Strelau, podstawy psychologii dla nauczycieli.

J. Strelau i in., Podstawy psychologii dla nauczycieli, s.321-360

1.Czym jest uczenie się?
uczenie się jest rozpatrywane przez pewnych psychologów jako proces prowadzący do zmian u wszystkich istot żywych. Inni natomiast używają terminu uczenia się tylko w odniesieniu do zachowania się człowieka i do sytuacji, w których występuje dążenie do osiągnięcia zamierzonego celu. W tym ujęciu uczenie się będzie procesem świadomym, mającym wyodrębnioną specyfikę.
Proces uczenia – trwające nieustannie gromadzenie doświadczeń, dzięki którym modyfikowane są dawne formy zachowania lub powstają nowe. Jest procesem ciągłym, obejmującym całość doświadczeń jednostki, a nie tylko ich fragmenty lub określone rodzaje.
Czynność uczenia się – zamierzona aktywność jednostki, w wyniku której zdobywa się nowe doświadczenia. Czynność uczenia prowadzi zawsze do określonego celu (wyniku).
Pojęcie procesu uczenia się jest znacznie szersze niż pojęcie czynności uczenia się. W procesie uczenia się będą zmieniały się czynności uczenia się, jedne ustępują, a pojawiają się nowe, bardziej przystosowane do osiągnięcia zamierzonego wyniku.
2.Rodzaje uczenia się.
uczenie się sensoryczne – poznawanie otaczającego świata bezpośrednio, za pomocą zmysłów, w którym wyróżniamy dwa rodzaje: uczenie się przez warunkowanie klasyczne i uczenie się przez warunkowanie instrumentalne.
Uczenie się werbalne – poznawanie rzeczywistości w sposób pośredni, w którym podstawową rolę odgrywa słowo.
Uczenie się asocjacyjne – pomiędzy bodźcem a reakcją powstaje określony związek, następuje kojarzenie reakcji z bodźcem.
3.Warunkowanie klasyczne.
żeby organizm mógł istnieć musi być zachowana równowaga pomiędzy wymaganiami środowiska i możliwościami organizmu, która dokonuje się dzięki odruchom (odruch  niezmienna, zachodząca wg niższych praw reakcja organizmu na czynnik zewnętrzny, który dochodzi do skutku za pośrednictwem określonej części układu nerwowego)
elementarne i pierwotne zabezpieczenia równowagi organizmu ze środowiskiem dają odruchy bezwarunkowe (  są to wiadome reakcje organizmu na bodźce biologicznie nieobojętne, zachodzące według określonych praw dzięki działaniu ośrodków nerwowych mieszczących się w niższych częściach układu nerwowego)
odruchy bezwarunkowe jako reakcje dziedziczne i niezmienne nie wystarczają w obliczu występowania nowych wymagań i nowych sytuacji organizm chcąc się przystosować do zmiennych sytuacji otoczenia musiał wytworzyć nowe formy działania, które stanowią uzupełnienie dotychczasowych mechanizmów przystosowawczych
odruch warunkowy  nabyta reakcja organizmu dochodząca do skutku w najwyższej korowej części układu nerwowego przez skojarzenie działania bodźca obojętnego z bodźcem biologicznie obojętnym
zanikanie odruchu warunkowego to: HAMOWANIE: BEZWARUNKOWE(wrodzone) – h. Zewnętrzne – indukcja ujemna w wyniku silnego pobudzenia określonego ośrodka w korze mózgowej, na obwodzie powstaje hamowanie rozprzestrzeniające się na inne okolice kory mózgowej; - h. ochronne – występuje na skutek działania bodźców bardzo silnych, zbyt długo trwających lub też powtarzających się raz po raz. – h. senne – rozprzestrzeniające się na całą korę mózgową; sen powstaje łatwo pod wpływem monotonnych bodźców o niewielkim nasileniu. WARUNKOWE (wyuczony) – wygasanie odruchu – jeśli po bodźcu warunkowym nie nastąpi przez dłuższy czas wzmocnienie bodźcem bezwarunkowym; - h. warunkowe – w silniejszym rozumieniu  myśl wtedy gdy do bodźca warunkowego który stale wywoływał prawidłowy odruch warunkowy dodamy drugi bodziec warunkowy i tego zespołu bodźców nie będziemy wzmacniali; - h. opóźniające  występuje gdy po zadziałaniu bodźca warunkowego nie wzmocnimy jego działania bodźcem bezwarunkowym ale dopiero po pewnym czasie z pewnym opóźnieniem; h. różnicujące  przy wytwarzaniu odruchu warunkowego na określony tor to nie tylko bodziec pierwotny, ale wszystkie bodźce podobne wywołuje odruch warunkowy.
4.Warunkowanie instrumentalne.
również w warunkowaniu INSTRUMENTALNYM wytwarza się reakcje odruchowe drugiego stopnia wg tych samych zasad jakie obowiązuje w warunkowaniu klasycznym
wzmocnienie wtórne staje się celem pośrednim zapewniającym zaspokojenie potrzeby, mimo że samo jej nie zaspokaja. Wzmocnienie wtórne powstaje tylko w połączeniu ze wzmocnieniem pierwotnym i z niego się wywodzi.
5.Uczenie się przez próby i błędy.
szukając rozwiązania popełnia się szereg błędów stosuje niewłaściwe sposoby, wykonuje nieodpowiednie czynności zanim natrafi się na właściwy sposób rozwiązania. Przy uczeniu się tą metodą można wyróżnić 2 stadia: pierwsze to szukanie rozwiązania, próbowanie różnych sposobów, a drugie to ćwiczenie się w rozwiązywaniu, w czasie którego liczba błędów z każdą próbą maleje.
Prawo efektu; wśród wielu reakcji wykonywanych w określonej sytuacji utrwalają się te, po których następuje efekt w postaci nagrody.
W warunkowaniu klasycznym określone słowa skojarzone z bodźcem bezwarunkowym nabierają znaczenia bodźca emocjonalnego i sygnałowego czyli następuje warunkowanie wyższego stopnia.
6.Uczenie się przez rozwiązywanie problemów.
jednostka dobrze opanuje materiał i będzie umiała zastosować go do nowych zadań, jeśli dokona tego za pomocą operacji umysłowych w czasie rozwiązywania problemów. Uczenie się dziecka, oparte pierwotnie na spostrzeżeniach zmysłowych, z biegiem czasu uniezależnia się od materiału spostrzeżeniowego, dzięki temu, że wiadomości mogą być zdobywane w drodze rozumowania. Może ono rozwiązywać różne problemy bez odwoływania się do materiału konkretnego, opierając się na wyobrażeniach. Dziecko przyswaja sobie coraz więcej pojęć, wyodrębnia ze złożonego świata przedmiotów i zjawisk związki, zależności i stosunki między nimi.
Uczenie się przez rozwiązywanie problemów daje dobre wyniki nie tylko w zakresie trwałego opanowania materiału, ale również w zakresie umiejętności posługiwania się nim w sytuacjach nowych, wymagających celowego wykorzystywania przyswojonych wiadomości.
Przyjmuje się, że ta forma uczenia się samodzielnego pokonywania różnego rodzaju trudności staje się korzystna dla rozwoju czynności myślenia. Nie jest to reprodukcja cudzych myśli, ale dochodzenie do formułowania własnych, szukanie argumentów „za” i „przeciw”, sprawdzanie ich w myśli i przyjmowanie tych, które uzasadniają możliwość skutecznego działania.
Zwolennikami tej formy uczenia się byli A. Binet, J. Dewey i E. Claparede.
Aby uczenie się przez rozwiązywanie problemów dawało pożądane wyniki i nie zniechęcało do pracy, trzeba stopień trudności problemów dostosowywać do poziomu myślenia i działania ucznia.
W uczeniu się problemowym można ustalić etapy czynności myślenia zaangażowanych w rozwiązywanie problemu. Będą to etapy następujące: a) uświadomienie sobie problemu i określenie trudności, które trzeba pokonać; b) poszukiwanie w posiadanej wiedzy podstaw do rozwiązania problemu; c) podanie hipotez prowadzących do rozwiązania; 4) weryfikacja hipotez i znalezienie właściwego sposobu rozwiązania; 5) rozwiązanie problemu.
W uczeniu się przez rozwiązywanie problemów ważną sprawą jest stosunek emocjonalny do rozwiązywanego zagadnienia i motywacja do nauki.
Uczenie się przez rozwiązywanie problemów jest efektywne, daje trwałe wyniki, uczy operowania zdobytą wiedzą, wpływa na rozwój intelektualny ucznia, uczy poprawnego rozumowania i rozumienia treści materiału, ale pochłania dużo czasu. Uczenie się problemowe nie jest także w pełni możliwe na wszystkich poziomach rozwoju ucznia. Rozwiązywanie trudnych problemów wymaga złożonych form myślenia abstrakcyjnego, które kształtuje się dopiero na pewnym poziomie rozwojowym.

7.Uczenie się przez zrozumienie.
uczenie się przez zrozumienie występuje w każdej sytuacji nowej, w której zawiodło uczenie się przez próby i błędy
K. Kofka i W. Kohler
Materiał zostaje zapamiętany znacznie szybciej, jeśli uczący się będzie organizował w odpowiednie całości. Ta organizacja będzie elementem spajającym poszczególne składniki materiału. Poprzez organizację materiału i świadome kojarzenie jego składników powstaje całość nazwana strukturą, postacią lub konfiguracją.
Rozumienie sytuacji zadaniowej przez ucznia, to zdawanie sobie sprawy ze związków i zależności, jakie zachodzą w tej sytuacji. Rozumieć – to tyle, co wiedzieć dokładnie, o co chodzi, umieć powiedzieć o danej sprawie czy zjawisku, jak ono wygląda rzeczywiście.
Stopień rozumienia treści może być różny i zależny od przygotowania jednostki, od systemu opanowanych pojęć, indywidualnych nastawień do uczenia się, umiejętności poprawnego wnioskowania, kojarzenia faktów nowo poznawanych z dawniej poznanymi itp.
Można stosować różne metody sprawdzania poziomu zrozumienia przekazywanych treści, np. polecając uczniowi, aby wykorzystał zdobyte wiadomości w nowej sytuacji.
8.Transfer w uczeniu się.
transfer – rozszerzenie zakresu wpływu uczenia się określonych czynności przez przenoszenie wprawy w wykonywaniu tych czynności na inne sytuacje.
transfer specyficzny – występuje w sytuacjach podobnych, kiedy wpływ poprzedniego doświadczenia przenosi się na nowe czynności
transfer niespecyficzny – występuje wtedy, gdy wprawa zdobyta w wykonywaniu jakiejś czynności w jednej sytuacji jest przenoszona na inną sytuację pozornie z nią związaną. (określony jest też jako „uczenie się uczenia)
transfer pozytywny – jeśli poprzednie uczenie pomaga w wykonywaniu nowych czynności, ułatwia ich przebieg
transfer negatywny – poprzednio wyuczona czynność przeszkadza w wykonywaniu nowych zadań
9.Hamowanie pro – i retroaktywne.
hamowanie proaktywne – materiał zapamiętany uprzednio oddziałał negatywnie na uczenie się następnego materiału AB (negatywnie)
ułatwienie proaktywne – materiał uprzedzeń wywarł wpływ pozytywny na wyuczenie materiału następnego AB (pozytywny)
hamowanie retroaktywne – materiał zapamiętany jako następny wywarł negatywny wpływ na materiał wyuczony uprzednio AB (negatywny)
ułatwienie retroaktywne – materiał następny wpływa pozytywnie na materiał uprzedni AB (pozytywny)