Gotyk

SZTUKA GOTYCKA

Od XII do XV wieku
Nazwa pochodzi od nazwy germańskiego plemienia barbarzyńskich Gotów, którzy mylnie uważani byli za twórców tej epoki. Początkowo miała wydźwięk pejoratywny ze względu na odbieganie od kanonów pod każdym względem. Gotyk narodził się we Francji.

ARCHITEKTURA

Za wzorcowy przykład budynku gotyckiego uważa się gotycką katedrę, choć w rzeczywistości był to również okres rozwoju architektury świeckiej.

Architektura gotycka w zamierzeniu jej twórców miała w doskonały sposób odzwierciedlać boską naturę i wielbić Boga.

Strzelista i ogromna bryła kościoła stała się symbolem czasów, w których religijność łączyła w sobie wyprawy krzyżowe i pragnienie wzniesienia się ku Bogu. Kościół gotycki sięgając strzelistością swoich wież nieraz do wysokości ponad stu metrów, górował nad okolicą.

Bezpieczeństwo i trwałość tak wielkiej budowli zapewnia system filarowo-żebrowy. Z gotyckich filarów wybiegają u szczytu ceglane lub kamienne łuki zwane żebrami, łączące się ze sobą po przekątnej. A skoro ściany niczego już nie dźwigały, a jedynie wzmacniały konstrukcję - można było przepruć je znacznie większymi oknami, a tym samym rozjaśnić wnętrze kościoła. W gotyku zajmują one często całą niemal wysokość ściany, a u góry kończy je łuk ostry. Wspaniałą ozdobą okien gotyckiego kościoła były witraże, kompozycje z kolorowych szybek ułożone tak, że przedstawiały postacie świętych, a niekiedy nawet całe sceny z Pisma Świętego Starego i Nowego Testamentu. Barwne światło przenikające do wnętrza przez wysokie witraże stwarza wrażenie uduchowienia a powtarzające się we wnętrzu wertykalne linie i znaczna odległość do sklepienia kieruje wzrok ku górze.

Cechy stylu gotyckiego
- smukłość, strzelistość budowli
- sklepienie krzyżowo-żebrowe
- witraże w oknach
- rozeta
- harmonia, proporcjonalność
- wnętrza lepiej oświetlone
- trzy portale

Najważniejsze budowle w stylu gotyckim:
- klasyczne katedry francuskie w Chartres, Amiens, Paryżu, Reims,
- katedry angielskie w Salisbury, Ely, York, Wells
- Sainte Chapelle w Paryżu
- zamek papieski w Awinionie
- kościoły w Lubece i Stralsundzie
- katedra w Kolonii (ukończona w XIX w.)
- kościół św. Sebalda w Norymberdze
- kościół NMP w Trewirze
- katedra św. Wita w Pradze

RZEŹBA

Do sztuki kościelnej powoli zaczęło przenikać życie codzienne.
O rzeźbie gotyckiej pokrótce powiedzieć można, iż rozwija się w oprawie katedry i odkrywa na nowo formy naturalistyczne, do których powraca także malarstwo. Rzeźbiarze gotyku odrzucają romańskie kanony zdobnicze, aby zastąpić je formami ornamentalnymi, mających swoje źródło w świecie roślin. W ich artystycznej wizji wraz z plastycznie oddanym kształtem, postać ludzka odzyskuje właściwe proporcje, naturalność postawy i swobodę gestu.

- Ołtarz Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie
- portale katedr gotyckich.

MALARSTWO

Prócz obrazów nierozdzielnie związanych z ołtarzem, w okresie gotyku po raz pierwszy w dziejach rozpowszechnił się obraz niezależny, przeznaczony do umieszczania na ścianie kościoła. Obraz taki malowano nie na płótnie, jak to czyni się dzisiaj, lecz na desce (tzw. obraz tablicowy) farbami temperowymi, których barwniki rozprowadzane były na ogół białkiem kurzego jaja.

Tematami obrazów gotyckich były nadal przede wszystkim sceny z Nowego Testamentu: życie Chrystusa, Marii, a także sceny z życia świętych i męczenników za wiarę. Zaczęły się jednak pojawiać także obrazy o tematyce całkiem świeckiej.

Pierwszą cechą odróżniającą malarstwo gotyckie od romańskiego jest usiłowanie pokazania człowieka takim, jaki jest naprawdę. Wiemy, że postać człowieka jest trójwymiarowa, zajmuje nieco miejsca w przestrzeni. Malarze czasów romańskich nie posiedli jeszcze wprawy w ukazywaniu tej przestrzenności. Dzięki opanowaniu przez malarzy gotyku podstaw techniki światłocienia, postacie na ich obrazach zyskują trójwymiarowość, sprawiając wrażenie jakby występowały z tła.

Ważną rolę w malarstwie gotyckim odegrali malarze flamandzcy, którzy utorowali drogę ku współczesnemu realizmowi.
- Jan van Eyck
- Melchior Broederlam
- Robert Campin

Malarstwo rozwijało się także wśród malarzy niderlandzkich.
- Hans Memling (Sąd)
- Hieronim Bosch (Ogród rozkoszy)
- Pieter Bruegel Starszy (Upadek Ikara)

Osobne miejsce w rozwoju sztuki średniowiecznej zajmuje malarstwo ikonograficzne,które także rozwija się w stronę form przestrzennych.
- Andriej Rublow (Trójca Święta)