Efektywność resocjalizacji

Zjawisko przestępczości i demoralizacja jest w dzisiejszych czasach ogromnym problemem, który narasta w zastraszającym tempie. Placówek resocjalizujących w których można pomóc osobom poddającym się temu zjawisku jest natomiast coraz mniej.
Powszechnie wiadomo, że resocjalizacja to odmiana procesu wychowawczego, który z jednostki wadliwie przystosowanej do wymogów życia w społeczeństwie czyni ją uspołecznioną, samodzielną i twórczą czyli powtórnie przystosowaną.

Przez proces resocjalizacji rozumiemy oddziaływanie wychowawcze na osoby źle przystosowane do środowiska społecznego w celu umożliwienia im powrotu do normalnego życia i pracy zawodowej. Jest to: ?proces wtórnej socjalizacji, ponownego nabywania umiejętności pełnienia ról społecznych, ogół zabiegów pedagogicznych i terapeutycznych zmierzających do przywrócenia jednostkom społecznie niedostosowanym prawidłowego kontaktu ze społeczeństwem, polega na przyswojeniu jednostce społecznie akceptowanych sposobów realizacji własnych potrzeb, ukształtowaniu w niej zdolności i gotowości do pełnienia ? zgodnie ze społecznymi oczekiwaniami ? właściwych jej ról społecznych?. Resocjalizacja może obejmować osoby bądź w stadium wykolejenia, bądź po odbyciu kary.

Podstawowym zadaniem resocjalizacji .jest doprowadzenie dziecka niedostosowanego społecznie, do takich form zachowania się, które są zgodne z obowiązującymi normami społecznymi. Resocjalizacja zajmuje się eliminowaniem względnie trwałych ustosunkowań wychowanka, stwarzających trudności wychowawcze, wpływa tym. samym na kształtowanie tego rodzaju składników osobowości, jakimi są postawy. Przy tym uwzględnia się te oddziaływania, które usuwają para?liżujące prawidłowy przebieg procesów wychowania negaty?wne ustosunkowania, które to są wyrazem konfliktu wycho?wanka z rolą społeczną.
Celem tych oddziaływań jest eli?minowanie względnie trwałych, negatywnych ustosunkowań do oczekiwań społecznych. Nie chodzi o to aby eliminować wszelkie zachowania się, które wyróżniają się negatywnym ustosunkowanie się do nacisków społecznych. Ale o to aby wychowanek, pozytywnie reagował na określone społeczne oczekiwania, oraz umiał się przeciwstawić oczekiwaniom kontrowersyjnym.
Według Lesława Pytki ?resocjalizacja to zespół zabiegów pedagogicznych mających na celu doprowadzenie do stanu poprawnego przystosowania społecznego jednostki, ukształtowania takich cech jej zachowania i osobowości, które będą jej gwarantować optymalne uspołecznienie i twórcze funkcjonowanie w społeczeństwie, którego normy i wartości będzie respektować.? Zajmujemy się jednostką wykolejoną w taki sposób, aby zmodyfikować jego zachowania i cechy osobowościowe przyjmowane za patologiczne, szkodliwe i wadliwe na takie, które pozwolą jej żyć zgodnie z normami panującymi w społeczeństwie.
Czesław Czapów za resocjalizację uważa ?działalność polegającą na korygowaniu i wzbogacaniu względnie trwałych dyspozycji do wykonywania czynności stanowiących treść ról społecznych . Nauczanie, które koryguje nastawienia, procesy, zachowania.? Zadaniem wychowania jednostek niedostosowanych jest wpajanie jej światopoglądu, wzorów życiowych, ideologie zbiorowości społecznych tak aby poradziła sobie z rozwiązywaniem życiowych problemów.
Resocjalizacja w sensie współczesnym jest zespołem opiekuńczych, wychowawczych i terapeutycznych wobec osób naruszających normy prawne (przestępcy), ale i normy obyczajowe (alkoholicy, narkomani) w środowisku otwartym (naturalnym) lub zamkniętym.
Resocjalizacyjne oddziaływanie ma zatem naturę troistą i polega :
a) na zaspokajaniu potrzeb ? i to przypomina lub jest odmiana pracy socjalnej (aspekt opiekuńczy)
b) na doprowadzeniu do zinternalizowania wartości i norm pożądanych oraz konstruktywnych dla samej jednostki i jej otoczenia (aspekt wychowawczy)
c) na leczeniu, uzupełnianiu, kompensowaniu stanów chorobowych nieprawidłowych z punktu widzenia zdrowia fizycznego i psychicznego (aspekt terapeutyczny)
Jest odmianą oddziaływania wspomagającego optymalny rozwój indywidualny i społeczny jednostki, pozwalający jej na normalne (bez angażowania się w działalność dewiacyjną) funkcjonowanie jako jednostki ludzkiej i członka wielu zbiorowości.

Program resocjalizacji musi spełniać następujące kryteria:
a) dokonanie dokładnej diagnozy zachowania każdego wychowanka i na tej podstawie ustalenie indywidualnego planu oddziaływań resocjalizacyjnych
b) oddziaływania resocjalizacyjne uwzględniać muszą indywidualny, niepowtarzalny dla każdego wychowanka styl uczenia się, czyli przyswajania nowych pozytywnych form zachowania
c) wyselekcjonowanie i wyodrębnienie wychowanków stwarzających największe zagrożenie w celu poddania ich specjalnym oddziaływaniom resocjalizacyjnym o zwiększonym stopniu intensywności
d) skoncentrowanie oddziaływań resocjalizacyjnych na najbardziej kryminogennych formach zachowania.

Główne zadania resocjalizacji

? likwidowanie przyczyn wykolejenia społecznego,

Jan Konopnicki wyróżnia trzy zasadnicze rodzaje przyczyn wykolejenia społecznego z wieloma podrodzajami:

1. Przyczyny środowiskowe - domowe:
- warunki kulturalne domu i braki w tej dziedzinie,
- atmosfera domowa i stosunek rodziców do siebie,
- stosunki między dzieckiem a jego rodzicami i jego ?ogólne poczucie bezpieczeństwa?.
2. Przyczyny środowiskowe - szkolne:
- stosunek nauczyciela do dziecka i dziecka do nauczyciela,
- stosunki dziecka z innymi dziećmi,
- opóźnienia w nauce szkolnej (niepowodzenia w nauce).
3. Przyczyny środowiska wrodzonego:
- życie płodowe dziecka,
- sam moment narodzin dziecka




? przygotowanie do konstruktywnego pełnienia ról społecznych

Pełnienie ról społecznych przejawia się w podejmowaniu zadań i w ich sprawnym realizowaniu. Dzieci wykonują na przykład wynikające ze społecznej roli syna lub córki, brata lub siostra, kolegi lub koleżanki. W tym przypadku w każdej kulturze kształtuje się swoisty dla tej kultury układ ról społecznych, zależny od wieku, płci, wykształcenia i pozycji społecznej danego osobnika. Roli społecznej, w każdym takim przypadku, jest podporządkowany zespół związanych z nią zadań.

? wdrażanie do samowychowania

Samowychowanie oznacza poczynania podopiecznego, które polegają na stawianiu sobie określonych zadań i celów oraz na samodzielnym przygotowaniu się jednostki do ich osiągania, to znaczy poznawaniu własnych skłonności i postaw, na uczeniu się najlepszych sposobów realizacji zamierzeń oraz na rozwijaniu kontroli i oceny swojego postępowania.
W początkowej fazie resocjalizacji wychowawca powinien: wskazywać wychowankowi wartościowe cele postępowania (w tym przygotowywać go do ich realizowania), stawiać wymagania, kontrolować i oceniać jego aktywność. Wdrażanie do samowychowania obejmuje stworzenie coraz większych możliwości przekazywania tych funkcji samemu wychowankowi.

? wyeliminowanie złych nawyków, zachowań antagonistyczno ? destruktywnych

Postawy antagonistyczno ? destruktywne są to postawy charakterystyczne dla przedstawicieli środowisk np. złodziejskich, chuligańskich. Złe nawyki sprowadzają się do nadmiernego picia alkoholu, palenia papierosów, czy zażywania narkotyków.

? usuwanie negatywnych zmian osobowości

Wychowanie resocjalizujące zajmuje się reformowaniem całego systemu postaw jednostki, ponieważ wykolejenie społeczne wynika nie z jednej lub kilku postaw szczególnie negatywnych, ale z wadliwie zintegrowanego całego ich systemu.
Wychowanie resocjalizujące musi więc sięgać do centralnego systemu integracji postaw jednostki, to znaczy do jej osobowości.

Zadania wychowawcy związane z usuwaniem negatywnych zmian osobowości
a) modyfikacja pojęć i przekonań,

- Przyswojenie wychowankowi pojęć na temat właściwych postaw musi być poprzedzone wprowadzeniem do świadomości jednostki zasad i celów postępowania w różnych sytuacjach społecznych. Nie może odbywać się to na zasadzie procesu nauczania (ponieważ będzie bezskuteczne), ale w toku działalności wychowanka.

b) modyfikacja nastawień emocjonalnych,

- Nastawienie jest skłonnością jednostki do pewnego (pozytywnego lub negatywnego) uczuciowego ustosunkowania się wobec danej postawy.
Kształtowanie nastawień emocjonalnych polega na ujawnianiu i wytwarzaniu potrzeb oraz ich konkretyzacji, ze względu na doświadczenia indywidualne, jak również ze względu na wzorce i normy oddziałującego środowiska społeczno - kulturowego.


c) modyfikacja dominacji postaw.
- Powiązanie postaw na zasadzie dominacji polega na tym, że jedna lub kilka postaw dominują nad pozostałymi w taki sposób, iż zmiana postaw dominujących wywołuje zmianę wszystkich innych.

Starannie dobrana, wykwalifikowana kadra pedagogów, nauczycieli, wychowawców, którzy z własnego wyboru podejmują się nie tylko nauczania, ale i wychowywania cudzych dzieci to ważny czynnik, mający duży wpływ na proces resocjalizacji. Ludzie ci powinni za wszelką cenę dążyć do tego, aby być autorytetem w oczach młodzieży ? kiedy człowiek cieszący się autorytetem, ktoś kogo lubimy, cenimy chce nam coś przekazać, zasugerować czy czegoś nauczyć, za wszelką cenę staramy się go nie zawieść.
Moim zdaniem umiejętność zjednania sobie podopiecznego, zainteresowania go, partnerskie traktowanie i funkcjonowanie w jego oczach jako osoba znacząca to cechy będące podstawą skutecznej resocjalizacji. Takich ludzi brakuje. Sytuacja ekonomiczna dodatkowo deprymuje pracowników szkół, sądów i placówek opiekuńczo ? wychowawczych. Wysiłek się po prostu nie opłaca. Lepiej przyjść do pracy, a potem z niej wyjść, odcinając się od wszelkich problemów podopiecznych. Takie postawy należałoby wyeliminować. Skuteczność zależy od tego, czy osoba przekazująca jest wiarygodna, akceptowana i czy jest autorytetem. Wielu ?przewodników? cechuje brak wiary w skuteczność resocjalizacji, a to przekłada się na ich mierną aktywność. Tacy ludzie nie są w stanie przygotować wychowanków do przeciwstawienia się negatywnym społecznie wartościom, które podopieczny dotąd uznawał. Należy uświadomić wychowawcom, że nie chodzi o to, by kłopotliwego wychowanka przechować do ukończenia pełnoletności, kiedy to będzie można swobodnie odesłać go do więzienia. To nie przedmiot, nie numerek w dzienniku, lecz człowiek potrzebujący opieki i wsparcia, potrzebujący tego czego zabrakło mu widocznie wśród najbliższych.
Proces resocjalizacji nieletniego musi iść w parze z procesem resocjalizacji jego rodziny i otoczenia. Nie do przyjęcia jest sytuacja kiedy nieletni wychodzi z ośrodka wychowawczego i wraca do ojca ? pijaka, obojętnej na wszystko matki, brata recydywisty czy ponownie wkracza w krąg zdemoralizowanej grupy rówieśniczej, którą nikt się nie zajął.
Sukces może zaistnieć tylko wtedy, kiedy wychowanek jest zdolny do odrzucenia wartości reprezentowanych przez spatologizowany dom oraz wykolejone środowisko rówieśnicze.
Aby resocjalizacja była skuteczna potrzeba wychowawców ? fachowców i ?urodzonych pedagogów?, mniej licznych grup wychowawczych (tak by autorytet wychowawcy nie był podważany przez silniejszy z reguły autorytet rówieśniczy) oraz zbliżonych do rzeczywistych, zewnętrznych warunków w placówkach wychowawczych.
Aby proces resocjalizacji uczynić skuteczniejszym należy sprawić, by ludzie pracujący z młodzieżą kierowali się zasadami, które przecież każdy pedagog czy wychowawca zna :

? Zasada akceptacji
? Zasada indywidualizacji
? Zasada kształtowania perspektyw
? Zasada pomocy
? Zasada współpracy ze środowiskiem
? Zasada systematyczności

Powinno się dążyć do poprawienia stosunków jednostki resocjalizowanej z otoczeniem (z innymi ludźmi). Zarówno w zakładzie, jak i poza nim powinno się zadbać o stworzenie pozytywnej grupy rówieśniczej dla wychowanka. Grupy, w której podopieczny będzie widział zdrowe wzorce, i która zmobilizuje go do aktywnego uczestnictwa w różnego rodzaju przedsięwzięciach zespołowych. Odpowiedni dobrany pod względem moralnym i osobowościowym personel wychowawczy, który zadba o wykształcenie u wychowanka szeregu zdrowych nawyków, takich jak samodyscyplina, umiejętność bezkonfliktowego funkcjonowania w środowisku społecznym, tolerancja itp., to według mnie podstawowy wyznacznik powodzenia jakiejkolwiek resocjalizacji.



Literatura:

1. L. Pytka ?Pedagogika resocjalizacyjna?, Warszawa 2005,
2. Cz. Czapów ?Wychowanie resocjalizujące?, Warszawa 1978,
3. Encyklopedia PWN
4. S. Górski ?Metodyka resocjalizacji?, Warszawa 1985,
5. K. Pospieszyl ?Resocjalizacja nieletnich ? doświadczenia i koncepcje?, Warszawa 1990,
6. J. Konopnicki ?Niedostosowanie społeczne?, Warszawa 1971