństwa, oficerów, anarchistów, eserowców i mienszewików. Więźniów politycznych wykorzystywano głównie jako darmową siłę robotniczą. Zmuszano ich do pracy ponad siły w nieludzkich warunkach. Pracowali oni w kopalniach, przy budowach dróg, linii kolejowych i wielkich inwestycji przemysłowych. Więźniowie byli źle żywieni, pracowali po 10 do 12 godzin dziennie w surowym klimacie. To wszystko, w połączeniu z niezwykle surowym traktowaniem ze strony nadzorców, prowadziło do masowych zgonów wśród więźniów. Liczba łagrów i przebywających w nich więźniów systematycznie wzrastała. Już w roku 1923 istniało 355 obozów. Kolejne łagry powstawały głównie we wschodnich rejonach Syberii: a przede wszystkim nad Kołymą, nad którą znajdowały się kopalnie ołowiu i złota. W roku 1930 powołano GUŁAG, czyli Główny Zarząd Obozów. Podlegał on Zjednoczonemu Państwowemu Zarządowi Politycznemu, a począwszy od roku 1934 - Ludowemu Komisariatowi Spraw Wewnętrznych. Więźniowie obozów stalinowskich rekrutowali się z różnych grup społecznych. Mogli tam trafić właściciele sklepów, przedsiębiorstw i restauracji, których traktowano jako spekulantów. W łagrach znaleźć się także zwykli kryminaliści, czy młodociani kryminaliści. Po rozpoczęciu się przymusowej kolektywizacji pod koniec lat dwudziestych do łagrów wysyłano sprzeciwiających się jej tzw. kułaków. Począwszy od roku 1930 do obozu koncentracyjnego trafić mógł każdy, kto został skazany na wyrok dłuższy niż trzy lata. Obozy były formą terroru, jedną z metod zastraszania społeczeństwa. W obozach stalinowskich przebywały miliony osób. Setki tysięcy spośród nich pracowały przy budowie kanału Białomorsko - Bałtyckiego w latach 1932 - 1933. w wyniku morderczego klimatu zginęło około 100 tysięcy z nich. Kolejne inwestycje (1932 - 1937, budowa kanału Moskwa - Wołga, linie kolejowe itp.) też pochłonęły wiele ofiar. GUŁAG został zreorganizowany na rozkaz Berii. W wyniku reorganizacji GUŁAG zarządzał rozsianymi po całym terytorium rosyjskim obozami wojskowymi. GUŁAG miał tez własne oddziały wojskowe i policyjne. Więźniowie łagrów byli darmową siłą roboczą, którą podczas pracy pilnowali żołnierze. Zatrudnieni w administracji więziennej kryminaliści nierzadko terroryzowali współwięźniów. W ZSRR istniały także kolonie pracy poprawczej, w których osadzano małoletnich lub robotników, którzy złamali regulamin pracy. Łagry działały na całym obszarze ZSRR - szacuje się, że w roku 1940 istniało ich 80 zespołów, z których każdy miał od 20 do 100 oddziałów. W łagrach sowieckich, po wrześniu 1939 r. znalazło się wielu Polaków oraz przedstawicieli narodów państw okupowanych przez Związek Radziecki. Trudno oszacować liczbę ofiar obozów sowieckich - przypuszcza się, że zginęło w nich kilkanaście milionów ludzi, z czego około pół miliona było obywatelami polskimi.
III RZESZA
Obozy hitlerowskie zaczęto tworzyć począwszy od roku 1933 na podstawie "rozporządzenia wyjątkowego o ochronie narodu i państwa" wydane przez prezydenta Hindenburga. Początkowo osadzano w nich uznanych za "wrogów narodu" antyfaszystów niemieckich (działaczy demokratycznych, intelektualistów, komunistów, liberałów, czy socjaldemokratów). Na podstawie wcześniej wspomnianego dekretu można ich było aresztować i osadzić bez wyroku na czas nieograniczony w ośrodkach odosobnienia, uwięzienia. Początkowo obozami hitlerowskimi kierowane przez SA, a potem przez SS, aparat policyjny, administracyjny, gospodarczy oraz Wehrmacht. Pierwszy obóz koncentracyjny powstał w 1933 r. w Dachau, na podstawie zarządzenia wydanego przez Himmlera (szefa SS). Od 1934 r. obóz w Dachau był traktowany jako obóz wzorcowy. Kolejne obozy powstały w Sachsenhausen koło Oranienburga (1936 r.), w Buchenwaldzie (1937 r.), w Mauthausen (1938 r.), we Flossenbrgu (w 1938) oraz w Ravensbrck (był to utworzony w 1939 r. obóz dla kobiet). Szacuje się, że do wybuchu drugiej wojny światowej przez niemieckie obozy koncentracyjne przeszło około 170 tysięcy więźniów. Po wybuchu wojny liczba obozów koncentracyjnych znacznie się zwiększyła - tworzono je na ziemiach okupowanych (w latach 1939 - 1945 na obszarze III Rzeszy i państw okupowanych było około 9 tysięcy obozów i podobozów). W okresie II wojny światowej w obozach koncentracyjnych umieszczano miliony ludzi pochodzących z krajów okupowanych. Celem tych obozów było maksymalne wykorzystanie więźniów jako darmowej siły roboczej. Miały też dokonywać fizycznego wyniszczania podbitych narodów oraz eksterminację narodowości uznanych za "niearyjskie". Od 1941 r. obozy koncentracyjne pełniły także rolę ośrodków zagłady. Pierwszą komorę gazową zbudowano w utworzonym w maju 1940 r. obozie Auschwitz (Oświęcim) w bloku 11, czyli w tzw. bloku śmierci. W pobliżu Oświęcimia powstał obóz Birkenau (Brzezinka), który stał się ośrodkiem eksterminacji ludności żydowskiej (Holocaust). Obóz Auschwitz - Birkenau był największym obozem koncentracyjnym, a zarazem ośrodkiem masowej zagłady. Liczbę zabitych tu ludzi szacuje się na 2 miliony. Byli to więźniowie należący do 29 różnych narodowości, jednak najwięcej ofiar stanowili Żydzi i Polacy. Szacuje się, że latem 1944 r. mordowano nawet 20 tys. osób na dobę. Inne obozy znajdujące się na ziemiach polskich to: obóz na Majdanku (przedmieścia Lublina, powstał w 1941 r., obóz koncentracyjny i ośrodek masowej zagłady), w Stutthofie (Sztutowo, powstał w 1939, był to obóz dla Polaków z Pomorza., od 1942 r. obóz koncentracyjny, a od 1944 r. obóz masowej zagłady) i w Treblince (obóz przeznaczony dla dystryktu warszawskiego, 1941 - karny obóz pracy Treblinka I, 1942 - ośrodek natychmiastowej zagłady - Treblinka II). Ludziom umieszczanym w obozach koncentracyjnych konfiskowano majątek, który stawał się własnością Trzeciej Rzeszy. Eksploatowano nawet zwłoki ludzkie (z włosów produkowano tkaniny). W obozach hitlerowskich panowały szczególnie wyniszczając warunki. Ludzie byli głodzeni, pracowali ponad siły, bez odpoczynku, mieszkali w przepełnionych barakach. Więźniów pozbawiano tożsamości -zamiast nazwisk posługiwano się numerami, które w Oświęcimiu były wytatuowane na ciele. Za nawet najdrobniejsze przewinienia stosowano okrutne kary (chłosta, bunkier głodowy, ciemnica, kara śmierci wykonywana publicznie). Pozbawieni opieki medycznej i wycieńczeni ciężką pracą więźniowie masowo umierali na szerzące się w obozach choroby(tyfus, dezynteria itp.). począwszy od 1942 lekarze SS przeprowadzali na więźniach okrutne eksperymenty medyczne. Szacuje się, że w obozach hitlerowskich zginęło 11 milionów ludzi. Z tego około 4 miliony obywateli polskich (w tym 2 miliony Żydów). Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze uznał w 1946 r. obozy hitlerowskie za najbardziej zbrodnicze ośrodki terroru, a zbrodnie w nich popełniane za zbrodnie przeciwko ludności. Obecnie w prasie zagranicznej często pojawia się krzywdzące sformułowanie "polskie obozy koncentracyjnej". Należy pamiętać, że jest to określenie nie prawdziwe. Prawidłowe określenie powinno brzmieć "niemieckie obozy nazistowskie na ziemiach polskich". Obozy były bowiem budowane z polecenia władz III Rzeszy na okupowanych przez Niemców ziemiach polskich.
UDZIAŁ W II WOJNIE ŚWIATOWEJ
ZSRR
Związek Radziecki włączył się w działania II wojny światowej 17 września 1939 r. w tym dniu Armia Czerwona wkroczyła na ziemie polskie, zajmując wschodnie obszary II Rzeczpospolitej. 30 listopada 1939 r. ZSRR rozpoczęło wojnę z Finlandią. Wojna ta zakończyła się 12 marca 1940 podpisanym w Moskwie traktatem pokojowym. Na jego mocy część terytorium Finlandii (miasto Wyborg, Przesmyk Karelski i Pieczenga) została wcielona do ZSRR. W sierpniu 1940 Litwa, Łotwa i Estonia zostały wcielone do Związku Radzieckiego. 22 czerwca 1941 r. ZSRR zostało zaatakowane przez wojska niemieckie. Do wojny przeciwko ZSRR przystąpili też sojusznicy Trzeciej Rzeszy: Włochy, Rumunia, Finlandia, Węgry i Słowacja. W sierpniu i we wrześniu 19941 r. Niemcy okrążyli i zniszczyli pod Kijowem cztery armie radzieckie (wzięli ponad 650 tys. jeńców). Na przełomie września i października wojska niemieckie przełamały radziecki front i w okolicach Wiaźmy zniszczyły główne siły radzieckiego Frontu Zachodniego i Rezerwowego (do niewoli wzięto ponownie ponad 650 tys. ludzi). Początkowe klęski wojsk radzieckich spowodowane były m.in. czystkami, które pod koniec lat trzydziestych XX wieku przeprowadzono w Armii Czerwonej. W grudniu 1941 r. nastąpiło przeciwnatarcie wojsk radzieckich, w wyniku którego załamała się ofensywa niemiecka pod Moskwą. W 1942 r. ZSRR przyłączył się do koalicji antyfaszystowskiej (w jej skład wchodziły m.in. USA, Wielka Brytania i rząd Rzeczypospolitej Polskiej na wychodźstwie). Tymczasem w 1942 r. Rosjanie nadal ponosili klęski w wojnie z Niemcami (na Krymie, w rejonie Charkowa), a w lipcu tego roku rozpoczęła się bitwa stalingradzka. W wyniku kontrofensywy radzieckiej w listopadzie 1942 r. Armia Czerwona okrążyła 350 tysięcy niemieckich żołnierzy, zgrupowanych pod Stalingradem. Bitwa stalingradzka zakończyła się w początkach 1943 r. kapitulacją wojsk niemieckich. W dniach od 5 lipca do 23 sierpnia 1943 r. toczyła się zwycięska dla wojsk radzieckich bitwa pod Kurskiem. Latem 1944 r. zaczęto wypierać Niemców z terytorium ZSRR. W styczniu 1945 r. rozpoczęła się ofensywa zimowa Armii Czerwonej w Prusach Wschodnich i w Polsce. 17 stycznia 1945 r. wojska radzieckie wkroczyły do Warszawy. W kwietniu 1945 r. wojska radzieckie wkroczyły do Czech i Austrii. 25 kwietnia 1945 r. wojska aliantów wschodnich i zachodnich spotkały się nad Łabą (koło Torgau). 2 maja 1945 r. wojska radzieckie (przy udziale m.in. 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki) zdobyły Berlin. W międzyczasie przywódca ZSRR - Józef Stalin uczestniczył w tzw. spotkaniach Wielkiej Trójki (przywódcy USA, Wielkiej Brytanii i ZSRR). Na konferencjach w Teheranie (1943 r.), w Jałcie i Poczdamie (obie w roku 1945) ustalono powojenny układ polityczny na świecie. W układzie tym olbrzymią rolę uzyskało ZSRR, które swoimi wpływami objęło Europę Środkowo - Wschodnią i Południowo - Wschodnią. W ten sposób powstało radzieckie imperium. Przy poparciu ZSRR władzę w Polsce, Czechosłowacji, Bułgarii, Rumunii, Jugosławii, Albanii, na Węgrzech, w Wietnamie, w Korei Północnej i w Chinach przejęły siły lewicy społecznej. W ten sposób powstał blok państw komunistycznych.
III RZESZA
Winą za wybuch II wojny światowej obarcza się Trzecią Rzeszę, która 1 września 1939 r. zaatakowała Polskę. Już 3 września 1939 r. Niemcom wojnę wypowiedziały Wielka Brytania i Francja, ale w ślad za deklaracjami wojennymi nie nastąpiły z ich strony żadne działania zbrojne (tzw. "dziwna wojna"). 28 września 1939 r. kapitulowała Warszawa. 9 kwietnia 1940 r. Niemcy zaatakowały Danię i Norwegię. 10 maja wojska niemieckie zaatakowały Belgię, Holandię i Luksemburg. Rozpoczęły też ofensywę przeciwko Francji (omijając od północy linię Maginota). 16 czerwca 1940 r. wojska niemieckie wkroczyły do Paryża. Wkrótce Francja kapitulowała. W sierpniu 1940 r. rozpoczęła się trwająca do października bitwa powietrzna o Wielką Brytanię. Zakończyła się ona niepowodzeniem wojsk niemieckich. Na okupowanych terenach Niemcy zaprowadzali terror. Rabowali dzieła sztuki, bezwzględnie tłumili wszelkie przejawy oporu. Zakładali obozy koncentracyjne, w których dokonywali zbrodni ludobójstwa. Kierując się rasistowska teorią o wyższości rasy aryjskiej, dokonywali eksterminacji narodu żydowskiego. To Trzecia Rzesza jest odpowiedzialna za zbrodnię Holocaustu. Wiosną 1941 r., na pomoc Włochom, został wysłany do Cyrenajki korpus ekspedycyjny pod dowództwem Erwina Rommla (tzw. Afrika Korps). Wyparł on stamtąd wojska brytyjskie. Od czerwca do grudnia 1941 r. wojska niemiecko - włoskie oblegały, broniony przez polską Brygadę Strzelców Karpackich, Tobruk. W kwietniu 1941 r. wojska niemieckie zaatakowały Grecję (kapitulowała 29 kwietnia 1941 r.) i Jugosławię (kapitulowała 17 kwietnia 1941 r.). 22 kwietnia 1941 r. Niemcy zaatakowały ZSRR. 11 grudnia Trzecia Rzesza wypowiedziała wojnę Stanom Zjednoczonym. Począwszy od lata 1944 r. wojska niemieckie stopniowo wypierane były z terytorium Związku Radzieckiego. W maju 1944 r. wojska alianckie przełamały linię Gustawa i linię Hitlera we Włoszech. 6 czerwca 1944 r. wojska alianckie wylądowały w Normandii, tworząc w ten sposób w zachodnie Europie drugi front. W dniach od 1 sierpnia do 2 października 1944 r. w okupowanej przez Niemców Warszawie trwało powstanie. Zostało ono przez Niemców brutalnie stłumione. W połowie sierpnia 1944 r. wojska alianckie wylądowały w południowej Francji. Wyzwolony został Paryż i Lyon. 23 sierpnia 1944 r. dokonał się antyfaszystowski przewrót w Rumunii, a 29 sierpnia 1944 r. wybuchło słowackie powstanie narodowe. 9 września 1944 r. miał miejsce antyfaszystowski przewrót w Bułgarii. W dniach 17 do 26 września 1944 r. odbyła się brytyjska operacja "Market - Garden" w Holandii. W grudniu 1944 r. Niemcy podjęli kontrofensywę w Ardenach. W styczniu 1945 r. rozpoczęła się ofensywa zimowa Armii Czerwonej w Prusach Wschodnich i w Polsce. 17 stycznia 1945 r. wojska radzieckie wkroczyły do Warszawy. 25 kwietnia 1945 r. wojska aliantów wschodnich i zachodnich spotkały się nad Łabą (koło Torgau). Pokonany Hitler popełnił samobójstwo, w oblężonym przez aliantów berlińskim bunkrze w dniu 30 kwietnia 1945 r. 2 maja 1945 r. wojska radzieckie (przy udziale m.in. 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki) zdobyły Berlin. W dniach 7 do 9 maja 1945 Niemcy podpisały akt bezwarunkowej kapitulacji. W wyniku II wojny światowej nastąpiło rozbicie niemieckiego faszyzmu.
Zarówno ZSRR, jak i Trzecia Rzesza były państwami o charakterze totalitarnym. W każdym z nich władzę sprawował dyktator (Stalin, Hitler), a w życiu politycznym realizowano dominacji jednej partii (partia bolszewicka, NSDAP) i kierowano się zasadami ideologii państwowej (socjalizm, nazizm). W obu państwach społeczeństwo poddane zostało terrorowi i represjom. Nie istniały wolności osobiste, a władza ingerowała w życie obywateli. W obu państwach niezwykle ważnym instrumentem władzy był aparat bezpieczeństwa (NKWD, SS) i propaganda. Zarówno w ZSRR, jak i w Trzeciej Rzeszy walczono z ściśle określonym "wrogiem", czym usprawiedliwiano rządy totalitarne. Różnica polegała na tym, że w ZSRR walczono z wrogiem klasowym, natomiast w Trzeciej Rzeszy - wrogiem rasowym. Wrogów umieszczano w obozach koncentracyjnych, gdzie zmuszano ich do niewolniczej pracy lub poddawano eksterminacji. ZSRR, podobnie jak Trzecia Rzesza, wykazywał dążenia zaborcze w stosunku do innych państw. Dlatego i ZSRR, i Trzecia Rzesza we wrześniu 1939 r. zaatakowały Polskę. Jednak w toku działań wojennych oba państwa znalazły się w przeciwnych obozach politycznych. Trzecia Rzesza przegrała wojnę. ZSRR znalazła się w obozie zwycięzców.