Formy handlu w XVI wieku

Temat: Formy handlu w XVI wieku

Handel w XVI w. rozwijał się w normach prawnych wyrobionych w średniowieczu. Główne instytucje prawa handlowego, jak przywileje handlowe konfraterni kupieckiej, prawo gościnne, prawo składu i przemysłu drogowego, przywileje cechów rzemieślniczych, prawo jarmarczne i targowe. Ale nie wszystkie elementy starej struktury nadawały się do nowych warunków - często się zdarzało, że hamowały one wręcz rozwój handlu. Kupcy sprzeciwiali się głównie prawom składu np. w rezultacie sporów między miastami Wrocław musiał zrezygnować ze swego prawa składu w stosunku do polskich handlarzy. Toruń także musiał ograniczyć prawo składu, gdyż przeszkadzało one znacznie w transporcie towarów Wisłą. Frankfurt nad Odrą nie poddał się i nie pozbył się swego prawa składu, przez co utrudniał szlachcie wielkopolskiej spław zboża Odrą do Szczecina.
Do XV w. dominowała wymiana lokalna, potem pojawiły się regionalne związki gospodarcze stanowiące ogniwo w procesie tworzenia rynków ogólnokrajowych. Istotnym skutkiem działania rynków regionalnych była masowość produkcji towarów i poszerzające się powiązania handlowe, nawet w skali międzynarodowej, a także możliwość specjalizacji produkcyjnej. W XV w. w związku z tymi przemianami rozpoczął się bujny rozkwit jarmarków.
Instytucja jarmarku nie była w życiu gospodarczym średniowiecznej i nowożytnej Europy zjawiskiem jednolitym. Wspólną cechą wszystkich jarmarków był ściśle ustalony doroczny termin, poza tym zaś różniły się one zarówno zasięgiem oddziaływania, asortymentem towarów, jak i formą handlu. Stanowiły one obok targu podstawę wolnego handlu, prowadzonego z udziałem kupców zajmujących się wymianą (niekiedy dalekosiężną) i działalnością hurtową. W odróżnieniu od cotygodniowych targów jarmarki odbywały się tylko kilka razy w roku (1-4). Najczęściej skupiały one handel dalekosiężny, a nie tylko lokalny. Sprzedawano na nich najróżniejsze towary nierzadko luksusowe, a nie tylko produkty pochodzące z najbliższej okolicy. Transakcje na jarmarkach obejmowały przede wszystkim relacje pomiędzy kupcami, a nie tak jak na targach stosunki sprzedawca? kupujący. Wielkość, znaczenie i zasięg oddziaływania jarmarków zależały od stopnia rozwoju gospodarczego kraju i międzyregionalnych powiązań gospodarczych. Niektóre jarmarki obejmowały niemal cały kontynent, inne tylko nieduże obszary, dlatego wówczas pełniły funkcje zbliżone do targów, na których spotykali się hurtownicy z detalistami i konsumenci. W Polsce jarmarki rozumiane jako instytucje handlu międzystrefowego, pojawiły się w XIII w. (Gdańsk, Wrocław) wraz z wyodrębnieniem wielkiego kupiectwa, lecz ich silny rozwój nastąpił dopiero w XV i XVI w., kiedy w krajach Europy środkowej i wschodniej zaczęła się produkcja wielko towarowa. Na jarmarkach skupowano produkty wywożone masowo na Zachód (zboże, futra, woły) i produkty leśne (czerwiec, wosk), a także len, z Zachodu przywożono sukno, wyroby metalowe, korzenie, wino, produkty luksusowe. Właśnie na jarmarkach dużą rolę odgrywały operacje kredytowe w przeciwieństwie do targowych gotówkowych.
Podstawową formą organizacyjną wymiany towarowo-pieniężnej w średniowieczu były gildie, natomiast w XVI w handel na morzach i oceanach niósł za sobą większe niż dotychczas ryzyko, co spowodowało, że kupcy wchodzili w spółki posiadające własny kapitał, który zabezpieczał je przed ewentualnymi stratami. Spółki te przybierały formę kompanii kupieckich. Pierwszą taką kompanie założyli kupcy angielscy, później Holendrzy. Takie kompanie otrzymywały specjalne uprawnienia, np. wyłączność na handel określonymi towarami. W ten sposób Anglicy i Holendrzy przejęli powoli handel z Azja, a zwłaszcza z Indiami z rąk Portugalii. Celem kompanii była monopolizacja handlu z dalekimi krajami (jego opanowanie przez zrzeszenie stowarzyszenia kupieckiego). Znaczenie szlaków na Morzu Śródziemnym, Bałtyckim oraz Północnym znacznie się zmniejszyło. Nowe szalki handlowe wielu XVI wiodły przez O. Indyjski oraz Atlantycki. Wzrosła rola takich państw jak: Hiszpania, Portugalia, Anglia i Holandia. Do portów tych państw przywożone były towary nie znane dotąd w Europie, m.in.: ryż, kakao, kawa, herbata, pieprz, wanilia, cynamon czy cukier Na przełomie XV/XVI w powstały następujące kompanie handlowe: Kompania Afrykańska, Wschodnia, Moskiewska, czy też Lewantyńska.
W wymianie towarowo-pieniężnej międzynarodowej wzrosła także rola banków. Pierwsze banki powstały w XIV w. we Włoszech. Produkty pracy kupców były przeznaczone do sprzedaży na rynku, aby przynosiły zyski na zaspokojenie potrzeb. Wraz z nowym typem gospodarki rosło znaczenie rynku o zasięgu krajowym. Bankierzy i kupcy powiększali swoje zasoby pieniężne, z których część poświęcali na finansowanie nowych przedsięwzięć oraz rozwój handlu, w tym także dalekomorskiego. Zawierane były transakcje, nie tylko gotówkowe, również bezgotówkowe, co pociągało za sobą rozwój banków, które stawały się przedsiębiorstwami obracającymi pieniędzmi, zwłaszcza w wieku XVI i XVII. Pojawiły się odpowiedniki pieniądza w postaci listów kredytowych i weksli, które pozwalały okazicielowi na pobranie w banku sumy w pieniądzu kruszcowym. Wraz z rozwojem gospodarki towarowej zaczęły tworzyć się giełdy, czyli organizacje, które ustalały właściwe ceny na towary w danym czasie. Pierwsze giełdy były to giełdy pieniężne i zbożowo- handlowe. Miały ustalone miejsce i czas trwania.

Wiek XVI zaznaczył się w dziejach Polski rozwojem nowych szlaków oraz istotnymi przemianami struktury i ilości wywożonych i sprowadzanych towarów.
Żywo rozwijały się kontakty z Czechami i Węgrami do czego przyczynił się epizod panowania jagiellońskiego w tamtych krajach. Handel bałtycki zmonopolizowała w całości Hanza. Odegrała ona ważną rolę w rozwoju polskiej gospodarki rolnej, stwarzając popyt na produkty rolne i towary leśne. Statki hanzeatyckie wywoziły z Polski zboże, drewno, skóry, miód, wosk, a przywoziły śledzie, sól i sukna flandryjskie. Wzrost produkcji rolnej przeznaczonej na eksport przyczynił się w Polsce do zwiększenia roli szlaku wiślanego, oraz żeglugi na Odrze i Warcie.
Ważnymi artykułami polskiego eksportu była także wełna, pierze i puch, handel zbożowy również prężnie funkcjonował. Rynki wewnętrzne były zdominowane przez jarmarki i targi lokalne. W czasie trwania jarmarku stwarzano bowiem warunki korzystne dla wszystkich przybywających do miasta, uchylając prawo stałych mieszkańców do wyłączności handlu. Ich znaczenie dla sytuacji gospodarczej było tak istotne, że wiele miast starało się o nadanie miastu prawa odbywania jarmarku lub o jego potwierdzenie u kolejnych władców. Obok jarmarków o znaczeniu ogólnokrajowym odbywały się także jarmarki o zasięgu lokalnym; ważną rolę spełniały również targi, na których raz lub dwa razy w tygodniu spotykała się ludność z najbliższej okolicy. W odróżnieniu od jarmarków ? miejsc obrotu hurtowego ? na targach dominował głównie handel detaliczny, ale ta forma handlu również przynosiła miastu znaczne dochody. Były one naprawdę duże i miły ogromne znaczenia, ich rola jeszcze bardziej wzrosła po ograniczeniu prawa składu.
Nowym zjawiskiem w handlu polskim było pojawianie się w większych miastach grupy bankierów pośredniczących w operacjach kredytowych. Powstały też spółki handlowe specjalizujące się w handlu towarami jednego rodzaju, utrzymujące kontakty z wielkimi domami handlowymi Europy. Ważną rolę w rozwoju handlu odgrywała poczta założona przez Zygmunta Augusta w 1558 r.
Podobnie jak inne kraje, Polska przeżyła w XVI w. ?przewrót cen? , mianowicie bardzo wybitną ich zniżkę, spowodowaną masowym napływem metali szlachetnych, głownie srebra z Ameryki. Najsilniejszemu wzrostowi uległ ceny wytworów gospodarstwa wiejskiego, a mianowicie artykułów spożywczych: wzrost płac pozostał daleko w tyle za wzrostem cen towarów.

Bibliografia:
? Z dziejów handlu polskiego w XVI-XVIII wieku - Jan Baszanowski
? Dzieje świata i Polski- Sławomir Koper, Warszawa 2006
? http://www.republika.pl/cpx/handel.htm
? http://www.polska.pl/miasta/kozienice/dokumenty/article.htm?id=171501
? http://dziedzictwo.polska.pl/slownik/index,Jarmark,id,73799.htm