Finanse publiczne i prawo finansowe

I. FINANSE PUBLICZNE.
Finanse publiczne ? potocznie wiąże się to z pieniądzem, ze stosunkami społecznymi, które łączą się z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych. Jak nie ma pieniądza to nie ma finansów i nie ma stosunków społecznych. Termin ?finanse? łączy się z pieniądzem, który jest zawsze w ruchu. Operacje finansowe ? polegają na dwóch czynnościach: gromadzenie środków pieniężnych i wydatkowanie wcześniej zgromadzonych środków tzn. dokonywanie wydatków, kierowanie środków pieniężnych na zaspokojenie potrzeb lub podział środków pieniężnych. Mówiąc o pieniądzach mamy go na myśli w każdej postaci: gotówkowy i bezgotówkowy(w postaci zapisów na rachunkach bankowych). O podmiotach, które gromadzą środki pieniężne i je wydatkują mówi się, że prowadzą działalność finansową (dokonują operacji finansowych). Do podmiotów tych należy zaliczyć: osoby fizyczne, podmioty gospodarcze, podmioty publiczne takie, które sprawują władzę czyli państwa, samorząd terytorialny, organizacje międzynarodowe (ONZ) i ponadnarodowe (UE). Czynności wykonywane przez finanse publiczne ? pobieranie i gromadzenie dochodów, wydatkowanie środków publicznych, finansowanie deficytu, zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne (zawieranie różnych umów, z których wynikają pewne płatności), zarządzanie długiem publicznym(zaciąganie go i spłata), zarządzanie środkami publicznymi. Cechy finansów publicznych i różnice od finansów prywatnych ? a) dotyczy wielkości środków finansowych będących w dyspozycji tych podmiotów ? podmioty publiczne a zwłaszcza państwo dysponują środkami finansowymi dużych rozmiarów. Prywatny podmiot gospodarczy nie dysponuje tak dużymi środkami. Oznacza to, że działalność finansowa państwa, jego operacje finansowe mają zasadnicze znaczenie dla gospodarki danego państwa, b) Celem podmiotów publicznych jest realizacja interesu publicznego, szeroko rozumianego interesu ogółu. Podmioty prywatne kształtują własne finanse, kierując się wyłącznie własnym prywatnym interesem(zyskiem), c) wszelkie czynności gromadzenia dochodów i dokonywania wydatków przez podmioty publiczne są regulowane prawem. Wynikają z przepisów obowiązującego prawa, nie mogą działać bez podstawy prawnej wynikającej z ustaw. Jednocześnie w stosunkach z innymi podmiotami podmioty publiczne są wyposażone w atrybut władzy. To podmioty publiczne stanowią prawo, a potem na jego podstawie i w jego granicach wiążą podporządkowane im podmioty. Takich możliwości nie mają prywatne podmioty gospodarcze. Podmioty publiczne, głównie państwo suwerennie kształtują własne dochody i własne wydatki, d) finanse publiczne mogą mieć charakter zarówno scentralizowany (finanse państwa) i zdecentralizowany jak finanse gmin, powiatów czy województw. Finanse podmiotów prywatnych mają zawsze charakter zdecentralizowany.
Funkcje finansów publicznych ? to efekty, które przynoszą operacji gromadzenia dochodów i dokonywania wydatków przez podmioty publiczne. a) Redystrybucyjna ? wiąże się ściśle z zaspokajaniem potrzeb społecznych. Środki publiczne są przeznaczane na finansowanie zbiorowych potrzeb społecznych. Pewne potrzeby społeczne mogą być zaspokajane tylko w sposób zbiorowy np. bezpieczeństwo, ochrona przed klęskami żywiołowymi i epidemiami. Redystrybucja polega na tym, że czerpie się środki finansowe ze sfery produkcji i przenosi do sfery nieprodukcyjnej, b) Symulacyjna ? ma charakter wtórny w stosunku do funkcji redystrybucyjnej. Pobierając środki podmiot publiczny może zachęcać podatników bądź zniechęcać do określonego działania, do złożonej aktywności zwłaszcza gospodarczej. Może stymulować ich działanie, c) Kontrolna ? polega na tym, że dzięki rejestracji czynności finansowych, dzięki rejestracji gromadzonych dochodów i dokonywanych wydatków uzyskujemy informacje o stanie gospodarki państwa. Poprzez finanse kontrolujemy ten stan.

II. KAPITALIZM.
Kapitalizm wolnorynkowy ? ma tutaj miejsce rewolucja przemysłowa. Następuje rozdział między skarbem państwa a skarbem monarchy. Państwo wyzbywa się resztek domen, pojawiają się przedsiębiorstwa, pojawia się kapitał i wolny rynek. Doktryna liberalizmu gospodarczego(Smith) ? zgodnie z tą doktryną procesy gospodarcze w państwie kształtują się swobodnie na rynku. W sferze gospodarczej ma dominować kapitał prywatny. Państwo nie powinno ingerować w swobodne działanie rynku, bo rynek jest najlepszym regulatorem. To prawa rynku stymulują życie gospodarcze do zmiennej sytuacji. Państwo ma pełnić jedynie funkcję stróża nocnego. Ma ustanawiać reguły gry, stanowić prawo i pilnować jego przestrzegania. Nie powinno ingerować w procesy gospodarcze bo te reguluje wyłącznie rynek. Takie założenia wywierały silny wpływ zarówno na dochody państwa jak i jego wydatki. Dochody tych państw są niemal w całości podatkowymi. Wydatki państwowe są niewielkie. W tym okresie rozwija się instytucja budżetu państwa. Budżet jest to urządzenie przy pomocy, którego organizuje się gromadzenie dochodów państwa i ich wydatkowanie. Służy zorganizowanemu prowadzeniu finansów państwa. W tym okresie rozwija się także obok państwa samorząd terytorialny, któremu państwo przekazało cześć swych obowiązków i uprawnień. Lecz samorząd terytorialny zawodzi coraz częściej. W XVIII i XIX wieku pojawiają się kryzysy gospodarcze, zaczynają rodzić się konflikty społeczne między przedstawicielami kapitału a świadczącymi pracę pracownikami. Rozwój związków zawodowych, partii politycznych, wyzysk w pracy spowodował zasadnicze zmiany, a ich syntezą była doktryna interwencjonizmu gospodarczego.
Kapitalizm interwencyjny - doktryna interwencjonizmu gospodarczego ? twórcą jej jest Keyns. Zgodnie z tą zasadą państwo ma aktywnie oddziaływać na przebieg procesów gospodarczych, ma interweniować w okresach załamania gospodarczego aby doprowadzić do jego wzrostu. Głównym zadaniem państwa jest dbałość o równomierny wzrost gospodarczy, o równowagę gospodarczą. Jednocześnie to państwo ma zapewnić ład i spokój społeczny. Państwo ma osiągać kształtując odpowiednio własne wydatki i dochody budżet państwa. Istotnie powiększył się katalog zadań państwa, pojawiły się także wydatki o charakterze gospodarczym i socjalnym. Zaczyna finansować naukę, walkę z ubóstwem i bezrobociem. Państwo może się zadłużać, a żeby spłacić zaciągnięte długi podniesie podatki. W tym okresie państwa poważnie się zadłużają.

III. PRAWO FINANSÓW PUBLICZNYCH.
Przepisy prawne finansów publicznych ? a) takie, które dotyczą wyłącznie podmiotów publicznych, są właściwie charakterystyczne tylko dla tych podmiotów np. budżet ? państwo, samorząd terytorialny, UE. Przepisy budżetowe to przepisy dotyczące wyłącznie podmiotów publicznych, b) takie, które mogą dotyczyć i dotyczą podmiotów publicznych i innych podmiotów niepublicznych. Są one związane także z finansami publicznymi np. jeśli państwo jest właścicielem lokalu i wydzierżawia go to dostaje czynsz który jest dochodem publicznym. Niektórzy autorzy twierdzą, że do prawa finansowego należy zaliczyć wszystkie przepisy dotyczące finansów publicznych. Zakres prawa finansowego jest bardzo szeroki, bo przepisy tego prawa przecinają się z przepisami bardzo wielu gałęzi praw. Zdaniem większości teoretyków do prawa finansowego należą tylko te przepisy, które dotyczą wyłącznie podmiotów publicznych, są powołane wyłącznie do obsługi ich gospodarki finansowej.
Prawo finansowe w Polsce w latach 80 i 90 ? państwo przestało regulować przepisami prawnymi niektóre zagadnienia. Nie reguluje już w sposób szczegółowy gospodarki finansowej państwowych przedsiębiorstw, procedury kredytowania ze środków banków państwowych. Zliberalizowano prawo dewizowe. W doktrynie dotychczas zarysowały się dwa skrajne stanowiska w przedmiocie określania działów prawa finansowego. Zgodnie ze skrajnym stanowiskiem ujmującym wąsko przedmiot prawa finansowego do tej gałęzi prawa należy prawo budżetowe państwa i samorządu terytorialnego oraz prawo długu publicznego. Drugie skrajne stanowisko obejmuje obok tych działów prawo podatkowe, prawo bankowe, prawo dotyczące gospodarki finansowej przedsiębiorstw i prawo dotyczące gospodarki finansowej zakładów ubezpieczeń zdrowotnych. Dodatkowo jeszcze prawo celne, walutowe, dewizowe.
Prawo materialne i proceduralne finansów ? są zróżnicowane dla różnych działów prawa finansowego. W prawie podatkowym prawem materialnym są przepisy szczególnych ustaw podatkowych, przepisy proceduralne są zawarte w ordynacji podatkowej, ale ustawa ta normuje także zobowiązania podatkowe, a więc ogólne materialne prawo podatkowe. W przypadku prawa budżetowego prawo materialne wynika z ustawy o finansach publicznych, ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego i niektórych innych ustaw. Są to przepisy normujące przykładowo budowę ustawy budżetowej czy uchwały budżetowej. Procedura budżetowa jest uregulowana częściowo w ustawie o finansach publicznych, ale także w konstytucji i w samorządowych ustawach ustrojowych.
Prawo ustrojowe finansów ? jest unormowane w ustawie o działach administracji rządowej, w ustawie o organach kontroli skarbowej, ustawie o urzędach skarbowych i izbach skarbowych oraz w ustawie o regionalnych izbach obrachunkowych. Prawo finansowe wykazuje liczne związki z innymi gałęziami praw.

IV. ZWIĄZKI PRAWA FINANSOWEGO Z INNYMI PRAWAMI.
Związek prawa finansowego z prawem administracyjnym ? zarówno organ administracyjny jak i finansowy działają władczo, mają pozycję nadrzędną w stosunku do drugiej strony stosunku prawnego. Najczęściej jednostronnie rozstrzygają sprawę, wiążąc władczą drugą stronę stosunku prawnego. Działają też w formach niewładczych, ale one występują wyjątkowo. To podobieństwo metod działania powoduje, że zdaniem niektórych teoretyków nie ma ostatecznych podstaw do wyodrębnienia prawa finansowego w odrębną gałąź prawa. Twierdzą, że wyodrębnia się tą gałąź jedynie ze względów pragmatycznych, dużej ilości tych przepisów. Istnieje drugi pogląd zgodnie, z którym istnieją dostateczne podstawy dla wyodrębnienia prawa finansowego w samodzielną gałąź praw. Ta gałąź prawa ma własny przedmiot badań, ma charakter służebny wtórny w stosunku do całej administracji. Te przepisy wykształciły się przecież dlatego że istnieje pieniądz. Przepisy prawa finansowego różni od innych przepisów prawa ich silne uwarunkowanie ekonomiczne. Zupełnie inny jest zakres prawa materialnego tych dwóch gałęzi praw. Prawo administracyjne to przykładowo prawo budowlane, prawo o gospodarce nieruchomościami, prawo szkolne lotnicze wodne, i.t.p. Prawo finansowe to prawo podatkowe, prawo celne, prawo długu publicznego czy prawo dewizowe. Jeśli założymy istnienie dwóch odrębnych gałęzi praw: PA i PF to związki tych dwóch gałęzi prawa są bardzo ścisłe. Kształtują się one jednak różnie. Na gruncie prawa procesowego i na gruncie prawa ustrojowego. Jeśli idzie o prawo proceduralne to zasadniczo inaczej kształtują się te związki w zależności od etapu postępowania.
Związek prawa finansowego z Prawem Konstytucyjnym ? prawo konstytucyjne reguluje między innymi ustrój państwa, ustrój gospodarczy, społeczny. Określa suwerena i podział władzy w państwie, normuje stosunki między władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, oraz normuje wolności, prawa i obowiązki obywateli. Niektóre z tych przepisów dotyczą finansów publicznych. W konstytucji z 1997 r. po raz pierwszy wyodrębniono dział dotyczący finansów publicznych. Unormowano w tym dziale między innymi problematykę budżetu państwa, długu publicznego w tym jego górny pułap, podstawy prawa dewizowego, w tym podatków, podstawy ustroju pieniężnego państwa i zasady działania centralnego banku państwa czyli NBP i Rady Polityki Pieniężnej. Po za tym uregulowano źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Te zasady, przepisy o charakterze podstawowym zawarte w konstytucji są rozwijane, konkretyzowane w ustawach zwykłych będących źródłami prawa finansowego.
Związek prawa finansowego z prawem cywilnym ? wspólnym przedmiotem są stosunki finansowe, ale dla prawa finansowego jest to jedyny przedmiot regulacji. Zaś dla prawa cywilnego jest to jeden z dwóch przedmiotów. Obok stosunków pieniężnych prawo cywilne normuje także stosunki niepieniężne. To co różni obie gałęzie prawa to metoda regulacji. Dla prawa cywilnego charakterystyczna jest równorzędność stron stosunku prawnego, a dla prawa finansowego nadrzędność podmiotu publicznego, reprezentowany przez organ publiczny. Druga strona tego stosunku jest podporządkowaną. Związek tych dwóch gałęzi prawa PC i PF przejawia się w trzech głównych aspektach: a) podmioty publiczne prowadząc działalność finansową posługują się instytucjami prawa cywilnego np. zawierają wiele umów sprzedaży, b) ustawodawca przejmuje często z prawa cywilnego pewne pojęcia, pewne instytucje tam wykształcone i buduje w związku z nimi własne instytucje PF. To zjawisko ma bardzo często miejsce w prawie podatkowym, c) pewne umowy cywilno-prawne mogą być zawierane w granicach wyznaczonych przez PF, w granicach wyznaczonych przez tzw. limity wydatków wynikających z planów finansowych.
Związek prawa finansowego z prawem karnym ? związek przejawia się w dwóch aspektach. Pierwszy z nich polega na tym, że kary i grzywny orzeczone w postępowaniach karnych są dochodami publicznymi: skarbu państwa lub organów jednostek samorządu terytorialnego. Drugi aspekt polega na tym, że niektóre naruszenia przepisów dotyczących finansów publicznych są przestępstwami lub wykroczeniami. Odpowiedzialność za nie jest uregulowana w kodeksie karnym skarbowym np. przestępstwa przeciwko obowiązku podatkowemu, np. nieujawnienie przedmiotu lub podstawy opodatkowania, przestępstwa przeciwko dotacjom i subwencjom, obowiązkowi celnemu. W teorii prawa trwa spór czy prawo karne skarbowe jest działem prawa finansowego czy karnego. Pojawiły się trzy różne stanowiska: a) jedni uważają, że to dział PF, b) drudzy, że to dział PK, c) trzeci uważają, że nie jest to dział ani PK, ani PF tylko że jest to osobna gałąź prawa.
Związek prawa finansowego z prawem międzynarodowym ? wynikają z tego, że niektóre umowy międzynarodowe dotyczą publicznej działalności finansowej. Są też umowy międzynarodowe normujące pomoc prawną w sprawach podatkowych i inne np. umowa akcesyjna Polski z UE. W przypadku tych dwóch gałęzi prawa jest ten sam problem co z prawem karnym i prawem finansowym. Jest tu spór czy umowy międzynarodowe normujące kwestie finansów publicznych są częścią prawa międzynarodowego czy częściami prawa finansowego. Także zarysowały się trzy stanowiska: a) jedni sądzą, że jest to część prawa międzynarodowego, b) drudzy, że jest to część prawa finansowego, c) trzeci natomiast, że nie jest to cześć prawa finansowego ani międzynarodowego tylko osobna gałąź prawa.
Związek prawa finansowego z prawem pracy ? wynika z tego, że wynagrodzenia tak zwanej sfery budżetowej są wypłacane ze środków publicznych. Wynagrodzenie za pracę jest instytucją prawa pracy, ale wielkość środków wynagrodzenia wypłacanego pracownikom państwowym i samorządowym wynika z planów finansowych, głównie z budżetu.

V. POLITYKA FINANSOWA.
Działalność finansowa podmiotów publicznych - jest unormowana przez prawo, ale to jakie przepisy obowiązują, jakie rozwiązania zastosowano zależy od czynników dwojakiego rodzaju: a) zależy od pewnych warunków obiektywnych które trzeba brać pod uwagę stanowiąc prawo, one są wyznaczone np. przez uwarunkowania historyczne, kulturowe, geograficzne, geopolityczne, poziom rozwoju gospodarczego. Stanowiąc prawo właściwe organy muszą uwzględniać istnienie tych czynników, b) wiążą się z polityką w przypadku prawa finansowego z polityką finansową. To jakie przepisy obowiązują zależy od wyborów dokonywanych przez organy stanowiące prawo. Organy stanowiące przepisy finansowe dokonują wyboru celu, który chcą osiągnąć dzięki tym przepisom i środków służących realizacji tych celów. To jakie prawo obowiązuje zależy od polityki finansowej, a polityka finansowa, są to owe wybory. Jeśli nie ma wyboru możliwe jest tylko jedno rozwiązanie ? to nie ma polityki.
Związek polityki finansowej z polityką gospodarczą ? cele zakładane do osiągnięcia można realizować zarówno w związku z wydatkami publicznymi jak i w związku z dochodami publicznymi. Jeśli uchwalamy ustawę np. o finansowym wsparciu inwestycji i przewidujemy możliwość dotowania prywatnych inwestycji ze środków publicznych to osiągamy założony cel poprzez wydatki publiczne. Ale ten sam cel można także osiągnąć poprzez instrumenty związane z dochodami publicznymi. Można np. wprowadzić w podatku dochodowym ulgi inwestycyjne i zezwolić na odliczanie od dochodu przed jego opodatkowaniem wydatków inwestycyjnych. Dochody publiczne bardzo długo były traktowane w sposób neutralny. Pobierano je wyłącznie z myślą o ich fiskalnym znaczeniu. Cele fiskalne dochodów publicznych są zawsze celami pierwotnymi. Podmiot publiczny pobiera dochody przede wszystkim dlatego że chce zapewnić sobie niezbędne środki finansowe. Jednak w XX w. pod wpływem doktryny interwencjonizmu zrodziły się cele pozafiskalne poboru dochodu. W sposób świadomy zaczęto różnicować zasady poboru dochodów po to aby osiągnąć różne cele pozafiskalne, zwłaszcza cele gospodarcze. Celem zasadniczym, nadrzędnym jest równomierny wzrost gospodarczy, równowaga gospodarcza.

VI. ŻRÓDŁA PRAWA FINANSOWEGO.
Właściwości źródeł prawa finansowego ? a) ilość aktów prawnych zaliczonych do prawa finansowego (jest ich bardzo dużo) ? prawo finansowe jest nieskodyfikowane, brak jest zatem kodeksu finansowego, a więc tej formy która jest najwyższym stopniem uporządkowania przepisów danej gałęzi prawa. Istnieje zatem bardzo wiele aktów prawnych stanowiących źródła tego prawa. W latach 80, XX wieku w doktrynie prawa finansowego trwał spór na temat możliwości i potrzeby skodyfikowania tej gałęzi prawa. Zwolennicy kodyfikacji byli w mniejszości. Przeciwnicy podnosili kilka zasadniczych argumentów. Po pierwsze wskazywali na różnorodność stosunków prawno-podatkowych z różnych działów prawa finansowego. Wskazywali na różnych adresatów poszczególnych aktów prawnych, wreszcie wskazywali na brak wspólnych instytucji dla różnych działów tej gałęzi prawa. W praktyce jednak podjęto w latach 90 proces porządkowania źródeł prawa finansowego. Dokonano kilku kodyfikacji cząstkowych. Uchwalono w roku 1997 ordynację podatkową, w której skodyfikowano ogólne prawo podatkowe. W tym samym roku uchwalono kodeks celny, skodyfikowano zatem prawo celne. W roku 1998 uchwalono ustawę o finansach publicznych składającą się z dwóch części. Część pierwszą mającą ambicję pełnić rolę instytucji ogólnych prawa finansowego i część drugą poświęconą prawu budżetowemu. W 1999 r. uchwalono kodeks karny skarbowy, b) różnorodna ranga prawna tych aktów ? w tej gałęzi prawa spotykamy wszelkie możliwe formy aktów prawnych. Naczelnym źródłem prawa finansowego jest konstytucja. Drugą w kolejności formą aktów prawnych są ustawy zwykłe. Ustawy normują poszczególne działy prawa finansowego. Ustawa o finansach publicznych normuje przede wszystkim prawo budżetowe i państwa i samorządu terytorialnego oraz prawo długu publicznego. Ale także te zagadnienia normowane są innymi ustawami np. ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Liczne są ustawy podatkowe normujące prawo podatkowe np. ordynacja podatkowa. Odrębne ustawy regulują organy finansowe, organy kontroli finansowej i ich kompetencje, a więc grupa ustaw regulujących prawo ustrojowe. Następnym w kolejności źródłem prawa finansowego są ratyfikowane umowy międzynarodowe. Te ratyfikowane przez Sejm mają moc wyższą od ustawy. Są to umowy z komisją europejską i umowy podatkowe. Te pierwsze normują między innymi rozliczenia podatkowe między Polską a UE. Następne w kolejności są uchwały Sejmu i Senatu normujące odpowiednio regulamin Sejmu i Senatu. W zakresie dotyczącym postępowania z projektem ustawy budżetowej. Kolejnym aktem są akty prawne wykonawcze wydawane do ustaw. Są wydawane na podstawie ustaw i w celu ich wykonania. Kolejnym aktem jest zarządzenie ministrów. Są to akty prawne wewnętrzne. Obowiązują tylko wewnątrz administracji a więc nakładają obowiązki przede wszystkim na jednostki organizacyjne podległe ministrowi finansów, c) niezwykła częstotliwość zmian tych aktów ? wynika z kilku powodów: ze zmienności polityki finansowej, zmienia się sytuacja gospodarcza, która wymusza zmianę przepisów, względy subiektywne czyli niechlujstwo ustawodawcy i stanowienie złego prawa oraz stanowienie ustaw z błędami a czasami niezrozumiałych.

VII. SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH.
Sektor finansów publicznych ? pojęcie sektora finansów publicznych wprowadziła do prawa ustawa o finansach publicznych. Określa ona podmiotowy zakres finansów publicznych. W art. 5 tej ustawy określając sektor finansów publicznych ustawodawca wymienia tzw. jednostki sektora finansów publicznych. Jednostki sektora finansów publicznych ? a) organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy ochrony państwowej, ochrony prawa, sądy, trybunały, jednostki samorządu terytorialnego oraz ich organy i związki, b) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, c) fundusze celowe, d) państwowe szkoły wyższe, jednostki badawczo-rozwojowe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, państwowe lub samorządowe instytucje kultury, ZUS, kasa rolniczego ubezpieczenia społecznego (KRUS) i zarządzane przez nie fundusze NFZ- Narodowy Fundusz Zdrowia, niektóre państwowe i samorządowe osoby prawne ale nie będące przedsiębiorstwami, bankami i spółkami prawa handlowego.
Sposób prowadzenia działalności finansowej ? Państwo i samorząd terytorialny ? prowadzą działalność finansową poprzez własne organy i własne jednostki organizacyjne. Organami prowadzącymi działalność finansową są np. Sejm, Rada Ministrów, ministrowie(państwowe); organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego np. Rada Gminy, Sejmik wojewódzki albo organy wykonawcze np. burmistrz, wójt, zarząd powiatu, województwa. Niektóre organy zwłaszcza państwowe są wyspecjalizowane, powołane niemal wyłącznie do prowadzenia działalności finansowej bądź jej kontrolowania. Są to organy finansowe bądź organy kontroli finansowej. I państwo i samorząd terytorialny prowadzi działalność także poprzez państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne np. poprzez urzędy, komendy policji, szkoły, szpitale itp. Działalność finansowa państwa i samorządu jest prowadzona poprzez specjalne urządzenia, poprzez budżet, fundusze celowe, środki specjalne ? nazywają się one jednostkami sektora finansów publicznych. Zgodnie z ustawą o finansach publicznych jednostki z tego sektora gromadzą środki publiczne i je wydatkują.
Środki publiczne ? Należą do nich: a) dochody publiczne, b) środki bezzwrotne pochodzące z zagranicy m. in. z budżetu UE, b) przychody ? przychody budżetów, przychody niektórych jednostek sektora finansów publicznych prowadzących samodzielnie działalność finansową (państwowe szkoły wyższe), c) inne przychody. Charakterystyka środków publicznych ? zgodnie z art. 4 ustawy o finansach publicznych są przeznaczone albo na wydatki publiczne albo na rozchody budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Kryterium podziału wydatków publicznych i rozchodów jest kryterium ekonomiczne. Wydatki publiczne oznaczają redystrybucję definitywną. Rozchody natomiast są transferem spłaty otrzymanych wcześniej pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych, udzielone pożyczki. Różnica między dochodami publicznymi i bezzwrotnymi środkami zagranicznymi z jednej strony a z drugiej między wydatkami publicznymi stanowi bądź nadwyżkę bądź deficyt sektora finansów publicznych. Jest ona ustalana dla roku budżetowego. Deficyt finansów publicznych jest odzwierciedleniem deficytów budżetów: państwa, samorządu terytorialnego i deficytów planów finansowych niektórych jednostek sektora finansów publicznych np. NFZ, niektóre fundusze.

VIII. ZASADY FINANSÓW PUBLICZNYCH.
Zasady finansów publicznych ? a) Zasada jawności finansów publicznych ? zgodnie z art. 11 ustawy o finansach publicznych finanse publiczne są jawne. Ta zasada jest ściśle powiązana z konstytucyjnym prawem obywateli do uzyskania informacji. Pozostaje w związku z zasadą udzielania informacji publicznych. Ustawa o finansach publicznych określa formy realizacji zasady jawności finansów publicznych. Ta jawność ma być realizowana na wszystkich etapach procedury. Wyraża się w szczególności na etapie debat budżetowych (parlamentarne i nad budżetami samorządowymi). Jawność finansów wyraża się także w podawaniu do publicznej wiadomości istotnych informacji finansowych np. podawanie zbiorowych danych dotyczących finansów publicznych przez ministra finansów, albo kwot dotacji udzielonych z budżetu państwa i jednostek samorządowych. Minister finansów ma także obowiązek ogłaszania kwot długu publicznego, długu skarbu państwa i stosunku długu publicznego do PKB oraz wykazów udzielonych przez skarb państwa, poręczeń i gwarancji oraz wykazu osób, którym umorzono znaczące należności podatkowe. Zasada ta dotyczy zatem nie tylko etapu planowania finansowego, ale także dotyczy etapu wykonania tych planów i sprawozdawczości finansowej. Sprawozdania finansowe mają być udostępniane co roku i mają być podawane opinii publicznej, b) Zasada przejrzystości finansów publicznych ? wynika wprost z ustawy o finansach publicznych. Oznacza ona, że środki publiczne, wydatki i rozchody powinny być ujmowane w jasny i uporządkowany sposób. Przejrzystość jest ściśle związana z jawnością. Jeśli finanse nie będą przejrzyste to nie będą jawne. Realizacji tej zasady służy klasyfikacja środków publicznych, wydatków i rozchodów. Klasyfikuje się je według następujących podziałów: a) według działów i rozdziałów. One określają rodzaj działalności publicznej, b) według paragrafów, które określają rodzaj dochodu, przychodu, wydatku i rozchodu. Klasyfikację określa minister finansów, c) Zasada planowania działalności finansowej ? gospodarowanie środkami publicznymi odbywa się w sposób planowy. Planowanie tej działalności umożliwia maksymalną gospodarkę finansową. Istnieje kilka rodzajów planów finansowych. Podstawowym zasadniczym planem na szczeblu państwa jest budżet państwa, a na szczeblu samorządowym budżety samorządowe. Obok budżetów istnieje planowanie finansowe jednostek budżetowych państwowych i samorządowych. Plan finansowy danej jednostki budżetowej jest drobnym wycinkiem budżetu, z którym jednostka jest powiązana. Następnie wyróżniamy plany finansowe tzw. gospodarki pozabudżetowej, gospodarstw pomocniczych, środków specjalnych, funduszów celowych(mają własne plany) oraz plany jednostek sektora finansowego, które prowadzą działania finansowe samodzielnie np. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej. Wielkości ujmowane w różnych planach finansowych mają różną moc prawną, inny charakter. Stanowi o tym art. 26 ustawy o finansach publicznych. Wynika z niego, że wydatki z budżetu mają charakter wiążący. Oznacza to, że przekraczanie limitu stanowi naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Inaczej jest z dochodami i przychodami budżetowymi. One nie mają charakteru wiążącego. Ustawodawca mówi, że stanowią prognozy ich wielkości, zatem ich przekroczenie jak i osiągnięcie w kwotach niższych niż planowane nie rodzi skutków prawnych, d) Zasada sprawozdawczości działalności finansowej ? sprawozdania są dopełnieniem planowania finansowego, umożliwiają ocenę wykonywania planów. Sprawozdania są opracowywane przez wszystkie jednostki sektora finansów publicznych. Najważniejsze znaczenie mają sprawozdania budżetowe. Z ustawy o finansach publicznych wynika grupa zasad dotyczących gromadzenia środków publicznych i wydatkowania. Art. 216 mówi, że środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane na podstawie i w sposób określony w ustawie. Gromadzenie środków publicznych określają przepisy dotyczące podatków, ceł, opłat i innych dochodów publicznych. Podstawą prawną ich poboru są też różne akty prawne, a nie np. ustawa budżetowa czy uchwała budżetowa jednostki samorządowej. Wydatki publiczne są dokonywane w oparciu o podwójne podstawy prawne, mogą być dokonywane jedynie na cele i w wysokościach ujętych w planie finansowym. Pierwsza podstawa ich dokonywania i zgodnie z przepisami dotyczącymi tych wydatków, organy i jednostki dokonujące wydatki publiczne nie mogą ich wykonać bez upoważnienia wynikającego z planu finansowego, ale muszą je dokonywać zgodnie z przepisami dotyczącymi wydatków tego typu. Wydatki publiczne muszą być dokonywane w sposób celowy i oszczędny umożliwiający terminową realizację zadań w wysokości i terminach wynikających z zaciągniętych zobowiązań, a w przypadku zakupu środków rzeczowych, usług i robót budowlanych zgodnie z ustawą o zamówieniach publicznych. Prawo realizacji zadań finansowanych ze środków publicznych przysługuje co do zasady ogółowi podmiotów, e) Zasada gromadzenia i wydatkowania finansów publicznych ? przejawia się w kilku aspektach: 1) Przedłożenie Radzie Ministrów jakiegokolwiek projektu ustawy powodującego zmniejszenie dochodów publicznych lub zwiększenie wydatków publicznych wymaga określenia tych skutków i ich zaopiniowania przez ministra finansów, 2) Polega na tym że wydanie przez jakikolwiek organ administracji rządowej aktu prawnego rodzącego skutki finansowe nie przewidziane w budżecie wymaga porozumienia z ministrem finansów, 3) Dotyczy projektów ustaw powodujących zmianę wysokości dochodów własnych samorządów i rządów. Projekt takiej ustawy musi być zaopiniowany przez komisję wspólną rządu i samorządu, a opinia przedłożona parlamentowi wraz z projektem ustaw, f) Zasada uwzględniania skutków finansowych aktów prawnych.

IX. ADMINISTRACJA FINANSOWA.
Administracja finansowa ? publiczna działalność finansowa jest prowadzona przez organy publiczne i inne jednostki sektora finansów publicznych, a więc państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne. Jeśli idzie o organy publiczne to działalność finansową prowadzą zarówno organy o kompetencjach ogólnych np. Sejm, Senat, Rada Ministrów; organ stanowiący Rada Gminy, Rada Powiatu, zarząd jednostki samorządu terytorialnego, organ wykonawczy. Publiczną działalność finansową prowadzą także organy o kompetencjach szczególnych, powołana głównie do tego aby prowadzić bądź organizować lub kontrolować działalność finansową. W ramach o kompetencjach szczególnych można wyróżnić organy finansowe, organy kontroli finansowej i organy koordynacji finansowej.

X. ORGANY FINANSOWE.
Organy finansowe ? to taki organ publiczny(władzy publicznej), którego działalność w zasadzie wyczerpuje się w organizowaniu i prowadzeniu publicznej działalności finansowej. Nie jest więc to organ finansowy np. Sejm, RM, organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego. Organy finansowe działają głównie w formach władczych, są to wyspecjalizowane organy administracji finansowej. Działając władczo jednostronnie rozstrzygają sprawy, wiążąc inne podmioty mogą stosować środki przymusu. Działania krystalizują się najczęściej w aktach finansowych. Do organów finansowych należą: a) Minister finansów(naczelny organ finansów państwa, b) dyrektorzy izb skarbowych i naczelnicy urzędów skarbowych, c) dyrektorzy izb celnych i naczelnicy urzędów celnych.

XI. MINISTER FINANSÓW.
Minister finansów ? jest on naczelnym organem finansów. Jest zobowiązany do podejmowania następujących czynności: a) inicjować i opracowywać politykę w zakresie działu, którym kieruje, oznacza to m.in. przygotowanie projektów aktów prawnych, b) wykonywać politykę, wykonywać postanowienia ustaw, c) koordynować wykonanie ustaw, polityki przez podległe sobie jednostki i nadzorowane przez niego. ? Zgodnie z ustawą o działaniu administracji rządowej kieruje trzema działami tej administracji: budżet, finanse publiczne, instytucje finansowe. Te trzy działy obejmują różne kategorie spraw. Do działu budżet należą sprawy: a) Opracowywania budżetu państwa, jego wykonania, kontroli wykonania, przygotowania sprawozdań z kontroli, b) finansowania samorządu terytorialnego, sfery budżetowej i bezpieczeństwa państwa, c) zarządzania państwowym długiem publicznym. Do działu finansów publicznych należą sprawy: a) wykonania dochodów i wydatków budżetu państwa a w szczególności wykonanie dochodów podatkowych płynących z opłat, ceł i dochodzenie należności państwowych, b) gier losowych, zakładów i gier na automatach, c) rachunkowości i prawa dewizowego oraz kontroli finansowej. Do działu instytucji finansowych należą sprawy: banków, zakładów ubezpieczeń, funduszy powierniczych i innych instytucji finansowych.

XII. URZĘDY SKARBOWE, IZBY SKARBOWE.
Urzędy skarbowe, izby skarbowe ? są one rządowymi organami administracji niezespolonymi w urzędzie wojewódzkim. Podlegają ministrowi finansów. Urzędy skarbowe są organem niższego stopnia, a izby skarbowe organem stopnia wyższego. Urzędów jest obecnie około 350 (dojdzie kilkanaście nowych od nowego roku), zaś izb jest 16. Od 1 stycznia 2004 roku mają rozpocząć działalność dodatkowe urzędy skarbowe powołane wyłącznie do obsługi dużych podmiotów gospodarczych, a więc przedsiębiorców, których przychody przekraczają rocznie 5 mln euro, do obsługi banków, zakładów ubezpieczeń, funduszy emerytalnych i inwestycyjnych, a także przedsiębiorców z udziałem kapitału zagranicznego. W każdym województwie tworzy się po jednym takim ośrodku. W województwie wielkopolskim i dolnośląskim po dwa, a w mazowieckim trzy. Zakres działania naczelników urzędu ? a) ustalenie lub określenie i pobór podatków i niepodatkowych należności budżetowych z wyjątkiem pobieranych przez inne organy. Wyjątek: podatek od towarów i usług i podatek akcyzowy tzw. graniczny a więc związany z importem i eksportem towarów i usług, podatki i opłaty lokalne pobierane przez samorządowe organy podatkowe: podatek rolny, leśny, od posiadania psów, b) rejestrowanie podatników NIP, rejestracja podatników od towarów i usług, c) przyjmowanie deklaracji podatkowych, d) wykonywanie kontroli podatkowej, e) wykonywanie egzekucji administracyjnej świadczeń pieniężnych, f) podział i przekazanie dochodów budżetowych między budżet państwa a budżety samorządów.
Zakres działania urzędów skarbowych ? a) prowadzenie dochodzeń w sprawach przestępstw i wykroczeń skarbowych, b) wykonywanie funkcji oskarżyciela publicznego w tych sprawach, c) wykonywanie kar majątkowych określonych w kodeksie karnym wykonawczym i karnym skarbowym.
Zakres działania dyrektorów izb skarbowych ? a) rozstrzyganie w drugiej instancji w sprawach należących w I instancji do urzędów, b) nadzór nad urzędami skarbowymi, c) ustalenie, udzielanie i analizowanie prawidłowości wykorzystania dotacji przedmiotowych dla przedsiębiorców.

XIII. ORGANY CELNE.
Organy celne ? organami administracji rządowej w sprawach celnych są: naczelnicy urzędów celnych(organ I instancji), dyrektorzy izb celnych(organ II instancji). Urzędy i izby celne są jednostkami organizacyjnymi obsługującymi organy. Postępowanie w sprawach celnych prowadzi się na podstawie ordynacji podatkowej z uwzględnieniem kodeksu cywilnego. Zadania organów celnych: a) dokonywanie wymiaru i poboru należności celnych, b) ustalanie, określanie i pobór podatku od towarów i usług z tytułu importu i eksportu, i podatku akcyzowego z tytułu importu wyrobów akcyzowych, c) kontrola celna obrotu towarowego z zagranicą, d) nadawanie towarom przeznaczenia celnego, e) zwalczanie przestępstw związanych z obrotem towarowym z zagranicy.

XIV. ORGANY KONTROLI FINANSOWEJ.
Organ kontroli finansowej ? organem kontroli finansowej jest taki organ państwowy, którego działalność w zasadzie wyczerpuje się w kontroli publicznej w działalności finansowej. Nie jest zatem organem kontroli finansowej NIK. Organami kontroli finansowej są: organy kontroli skarbowej i regionalne izby obrachunkowe. Wewnętrznymi organami kontroli finansowej w jednostkach sektora finansów publicznych są główni księgowi i audytorzy wewnętrzni.
Organy kontroli skarbowej: Skład: a) minister finansów, który pełni rolę naczelnego organu kontroli skarbowej, b) generalny inspektor kontroli skarbowej, jest organem wyższego stopnia, c) dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej, którzy są organami stopnia pierwszego. Charakterystyka organów kontroli skarbowej: do obsługi organów kontroli skarbowej utworzono urzędy kontroli skarbowej. Jest ich 16. Celem kontroli skarbowej jest ochrona interesów i praw majątkowych skarbu państwa. Celem jest zapewnienie skutecznego wykonania zobowiązań podatkowych, innych należności publicznych, jest także badanie zgodności z prawem gospodarowania z mieniem państwowym, zapobieganie i ujawnianie przestępstw popełnionych przez pracowników resortu finansowego(korupcja, płatna protekcja) oraz zwalczanie naruszeń prawa w zakresie obrotu z zagranicą. Ich podstawową formą działania jest prowadzenie postępowań kontrolnych. W toku kontroli organom przysługuje szereg uprawnień. Mają prawo do korzystania ze środków łączności, do zmiany możliwości udostępnienia samodzielnego pomieszczenia. Mają prawo wstępu do wszystkich obiektów a wszelkie działania są prowadzone na koszt kontrolowanego. Po zakończeniu kontroli organ wydaje decyzję lub wynik kontroli gdy nieprawidłowości nie stwierdzono bądź gdy dotyczy innych spraw. Organ kontroli skarbowej może zatem w pewnych przypadkach działać władczo jak organ podatkowy. Od decyzji służy odwołanie jeśli decyzję wydał dyrektor urzędu kontroli skarbowej to odwołanie wnosi się do właściwego dyrektora izby skarbowej lub celnej. Jeśli decyzję wydał jednak generalny inspektor kontroli skarbowej odwołanie nie przysługuje. Kontrolowany może jednak złożyć wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Zakres przedmiotowy kontroli skarbowej: 1) kontrola podatkowa(kontrola rzetelności podawanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wpłacania podatków i innych należności publicznych), 2) ujawnianie nie zgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej oraz dochodów nie znajdujących pokrycia w ujawnianych źródłach dochodów, 3) źródła pochodzenia majątku w przypadku nie zgłoszenia działalności gospodarczej do opodatkowania, 4) dotyczy przepisów finansów publicznych (celowość i zgodność z prawem gospodarowania środkami publicznymi, także środkami pochodzącymi z UE i z międzynarodowych instytucji finansowych), 5) prawidłowość przekazania składki polskiej do budżetu UE (certyfikacja i wydawanie deklaracji zamknięcia pomocy finansowej ze środków pochodzących z budżetu UE), 6) zagadnienia związane z wypełnianiem zobowiązań, poręczeń i gwarancji udzielonych przez skarb państwa oraz kontrola prawidłowości wykorzystania środków których spłatę poręczył lub gwarantował skarb państwa, 7) dotyczy gospodarowania mieniem państwowym (celowość i zgodność z prawem wykorzystania i rozporządzania tym mieniem, kontrolują także wykorzystanie mienia otrzymanego od państwa w celu realizacji zadań publicznych, 8) ujawnianie, zwalczanie i zapobieganie przestępstw(związanych z obrotem towarowym za granicą, popełnianych przez urzędników resortu finansów), 9) inne sprawy takie jak : prawidłowość stosowania cen urzędowych i umownych w pewnym zakresie, kontrola dewizowa, kontrola prawidłowości obrotu towarowego z zagranicy. Organy kontroli skarbowej kontrolują następujące organy: a) zobowiązanie doświadczeń na rzecz skarbu państwa, b) wydatkujących, przekonujących i otrzymujących środki publiczne, c) władających i zarządzających mieniem państwowym, d) beneficjantów poręczeń i gwarancji udzielonych przez skarb państwa, e) jednostki wykorzystujące przekazane im mienie skarbu państwa, f) osoby zatrudnione i pełniące służbę w administracji celnej, podatkowej, kontroli skarbowej, g) jednostki organizacyjnej tej administracji.

XV. REGIONALNE IZBY OBRACHUNKOWE.
Regionalne izby obrachunkowe (RIO) ? izby te są organami nadzoru i kontroli finansowej. Ich uprawnienia dotyczą następujących podmiotów: a) jednostek samorządu terytorialnego(gmin, powiatów, województw), b) związków i stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego(stowarzyszeń gmin i.t.p.), c) samorządowych jednostek organizacyjnych w tym samorządowych osób prawnych, d) innych podmiotów które wykorzystują dotację przyznane z budżetu samorządowego. Organami RIO są: kolegium izby, komisja orzekająca w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Nadzór nad RIO sprawuje minister właściwy do spraw administracji.
Zadania regionalnych izb obrachunkowych: 1) Kontrola gospodarki finansowej ? kontrolują gospodarkę różnych organów państwowych. Kryterium kontroli jest zgodność z prawem i zgodność dokumentacji ze stanem faktycznym. W przypadku tzw. zadań zleconych wykonywanych przez jednostki samorządu terytorialnego z zakresu administracji rządowej dodatkowymi kryteriami kontroli są celowość, rzetelność i gospodarność. Co najmniej raz na cztery lata izba ma obowiązek przeprowadzić kompleksową kontrolę gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Dokonując kontroli inspektorzy mają prawo wglądu w dokumentację kontrolowanego, żądać niezbędnych informacji czy też mają prawo wstępu na teren i do pomieszczeń kontrolowanego. Z przeprowadzonej kontroli sporządza się protokół. Po zakończonej kontroli na podstawie jej wyników izba kieruje do kontrolowanego wystąpienie pokontrolne wskazując nieprawidłowości, osoby odpowiedzialne za nie, oraz formułuje wnioski zmierzające do ich usunięcia. Jednostka kontrolowana ma obowiązek w ciągu 30 dni zawiadomić izbę o wykonaniu wniosków lub przyczynach ich niewykonania. 2) Nadzór nad samorządową działalnością finansową ? w zakresie nadzoru RIO wykonuje czynności dwojakiego rodzaju: a) w pewnych przypadkach ustala zastępczo budżet samorządowy. Jeśli organ stanowiący samorządu terytorialnego nie uchwali budżetu samorządowego do 31.03 roku budżetowego to budżet ten ustala RIO do 30.04, b) polega na nadaniu uchwał i zarządzeń organów samorządu terytorialnego w sprawach finansowych. W szczególności RIO bada: uchwały dotyczące procedury budżetowej, uchwałę budżetową i zmieniającą uchwałę budżetową, uchwały i zarządzenia dotyczące podatków i opłat lokalnych, uchwały dotyczące absolutorium, przyznawania dotacji. W przypadku stwierdzenia niezgodności z prawem uchwały lub zarządzenia, RIO stwierdza ich nieważność. Chyba, że naruszenie jest nieistotne. W przypadku uchwały budżetowej jest nieco inny tryb postępowania. Jeśli izba stwierdzi nieprawidłowość tej uchwały to wskazuje ją oraz określa sposób i termin jej usunięcia. Jeśli nieprawidłowość nie zostanie usunięta to izba orzeka o nieważności uchwały w całości lub w części. W tym zakresie (nieważności) budżet lub jego część ustala izba. (3,4) Wydawanie opinii, resortów i analiz oraz prowadzenie działalności szkoleniowej i informacyjnej - podejmuje także działania o charakterze niewładczym. W szczególności wydaje opinie w różnych sprawach np. o możliwości spłaty kredytu lub pożyczki przez jednostkę samorządu terytorialnego. O możliwości sfinansowań deficytu budżetu samorządowego, opnie o projektach budżetów samorządowych i sprawozdaniach z ich wykonania, czy izba wydaje raport o stanie gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego. Izba organizuje także szkolenia w zakresie swoich kompetencji i udziela informacji. 5) Orzekanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

XVI. WEWNĘTRZNE ORGANY KONTROLI FINANSOWEJ.
Wewnętrzne organy kontroli finansowej ? są nimi główni księgowi, audytorzy wewnętrzni. Główny księgowy jest pracownikiem jednostek sektora finansów publicznych. Obowiązki głównego księgowego: a) prowadzenie rachunkowości jednostki, b) wstępna kontrola zgodności czynności gospodarczych i finansowych z planem finansowym jednostki, c) wykonywanie dyspozycji środkami publicznymi. Obowiązki audytora wewnętrznego: funkcjonują w ważniejszych państwowych jednostkach ? a) badanie dowodów księgowych i zapisów w księgach rachunkowych, b) ocena systemu gromadzenia środków publicznych i dysponowania nimi, c) ocena efektywności i gospodarności zarządzania finansami.
Wojewódzkie Kolegia Skarbowe - obok organów finansowych i organów kontroli finansowej od 1 stycznia przyszłego roku będzie działał także organ koordynujący działalność tych organów. Zadania: Zgodnie z ustawą o utworzeniu WKS ich zadaniem będzie koordynacja działań i konsolidacja działań w zakresie polityki podatkowej, celnej i kontrolnej na obszarze województwa. Zadaniem kolegium jest w szczególności: a) uzgadnianie zadań tych różnych organów, b) koordynacja planów kontroli, c) typowanie podmiotów do kontroli, d) uzgadnianie wymiany informacji, e) inicjowanie i opiniowanie przepisów z zakresu prawa podatkowego i celnego. Skład kolegium: a) dyrektor izby skarbowej, b) dyrektor izby celnej, c) dyrektor urzędu kontroli skarbowej, d) naczelnik urzędu skarbowego reprezentujący naczelników urzędów skarbowych z województwa.

XVII. FORMY ORGANIZACYJNO-PRAWNE SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH.
Formy organizacyjno-prawne ? przy ich wykorzystaniu odbywa się gospodarowanie środkami publicznymi. Formy te różnią się między sobą sposobem powiązania z budżetem. Niektóre z tych form są powiązane z budżetem w sposób ścisły inne zaś luźno bądź wcale. Podstawowe formy organizacyjno- prawne uregulowane są w ustawie o finansach publicznych.
Rodzaje form organizacyjno-prawnych na podstawie ustawy o finansach publicznych ? a) Jednostki budżetowe ? zgodnie z art. 18 ustawy o finansach publicznych jednostkami budżetowymi są jednostki organizacyjne, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek budżetu. Oznacza to, że każdy wydatek jednostki budżetowej, każdy jej dochód jest jednocześnie dochodem i wydatkiem danego budżetu. Taka metoda powiązana z budżetem nazywana jest metodą ?Brutto?. Jednostka nie może pokryć żadnego wydatku z osiągniętych przez nią dochodów. Dzięki tej metodzie powiązania, wydatki jednostki budżetowej nie zależą od jej dochodów, nie ma żadnego związku między wysokością dochodów, a wydatków tej jednostki. Taką metodę powiązania a więc status jednostek budżetowych, nadają się tym jednostkom organizacyjnym, które świadczą usługi niematerialne, najczęściej bezpłatne, mają zatem niewielkie dochody bądź nie mają ich wcale. Jednostkami budżetowymi są np. urzędy administracji, ministerstwa, szkoły publiczne, komendy policji i jednostki wojskowe, sądy. Jednostka budżetowa prowadzi działalność finansową na podstawie własnego planu finansowego. Ten plan jest wynikiem, fragmentem budżetu, z którym jednostka jest powiązana. Działalność jednostki jest bardzo usztywniona np. nie może dokonać innych wydatków niż tych zaplanowanych w jej planie i budżecie, chyba, że zmieni się wcześniej budżet. Jednocześnie wadą metody ?Brutto? jest to, że jednostki budżetowe nie wykazują żadnych skłonności do oszczędnego dokonywania wydatków i nie są zainteresowane zwiększeniem dochodów. Istnieją państwowe i samorządowe jednostki budżetowe, b) Zakłady budżetowe ? zgodnie z art. 19 ustawy o finansach publicznych zakładami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne, które odpłatnie wykonują wyodrębnione zadanie i pokrywają koszty swojej działalności z tych przychodów. Mogą otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe, a więc dopłaty do jednostkowej ceny towaru bądź usługi. Niektóre zakłady budżetowe mogą otrzymywać inne dotacje. Łączna ich kwota nie może przekroczyć 50 % wydatków zakładu budżetowego. Zakłady budżetowe wiążą się z budżetem tzw. metodą ?Netto?, odmiennie niż jednostki budżetowe, pokrywają swoje wydatki z własnych przychodów. Jeśli wydatki są wyższe niż przychody to zakład otrzymuje dotację z budżetu. Jeśli jednak wydatki są niższe niż przychody to zakład dokonuje wpłaty do budżetu. Z budżetem rozlicza się zatem wynikiem swojej działalności. Zakład budżetowy ma autonomię finansową, prowadzi własną gospodarkę finansową znacznie bardziej elastycznie niż jednostka budżetowa. Jeśli zakład osiągnie wyższe dochody niż planowano to może dokonać wyższych wydatków pod warunkiem, że nie zmniejszy wpłat do budżetu, bądź nie zwiększy dotacji z budżetu. Zakład budżetowy kieruje się pewnymi bodźcami ekonomicznymi. Zakład budżetowy prowadzi gospodarkę finansową na podstawie własnego planu finansowego. Ten plan jest zatwierdzony przez kierownika zakładu i jest ujmowany w załączniku do ustawy budżetowej i uchwały budżetowej w sposób syntetyczny. Ten plan nie jest już wycinkiem budżetu. Istnieją państwowe i samorządowe zakłady budżetowe. Zakładami budżetowymi są np. przedszkola, żłobki, c) Gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych ? zgodnie z art. 20 ustawy o finansach publicznych gospodarstwo pomocnicze to wyodrębniona z jednostki budżetowej organizacyjnie i finansowo część działalności tej jednostki. Gospodarstwo pomocnicze jest zatem związane z jednostką budżetową a wyodrębnienie z niej gospodarstwa oznacza wyodrębnienie majątku i zorganizowanie odrębnego zespołu pracowników i posiadanie odrębnej struktury organizacyjnej. Wyodrębnienie finansowe oznacza, że gospodarstwo ma własny plan finansowy i własny rachunek bankowy. Gospodarstwo pomocnicze to np.: warsztaty szkolne przy szkole uczącej zawodu. Gospodarstwo pomocnicze podobnie jak zakład budżetowy pokrywa koszty swej działalności z uzyskiwanych przychodów własnych, ale może otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe. Jeśli jego przychody są wyższe niż koszty to gospodarstwo dokonuje wpłaty do budżetu 50 % zysku. Gospodarstwo płaci też niektóre podatki np. podatek od towaru i usług. Działalność finansowa gospodarstwa jest prowadzona na podstawie planu finansowego, który jest załącznikiem do dokumentów budżetowych. Plan finansowy może być zmieniony w ciągu roku pod warunkiem, że nie zwiększy to dotacji z budżetu i nie zmniejszy wpłat do budżetu, d) Środki specjalne ? zgodnie z art. 21 ustawy o finansach publicznych, są środkami finansowymi gromadzonymi przez jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych. Podobnie jak gospodarstwa pomocnicze są powiązane z jednostką budżetową, ale są wyodrębnione tylko finansowo, mają zatem własny plan finansowy i własny rachunek bankowy. Są tworzone na podstawie różnych ustaw. Najczęściej są przeznaczone na dodatkowe wynagrodzenie. Środki specjalne nie są dotowane z budżetu i nie dokonują wpłat do budżetu. Są przeznaczone na cele wskazane w ustawach, e) Fundusze celowe ? zgodnie z art. 22 ustawy o finansach publicznych jest to fundusz, którego przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznacza się na wyodrębnione zadania publiczne. Istota funduszu celowego polega na tym, że wyodrębnia się z budżetu część dochodów publicznych i przeznacza się je na finansowanie ściśle określonego zadania publicznego. Wiążą się pewne dochody ze ściśle określonym zadaniem publicznym. W budżecie tego powiązania nie ma. Fundusz celowy jest zatem podobnie jak budżet pewnym narzędziem organizacyjnym służącym finansowaniu zadań publicznych. Jest mini-budżetem dla ściśle określonego zadania np. fundusz ubezpieczeń społecznych ? składki, fundusz rehabilitacji dla osób niepełnosprawnych. W funduszach zasadą jest, że ich wydatki są pokrywane z dochodów funduszy, ale mogą one otrzymywać dotacje z budżetu. Odmiennie niż w budżecie zasadą jest, że niewykorzystane w roku budżetowym środki przechodzą na rok następny. Fundusze mogą niekiedy zaciągać kredyty i pożyczki, mają własne plany finansowe stanowiące jedynie załączniki w ustawie budżetowej i w uchwale budżetowej. Fundusze mogą działać w dwóch formach: a) osoba prawna, b) jako wyodrębniony rachunek bankowy, dysponentem funduszu jest organ publiczny.

XVIII. GOSPODARKA FINANSOWA PAŃSTWA.
Skład gospodarki finansowej współczesnego państwa polskiego ? a) Gospodarka budżetowa ? jest to gospodarka objęta ramami budżetu państwa. Jej nazwa bierze się od podstawowej instytucji prawnej ? budżetu państwa. Dla tej gospodarki charakterystyczna jest bezzwrotna metoda finansowania i gromadzenia środków. Dochody budżetu i wydatki budżetu są bezzwrotne. Bezzwrotność budżetu przesądza o jego randze, o jego znaczeniu. Istnieją wyjątki od bezzwrotności, b) Gospodarka pozabudżetowa ? pod tym pojęciem rozumie się dochody i wydatki państwowych funduszy celowych, zakładów finansowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych. Te formy nie są ujęte w budżecie, ale są ujmowane w wielkościach syntetycznych, w ustawie budżetowej. Uchwalając ustawę budżetową parlament uchwala także plany finansowe pozabudżetowe, lecz w kwotach ogólnych w sposób znacznie mniej szczegółowy niż budżet państwa. Swoboda gospodarowania w tych formach organizacyjno-prawnych jest znacznie większa niż w budżecie państwa. Nie wiąże wykonawców tych planów szereg rygorów charakterystycznych dla gospodarki budżetowej, c) Gospodarka finansowa samodzielnych jednostek sektora finansów publicznych ? te jednostki mają pełną autonomię finansową. Organy państwa mogą na nie oddziaływać jedynie poprzez dotowanie (jeśli są one dotowane), oraz w drodze czynności nadzorczych. Do tego segmentu zaliczamy np. gospodarstwo finansowe agencji państwowych np. agencja mienia wojskowego, państwowe szkoły wyższe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej.

XIX. BUDŻET PAŃSTWA.
Historia budżetu państwa ? współczesne budżety państwa są rezultatem długiego rozwoju historycznego. Najpierw długo wykształciły się formy ewidencjonowania dochodów i wydatków publicznych, a potem różne formy ich planowania czyli przewidywania na okres przyszły. Różne formy ewidencji publicznej i planowania finansowego pojawiły się już w starożytności. Z instytucją budżetu państwa mamy jednak doczynienia dopiero wtedy gdy wykształciło się wiążące planowanie finansowe, a więc wtedy gdy parlament jako organ przedstawicielski zaczął uchwalać co roku budżet, który wiązał monarchę i jego egzekutywę. Do wykształcenia instytucji budżetu dochodziło stopniowo. Poddani na przestrzeni kilku wieków ograniczali stopniowo władzę króla. W pierwszym etapie ograniczono prawo monarchy do zakładania podatków. W miarę upływu czasu to prawo utrwaliło się w systemie. Każde nałożenie podatków wymagało wcześniejszej aprobaty przez płacących podatki. W drugim etapie ograniczono władzę króla do decydowania o wydatkach państwowych. Zaczęto się domagać najpierw w Anglii w drugiej połowie XIV wieku rozliczenia się króla z pobranych podatków, potem zaczęto się domagać informacji o przyszłych, przewidywanych podatkach. W trzecim etapie wykształciła się zasada corocznego uchwalania przez parlament planowanych dochodów i wydatków na rok następny. Wraz z tą zasadą wykształciła się instytucja budżetu państwa. Ojczyzną budżetu jest Anglia ? w 1688 utrwalono prawo parlamentu do stosowania o budżecie państwa. Drugim krajem była Polska ? 1768 rok za króla Augusta.
Definicja budżetu państwa ? 1) Definicja legalna - w chwili obecnej pojęcie budżetu państwa jest w prawie polskim zdefiniowane definicją legalną. Definicja legalna została zbudowana w oparciu o wcześniejsze ustalenia doktryny. Zgodnie z art. 61 ustawy o finansach publicznych budżet państwa jest planem dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów państwa, uchwalanym w formie ustawy budżetowej na okres roku budżetowego. W teorii podkreśla się, że oznacza to iż dotyczy on okresu przyszłego. Dochody i wydatki mają charakter bezzwrotny, definitywny. Przychody i rozchody wiążą się na ogół z finansowaniem zwrotnym(wyjątek: wpływy z prywatyzacji). Budżet państwa obejmuje wydatki i dochody, przychody i rozchody państwa, a więc organów państwowych administracji rządowej, sądów i trybunałów oraz państwowych organów kontroli i ochrony praw. Dochody i wydatki, przychody i rozchody są ujmowane w budżecie w uporządkowany sposób, wg podziałek, klasyfikacji budżetowej. Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy, ustawy zawierające budżet to ustawy budżetowe. Budżety polskie od lat są ujmowane w postaci załączników do ustawy budżetowej. Załączniki są immanentną częścią ustawy. Budżet państwa jest uchwalany na okres roku. Rok budżetowy jest określony w konstytucji. Ustawa o finansach publicznych konkretyzuje, że jest to rok kalendarzowy. Budżety są uchwalane systematycznie, na każdy kolejny rok budżetowy. Złożoność procesów gospodarczych powoduje jednak, że podejmowane są próby wydłużenia okresu planowania budżetowego. 2) Inne definicje - obok definicji budżetu państwa wymienionych w definicji legalnej podkreśla się dodatkowo, że budżet państwa jest podstawowym planem finansowym państwa i że ma charakter wiążący. Pierwsza z tych cech oznacza, że budżet obejmuje zasadniczą część dochodów i wydatków państwa. Wiążący charakter tego planu oznacza, że uchwalając budżet państwa parlament wyznacza wykonawcom budżetu zadania do wykonania. Wyznacza granice zezwoleń budżetowych, określa na jakie zadania mogą być dokonane wydatki i do jakiej wysokości.
Charakter prawny budżetu ? budżet państwa ma formę ustawy ale jego treść różni się bardzo od przepisów zawartych w innych ustawach. Przepisy budżetu są skierowane do imiennie nazwanych adresatów, wykonawców budżetu. Z budżetu wynikają konkretne kwoty dochodów i wydatków na dany rok budżetowy. One są wykonywane tylko jeden raz, a nieograniczoną hipotetycznie ilość razy. W teorii prawa rozgorzał spór co do charakteru prawnego budżetu. Zdaniem części teoretyków ustawa budżetowa jest ustawą w tylko sensie formalnym, a nie materialnym. Nie ustanawia powtarzalnych reguł z zachowania skierowanych do nieograniczonej liczby adresatów, czyli nie normuje materii właściwej dla ustaw. Ma formę ustawy tylko dlatego, że tak nakazuje konstytucja. Zdaniem drugich teoretyków ustawa budżetowa jest ustawą w sensie materialnym, ale to stanowisko formułowali głównie obrońcy prawa parlamentu do stanowienia o budżecie. Zdaniem części teoretyków ustawa budżetowa jest aktem prawnym szczególnym zawierającym normy planowe. Jest aktem planowania finansowego. Bez znaczenia jest formalny czy materialny charakter. Moc wiążąca budżetu jest zróżnicowana dla strony dochodowej i wydatkowej budżetu. Postanowienia dotyczące dochodów nie mają charakteru wiążącego, ich nie wykonanie nie rodzi skutków prawnych. Inaczej jest z wydatkami. Uchwalając budżet parlament upoważnia wykonawców budżetu do wykonania wydatków na określone zadania do określonej wysokości. Te zezwolenia wiążą tylko przez okres roku budżetowego. Wydatki budżetowe mają więc wiążący charakter.

XX. USTAWA BUDŻETOWA.
Różnice od innych ustaw ? 1) Ma szczególną treść ? przedmiotem ustawy budżetowej jest budżet państwa na dany rok, ale nie jest to jedyny element składowy ustawy budżetowej. Obok budżetu państwa ustawa budżetowa zawiera także limity zatrudnienia w sferze budżetowej. Ustawa budżetowa zawiera także plany finansowe gospodarki pozabudżetowej. Plany finansowe funduszów celowych, zestawienie dochodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych zawiera wykaz programów wieloletnich, zawiera także tzw. część tekstową. Ustawa budżetowa jest aktem prawnym znacznie obszerniejszym niż budżet państwa: a) załącznik pierwszy dotyczy dochodów państwa, b) załącznik drugi wydatki budżetu państwa, c) załącznik trzeci dochody i rozchody budżetu państwa. Ustawy budżetowej nie należy mylić z ustawą prawo budżetowe. W chwili obecnej funkcje prawa budżetowego pełni ustawa o finansach publicznych. Prawo budżetowe to ogół przepisów normujących funkcjonowanie budżetu, treść budżetu, jego układ, stopień szczegółowości i postępowanie z budżetem, opracowanie projektu budżetu, jego uchwalenie, wykonanie i kontrolę wykonania. Ustawa budżetowa zawiera natomiast przede wszystkim budżet państwa na cały rok. Materia tych ustaw jest różna oraz czas ich obowiązywania. Ustawa budżetowa jest aktem prawnym terminowym, obowiązuje do czasu jej uchylenia. Niekiedy w części tekstowej ustawy zawarte są przepisy zmieniające na okres jednego roku przepisy innych ustaw, najczęściej ustawy o finansach publicznych. To zjawisko określa się mianem obładowywania ustawy budżetowej, 2) Jest przedmiotem regulacji wielu różnych przepisów prawnych ? żadna inna ustawa a zwłaszcza treść ustawy budżetowej nie jest przedmiotem regulacji tak licznych przepisów. Materię ustawy budżetowej, jej uchwalenie reguluje konstytucja, ustawa o finansach publicznych i wiele innych ustaw. Regulamin Sejmu i regulamin Senatu normują postęp z projektem ustawy budżetowej w Sejmie i ustawy budżetowej w Senacie. Jest dużo aktów prawnych wykonawczych dotyczących głównie wykonania budżetowego państwa, wykonania istotnej części ustawy budżetowej, 3) Jest uchwalana w szczególnym trybie różniącym się od trybu legislacyjnego innych ustaw ? polega na odrębnościach w drodze legislacyjnej ustawy budżetowej. Jest ona uchwalana w trybie właściwym dla ustaw, te odrębności dotyczą wszystkich etapów trybu ustawodawczego ustawy okołobudżetowej, 4) Jej wykonanie jest co roku przedmiotem kontroli Sejmu ? kontroli tej dokonuje Sejm, a jej efektem jest uchwała w przedmiocie absolutorium z wykonania ustawy budżetowej, 5) Jej zasadniczy element, budżet państwa jest aktem prawnym wewnętrznym ? uchylenie budżetu państwa rodzi skutki prawne jedynie wewnątrz administracji państwowej. Nie rodzi żadnych praw, ani żadnych obowiązków ani państwa wobec osób trzecich, ani osób trzecich wobec państwa. Uchwalenie budżetu rodzi taki skutek, że władza ustawodawcza upoważnia wykonawców budżetu, a więc głównie władzę wykonawczą do dokonywania wydatków budżetowych. Zarówno prawa jak i obowiązki państwa wynikają z innych ustaw. Tę zasadę ustawodawca zapisał w art. 27 ustawy o finansach publicznych, aczkolwiek w sposób ułomny. Wyjątek od tej zasady dotyczy jedynie subwencji dla jednostek samorządu terytorialnego. Uchwalenie budżetu państwa wywołuje zatem tylko ten skutek, że rodzi ona upoważnienia do dokonywania wydatków budżetowych i rozchodów budżetowych wewnątrz aparatu państwowego.

XXI. ZASADA USTAWY BUDŻETOWEJ.
Charakterystyka zasad ustawy budżetowej ? są one rozumiane w teorii w dwojaki sposób. Jako postulaty, doktryny pod adresem ustawodawcy, co do pewnych właściwości, pewnych cech, które powinien posiadać budżet. Nie mają one charakteru wiążącego. Poszczególni teoretycy mogą formułować różne zasady, ale niekiedy przez zasady budżetu rozumie się pewne cechy, które wynikają z przepisów prawa. Te właściwości budżet posiada w świetle tych przepisów. Są one wówczas zasadami prawa. Treść niektórych zasad budżetowych ulega zmianie w czasie. Pod tą samą nazwą zasady jest zawarta inna treść, inny postulat. W teorii nie ma jednomyślności co do katalogu tych zasad.
Rodzaje zasad ustawy budżetowej ? 1) Zasada powszechności budżetu związana z zasadą zupełności budżetu ? ewoluowała w miarę upływu czasu. W klasycznej XIX - wiecznej teorii budżetowej był to postulat, aby w budżecie państwa ujmować wszystkie dochody i wszystkie wydatki. Żadne wydatki i dochody nie powinny znajdować się poza budżetem. Budżet miał być zupełny. Z tego powodu domagano się aby wszystkie państwowe jednostki organizacyjne były powiązane z budżetem brutto. Szybko okazało się, że ta metoda jest nieefektywna ekonomicznie, nie zachęca do racjonalnego dokonywania wydatków i do dbałości o dochody publiczne. Obok powiązania brutto zaczęto dopuszczać powiązanie netto. Zaczęły się pojawiać formy gospodarki pozabudżetowej. W chwili obecnej dopuszcza się istnienie różnych form. Sama zasada jest rozumiana jako postulat powiązania działalności finansowej różnych jednostek z budżetem w jakiejkolwiek formie, 2) Zasada jedności budżetu ? wyróżniamy tu dwie zasady: a) Jedność formalną budżetu ? jest to postulat aby cały budżet był ujęty w jednym akcie prawnym, w jednym dokumencie. Pozwala to najlepiej ocenić zamierzenia rządu, ułatwia także kontrolę wykonania budżetu. W czasach współczesnych w Polsce jedność formalna budżetu jest respektowana. Budżet ujęty jest w ustawie budżetowej. W przeszłości jednak zdarzało się, że budżet był ujmowany w różnych dokumentach, oddzielnie uchwalano budżety zwyczajne i nadzwyczajne. W budżetach zwyczajnych ujmowano wydatki na stałe, regularne zadania państwa, które sfinansowano z dochodów tzw. zwyczajnych a więc stałych i bezzwrotnych, głównie z podatków. W budżetach nadzwyczajnych ujmowano wydatki nieregularne, głównie inwestycyjne. Finansowano je zazwyczaj z dochodów zwrotnych, z pożyczek. Występowanie kilku dokumentów budżetowych utrudniało orientację w dochodach i wydatkach publicznych, b) Jedność materialna budżetu ? jest to postulat aby wszystkie dochody budżetu stanowiły jedną pulę środków, z których dokonuje się wszystkich wydatków publicznych, aby nie włączono określonych ściśle wydatków z określonymi źródłami dochodów. Wyjątkiem od zasady jedności materialnej budżetu jest instytucja funduszów celowych. W funduszu celowym następuje powiązanie, uzależnienie niektórych wydatków ze ściśle określonymi dochodami. Inne wyjątki od jedności materialnej budżetu dotyczą wydatków finansowych z kredytów i środków zagranicznych oraz wydatków niektórych jednostek prowadzących działalność gospodarczą. Zasadę jedności materialnej budżetu ustawodawca zawarł w art. 24 ustawy o finansach publicznych. 3) Zasada szczegółowości budżetu związana z zasadą specjalizacji budżetu ? jest to postulat aby budżet był ujmowany w sposób dostatecznie szczegółowy, a nie w kwotach ogólnych. Z budżetu ma szczegółowo wynikać kto gromadzi środki publiczne, z jakich źródeł i w jakiej wysokości oraz kto dokonuje wydatków, na jakie zadania i w jakiej wysokości. Ta zasada jak większość zasad budżetowych wykształciła się z powodów politycznych. Im bardziej szczegółowy budżet tym większe uprawnienia parlamentu. W zakresie jego kształtowania istnieją oczywiście optymalne granice szczegółowości budżetowej. Budżet nadmiernie szczegółowy staje się nieczytelny. Realizacji zasady szczegółowości budżetu służy klasyfikacja budżetowa. Klasyfikacja ta jest to uporządkowany zbiór podziałek, według których grupuje się dochody i wydatki, przychody i rozchody. Podziałki budżetowe mają różny charakter: 1) podmiotowy wskazuje kto dokonuje wydatków, 2) przedmiotowe określają typ dochodów, wydatków, rozchodów czy przychodów. ? Wśród podziałek przedmiotowych wyróżnia się: 1) Przedziałki funkcjonalne ? odpowiadają one podstawowym funkcjom, zadaniom podmiotu publicznego. Polska klasyfikacja budżetowa składa się z następujących podziałek: a) z części, które mają charakter mieszany, b) sektory ? części są przedziałkami podmiotowymi np. SN, TK, kancelaria Sejmu, c) z części które są podziałkami przedmiotowymi np. dobra narodowe, oświata. Budżet państwa składa się z części budżetowych, którymi dysponują ministrowie, wojewodowie i kierownicy urzędów centralnych. 2) Drugi typ klasyfikacji podziałki to działy. Działy i rozdziały to podziałki o charakterze przedmiotowym; działki ? podziałki funkcji np. ochrona zdrowia. 3) Ostatni typ klasyfikacji budżetowej to paragrafy, które odpowiadają rodzajom dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów np. wpływy z podatku dochodowego do gier, wpływy z akcyzy od wyrobów tytoniowych. ? Polskie budżety są uchwalane w niepełnym stopniu szczegółowości. Parlament dochody budżetu uchwala w podziale na części, działy i ważniejsze źródła dochodów, a więc ważniejsze paragrafy. Nie uchwala rozdziałów i niektórych paragrafów. 4) Zasada równowagi budżetowej ? jest to jedna z zasad budżetowych jaka wykształciła się z powodów ekonomicznych, a nie politycznych jak wszystkie inne zasady. Jednocześnie rozumienie tej zasady uległo najbardziej radykalnym zmianom. Zasada ta mówi ogólnie o odpowiednich relacjach między dochodami a wydatkami budżetu. W toku ewolucji wykształciły się trzy zasadnicze różne teorie w sprawach równowagi budżetowej. ? Teoria ścisłej równowagi budżetowej ? zgodnie z nią dochody i wydatki budżetu powinny sobie ściśle odpowiadać. Budżet nie powinien mieć nie tylko deficytu, ale także nadwyżki. Budżet powinien być zrównoważony w sensie matematycznym. Dość długo była uznawana za podstawę dobrej gospodarki. Pod wpływem doktryny interwencjonalizmu państwowego nastąpiło odejście od klasycznej zasady. ? Teoria równowagi w okresie cyklu koniunkturalnego ? teorię tę sformułował Keyns. Doświadczenie pokazuje, że gospodarka rozwija się nierównomiernie, jej rozwój można ująć w ramach cyklu koniunkturalnego. Po okresie wzrostu gospodarczego następuje załamanie gospodarcze. W okresach depresji gospodarki organy państwa winny zgodnie z doktryną interwencjonizmu wspierać podmioty gospodarcze działając poprzez budżet państwowy, powinny obniżać podatki aby pozostawić tym podmiotom więcej środków na restrukturyzację, na inwestycje. Państwo winno zatem w tych okresach zwiększyć swoje wydatki budżetowe. Zmniejszenie dochodów i zwiększenie wydatków oznacza uchwalenie budżetów państwowych z deficytem. Deficyty budżetowe muszą być pokryte w okresie załamania gospodarczego z dochodów zwrotnych. Państwo zaciąga pożyczki i kredyty. Interwencja państwowa powinna przynieść skutek, w następnych latach powinno nastąpić ożywienie gospodarcze. W okresie wzrostu gospodarki państwo powinno działać przeciwstawnie. Winno zwiększać podatki i zmniejszać swoje wydatki. W budżetach z lat wzrostu gospodarczego winny się pojawić nadwyżki budżetowe, z tych podwyżek dokona się spłaty zaciągniętych wcześniej długów. ? Teoria chronicznej równowagi budżetowej ? zdaniem niektórych ekonomistów budżety państwowe zawsze mogą być uchwalane z deficytem. Państwo ciągle się zadłuża, na spłatę starych długów zaciąga nowe. Inflacja powoduje, że spłaca realnie mniej niż zaciągnęło. Teoria równowagi w okresie cyklu koniunkturalnego i teoria systematycznego deficytu budżetowego spowodowały, że w wieku XX państwa mocno zadłużyły się. Urosły gigantyczne długi publiczne. Teorie równowagi w okresie cyklu koniunkturalnego nie zawsze się sprawdziły, nie wiedziały czy ożywienie gospodarcze nastąpi, jak długo będzie trwało, poza tym obywatele nie znoszą podwyżek podatków i cięć wydatków publicznych. Polskie prawo dopuszcza uchwalenie budżetów z deficytem. Stanowi jedynie, że różnica między dochodami a wydatkami jest bądź nadwyżką budżetową bądź deficytem budżetowym. Deficyt budżetowy pokrywa się z przychodów o charakterze zwrotnym, na które składają się wpływy ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych, wpływy z zaciągniętych kredytów i pożyczek krajowych lub zagranicznych. Deficyt pokrywa się z wpływów z prywatyzacji majątku skarbu państwa. Deficyt pokrywa się z nadwyżek budżetowych z lat ubiegłych. Prawo polskie nie ogranicza wysokości deficytu budżetowego, tylko Sejm nie może uchwalić większego deficytu niż zaproponował rząd. Prawo europejskie stanowi natomiast, że deficyt budżetowy nie może być większy niż 3% PKB. Polska konstytucja z 1997 r. ogranicza natomiast rozmiary państwowego długu publicznego. Dług ten nie może przekraczać 60% PKB. W chwili obecnej polski dług publiczny kształtuje się w granicach 50% PKB. Na straży konstytucyjnego ograniczenia stoją tzw. procedury ostrożności i sanacyjne uregulowane w ustawie o finansach publicznych. Są uruchamiane gdy państwowy dług publiczny przekroczy 50% PKB. Ich istota polega na tym, że wprowadza się kolejne ograniczenia w zaciąganiu długu. Gigantyczne długi publiczne spowodowały, że wprowadza się kolejne ograniczenia. 5) Zasada jawności budżetu ? jest ona ściśle powiązana z zasadą jawności finansów budżetowych. Jest pierwszym z przejawów zasady jawności finansów publicznych. Budżet ma być jawny, znany obywatelom. Jawność dotyczy wszystkich etapów procedury budżetowej. Już założenia budżetowe mają być podane do publicznej wiadomości. Debata budżetowa to obrady parlamentu nad ustawą bądź szeroko informują o tym masmedia. Po podpisaniu przez prezydenta jest on opublikowany w Dzienniku Ustaw. Podaje się szereg informacji szczegółowych do publicznej wiadomości np. kwoty państwowego długu publicznego, kwoty długu skarbu państwa, kwoty dotacji udzielonych z budżetu, kwoty udzielonych gwarancji i poręczeń przez skarb państwa, kwoty znaczących umorzeń podatkowych i sprawozdanie z wykonania budżetu przy okazji prac nad absolutorium. Jest ona także ściśle powiązana z zasadą szczegółowości budżetu bo aby budżet był jawny musi być dostatecznie szczegółowy.

XXII. PROCEDURA BUDŻETOWA.
Faza ustalania budżetu ? pierwsza faza rozpada się na dwa wewnętrzne stadia: a) stadium opracowania projektu budżetu, b) stadium jego uchwalania i ustalania. Przygotowanie projektu budżetu należy wyłącznie do kompetencji władzy wykonawczej. Wymaga wyspecjalizowanego aparatu technokratycznego. Tylko rząd dysponuje odpowiednimi informacjami i aparatem technicznym, urzędniczym zdolnym przygotować projekt budżetu. Ów projekt musi odpowiadać wymaganiom wynikającym z przepisów ustaw. Nie może być opracowany dowolnie. Art. 2192 konstytucji określa zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowości oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej określa ustawa o finansach publicznych i inne ustawy. Prace nad projektem budżetu na rok następny trwają przez wiele miesięcy. Rozpoczynają się w ministerstwie finansów w granicach marca ? kwietnia roku poprzedniego. Minister finansów dokonuje wówczas globalnych szacunków. Szacuje prawdopodobne w roku przyszłym PKB, tempo inflacji i globalne kwoty dochodów i wydatków budżetowych. W połowie roku (maj ? czerwiec) minister finansów wydaje tzw. notę budżetową. Jest to rozporządzenie, w którym minister określa szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowanych materiałów do projektu budżetu państwa. Określa dość szczegółowo dla swoich i rządowych kolegów zasady opracowania tych materiałów. Materiały do projektu budżetu opracowują ministrowie oraz kierownicy pozarządowych części budżetowych. Każdy z ministrów części budżetowej planuje wstępnie dochody i wydatki własnej części. Materiały przygotowane przez dysponentów części są podstawą do rokowań budżetowych, które prowadzi minister finansów z dysponentami rządowych części budżetowych. Trwają uzgodnienia proponowanych kwot. W praktyce są to przetargi, czasem kłótnie polityczne o tym ile pieniędzy zostanie przekazanych na każdą część budżetu. Nie podlegają rokowaniom propozycje zgłaszane przez dysponentów zgłoszonych spoza budżetowych części rządowych. Minister finansów ma obowiązek ustawić je do projektu budżetu w kwotach proponowanych. Po wstępnych pracach minister finansów opracowuje założenia projektu budżetu na rok następny. Rada Ministrów uchwala te założenia, które opracowuje się na podstawie wielkości wiążących na etapie przygotowania ostatecznego projektu budżetu. Ustala się wysokość PKB, globalną kwotę dochodów i wydatków, a w ostatnich latach także dopuszczalną wysokość deficytu budżetowego. Założenia powstają pod koniec sierpnia. W oparciu o założenia projektu budżetu minister finansów przygotowuje szczegółowy projekt budżetu. Jest on przekładany na posiedzeniu Rady Ministrów, która rozstrzyga kwestie sporne, nierozwiązane w drodze rokowań i następnie uchwala projekt ustawy budżetowej. Następnie projekt taki przekładany jest Sejmowi. Zgodnie z art. 221 konstytucji inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej przysługuje wyłącznie RM. Jest zatem ograniczona tylko do tego organu. Jest inicjatywą obowiązkową. Według art. 222 konstytucji Rada Ministrów przedkłada Sejmowi projekt ustawy budżetowej najpóźniej na trzy miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu. Z zasady termin ten jest dotrzymywany (29, 30. IX). Do projektu ustawy budżetowej dołącza się obszerne uzasadnienie. Art. 87 ustawy o finansach publicznych określa co takie uzasadnienie powinno zawierać: a) Cele polityki społecznej i gospodarczej, b) założenia makroekonomii na rok budżetowy i dwa kolejne lata, a w ich ramach PKB, rozmiary inflacji, poziom bezrobocia czy deficyt budżetu państwa, c) kierunki prywatyzacji, d) przewidywanie wykonania budżetu roku bieżącego i omówienie projektu. Uchwalanie budżetu (ustawy budżetowej) ? rozpoczynają tę drogę prace w Sejmie. Sejm uchwala tę ustawę w trybie właściwym dla ustaw lecz z pewnymi odrębnościami. Projekt budżetu rozpatrywany jest w trzech czytaniach. Pierwsze czytanie zawsze odbywa się na posiedzeniu plenarnym Sejmu, nie może się odbywać w komisjach sejmowych. Rozpoczyna tzw. expose budżetowe ? jest to wystąpienie premiera, wicepremiera bądź ministra finansów, w którym przedstawia on projekt i jego uzasadnienie. Następnie padają pytania posłów, odpowiedzi wnioskodawcy i trwa debata w sprawie ogólnych zasad projektu. Pierwsze czytanie kończy się zazwyczaj skierowaniem projektu do komisji sejmowych. Nad projektem ustawy budżetowej pracują wszystkie komisje sejmowe, każda nad fragmentem ustawy przydzielonym jej częściami budżetowymi. Rolę komisji wiodącej pełni komisja finansów publicznych. Poszczególne komisje składają do niej propozycje swoich poprawek. Te propozycje są głosowane na posiedzeniu komisji finansów publicznych. Po zakończeniu prac w komisjach, komisja finansów publicznych przygotowuje sprawozdanie z przebiegu tych prac. W tym sprawozdaniu wnioskuje o przyjęcie projektu ustawy budżetowej bez poprawek bądź z poprawkami. Nie można wnioskować o odrzucenie projektu ustawy. Po przygotowaniu sprawozdania komisji projekt trafia do drugiego czytania na posiedzeniu plenarnym Sejmu. Ten pierwszy etap trwa 2 ? 3 miesiące. Na drugim czytaniu w pierwszej kolejności komisja przedstawia sejmowi własne sprawozdanie. Potem ma miejsce debata i można zgłaszać poprawki i wnioski. Jeżeli zgłoszono poprawki lub wnioski to Sejm będzie mógł zdecydować o ponownym skierowaniu projektu do komisji, albo o przejściu do trzeciego czytania. Jeżeli projekt ponownie skierowano do komisji to komisja finansów publicznych przygotowuje dodatkowe sprawozdanie. Trzecie czytanie obejmuje przedstawienie dodatkowego sprawozdania, a jeśli projekt nie wrócił do komisji to poseł sprawozdawca przedstawia poprawki i wnioski zgłoszone w drugim czytaniu. Następnie przechodzi do głosowania. Głosuje się najpierw każdą poprawkę oddzielnie, a potem cały projekt. Ustawę budżetową głosuje się zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Uchwalając ustawę budżetową Sejm wiąże dwa ograniczenia wynikające z konstytucji: 1) Sejm nie może zwiększyć wydatków lub ograniczyć dochodów planowych przez Radę Ministrów powodując zwiększenie deficytu budżetowego projektowanego przez rząd. Sejm nie może uchwalić wyższego deficytu budżetowego niż planowane. 2) Zakaz zaciągania zobowiązań w centralnym banku państwa w celu pokrycia deficytu budżetowego. Art. 2202 konst. ? ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrycia deficytu budżetowego przez zaciągnięcie zobowiązania w NBP, ma to przeciwdziałać inflacji. Uchwalona ustawa budżetowa jest przekazywana do senatu. W senacie w pierwszej kolejności trafia do komisji senackich. Rolę komisji wiodącej pełni komisja finansów publicznych i gospodarki narodowej. Ustawą zajmują się tak jak w sejmie wszystkie komisje senackie. Po pracach w komisjach ustawa trafia na posiedzenia plenarne senatu, gdzie następuje głosowanie. Senat nie może odrzucić ustawy budżetowej. Może ją przyjąć bez poprawek bądź uchwalić do niej poprawki. Zgodnie z art. 223 konstytucji senat ma 20 dni na zajęcie stanowiska. Jeżeli senat uchwalił poprawki do ustawy budżetowej to ustawa trafia ponownie do Sejmu. Jeżeli Sejm nie odrzuci poprawek bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów to poprawki uważa się za przyjęte. Marszałek Sejmu przekazuje następnie ustawę budżetową prezydentowi do podpisu. Prezydent zgodnie z art. 224 konstytucji ma 7 dni na to. Prezydent nie może ustawy budżetowej zawetować. Może on jednak zwrócić się do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności ustawy budżetowej z Konstytucją. Konstytucja i w tym przypadku wyznacza termin w jakim TK winien wydać orzeczenie. Zgodnie z art. 224 konstytucji ma na to nie więcej niż dwa miesiące od złożenia wniosku. Wydaje on orzeczenie stwierdzające, że albo ustawa jest zgodna z konstytucją, albo jest niezgodna i wskazuje w której kwestii. Prezydent podpisuje ustawę budżetową i jest ona następnie publikowana w Dzienniku Ustaw. Posiada on także niezwykle istotne upoważnienie. Otóż zgodnie z art. 225 konstytucji jeśli w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona mu przedłożona to może on w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Oznacza to jednoczesne skrócenie kadencji Senatu. Jest to jedyny przypadek gdy prezydent może rozwiązać parlament. Konstytucja wyznacza zatem okres 4 miesięcy na prace parlamentu nad ustawą budżetową. Cechą charakterystyczną przepisów konstytucji odnośnie trybu przewidzianego dla ustawy budżetowej jest ścisłe przestrzeganie terminów prac różnych organów państwa. Służy to temu aby ustawa budżetowa była co roku uchwalona. Konstytucja reguluje także przypadki nadzwyczajne, gdy dochodzi do opóźnienia prac nad budżetem. Jeśli rozpoczął się rok budżetowy, a ustawa budżetowa nie weszła w życie to gospodarkę finansową państwa prowadzi się bądź na podstawie ustawy o prowizorium budżetowym bądź na podstawie projektu ustawy(ustawy budżetowej bądź ustawy o prowizorium). Prowizorium jest planem dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów państwa na okres krótszy niż rok budżetowy. Przepisy prawa nie określają okresu obowiązywania prowizorium. Ten okres określa ustawa o prowizorium. W praktyce polskie prowizoria były uchwalane na okres kwartału. Prowizorium budżetowe jest ustawą uchwaloną przez Sejm. Do tej ustawy i jej projektu stosuje się przepisy dotyczące ustawy budżetowej. Prowizorium obowiązuje bądź do czasu wejścia w życie ustawy budżetowej, bądź do czasu upływu terminu na jaki zostało uchwalone. W pewnych przypadkach jednak rozpoczyna się rok budżetowy a nie weszła w życie ani ustawa budżetowa ani ustawa o prowizorium. W tych przypadkach zgodnie z art. 219 konstytucji Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową państwa na podstawie projektów ustaw.
Faza wykonywania budżetu ? w fazie wykonywania budżetu są robione czynności dwojakiego rodzaju. Po pierwsze gromadzi się dowody i wykonuje wydatki budżetowe. Jest to znaczenie sensu stricto. Obok tych czynności wykonawcy budżetu wykonują szereg czynności pomocniczych. One nie polegają na gromadzeniu dochodów i wykonywaniu wydatków lecz służą czynnością tego rodzaju. Przykłady: ustalanie podstaw planistycznych wykonania budżetu czy dokonania tzw. zmian budżetowych. Czynności instrumentalne oraz wykonywanie budżetu w ścisłym znaczeniu stanowią wykonywanie budżetu sensu largo( w szerokim tego słowa znaczeniu). O ile ustanowienie budżetu należy do kompetencji władzy ustawodawczej to wykonanie budżetu należy w zasadzie do władzy wykonawczej. Budżet jest wykonywany przez rząd i administrację. Nieliczne tylko czynności wykonawcze należą do władzy ustawodawczej jak np.: zgoda sejmowej komisji finansów publicznych na zmianę przeznaczenia niektórych rezerw, zablokowanie niektórych wydatków. Zanim dojdzie do dokonania podstawowych czynności wykonawczych ustalane są wcześniej podstawy planistyczne wykonania budżetu państwa. Tymi podstawami są: a) układy wykonawcze części budżetu, b) plany finansów państwowych, jednostek organizacyjnych, c) harmonogram realizacji dochodów i wydatków państwowych. Te podstawy są ustalane po ogłoszeniu ustawy budżetowej. Dysponenci części budżetowych(minister, wojewoda) opracowują w terminie 21 dni od ogłoszenia ustawy budżetowej układy wykonawcze własnych części budżetowych. Dokonują rozbicia dochodów i wydatków uchwalanych przez parlament nad wszystkie podziałki klasyfikacji budżetowych. W tym samym terminie 21 dni od ogłoszenia dysponenci części budżetowej przekazują podległym im jednostką, o przypadających im kwotach wydatków i dochodów. Na tej podstawie poszczególne jednostki ustalają własne plany finansowe. Harmonogram jest opracowywany przez ministra finansów w porozumieniu z dysponentami części budżetowych. Ustalane są w nim terminy i wysokości dokonywanych wydatków i gromadzonych dochodów.
Wykonawcy budżetu państwa ? Rada ministrów, minister finansów, dysponenci części budżetowych, jednostki organizacyjne podległe dysponentom części budżetowych, urzędy i izby skarbowe, urzędy i izby celne oraz banki. Rada ministrów dokonuje czynności instrumentalnych ? kieruje wykonaniem budżetu państwa (art. 146 konst.) i posiada szereg uprawnień do dokonywania tzw. zmian budżetowych. Ponadto Rada Ministrów może zablokować wydatki budżetowe w razie zagrożenia wykonania ustawy budżetowej i może określić wykaz wydatków, które nie wygasają z końcem roku budżetowego. Czynności Ministra finansów ? a) sprawuje ogólną kontrolę wykonania dochodów i poziomu deficytu budżetowego, b) dokonuje niektórych zmian budżetowych, c) może blokować wydatki budżetowe, d) opiniuje projekty aktów prawnych, które rodzą skutki dla finansów publicznych, e) posiada upoważnienia do zaciągania kredytów i pożyczek w imieniu skarbu państwa i to on emituje skarbowe papiery wartościowe. Czynności dysponentów części budżetowych ? a) dokonują niektórych czynności instrumentalnych, b) w pewnych przypadkach mogą blokować wydatki budżetowe, c) gromadzą dochody i dokonują niektórych wydatków. Czynności urzędów i izb skarbowych oraz urzędów i izb celnych ? terenowy aparat wykonawczy ministra finansów gromadzi przede wszystkim dochody budżetowe ? ponad 90 %. Czynności banków ? Narodowy Bank Polski i Bank Gospodarstwa Krajowego. Banki te prowadzą szereg rachunków bankowych, na które wpływają dochody budżetowe i z których dokonuje się wydatków. Obowiązuje zasada rozdziału dyspozycji płatniczych od kasowego ich wykonania. Banki wykonują także pewne czynności kontrolne, sporządzają okresowe sprawozdania z wykonania budżetu.

XXIII. GROMADZENIE DOCHODÓW BUDŻETOWYCH.
Gromadzenie dochodów budżetowych ? przeważająca część dochodów budżetowych jest gromadzona przez aparat ministra finansów. Wpływy z podatków, ceł są gromadzone przez urzędy i izby skarbowe i urzędy i izby celne. Podstawą poboru dochodów są odpowiednie ustawy ? głównie ustawy podatkowe, Kodeks Celny. Zasadą jest, że dochody budżetowe są gromadzone na zasadach i w terminach wynikających z przepisów normujących pobór tych dochodów. Nie są ich podstawą ustawy budżetowe. Planowane w budżecie dochody nie mają charakteru wiążącego. Pozostały procent dochodów jest pobierany przez inne organy.

XXIV. WYDATKI BUDŻETOWE.
Wydatki budżetowe ? jest to proces sformalizowany i w jego toku obowiązuje szereg organów budżetowych, podmioty dokonują wydatków. Są oni nazywani dysponentami budżetowymi. Trzy stopnie dysponentów budżetów ? a) Dysponenci części budżetowych nazywani niekiedy dysponentami głównymi(ministrowie, wojewodowie), b) Dysponenci drugiego stopnia, którymi są jednostki podległe bezpośrednio dysponentom głównym(izby skarbowe, izby celne), c) Dysponenci trzeciego stopnia, a więc państwowe jednostki organizacyjne podległe bezpośrednio dysponentom stopnia drugiego(urzędy skarbowe, urzędy celne). W resortach mniej rozbudowanych czasami nie występują dysponenci stopnia drugiego. Środki finansowe, z których dokonuje się wydatków są uruchamiane przez ministra finansów dla dysponentów głównych, a więc pierwszego stopnia. Ci zatrzymują część środków na własne wydatki, a pozostałe przekazują dysponentom 2 lub 3 stopnia. Dysponenci stopnia drugiego zatrzymują część środków na własne potrzeby, a pozostałe przekazują dysponentom stopnia 3. Ci wykorzystują otrzymane środki na własne wydatki. Zasady dokonywania wydatków przez dysponentów ? a) Mogą dokonywać wydatków tylko w granicach kwot określonych w ich planie finansowym, nie wolno im dokonywać większych wydatków, b) Mają dokonywać wydatków jedynie na zadania ujęte w ich planie, c) Wydatki muszą być dokonywane w sposób celowy i w sposób oszczędny. Naruszenie zasad dokonywania wydatków stanowi naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Z tego tytułu ponosi się odpowiedzialność. Nie ma jednak obowiązku dokonywania wydatków. Zaplanowane w budżecie wydatki mogą być w ciągu roku zablokowane. Blokada wydatków budżetowych - oznacza bądź czasowy, bądź definitywny zakaz dokonywania wydatków. Może być dokonana w dwóch zasadniczych przypadkach: 1) Z powodu zagrożenia wykonania ustawy budżetowej ? blokadę tę wprowadza Rada Ministrów po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji finansów publicznych. 2) Związany z nieprawidłowościami, które mają miejsce w toku wykonania budżetu np. nieprawidłowości jednostki, opóźnienie w realizacji zadań ? blokada sankcyjna. Uprawnienia tu posiadają dysponenci części budżetowej, ale tylko w stosunku do podległych mu dysponentów w zakresie całego budżetu państwa. Wygaśnięcie wydatków budżetowych ? z końcem roku budżetowego (31.XII) wydatki budżetowe nie wykonane wygasają, nie mogą być dokonane po tym terminie. Od zasady wygasania wydatków istnieją pewne wyjątki: nie wygasają wydatki finansów ze środków pochodzących z zagranicy, Rada Ministrów może określić wydatki, które nie wygasają po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji finansów publicznych.

XXV. ZMIANY BUDŻETOWE.
Zmiany budżetowe ? w ciągu roku budżetowego wielokrotnie następują zdarzenia, których nie planowano, nieprzewidziano w okresie prac nad budżetem państwa. Gdy jest potrzeba zasadniczej zmiany uchwalonego budżetu to parlament może uchwalić nowelę budżetową, a więc ustawę zmieniającą ustawę budżetową. W wielu przypadkach konieczne zmiany nie idą tak daleko. W związku z tym przepisy prawa budżetowego przyznają wykonawcom budżetu pewne uprawnienia do dokonywania tzw. zmian budżetowych. To nie parlament zmienia kwoty uchwalonego budżetu lecz jego wykonawcy.
Grupy zmian budżetowych ? 1) Przesunięcie wewnątrz budżetu niepowodujące zmiany łącznej kwoty wydatków budżetowych. W ramach tej grupy zmian wyróżniamy: a) Przeniesienia wydatków budżetowych ? polega na tym, że zmniejsza się wydatki na określone zadanie i równocześnie zwiększa się o tę samą kwotę inne wydatki. Zgodnie z ustawą o finansach publicznych przenoszenia wydatków między częściami i działami może dokonywać tylko RM i tylko w przypadku wprowadzenia stanów nadzwyczajnych. Zgodnie z ustawą o finansach publicznych przekazywanie wydatków między rozdziałami mogą dokonywać dysponenci części budżetowych, nie wolno jednak zwiększać wydatków w żadnym rozdziale o więcej niż 5%. Przeniesienia między paragrafy mogą dokonywać bądź dysponenci części budżetowych bądź z ich upoważnienia kierownicy podległych im jednostek. Nie wolno zwiększać w drodze przeniesień wydatków na wynagrodzenia, b) Rozdysponowanie rezerw ? rezerwy budżetowe to środki zaplanowane w budżecie po jego stronie wydatkowej, których przeznaczenie nie jest w pełni znane w momencie uchwalania budżetu. Istnieją dwa rodzaje rezerw budżetowych: ogólne i celowe. Ogólne charakteryzują się tym, że mogą być rozdysponowane na jakiekolwiek wydatki budżetowe. Celowe mogą być rozdysponowane tylko na cele dla realizacji, których zastały utworzone. Rezerwą ogólną budżetu państwa dysponuje RM, a z jej upoważnienia do określonych kwot prezes RM i minister finansów. Rezerwami celowymi dysponuje głównie minister finansów. 2) Zmiany zmieniające łączne kwoty dochodów i wydatków budżetowych.

XXVI. KONTROLA WYKONANIA BUDŻETU PAŃSTWA.
Kontrola wykonania budżetu państwa ? ta faza procedury budżetowej jest naturalnym uzupełnieniem kompetencji parlamentu do uchwalania budżetu. Kompetencje kontrolne przysługują Sejmowi, nie uczestniczy w nich Senat. Faza kontroli wykonania budżetu rozpada się na dwa stadia: 1) Sporządzenie sprawozdań z wykonania budżetu, są niezbędne do dokonywania kontroli. 2) Kontrola właściwa sprawowana przez komisję finansów publicznych bądź przez Sejm. W kontroli wykonania budżetu wspomaga Sejm NIK. Sprawozdania są sporządzone na podstawie danych zawartych w rachunkowości budżetowej. Wszystkie czynności wykonania budżetu są ewidencjonowane, rejestrowane. Na ich podstawie sporządza się sprawozdania z wykonania budżetu. Istnieją sprawozdania okresowe sporządzane w czasie roku budżetowego oraz sprawozdania całoroczne dokonywane po zakończeniu roku budżetowego. Kontrola ma także miejsce w ciągu roku budżetowego jak i po jego zakończeniu. W ciągu roku kontrola ta polega na tym, że minister finansów przedkłada do 10.IX roku budżetowego komisji finansów publicznych informację o wykonaniu budżetu za pierwsze półrocze. Komisja zapoznaje się z tą informacją. Kontrola ta jest sprawowana na podstawie rocznego sprawozdania z wykonania budżetu państwa. To sprawozdanie jest sprawowane przez RM w takiej samej szczegółowości w jakiej była uchwalona ustawa budżetowa. Do sprawozdania dołącza się objaśnienie, w którym informuje się między innymi o różnicach między budżetem uchwalonym a wykonanym oraz o dokonanych zmianach. Zgodnie z art. 226 konstytucji RM ma obowiązek przedłożyć sprawozdanie w ciągu pięciu miesięcy od zakończenia roku budżetowego. Sprawozdanie to jest przekładane sejmowi i równocześnie Najwyższej Izbie Kontroli. NIK przygotowuje analizę wykonania budżetu państwa. Po przygotowaniu analizy przez NIK prace nad sprawozdaniem rozpoczynają się w komisjach sejmowych. Wykonanie poszczególnych części budżetowych jest kontrolowane przez te komisje, które pracowały nad planem tych części. Rolę komisji wiodącej pełni komisja finansów publicznych. To ona przygotowuje sprawozdanie z przebiegu prac nad sprawozdaniem rocznym. Występuje w swoim sprawozdaniu z wnioskami: a) w sprawie przyjęcia lub odrzucenia sprawozdania rocznego, b) w przedmiocie absolutorium. Na posiedzeniu plenarnym sejmu po przedstawieniu sprawozdania komisji finansów publicznych opinię w przedmiocie absolutorium przedstawia NIK. Sejm dokonuje oceny dokonania ustawy budżetowej i podejmuje uchwałę w sprawie absolutorium. Zgodnie z art. 226 konstytucji Sejm rozpatruje sprawozdanie i podejmuje uchwałę w przedmiocie absolutorium w ciągu 90 dni od przedłożenia sprawozdania. Z zasady Sejm podejmuje uchwałę o przyjęciu sprawozdania i udzieleniu absolutorium. Udzielenie absolutorium oznacza, że Sejm akceptuje wykonanie budżetu, zwalnia rząd od odpowiedzialności. Nie udzielenie absolutorium oznaczałoby złożenie wniosku o wotum nieufności. Udzielenie absolutorium z wykonania budżetu oznacza, że budżet z danego roku przechodzi do historii, zamyka wszelkie prace nad budżetem na dany rok.

XXVII. WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA.
Wydatki budżetu państwa ? wydatki budżetowe państwa są najistotniejszą częścią wydatków publicznych. Odzwierciedlają one zadania podmiotów publicznych państwa i samorządu terytorialnego. W państwach współczesnych zakres wydatków publicznych jest rozległy. Stanowią one w granicach od 30 do 55% PKB. W wieku XX wydatki publiczne uległy gwałtownemu wzrostowi. W Polsce współczesnej wydatki publiczne osiągały najszerszy zakres w Polsce Ludowej. Dochodzi niekiedy do 60 % PKB. W okresie transformacji ustrojowej ulegały istotnym zmniejszeniom. W chwili obecnej polskie wydatki publiczne stanowią ok. 45% PKB. Największą część wydatków publicznych stanowią wydatki budżetu państwa.
Podział wydatków na podstawie ustawy o finansach publicznych ? 1) Wydatki bieżące ? stanowią one zasadniczą część budżetu (78,5%). Do wydatków bieżących należą: a) dotacje i subwencje ? największa część 48,7%, b) wyposażenia i uposażenia oraz pochodne od nich składniki, świadczenia na rzecz osób fizycznych (8,8%), wydatki na zakupy towarów i usług ? te trzy wydatki razem 20,3%, c) niektóre inne wydatki. ? Dotacje ? są to świadczenia pieniężne na rzecz podmiotu dotowanego przyznawane przez podmiot dotujący o charakterze bezzwrotnym i nieodpłatnym. Dotacja jest wydatkiem dotującego i dochodem dotowanego. Istnieją różne rodzaje dotacji jak: dotacje celowe, które są przeznaczone na finansowanie konkretnego zadania, dotacje podmiotowe służą dofinansowaniu działalności bieżącej dotowanego podmiotu, dotacje przedmiotowe są dopłatą do określonego towaru lub usługi, dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych. 2) Wydatki majątkowe ? oznaczają wydatki na inwestycje państwowych jednostek budżetowych, wydatki na dotacje inwestycyjne różnych podmiotów, wydatki na zakup akcji i wniesienie wkładu do spółek prawa handlowego. Wydatki majątkowe zaplanowano na 2004 rok w postaci 5% całości wydatków. 3) Wydatki na obsługę długu publicznego ? tylko z tytułu oprocentowania tego długu i dyskonta. To nie są spłaty rat długu (13,5%).
Podział wydatków ze względu na rodzaj zadań państwa ? 1) Wydatki o charakterze socjalnym(31,6%) ? w ramach tej grupy można wyróżnić trzy kategorie wydatków: a) Wydatki na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne ? dotacje do FUS i KRUS, składki na ubezpieczenie społeczne pokrywane przez budżet państwa, emerytury i renty tzw. mundurowe, uposażenia sędziów i prokuratorów w stanie spoczynku, b) Wydatki na pomoc społeczną, c) Np. dopłaty do posiłków w barach mlecznych, do pojazdów PKP itd. 2) Wydatki na podstawowe zadania państwa(31,7%) ? a) wydatki na obsługę długu publicznego, b) wydatki na obronę narodową, c) bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa, d) wymiar sprawiedliwości, e) organy władzy państwowej, ochrony prawa i sądownictwa, f) administracja publiczna w wąskim znaczeniu. 3) Wydatki na naukę, edukację, ochronę zdrowia, kulturę, kulturę fizyczną i sport ? a) Subwencja ogólna dla jednostek samorządu terytorialnego, b) Wydatki na szkolnictwo wyższe, c) Nauka, d) Ochrona zdrowia, e) Wydatki edukacyjne. 4) Wydatki na gospodarkę, infrastrukturę techniczną, środowisko, infrastrukturę mieszkaniową, rolnictwo ? a) Rolnictwo i łowiectwo, b) Transport, c) Górnictwo i kopalnictwo, d) Gospodarka mieszkaniowa. 5) Inne wydatki ? a) Składka na rzecz UE.
Podział wydatków ze względu na ich formę prawną ? a) Wydatki na wynagrodzenia, b) wydatki na renty i emerytury, c) zasiłki i zapomogi, d) stypendia i nagrody, e) odszkodowania, f) dotacje.

XXVIII. DOCHODY BUDŻETU PAŃSTWA.
Podział dochodów ze względu na ich formę prawną ? 1) Dochody z podatków ? a) zasadnicza część dochodów budżetowych (88,4 %), b) zasadnicze dochody podatkowe płyną z podatków pośrednich: od towarów i usług (44,6 %) i podatku akcyzowego (22,7 %), c) Następnie idą podatki bezpośrednie : dochody od osób fizycznych (14,1 %) i od osób prawnych (6,7 %), d) Poza tym podatek od gier (0,6 %). 2) Dochody niepodatkowe (9,9 %), 3) Wpływy z ceł (1,3 %), 4) Wpłaty do budżetu państwa z UE (1,7 %), 5) Dochody zagraniczne ? płyną np. w postaci odsetek z pożyczek udzielonych przez Polskę (0,05 %), 6) Opłaty ? podobnie jak podatki są rodzajem daniny publicznej. Różnią się od podatków jedynie tym, że mają charakter ekwiwalentny. W zamian za wniesienie opłaty uzyskuje się od podmiotów publicznych świadczenie wzajemne. Podatki natomiast są świadczeniami nie ekwiwalentnymi. Opłaty nie są wyodrębnione w statystykach budżetowych, o ich wysokości świadczą bezpośrednio dochody państwowych jednostek budżetowych (4,1 %). 7) Cła ? są bardzo podobne do podatków. Różnią się od nich głównie tym, że są zawsze związane bądź z przywozem, bądź z wywozem, bądź przewozem towarów za granicę. 8) Kary pieniężne, grzywny i konfiskaty ? są tzw. dochodami ubocznymi. Mają bardzo niewielkie znaczenie finansowe. 9) Dochody z majątku państwowego ? płyną one w postaci odsetek np. od środków ulokowanych na rachunkach bankowych oraz w postaci różnych czynszów. Ostatnio wpływy takie nie są traktowane jako dochody, ale jako przychody. 10) Wpłaty z zysków NBP do budżetu (2,8 %). 11) Darowizny, spadki i zapisy oraz inne dochody niepodatkowe.
Podział dochodów ze względu na istnienie obowiązku zwrotu niektórych dochodów ? 1) Dochody bezzwrotne ? charakteryzują się tym, że w ich przypadku nie ma prawnego obowiązku zwrotu pobranego dochodu. 2) Dochody zwrotne ? określane w ustawie o finansach publicznych przychodami. W ich przypadku istnieje prawny obowiązek zwrotu uzyskanych wcześniej dochodów. Większość dochodów budżetowych ma charakter bezzwrotny: podatki, opłaty, cła, kary i grzywny. Dochody zwrotne to wpływy ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych, wpływy z zaciągniętych pożyczek i wpływy z zaciągniętych kredytów. Obok nich występują przychody z prywatyzacji majątku państwowego. Istnieją dwa rodzaje skarbowych papierów wartościowych: a) Obligacje ? są długoterminowymi papierami skarbowymi, o terminie wykupu nie krótszym niż jeden rok. W przypadku obligacji zdarza się czasami, że towarzyszą im dodatkowe premie czy nagrody, zachęcające do ich nabywania. Są one papierami o niskich nominałach ( 1obligacja = 100 zł), b) Bony skarbowe ? są papierami wartościowymi krótkoterminowymi. O terminie wykupu krótszym niż jeden rok. Bony skarbowe są papierami o dużych nominałach (1bon skarbowy = 10 tys. zł).
Podział dochodów ze względu na funkcje, które pełnią ? 1) Dochody fiskalne ? to takie, które są pobierane wyłącznie po to aby wyposażyć podmiot publiczny w niezbędne mu środki. Dochodami fiskalnymi są wszystkie daniny publiczne: wydatki, cła, opłaty. 2) Dochody pozafiskalne ? są inaczej nazywane dochodami ubocznymi. Są to takie dochody, których celem nałożenia nie jest cel fiskalny np. kary i grzywny.
Podział dochodów ze względu na beneficjanta tych dochodów ? a) dochody państwa, b) Dochody jednostek samorządu terytorialnego. Są one podzielone pomiędzy tych dwóch beneficjantów.

XXIX. GOSPODARKA FINANSOWA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO.
Gospodarka finansowa samorządu terytorialnego ? w państwach współczesnych drugim rodzajem podmiotów publicznych, który istnieje obok państwa jest samorząd terytorialny. W Polsce samorząd terytorialny został restytuowany w roku 1990. Początkowo tylko na szczeblu gmin, a od roku 1999 dodatkowo na szczeblu powiatu i szczeblu wojewódzkim. Jednostki samorządu terytorialnego posiadają osobowość prawną i każda z nich prowadzi samodzielnie własną gospodarkę finansową. Prowadzi na podstawie własnego budżetu. Każda jednostka samorządu terytorialnego ma własny budżet. Budżety samorządowe posiadają niewielkie rozmiary w porównaniu z budżetem państwa. Wszystkie wydatki budżetów samorządowych stanowią ok. 36 %. W ustawie o finansach publicznych w sposób nietypowy zdefiniowano budżet jednostki samorządu terytorialnego. Zgodnie z art. 109 tej ustawy budżet ten jest rocznym planem dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów tej jednostki, przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, środków specjalnych i samorządowych funduszy celowych uchwalanych w formie uchwały budżetowej na okres roku budżetowego. Rokiem budżetowym jest rok kalendarzowy. Budżet samorządowy obejmuje zatem nie tylko gospodarkę budżetową lecz także gospodarkę pozabudżetową.

XXX. WYDATKI JEDNOSTKI SAMORZĄDOWEJ.
Wydatki jednostki samorządowej ? są ściśle związane z zadaniami tych jednostek, czyli zadaniami własnymi i zleconymi. Zadania własne są to takie zadania, które służą zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Są nakładane na samorządy ustawami w sposób bezterminowy. Rodzaje tych zadań określają ustawy ustrojowe np. : ustawa o samorządzie gminnym i.t.p., oraz wiele ustaw przedmiotowych np. ustawa o systemie oświatowym. Zadania zlecone albo na podstawie ustawy albo w drodze porozumienia między zainteresowanymi podmiotami. Podział zadań na własne i zlecone ma istotne znaczenie dla gospodarki finansowej samorządu terytorialnego. Zadania własne samorządu są na ogół finansowane z tzw. dochodów własnych jednostek. Są więc w zasadzie finansowane ze źródeł dochodów przydzielonych jednostką samorządu terytorialnego ustawami bezterminowo. Samorządy mają pełną swobodę w wykonywaniu tych zadań. To one decydują ile środków przeznaczyć na dane zadanie. W przypadku zadań własnych RIO kontrolując wykonanie tych zadań kieruje się jedynie kryterium legalności. Zadania zlecone są finansowane z dotacji celowych. Dotacje płyną od podmiotu zlecającego. W ramach budżetu samorządowego opracowuje się plan finansowy dla zadań zleconych. Jest jednym z elementów budżetu samorządu. Kontrolując wykonanie zadań zleconych RIO posługuje się czterema kryteriami kontroli: a) legalnością, b) celowością, c) rzetelnością, d) gospodarnością. Zasadnicza część wydatków ponoszona przez gminy to wydatki na oświatę i kształcenie (41,5 %), gospodarka komunalna (15,6 %), administracja samorządowa (12 %), ochrona zdrowia i opieka społeczna (11,8 %), transport (6,3 %), gospodarka mieszkaniowa. Inaczej kształtowały się wydatki w budżetach powiatu. Największą grupę stanowiły wydatki na oświatę i wychowanie (38,1 %), opieka społeczna (12,1 %), gospodarka komunalna (8,5 %), ochrona zdrowia (4,8 %). W budżetach województw: wydatki na kulturę i sztukę (15,1 %), ochrona zdrowia (14,4 %), oświata i wychowanie (12,5 %), gospodarka komunalna (2,5 %), opieka społeczna (0,7 %).

XXXI. DOCHODY JEDNOSTKI SAMORZĄDOWEJ.
Dochody jednostki samorządu terytorialnego ? o dochodach jednostek samorządu terytorialnego stanowią organy państwa. To one uchwalając ustawy dzielą dochód publiczny między państwo i samorząd terytorialny wszystkich szczebli. Jednostkom samorządu terytorialnego przyznaje się na ogół niewielkie kompetencje do kształtowania własnych dochodów np. pozwala ustalać stawki podatków lokalnych w granicach stawek ustawowych, możliwość wprowadzania poza ustawowych zwolnień, uprawnienie do ustalenia dochodu fakultatywnego. Podział dochodów między państwo a wszystkie jednostki szczebla samorządu terytorialnego jest rzeczą bardzo trudną. Wynika to przede wszystkim z dużego zróżnicowania samorządów. Jest bardzo trudno przydzielić poszczególnym samorządom takie źródła dochodów, aby były wystarczające na pokrycie ich wydatków. Dlatego ustawodawcy posługują się wieloma formami dochodów. Dzielą te dochody przy pomocy różnych metod. Po pierwsze dzielą całe źródła dochodów i przyznają je odpowiednio bądź państwu bądź samorządom. Następnie podział wpływów z danego źródła między poszczególne podmioty. Procent wpływów z danego źródła jest przeznaczony na rzecz samorządów, pozostałe wpływy z tego źródła są dochodami państwa. Trzecia metoda jest związana z tak zwanymi transferami, a więc z przesunięciami środków z budżetu państwa na rzecz budżetów samorządowych w określonych co roku kwotach. Transfery występują w postaci dotacji i subwencji. Z budżetu państwowego przydziela się jednostką określone kwoty subwencji i dotacji. W świetle obowiązujących przepisów prawnych ustawy o jednostkach samorządu terytorialnego z 2003 roku i ustawy o finansach publicznych dochody wszystkich jednostek samorządu terytorialnego można podzielić na dwie zasadnicze kategorie: dochody bezzwrotne i dochody zwrotne.
Dochody bezzwrotne ? dzielimy je na: a) Dochody własne ? są to takie dochody, które płyną ze źródeł przyznanych samorządom bezterminowo. Samorządy samodzielnie decydują o ich wykorzystaniu. Dlatego domagają się zwiększenia dochodów własnych. Na dochody własne składają się: wpływy z podatków i opłat lokalnych, dochody z majątku jednostek samorządu terytorialnego w postaci czynów i wpływów ze sprzedaży składników mienia samorządowego, dochody samorządowych jednostek budżetowych, wpłaty samorządowych zakładów specjalnych i gospodarstw pomocniczych, tzw. udziały to jest procent wpływów z podatków państwowych, niektóre inne dochody (odsetki, spadki), b) Dochody rozliczeniowe(transfery) ? to określone kwoty pieniędzy przyznawane ze środków budżetu państwa bądź budżetu innego samorządu corocznie. Transfery występują w postaci: 1) Subwencji ? mają charakter ogólny a więc nie są związane z określonym zadaniem, nie mają najczęściej charakteru celowego. Subwencje są przyznawane w oparciu o kryteria zobiektywizowane, niezależnie od woli podmiotu przyznającego subwencje. Zależą np. od wskaźnika dochodów podatkowych na jednego mieszkańca. Niewykorzystane subwencje nie podlegają zwrotowi do budżetu państwa. Dają one samorządom daleko idącą swobodę i wykorzystania, podobną do dochodów własnych. 2) Dotacji ? dotacje są z zasady celowe. Są przyznawane na określone przez dotującego zadania. Są często przyznawane uznaniowo. Niewykorzystane do końca roku podlegają zwrotowi do budżetu państwa. Samorządy poszczególnych szczebli są wyposażone w dochody bezzwrotne w różny sposób. Najlepiej wyposażone w dochody własne są gminy (40,7 %), najsłabiej powiaty (7,8 %), w województwach (15,9 %). Drugie w kolejności źródło: subwencja ogólna stanowiła w gminach 33,8 %, w powiatach 47,7 %, a w województwach 37,8 %. Dotacje celowe stanowiły w gminach 12 %, w powiatach 43,7 %, a w województwach 41,4 %. Dotacje celowe są instrumentem sterowania działalnością jednostek samorządu terytorialnego. Samorządy mają bardzo ograniczone możliwości w zakresie tego źródła dochodów.
Dochody zwrotne ? ustawodawca nazywa je przychodami. Jednostki samorządu terytorialnego mogą osiągać następujące rodzaje dochodów zwrotnych: ze sprzedaży papierów wartościowych i obligacji skarbowych, z kredytów zaciągniętych w bankach bądź na pokrycie niedoboru budżetu w ciągu roku budżetowego bądź kredytów długoterminowych na sfinansowanie wydatków nie znajdujących pokrycia w dochodach bezzwrotnych, zaciągnięte pożyczki. Prawo limituje rozmiary zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego. Łączna kwota długu samorządowego na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60 % dochodów budżetu samorządowego, a łączna kwota spłaty długu nie może przekroczyć w danym roku 15% dochodów budżetu. Dochody własne i rozliczeniowe gminy ? do dochodów własnych należy zaliczyć: a) dochody z podatków gminnych czyli podatek od nieruchomości, rolny, leśny, od środków transportowych, dochodowego do osób fizycznych, od spadków i darowizn, od posiadania psów i czynności cywilno-prawnych, b) dochody z opłat skarbowych, eksploatacyjnej, tzw. opłat lokalnych na które składają się opłata targowa, miejscowa, administracyjna, c) udziały w podatkach państwowych (39,34 % od osób fizycznych i 6,71 % od osób prawnych mających siedzibę na terenie gminy. Do dochodów rozliczeniowych zalicza się: a) subwencja ogólna dzielona na część wyrównawczą i równoważącą. Część wyrównawcza zależy od wskaźnika dochodów podatkowych na jednego mieszkańca i gęstości zaludnienia gminy, b) dotacje na zadania zlecone, własne, różnego rodzaju. Dochody własne i rozliczeniowe powiatu ? do dochodów własnych zaliczymy: a) 10,25 % wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie powiatu, 1,4 % udziału w podatku dochodowym od osób prawnych mających siedzibę na terenie powiatu, b) inne jak na wszystkich szczeblach. Do dochodów rozliczeniowych zaliczymy: a) subwencja ogólna dzielona na część wyrównawczą i równoważącą. Część wyrównawcza zależy od wskaźnika dochodów na jednego mieszkańca i wskaźnika bezrobocia, b) dotacje na zadania zlecone, na finansowanie i dofinansowanie zadań własnych i dotacje na zadania straży i inspekcji. Dochody własne i rozliczeniowe województwa ? do dochodów własnych zaliczamy: a) udziały 1,6 % wpływów z podatków od osób fizycznych mieszkańców województwa, 15,9 % podatku od osób prawnych. Do dochodów rozliczeniowych zaliczamy: a) subwencja ogólna dzieli się na część wyrównawczą i regionalną. Część wyrównawcza zależy od wskaźnika dochodów na jednego mieszkańca i liczby mieszkańców województwa. Część regionalna jest przyznawana tym województwom, w których jest wysoki wskaźnik bezrobocia.

XXXII. PROCEDURA BUDŻETOWA W SAMORZĄDACH.
Procedura budżetowa w samorządach ? w tych budżetach stosuje się taką samą klasyfikację budżetową jak i w budżetach państwowych z wyjątkiem części budżetowych. Projekt budżetu samorządowego opracowuje organ wykonawczy, a więc na szczeblu gminy projekt opracowuje wójt, burmistrz, bądź prezydent miasta. Na szczeblu powiatu i województwa projekt opracowuje zarząd. Prace nad budżetem samorządowym podejmuje organ stanowiący samorządu, a więc rada (gminy czy powiatu, czy sejmik województwa). Do projektu budżetu organ wykonawczy dołącza objaśnienie oraz informacje o stanie mienia komunalnego. Projekt budżetu jest przedkładany do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy. Po pierwsze organowi stanowiącemu, po drugie regionalnej izbie obrachunkowej. RIO opiniuje projekt a organ wykonawczy samorządu ma obowiązek przedstawić taką opinię organowi stanowiącemu przed uchwaleniem budżetu. Tryb prac nad projektem budżetu w organie stanowiącym określa ten organ. Budżet samorządowy powinien być uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego. ale w szczególnych przypadkach może być uchwalony najpóźniej do 31 marca roku podatkowego. Kompetencje organu stanowiącego w zakresie budżetu są ograniczone w ten sposób, że nie może on zmniejszać dochodów lub zwiększać wydatków. Jeśli organ stanowiący nie uchwali budżetu do 31 marca to budżet ten w zakresie obowiązkowych zadań własnych i zadań zbiorowych ustala RIO do 30 kwietnia roku budżetowego. Jest to tzw. zastępcze uchwalenie budżetu. W wyjątkowych przypadkach gdy uchwalono ustawę o prowizorium budżetowym organ stanowiący może uchwalić samorządowe prowizorium budżetowe. Organ stanowiący uchwala ustawę budżetową, w której określa minimalne dochody jednostki samorządu terytorialnego w podziale na działy klasyfikacji i ważniejsze źródła dochodów. Uchwala wydatki w podziale co najmniej na działy i rozdziały klasyfikacji budżetowej. Uchwala źródła pokrycia deficytu budżetowego lub przeznaczenie nadwyżki z roku ubiegłego. Organ stanowiący uchwala w ustawie budżetowej także wydatki na konkretne programy inwestycyjne oraz plany finansowe gospodarki pozabudżetowej, a więc plany finansowe funduszów celowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i zakładów specjalnych. Po uchwaleniu budżetu wykonawcy budżetu w pierwszej kolejności przygotowują projekty planistyczne wykonania budżetu. Organ wykonawczy samorządu w terminie 21 dni opracowuje układ wykonawczy budżetu. Następnie przekazuje podległym jednostkom informacje o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków tych jednostek. Potem organ wykonawczy budżetu opracowuje plan finansowy zadań zleconych z zakresu administracji rządowej. Za prawidłowe wykonanie budżetu samorządowego odpowiada organ wykonawczy samorządu. To on wykonuje budżet wraz z samorządowymi jednostkami organizacyjnymi. Organ wykonawczy samorządu pełni w trakcie wykonania budżetu ogólny nadzór. W ramach nadzoru dokonuje szeregu czynności. Po pierwsze dokonuje niektórych zmian budżetowych po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji właściwej do spraw budżetu. Dysponuje rezerwami budżetowymi, dokonuje zmian dochodów budżetu w przypadku zmiany wysokości subwencji, dokonuje zmian dochodów i wydatków w przypadku zmiany dotacji celowych. Organ wykonawczy może także dokonywać innych zmian budżetowych, przenieś wydatki z wyjątkiem przeniesień między działami klasyfikacji, jeśli upoważni go do tego organ stanowiący. Organ wykonawczy ma uprawnienie do blokowania wydatków w przypadku nieprawidłowości w działalności samorządowych jednostek organizacyjnych. Jednostki takie wykonują budżet w ścisłym tego słowa znaczeniu tj. dokonują wydatki ujęte w planach, gromadzą dochody budżetowe. Dochody są gromadzone na zasadach i w terminach wynikających z przepisów dotyczących tych dochodów. Wydatki budżetowe mogą być natomiast wykonane do wysokości kwot uchwalonych w budżecie na zasadach ujętych w budżecie tj. w sposób celowy i oszczędny. Nie zrealizowane do 31 grudnia kwoty wydatków budżetowych wygasają. Jednak organ stanowiący samorządu może uchwalić wykaz wydatków, które nie wygasają. Kasową obsługę wykonania budżetu samorządowego sprawuje bank wybrany przez organ stanowiący (nie może to być NBP). Kontrola wykonania budżetu samorządowego jest sprawowana w ciągu roku budżetowego i po jego zakończeniu. W ciągu roku budżetowego organ wykonawczy opracowuje okresowe informacje o wykonaniu budżetu za pierwsze półrocze i przedkłada je organowi stanowiącemu do 31 marca. Sprawozdanie także przedkłada RIO. RIO opiniuje sprawozdanie roczne. Organ stanowiący ma za zadanie rozpatrzyć sprawozdanie roczne do 30 kwietnia i podjąć uchwałę o wprowadzenie absolutorium. Nieudzielenie absolutorium zarządowi jest równoznaczne ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu, a w przypadku wójta, burmistrza czy prezydenta miasta równoznaczne jest z podjęciem inicjatywy przeprowadzenia referendum w sprawie odwołania tego organu. Ustawa o finansach publicznych nie definiuje dyscypliny w finansach publicznych. Określa jednak w sposób wyczerpujący, enumeratywny przypadki naruszenia tej dyscypliny. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny ponoszą pracownicy sektora finansów publicznych, osoby dysponujące środkami publicznymi np. członkowie zarządu. Osoby takie ponoszą odpowiedzialność zawsze za umyślne jak i nieumyślne naruszenie dyscypliny. W przypadku naruszenia dyscypliny rzecznik dyscypliny finansów publicznych (RzDFP) wszczyna postępowanie. Drugą stroną tego postępowania jest zawiniony. RzDFP pełni funkcję oskarżyciela. Etapy postępowania o naruszenia dyscypliny finansów publicznych: a) w I instancji orzekają resortowe komisje orzekające. Komisje orzekają przy wojewodach, wspólna komisja orzekająca dla urzędów, organów władzy kontroli i trybunałów orzeka przy RIO, b) W II instancji orzeka główna komisja orzekająca przy ministrze finansów. Orzekają zatem w tych sprawach szczególne organy administracyjne, a nie sądowe. Karami za naruszenia dyscypliny finansów publicznych są: upomnienie, nagana, kara pieniężna(do wysokości trzykrotnego wynagrodzenia), zakaz pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami publicznymi na okres 5 lat. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest szczególnym rodzajem odpowiedzialności prawnej, w zasadzie niezależnym od innych rodzajów odpowiedzialności. Jest to inna odpowiedzialność niż odpowiedzialność cywilna, karna czy odpowiedzialna.

XXXIII. ELEMENTY KONSTRUKCJI PODATKÓW.
Podmiot podatku ? w stosunkach prawno-podatkowych występują zawsze dwie strony: podatnik i organ podatkowy. Podatnikiem zgodnie z art. 7 ordynacji podatkowej jest osoba fizyczna, osoba prawna, lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej podlegająca obowiązkowi podatkowemu na mocy ustawy podatkowej. Podatnik to podmiot, na którym ciąży obowiązek zapłaty podatku. Ustawy podatkowe mogą ustanawiać podatnikami także inne podmioty. O tym kto jest podatnikiem danego podatku przesądza ustawa podatkowa. Organ podatkowy reprezentuje podmiot publiczny na rzecz, którego podatek jest płacony. Istnieją dwa rodzaje organów podatkowych: a) Państwowe organy podatkowe ? należą do nich urzędy skarbowe(I instancja), izby skarbowe(II instancja), minister finansów(w pewnych przypadkach), b) Samorządowe organy podatkowe ? należą do nich wójt, burmistrz, prezydent miasta(I instancja), samorządowe kolegium odwoławcze(II instancja). Wszystkie organy podatkowe działają stosownie do swojej właściwości rzeczowej i miejscowej. O organie podatkowym reprezentującym podmiot publiczny mówi się, że są podmiotem czynnym. Podatnik natomiast jest podmiotem biernym. Stosunek prawno-podatkowy jest stosunkiem zobowiązującym. Dłużnikiem podatkowym jest podatnik, który ma obowiązek zapłaty podatku na rzecz wierzyciela. W niektórych stosunkach prawno-podatkowych obok podatnika i organów podatkowych występują inne podmioty. Dość często występują tzw. podmioty pośredniczące jak płatnik podatku i inkasent. Zgodnie z art. 8 ordynacji podatkowej płatnik jest zobowiązany do obliczenia podatku, pobrania go od podatnika i wpłacenia go na rachunek organu podatkowego. Płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organu nie mająca osobowości prawnej. Inkasent ma obowiązek pobrać podatek od podatnika i wpłacić go na rachunek organu podatkowego. W odróżnieniu od płatnika inkasent nie oblicza podatku. W niektórych stosunkach prawno-podatkowych mogą uczestniczyć tzw. osoby trzecie ponoszące odpowiedzialność za cudzy dług podatkowy.
Przedmiot podatku ? jest to sytuacja faktyczna lub prawna przy pomocy, której przepisy prawa wiążą obowiązek zapłaty podatku. Sytuacją faktyczną może być np. osiągnięcie dochodu, a sytuacją prawną może być np. nabycie spadku. W państwach współczesnych ustawodawcy wiążą najczęściej obowiązek podatku z osiągnięciem dochodów, przychodów, majątku bądź z szeroko rozumianą konsumpcją. Przykładem nietypowego podatku jest podatek od psów. Podatki pobiera się najczęściej od: osiąganych dochodów, osiąganych przychodów(niekiedy), majątku, konsumpcji.
Podstawa opodatkowania ? jest ściśle związana z przedmiotem podatku. Jest ona bowiem ilościowo bądź wartościowo ujętym przedmiotem podatku. Niekiedy obok podstawy opodatkowania odróżnia się podstawę obliczenia podatku. Jest nią podstawa opodatkowania po różnych korektach np. po obliczeniu ulg podatkowych.
Stawki podatkowe ? stawka podatkowa jest to współczynnik, który określa w jakiej wysokości podatek ma być zapłacony. Istnieją różne stawki podatkowe. Podział stawek ze względu na sposób ich wyrażenia: 1) Stawki kwotowe wyrażone w ilości jednostek pieniężnych, 2) Stawki stosunkowe wyrażone w postaci stosunku do podstawy opodatkowania(występują najczęściej w postaci stawek procentowych). Po zastosowaniu stawki do podstawy opodatkowania obliczamy podatek. Stawki stosunkowe mogą także występować jako stawki ułamkowe i wielokrotnościowe. Czasami stawka jest zbudowana w sposób złożony. Jeden element stawki to określony procent a drugi to kwota. Podział stawek ze względu na relację między podstawą opodatkowania a stawką podatkową: 1) Stawki stałe ? charakteryzują się tym, że nie zmieniają się wraz ze zmianami podstawy opodatkowania. Zmienia się tylko kwota podatku np. stawki procentowe, 2) Stawki zmienne ? charakteryzują się tym, że ulegają zmianie wraz ze zmianą podstaw opodatkowania. Wyróżniamy dwa rodzaje stawek zmiennych: a) stawki progresywne ? rosną wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania. Kwota podatku rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania, b) stawki regresywne ? wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania maleją. W chwili obecnej stawki te nie występują w polskim systemie podatkowym. Obecnie w Polsce występują albo stawki stałe, albo stawki progresywne. Stawki zmienne są ujmowane zawsze w skali podatkowej. Skala podatkowa jest to zbiór uporządkowanych rosnąco lub malejąco przedziałów podstaw opodatkowania, którym są przypisane odpowiednie stawki podatkowe. W niektórych podatkach nie występują i podstawa opodatkowania i stawki. Takim uproszczonym podatkiem jest tzw. ryczałt podatkowy. W klasycznym ryczałcie ustawodawca określa wysokość podatku. Zależy ona wówczas od tzw. znamion zewnętrznych przedmiotu opodatkowania np. ilość zatrudnionych pracowników, wielkość miejscowości, w której prowadzona jest działalność. Wysokość podatku nie zależy wówczas od rzeczywistych wyników gospodarowania osiąganych przez podatnika. Obecnie jest to tzw. karta podatkowa.
Termin i sposób zapłaty podatku ? Termin zapłaty podatku może być określony w sposób bezwzględny np. do 30 czerwca roku następnego po roku podatkowym, albo w sposób względny np. w ciągu 14 dni od dnia doręczenia decyzji podatkowej. Sposób zapłaty podatku ? podatek może być zapłacony bądź jednorazowo bądź stopniowo. Stopniowa płatność podatku może wystąpić bądź w formie rat bądź w formie zaliczek na podatek. Forma rat polega na tym że wysokość podatku jest już znana, ale podatek z mocy ustawy może być zapłacony w kilku ratach. Forma zaliczek dotyczy natomiast tych podatków, których wysokość zobowiązania nie jest jeszcze znana. W ciągu roku na poczet tego zobowiązania są wpłacane w określonych terminach zaliczki, a wysokość zobowiązania jest obliczana po zakończeniu roku podatkowego.
Inne elementy ? 1) Zwolnienia podatkowe ? mamy z nimi do czynienia gdy określona grupa podatników mieści się w ogólnych ramach podmiotu podatku lub przedmiotu podatku, lecz wyrażony przepis prawa wyłącza ją z pod opodatkowania. Istnieją zwolnienia podmiotowe, przedmiotowe, a czasem o charakterze mieszanym. Podmiot podatku i zwolnienia podmiotu wyznaczają podmiotowy zakres podatku. Przedmiot podatku i zwolnienia przedmiotowe wyznaczają przedmiotowy zakres podatku. 2) Ulgi podatkowe ? polegają na obniżeniu wysokości obciążenia podatkowego. Powodują obniżenie podatku. Mogą występować w postaci obniżenia podstawy opodatkowania (np. podatek od spadków i darowizn) lub w postaci obniżenia stawki podatkowej lub w postaci obniżenia obliczonego podatku (np. podatek od osób fizycznych). 3) Zwyżki podatkowe ? powodują podwyższenie ciężaru podatku. Mogą występować w takich samych formach jak ulgi podatkowe tj. podwyższenie podstawy opodatkowania, podwyższenie stawki podatkowej lub doliczenie do obliczonego podatku.

XXXIV. KLASYFIKACJA PODATKÓW.
Klasyfikacja podatków ? w państwach współczesnych na ogół występuje w danym czasie szereg podatków, tzw. system podatkowy. Teoria często jednak powraca do koncepcji podatku jedynego. Zdaniem niektórych teoretyków byłoby najlepiej gdyby pobierać jeden podatek. W XVIII wieku tzw. fizjokraci twierdzili, że dochód czysty powstaje jedynie w rolnictwie. Opodatkowaniu winien podlegać tylko ten dział gospodarki. W pierwszej połowie XX wieku głoszono koncepcję jednego podatku dochodowego o stawkach progresywnych, a w drugiej połowie XX wieku sformułowano np. koncepcję podatku od energii. Koncepcja podatku jedynego ma służyć realizacji taniości poboru podatku i maksymalnemu uproszczeniu reguł opodatkowania. Ale w państwach współczesnych nie udało się nigdy zrealizować koncepcji podatku jedynego. Z zasady mamy do czynienia z systemami podatkowymi mniej lub bardziej rozbudowanymi. Polski system podatkowy jest systemem średnio rozbudowanym. W teorii klasyfikuje się podatki w różny sposób.
Podział podatków ? 1) Ze względu na ich przedmiot ? a) Podatki obrotowe, b) podatki dochodowe, c) podatki majątkowe, d) inne podatki. 2) Podział na podatki pośrednie i bezpośrednie ? a) Podatki pośrednie ? charakteryzują się tym, że po stronie podmiotu zobowiązanego do zapłaty podatku można wyróżnić tzw. podmiot formalny i podmiot materialny podatku. Podmiot formalny charakteryzuje się tym, że płaci podatek, ale nie ponosi jego ciężaru ekonomicznego. To on rozlicza się z organem podatkowym z tego podatku. Z woli ustawodawcy wlicza jednak podatek do ceny sprzedanego towaru lub świadczonej usługi. Ciężar ekonomiczny ponosi zatem konsument. Materialnym podmiotem podatku jest zatem konsument, nie znany organowi podatkowemu, b) Podatki bezpośrednie ? są to takie podatki gdzie nie ma owej dwoistości podmiotu zobowiązanego do zapłaty podatku. Podatnikiem jest ta sama osoba. To ona rozlicza się z organem podatkowym i ponosi ekonomiczny ciężar podatku. Są nimi podatki dochodowe. Podatkami pośrednimi są podatki obrotowe. 3) Ze względu na beneficjęta podatku ? a) Podatki państwowe ? to takie, z których wpływy płyną na rzecz państwa, b) Podatki samorządowe ? to podatki, które płyną na rzecz jednostek samorządu terytorialnego. 4) Podział na podatki realne(rzeczowe) i podatki osobiste ? a) Podatki realne ? to takie podatki na wysokość, których nie mają wpływu cechy osobiste i okoliczności dotyczące podatnika np. podatek od nieruchomości, b) Podatki osobiste ? to takie podatki w których wysokość podatku zależy od okoliczności związanych z osobą podatnika np. podatek dochodowy od osób fizycznych.

XXXV. POWSTAWANIE ZOBOWIĄZAŃ PODATKOWYCH.
Powstawanie zobowiązań podatkowych ? w prawie podatkowym podstawowe znaczenie ma rozróżnienie dwóch pojęć: obowiązku i zobowiązania podatkowego. Obowiązek podatkowy ? jest rozumiany dwojako: w ścisłym tego słowa znaczeniu i szerokim. Jest zawsze powinnością określonego zachowania się związanego z podatkiem. Obowiązek sensu ?stricto? jest określony zawsze w ustawie podatkowej. To ustawa podatkowa określa podmiot podatku, przedmiot, stawki podatkowe. Zgodnie z art. 4 ordynacji podatkowej obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia finansowego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach. Jest poprzednikiem zobowiązania podatkowego. Obowiązek sensu ?largo? obejmuje obowiązek sensu ?stricto? oraz tzw. obowiązki instrumentalne. Obowiązki instrumentalne mają charakter pomocniczy w stosunku do obowiązku sensu ?stricto?. Polegają one np. na obowiązku prowadzenia ksiąg podatkowych, obowiązku posiadania nr NIP czy obowiązku złożenia zeznania podatkowego. Obowiązki instrumentalne służą jedynie prawidłowemu wykonywaniu sensu ?stricto? i kontroli jego wykonania przez organy podatkowe. Obowiązek sensu ?stricto? wynika z ustaw, jest nieskonkretyzowany. Aby obowiązek ten mógł być wykonany musi przekształcić się w zobowiązanie podatkowe, musi ulec konkretyzacji. Trzeba zatem ustalić kto imiennie ma go zapłacić, w jakiej wysokości, któremu organowi podatkowemu, a czasami w jakim terminie. Zobowiązanie podatkowe - jest skonkretyzowanym obowiązkiem podatkowym, jest jego następnikiem. Zgodnie z art. 5 ordynacji podatkowej zobowiązaniem podatkowym jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz skarbu państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonym w przepisach prawa podatkowego. Zobowiązanie podatkowe jest dwustronnym stosunkiem prawnym między podmiotem publicznym reprezentowanym przez określony organ podatkowy a podatnikiem. Określony podatnik jest dłużnikiem, a podmiot publiczny jest wierzycielem podatkowym. Istnieją dwa sposoby powstawania zobowiązań podatkowych. Pierwszy z nich to wydanie decyzji podatkowej tj. poprzez wymiar podatku, zaś drugi sposób to powstanie zobowiązania z mocy samego prawa, bez ingerencji organu podatkowego. W chwili obecnej w polskim prawie podatkowym zobowiązania powstają najczęściej z mocy samego prawa. W niektórych tylko podatkach powstają w drodze wydania i doręczenia decyzji podatkowej. W przypadku powstawania zobowiązań z mocy decyzji mamy do czynienia z klasycznym postępowaniem administracyjnym. Organ podatkowy wydaje decyzję, w której ustala między innymi wysokość podatku. Jest to tzw. decyzja ustalająca, organ tworzy zobowiązanie podatkowe. Jest to decyzja konstruktywna. Bez wydania tej decyzji w danym podatku zobowiązanie nie powstanie. Powstaje ono z dniem doręczenia decyzji. Obecnie zobowiązania z mocy decyzji podatkowej powstają w podatku od spadków i darowizn(z wyjątkiem gdy płatnikiem podatku jest notariusz), w podatku od nieruchomości, rolnym i leśnym(nie gdy są to osoby fizyczne). W pozostałych przypadkach zobowiązania powstają z mocy samego prawa. Wysokość podatku w tych przypadkach określa bądź płatnik jeśli w danym podatku występuje, bądź sam podatnik. W tym drugim przypadku mamy do czynienia z tzw. samoobliczeniem podatku. Zobowiązania podatkowe powstające z mocy prawa powstają z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa wiąże powstanie takiego zobowiązania. Organy podatkowe kontrolują jedynie prawidłowość obliczenia podatku i prawidłowość wykonania zobowiązania. Wkraczają jedynie w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości. Wydają wówczas decyzję, w której stwierdzają, że prawidłowa wysokość zobowiązania jest właśnie taka. Jest to decyzja określająca o charakterze deklaratoryjnym. Ona nie tworzy zobowiązania, bo to powstało z mocy samego prawa. W pewnych przypadkach jednak obowiązek podatkowy nie przekształci się w zobowiązanie podatkowe. Nastąpi bowiem przedawnienie obowiązku podatkowego. Upływ czasu od powstania obowiązku podatkowego powoduje, że organ podatkowy traci prawo do ustalenia zobowiązania podatkowego, traci prawo do wymiaru podatku. Terminy przedawnienia obowiązku podatkowego ? a) 3 lata ? licząc od końca roku podatkowego, w którym powstał obowiązek podatkowy. Ten sposób liczenia terminu jest bardzo charakterystyczny dla prawa podatkowego, b) 5 lat ? licząc od końca roku podatkowego, w którym powstał obowiązek podatkowy. Dłuższy termin przedawnienia obowiązku podatkowego jest stosowany gdy płatnik nie dopełnił wszystkich ciążących na nim obowiązków instrumentalnych, np. nie złożył deklaracji podatkowej albo nie ujawnił w deklaracji wszystkich danych albo dochodów i nieujawnionych źródeł przychodu.

XXXVI. WYGASANIE ZOBOWIĄZAŃ PODATKOWYCH.
Charakterystyka ? zobowiązania podatkowe wygasają w przypadkach określonych w ordynacji podatkowej. Wygaśnięcie zobowiązania oznacza koniec stosunku prawnego między podatnikami (czasami też między innymi podmiotami).
Sposoby wygaśnięcia zobowiązania ? 1) Efektywne ? oznacza, że interes wierzyciela został zaspokojony. 2) Nieefektywne ? stosunek prawny ustał mimo braku zaspokojenia wierzyciela podatkowego. Wierzyciel nie może się już domagać wykonania zobowiązania.
Efektywne sposoby wygaszania zobowiązania ? 1) Zapłata podatku ? najczęściej zobowiązania podatkowe wygasają poprzez zapłatę podatku. Podatek winien być zapłacony w terminie. Termin zapłaty podatku jest natomiast zróżnicowany w zależności od sposobu powstania zobowiązania. W przypadku zobowiązań powstających z mocy prawa termin zapłaty określa list podatkowy. Są to różne terminy. W przypadku zobowiązań powstających z mocy decyzji podatkowej termin zapłaty wynosi 14 dni od dnia doręczenia tej decyzji. Jeśli termin zapłaty podatkowej przypada na dzień wolny od pracy to ulega automatycznemu przesunięciu na pierwszy dzień roboczy. W pewnych przypadkach termin zapłaty podatku może być odroczony przez organ podatkowy a płatność rozkładana jest na raty. Organ podatkowy może to uczynić na wniosek podatnika w przypadku uzasadnionym ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym. Decyzja organu w tych sprawach jest decyzją uznaniową. Organ może, ale nie musi. Odroczenie terminu zapłaty podatku lub rozłożenie płatności na raty są indywidualnymi ulgami w zapłacie podatku. Jeśli organ odroczył zapłatę podatku lub rozłożył płatność na raty to musi ustalić terminy zapłaty. Niedochowanie terminów ustalonych przez organ podatkowy powoduje powrót do terminów pierwotnych. Z odroczeniem terminu zapłaty podatku i rozłożeniem płatności na raty wiąże się opłata prolongacyjna. Opłata ta wynosi 50 % stawki odsetek za zwłokę. Podatek nie zapłacony w terminie staje się zaległością podatkową. Za zaległość podatkową uważa się także nie zapłaconą w terminie zaliczkę na podatek lub ratę podatku. Powstanie zaległości podatkowej powoduje określone skutki: powstaje obowiązek zapłaty za zwłokę, możność wszczęcia postępowania egzekucyjnego a więc przymusowego wyegzekwowania zobowiązania, możliwość wydania przez organ podatkowej decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej za zobowiązanie podatnika. Podatek może być zapłacony w różny sposób. Podstawowe znaczenie ma zapłata pieniężna bądź gotówką, bądź bezgotówkowa np. czekiem rozrachunkowym czy przelewem bankowym. Niektórzy podatnicy zwłaszcza prowadzący działalność gospodarczą mają obowiązek zapłacenia podatku w formie polecenia przelewu. Podatek może być też płacony w formie nie pieniężnej np. za pomocą weksla urzędowego. W pewnych przypadkach podatki mogą być płacone papierami wartościowymi. W chwili obecnej nie ma takiej możliwości. 2) Pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta ? jeżeli podmiot pośredniczący płatnik lub inkasent chce pobrać podatek we właściwej kwocie to podatnik za zobowiązanie już nie odpowiada. Jeżeli podmiot pośredniczący nie wpłacił podatku na rachunek organu podatkowego to nie ma to znaczenia dla sytuacji prawnej podatnika. 3) Zaliczenie na poczet podatku nadpłaty podatku lub zwrotu podatku ? z nadpłatą podatku mamy doczynienia wówczas gdy podatek został nadpłacony, a więc świadczenie było wyższe niż kwota należna podatku oraz wówczas gdy podatek został nienależnie zapłacony. To świadczenie podatkowe nie powinno mieć miejsca. Przepisy prawa ordynacji podatkowej określają postępowanie z nadpłatą. W pierwszej kolejności organ podatkowy z urzędu zalicza nadpłatę na poczet zaległych i bieżących zobowiązań, organ podatkowy z urzędu zwróci nadpłatę podatnikowi chyba, że złoży on wniosek o zaliczenie nadpłaty na poczet przyszłych zobowiązań podatkowych. Zaliczenie nadpłaty na poczet zobowiązań powoduje wygaśnięcie zobowiązania. Nie jest to zapłata podatku bo pieniądze są już w posiadaniu organu podatkowego. 4) Potrącenie ? na poczet zobowiązania podatkowego z wierzytelności podatnika względem podmiotu publicznego. Z potrąceniem możemy mieć doczynienia wówczas gdy podatnik i podmiot publiczny są względem siebie nawzajem dłużnikami i wierzycielami. Podmiot publiczny jest wierzycielem podatkowym, ma prawo domagać się zapłaty podatku. Jednocześnie jednak ten sam podmiot publiczny jest dłużnikiem podatnika ze ściśle określonych tytułów prawnych. Jest mu np. winien odszkodowanie za szkody wyrządzone przez funkcjonariusza albo za niesłuszne skazanie, albo jest mu winien należność z tytułu dostaw, usług czy robót budowlanych wykonanych na rzecz jednostki budżetowej. Potrącenie może być wykonane bądź z urzędu bądź na wniosek podatnika i z wzajemnej, bezspornej i wymagalnej wierzytelności podatnika względem podmiotu publicznego. 5) Przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych w zamian za podatek ? zobowiązanie może też wygasnąć poprzez przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych podatnika na rzecz podmiotu publicznego. Owo przeniesienie własności następuje dopiero w zamian za zaległości podatkowe, a następuje w drodze umowy między podatnikiem a organem reprezentującym podmiot publiczny. 6) Przejęcie własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym ? organ egzekucyjny może w wyniku postępowania egzekucyjnego przejąć przymusowo własność nieruchomości lub praw majątkowych w zamian za podatki.
Nieefektywne sposoby wygaszania zobowiązania ? 1) Zaniechanie poboru podatku ? oznacza, że istniejące zobowiązanie nie zostanie wykonane gdyż podmiot publiczny rezygnuje z wierzytelności podatkowej. Zaniechać poboru podatku może Minister Finansów w drodze rozporządzenia w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika bądź publicznym. Zaniechanie poboru podatku dotyczy zatem całych grup podatników (kategorii podatników). 2) Umorzenie zobowiązania podatkowego ? oznacza, że termin płatności zobowiązania już minął a podmiot publiczny rezygnuje z tej wierzytelności. Umorzenie zaległości następuje zawsze (w skutek obowiązujących obecnie przepisów) w drodze decyzji podatkowej. Może nastąpić na wniosek podatnika w przypadkach uzasadnionych wyższym interesem podatnika publicznego. W kilku przypadkach organ podatkowy może umorzyć zaległość z urzędów: a) jeśli kwota zaległości jest bardzo niewielka, b) jeśli zachodzi uzasadnione przypuszczenie że w egzekucji nie uzyska się kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne lub jeśli podatnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku. 3) Przedawnienie zobowiązania podatkowego ? z upływem 5 lat licząc od końca roku w którym upłynął termin zapłaty podatku nie przedawniają się : zobowiązanie zabezpieczone hipoteką podatkową lub zastawem skarbowym. Jednakże po upływie terminu przedawnienia mogą być one zaspokojone jedynie z przedmiotu hipoteki. Zasadą jest, że ustawie egzystencji podatnika np. w wyniku śmierci jeśli chodzi o osobę fizyczną bądź też przekształcenia jeśli chodzi o osobę prawną albo jednostki nie posiadające osobowości prawnej ? nie oznacza wygaśnięcia zobowiązania podatkowego. W tych przypadkach mamy doczynienia z następstwem prawnym.
Następstwo prawne ? w prawa i obowiązki podatnika wstępuje jego następca prawny. Prawo podatkowe unormowało sukcesję podatkową w ordynacji podatkowej. Przedmiotem tej sukcesji są nie tylko obowiązki ale też prawa podatkowe. Następca prawny może np. nabyć prawo do wniesienia odwołania, do ulgi podatkowej, zwrotu nadpłaty czy podatku. Ordynacja podatkowa określa kto kiedy staje się następcom prawnym oraz określa przejmowanie prawa i obowiązki podlegające sukcesji. Następcy prawni i podmioty przekształcone ? ich prawa i obowiązki są analogiczne. W przypadku następstwa prawnego, osób prawnych i innych przedsiębiorców następcy prawni wstępują we wszelkie prawa i obowiązki podatkowe. Z następstwem prawnym mamy doczynienia wtedy gdy doszło do połączenia: a) dwóch lub więcej osób prawnych, b) do podziału osób prawnych, c) bądź wyodrębnienia nowej osoby prawnej z innej osoby prawnej. Te same zasady stosuje się w przypadku nabycia przedsiębiorstwa państwowego przez inny podmiot gospodarczy. Podmioty przekształcone to osoby prawne powstałe w wyniku przekształcenia innej osoby prawnej lub przekształcenia spółki nie mającej osobowości prawnej. Następcami prawnymi są spadkobiercy i zapisobiorcy. Spadkobiercy przejmują prawa i obowiązki spadkobiercy. Odpowiadają za zobowiązania spadkobiercy. Za takie zobowiązania odpowiadają też zapisobiorcy, lecz pod warunkiem, że otrzymały odpowiedni zapis.

XXXVII. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZOBOWIĄZANIA PODATKOWE.
Charakterystyka - problem tej odpowiedzialności pojawia się gdy zobowiązanie podatkowe nie jest prawidłowo wykonane. Wierzyciel podatkowy nie może żądać wykonania zobowiązania, a następnie to świadczenie egzekwować.
Rodzaje odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe ? 1) Odpowiedzialność osobista ? dotyczy osoby podatkowej. Dłużnik odpowiada za zobowiązania podatkowe całym swoim majątkiem. Jest to zatem odpowiedzialność nieograniczona. Odpowiedzialność osobistą za zobowiązania podatkowe ponoszą następujące podmioty: a) Podatnik ? podatnik odpowiada za zobowiązania podatkowe całym swoim majątkiem. Jeżeli pozostaje w związku małżeńskim to odpowiedzialność obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i małżonka, b) Podmioty pośredniczące ? płatnik podatku odpowiada całym swoim majątkiem za nie pobranie podatku od podatnika lub pobranie w kwocie niższej od należnej oraz odpowiadanie za nie wpłacenie w terminie pobranych podatków. Inkasent natomiast odpowiada całym swoim majątkiem za podatki pobrane lecz nie wpłacone w terminie do organu podatkowego. Jeśli podmiot pośredniczący pozostaje w związku małżeńskim to odpowiada całym majątkiem odrębnym oraz majątkiem wspólnym, c) Następcy prawni podatnika i podmioty przekształcone ? odpowiadają całym swoim majątkiem za zobowiązania podatkowe swojego poprzednika, d) Osoby trzecie ? ponoszą odpowiedzialność za cudzy dług podatkowy. W przypadkach określonych w ordynacji podatkowej wierzyciel podatkowy może się domagać zapłaty podatku od innych osób. Krąg osób trzecich jest ściśle określony. Można się domagać wykonania zobowiązania tylko od pewnych podmiotów. Aby było to możliwe organ podatkowy musi wydać decyzję o odpowiedzialności osoby trzeciej, musi być przeprowadzone postępowanie podatkowe. Osoby trzecie odpowiadają za zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę czy też koszty postępowania egzekucyjnego i tylko w zakresie określonym przez przepisy prawne. Odpowiedzialność osób trzecich ma charakter solidarny. Nie zwalnia ona podatnika od odpowiedzialności. Odpowiedzialność osoby trzeciej ma charakter subsydiarny w stosunku do odpowiedzialności dłużnika pierwotnego. Egzekucje z majątku osób trzecich można wszcząć dopiero gdy egzekucja z majątku dłużnika podatkowego(podatnika) okazała się bezskuteczna. Osobami trzecimi odpowiadającymi za cudzy dług są: -w pewnych przypadkach małżonek podatnika może ponosić odpowiedzialność za zaległości podatkowe współmałżonka gdy między małżonkami istnieje rozdzielność majątkowa i jeżeli współdziałał z małżonkiem w wykonywaniu działalności gospodarczej lub wolnego zawodu i osiągał z tego tytułu korzyści, -rozwiedziony małżonek podatnika, który odpowiada za zaległości podatkowe powstałe w trakcie trwania małżeństwa i do wysokości udziału w majątku wspólnym. 2) Odpowiedzialność rzeczowa ? nie dotyczy osoby dłużnika lecz rzeczy: nieruchomości bądź rzeczy ruchomych. Z tego typu odpowiedzialnością mamy doczynienia w przypadku hipoteki podatkowej i w przypadku zastawu skarbowego. I hipoteka i zastaw są skuteczne wobec każdorazowego właściciela przedmiotu hipoteki.

XXXVIII. ZABEZPIECZENIE WYKONANIA ZOBOWIĄZAŃ PODATKOWYCH.
Formy zabezpieczenia wykonania zobowiązań podatkowych ? 1) Zabezpieczenie na całym majątku podatnika ? oznacza ona możliwość zastosowania środków przewidzianych w postępowaniu egzekucyjnym jako zabezpieczających. Dokonanie zabezpieczenia jest możliwe w dwóch przypadkach: a) Przed terminem płatności podatku jeśli zachodzi uzasadniona obawa że zobowiązanie nie zostanie wykonane, b) Przed wydaniem decyzji ustalającej zobowiązanie, a więc zanim zobowiązanie powstanie lub przed wydaniem decyzji określającej wysokość zobowiązania. Tego zabezpieczenia można dokonać gdy z dowodów zgromadzonych w sprawie wynika że zobowiązanie może nie zostać wykonane. Środki służące zabezpieczeniu mogą być różne. Może to być np. zajęcie środków na rachunku bankowym podatnika, zajęcie wynagrodzenia za pracę albo wpis hipoteki przymusowej. Zabezpieczenia dokonuje się wówczas w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. 2) Hipoteka podatkowa ? przysługuje zarówno skarbu państwa jak i jednostkom samorządu terytorialnego. Hipoteka ta jest hipoteką przymusową. Przedmiotem hipoteki są nieruchomości oraz niektóre prawa majątkowe np.: spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu czy użytkowanie wieczyste. Hipoteka podatkowa powstaje przez dokonanie wpisu do księgi wieczystej bądź do zbioru dokumentów. Jest skuteczna wobec każdorazowego właściciela przedmiotu hipoteki. Ma pierwszeństwo przed innymi hipotekami. 3) Zastaw skarbowy ? przysługuje skarbom państwa i jednostkom samorządu terytorialnego. Przedmiotem zastawu skarbowego mogą być rzeczy ruchome bądź zbywalne prawa majątkowe o wartości wyższej niż 10 tys. zł. Zastaw skarbowy powstaje z dniem wpisu do rejestru zastawowego. Rejestry są prowadzone przez US, a centralny rejestr przez Min. Fin. Zastaw skarbowy tak jak hipoteka jest skuteczny wobec każdorazowego właściciela przedmiotu zastawu. Ma pierwszeństwo przed wierzycielami osobistymi.

XXXIX. PODATKI OBROTOWE.
Charakterystyka ? są to podatki związane z aktami obrotu gospodarczego. Może chodzić o obrót dobrami (sprzedaż rzeczy, zamianę rzeczy), albo o obrót tzw. finansowy (papierami wartościowymi), a w pewnych przypadkach o obrót prawny (zmianę tytułu prawnego, zmianę właściciela). Są z zasady doliczane do cen. Są więc podatkami pośrednimi. Podatki obrotowe znane są od dawna. Pojawiły się w postaci pojedynczych podatków, np. w postaci podatków monopolowych jak opłata od soli, spirytusu, wyrobów tytoniowych. Innym rodzajem podatków znanym od dawna były akcyzy np. od piwa, wina. W XX wieku pojedyncze podatki obrotowe zaczęto zastępować ogólnym podatkiem obrotowym. Pod koniec XIX w. wydawało się że podatki obrotowe zostaną wyparte przez podatki dochodowe jako bardziej sprawiedliwe i odpowiadające równości opodatkowania. W czasach współczesnych obserwujemy renesans podatków obrotowych. Przeważają względy fiskalne. Podatki obrotowe ukryte w cenach nabywanych towarów i usług są mniej widoczne, łatwiej akceptowane przez konsumentów ponoszących ich ciężar i z tego powodu są niekiedy określane mianem znieczulaczy podatkowych.
Rodzaje podatków obrotowych ? 1) Ogólny podatek obrotowy ? nazywany powszechnym podatkiem obrotowym dotyczy przychodów ze sprzedaży niemal wszystkich towarów i odpłatnego świadczenia usług. 2) Specjalne podatki obrotowe ? charakteryzują się tym że obciążają tylko wybrane dobra (obecnie w Polsce podatek akcyzowy, podatek od loterii). 3) Podatki od przenoszenia wartości majątkowych ? obciążają tylko określone rodzaje czynności (podatek od czynności cywilno-prawnych).
Formy podatków obrotowych ? 1) Podatek wielofazowy, tzw. kaskadowy ? charakteryzuje się tym że opodatkowana jest każdorazowa sprzedaż towaru bez względu na fazę obrotu gospodarczego. Każdy sprzedający płaci podatek od całego osiągniętego obrotu. W produkcie końcowym podatek narasta kaskadowo. Podatek wielofazowy ? trudny w poborze bo jest wielu podatników. Na ogół już nie jest stosowany. 2) Podatek jednofazowy ? jest płacony tylko w jednej fazie obrotu gospodarczego. Najczęściej w ostatnich fazach obrotu. Jest płacony od całego osiągniętego obrotu. Podatek jednofazowy płacony od jednej wybranej fazy obrotu jest o wiele łatwiejszy w poborze. Jest płacony tylko od wybranych podatników, występujących w końcowej fazie obrotu gospodarczego. Taki podatek był w Polsce pobierany do początku lat 90, gdy zastąpił go podatek od wartości dodanej. Występuje jeszcze np. w USA, Australii. 3) Podatek od wartości dodanej ? płacą go wszystkie podmioty osiągające obrót, lecz płacą go tylko od obrotu netto. Od tej wartości, którą wytworzyli w wyniku własnej działalności a więc od wartości dodanej dorzuconej przez siebie do wcześniejszej istniejącej wartości. Wykształciły się dwie techniki obliczania tego podatku: a) Obliczano wartość netto, wartość dodaną przez danego podatnika. Ta technika pojawiła się jako pierwsza i przesądziła o nazwie podatku, b) Późniejsza polega na odliczaniu od podatku należnego podatnika, podatków zapłaconych we wcześniejszych fazach obrotu zapłaconych przez dostawców podatnika. Ustawodawca nazywa te podatki - podatkiem naliczonym. Podatek od wartości dodanej jest bardzo skomplikowaną konstrukcją podatku. Wymaga prowadzenia rozbudowanej rachunkowości, ewidencji, wystawiania faktur, jest skomplikowany konstrukcyjnie. Jednocześnie jest najefektywniejszy ekonomicznie, neutralny gospodarczo zmniejsza oszustwa podatkowe, interesy sprzedającego i kupującego są przeciwstawne. Pojawił się na koniec lat 50 ? tych XX w. i jest stosowany w państwach europejskich.
Podatki obrotowe występujące w polskim systemie podatkowym ? a) Podatek od towarów i usług stanowiący ogólny podatek obrotowy w formie podatku od wartości dodanej ? ustawa z 11.03.2004 ustawodawca wprowadził nową wersję podatku od towarów i usług. Przepisy tej ustawy wejdą w pełni w życie 1.05.2004. Podatek został dostosowany do przepisów prawa UE. Został zharmonizowany zwłaszcza z 6 dyrektywą (1977). Podmiotami tego podatku są : osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej. Można wyróżnić dwie duże kategorie podmiotów: - Podmioty wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą np. (art15ust), osoby prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą bez względu na cel lub rezultat tej działalności. Działalność gospodarcza jest rozumiana bardzo szeroko gdyż obejmuje zarówno rolniczą jak i poza rolniczą działalność gospodarczą. ? Podmioty, które nie muszą prowadzić działalności gospodarczej. Podatnikami podatku są także osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, na których ciąży obowiązek zapłaty cła, które są uprawnione do korzystania z niektórych procedur celnych, które dokonują wewnątrz-wspólnotowego nabycia towarów i które są usługobiorcami usług świadczonych przez podatników mających siedzibę, stały pobyt lub miejsce zamieszkania poza Polską. ? W ramach podatników tego podatku ustawodawca wyróżnia tzw. małych podatników czyli których wartość sprzedaży w roku poprzednim nie przekroczyła równowartości 800 tys. Euro. Podatników podatku od towarów i usług obowiązuje rejestracja podatkowa. Powinni oni przed dniem wykonania pierwszej czynności poddanej opodatkowaniu złożyć w urzędzie skarbu zgłoszenie rejestracyjne. Urząd Skarbowy wpisuje podatnika do rejestru. Podatnik jest podatnikiem VAT czynnym ? ma obowiązek umieszczać NIP na fakturach i ofertach. Zaprzestanie wykonywania działalności także wymaga zgłoszenia Urzędowi Skarbowemu. Skutkuje wykreśleniem podatnika z rejestru. Obok tego rejestru podatkowego Urzędy Skarbowe prowadzą drugi rejestr tzw. VAT UE. Do tego rejestru są wpisywani podatnicy zamierzający uczestniczyć w handlu wewnątrz-wspólnotowym. Ci podatnicy mają także obowiązek dokonać zgłoszenia rejestracyjnego przed dokonaniem pierwszej transakcji wewnątrz-wspólnotowej. Otrzymują numer VAT UE ? różni się tylko od NIP prefiksem. Otrzymanie numeru VAT UE pozwala stosować polskiemu podatnikowi stawkę 0% do wewnątrz-wspólnotowej dostawy towarów. Pozwala także unijnym dostawcom polskiego podatnika stosować stawkę 0% do dostaw na rzecz tego podatnika. Rejestr VAT UE jest zintegrowany z europejskim rejestrem określanym w skrócie VIES. Dzięki temu europejskiemu systemowi możliwa jest kontrola poprzez organy podatkowe. Posiadanie numeru VAT UE pozwoli uniknąć podwójnego opodatkowania tych samych transakcji, b) podatek akcyzowy będący specjalnym podatkiem obrotowym, c) podatek od czynności cywilno-prawnych (od przenoszenia wartości), d) podatek od gier (specjalny podatek obrotowy od loterii).
Zwolnienia podmiotowe ? 1) Obejmuje te podmioty, u których wartość sprzedaży opodatkowana w poprzednim roku nie przekroczyła łącznie równowartości 10.000. Zwolnienie dotyczy zatem niewielkich podmiotów gospodarczych. Dla małych firm osiągających niewielkie obroty VAT jest zbyt kosztownym podatkiem. Jeżeli w ciągu roku podatkowego wartość sprzedaży przekroczy równowartość 10.000 to zwolnienie traci moc. Podatnik może ze zwolnienia zrezygnować. 2) Dotyczy podatników rozpoczynających działalność w roku podatkowym jeśli ich przewidywana wartość sprzedaży nie przekroczy odpowiednio w skali roku równowartości 10.000. Podmiot zwolniony od podatku tak samo jak podatnik wykonuje czynności zwolnione od podatku. Może dokonać zgłoszenia rejestracji. Uzyska wówczas status podatnika VAT zwolnionego. Wybór zwolnienia nie zawsze jest dla podatnika korzystny. Podatnik zwolniony od podatku nie może odliczać podatku naliczonego. Koszty jego działalności są wyższe niż podatnika czynnego podatku.
Zakres przedmiotowy ? 1) Opodatkowaniu od towarów i usług podlegają następujące czynności: a) Odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenia usług na terytorium kraju, b) Eksport i import towarów, c) Wewnątrz-wspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju, d) Wewnątrz-wspólnotowa dostawa towarów. ? Dostawa towarów oznacza przeniesienie prawa do rozporządzania towarem jak właściciel. Świadczenie usług oznacza każde świadczenie nie stanowiące dostawy towarów. Świadczenie usług określono negatywnie. Towarami są: rzeczy ruchome, wszelkie postacie energii, budynki i budowle, grunty. Import towarów ? przywóz towarów z terytorium państwa poza wspólnotą. Eksport towarów ? Wywóz towarów poza terytorium wspólnoty potwierdzony przez Urząd Celny wyjścia. Pojęcia I i E są stosowane do transakcji z państwami poza UE. Wewnątrz-wspólnotowym nabyciem towarów jest nabycie prawa do rozporządzenia jak właściciel towarami, które są wysyłane lub transportowane z terytorium państwa członkowskiego wspólnoty. Wewnątrz-wspólnotową dostawą towarów jest wywóz towarów z terytorium polski na terytorium innego państwa członkowskiego. Zasadą jest, e opodatkowaniu podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenia usług, ale opodatkowuje się także czynności wykonane nieodpłatnie np. zużycie towarów przez podatnika lub jego pracownika darowizną towarów czy nieodpłatne świadczenie usług. Istnieją różne zwolnienia przedmiotowe: zwolnione od podatku są przykładowo usługi wymienione w jednym załączniku ustawy albo usługi świadczone przez pocztę, dostawy towarów używanych albo rolnych dokonywane przez tzw. rolnika ryczałtowego(nie zarejestrowany jako czynny VAT), zwolniony od podatku przykładowo import towarów wymienionych w ustawie. Obowiązek podatkowy powstaje w podatku od towarów i usług z chwilą wydania towaru lub wykonania usługi. Jeżeli jednak jest wystawiona faktura VAT potwierdzająca tą czynność to obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury, nie później jednak niż w 7-mym dniu od wydania towaru lub wykonania usługi. W eksporcie towarów obowiązek podatkowy powstaje z chwilą potwierdzenia wywozu towarów poza terytorium wspólnoty przez Urząd Celny wyjścia. W imporcie obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powstania długu celnego. W wewnątrz-wspólnotowej dostawie towarów obowiązek powstaje 15?tego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy. Jednakże jeżeli wcześniej podatnik wystawił fakturę to obowiązek powstaje z dniem wystawienia faktury. Podobnie w przypadku wewnątrz-wspólnotowego nabycia towarów. Obowiązek podatkowy powstaje 15-tego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towarów, lecz jeśli wcześniej wystawiono fakturę to powstaje z dniem wystawienia faktury. Jeden z wyjątków dotyczy małych podatników gdyż może on wybrać tzw. kasową metodę rozliczeń. Oznacza to, że obowiązek podatkowy będzie u niego powstawał z dniem uzyskania należności, nie później jednak niż 90-tego dnia od wydania towaru lub wykonania usługi. Ustawodawca określa w ustawie miesiące świadczenia. Określenie tego miesiąca ma znaczenie dla ustalenia państwa wspólnotowego, w którym podatek będzie płacony. Podatnicy polscy uczestniczący w handlu wewnątrz-wspólnotowym będą płacić podatek w Polsce, a w niektórych przypadkach w innych państwach wspólnotowych. Analogicznie inni podatnicy wspólnoty.
Podstawy opodatkowania ? podstawą opodatkowania jest co do zasady obrót. Obrotem jest kwota należna z tytułu sprzedaży pomniejszona o kwotę podatku należnego. W pewnym przypadku jest nią także otrzymana dotacja, subwencja i inna podobna dopłata związana z dostawą lub świadczeniem usług. Dochodem jest kwota uzyskana ze sprzedaży usług, ale bez podatku należnego. W przypadku importu towaru podatkiem objęta wartość celna powiększona o należne cło. Jeśli przedmioty importu są opodatkowane akcyzą to podstawą opodatkowania jest wartość celna towaru powiększona o cło i podatek akcyzowy. W przypadku wewnątrz-wspólnotowego nabycia towarów podstawą opodatkowania jest kwota, którą nabywający ma obowiązek zapłacić. W tym podatku stawki są stałe ? proporcjonalne, a więc nie zmieniają się wraz z wysokością podstawy opodatkowania (choć różna wysokość podatku od podstawy). Trzy kategorie stawek podatkowych ? 1) Podstawowa - Polska stawka podstawowa wynosi 22% podstawy opodatkowania. Europejska stawka podstawowa wynika z prawa europejskiego i wynosi 15%. Państwa członkowskie nie mogą mieć niższych niż 15%. Stawka podstawowa jest stosowana do tych towarów i usług, do których nie stosuje się innych stawek. Jest stawką występującą najczęściej. 2) Obniżona - oznacza pewną preferencję cenową. Jest ustalana dla tych towarów i usług w przypadku, których ustalenie nie chce spowodować wysokich cen. Obecnie w polskim systemie podatkowym występują dwie stawki obniżone: a) stawka 7% dla towarów spożywczych, książek, gazet, usług związanych z rolnictwem, b) stawka 3% np. dla nieprzetworzonych produktów spożywczych. Ta stawka będzie stosowana przez 4 najbliższe lata. Europejska stawka obniżona wynosi 5%. 3) Specjalna ? wynosi 0%. Jej obowiązywanie powoduje nie tylko brak podatku, ale oznacza także, że podatnik ma prawo do zwrotu podatku naliczonego. Stawka 0% jest charakterystyczna dla polskiego podatku od wartości dodanej. W państwach członkowskich UE istnieje zwolnienie z podatku z równoczesnym prawem podatnika do zwrotu podatku naliczonego, którego skutek jest taki sam jak polskiej stawki 0%. Obecnie 0% jest stosowane przede wszystkim do eksportu i do wewnątrz-wspólnotowej dostawy towarów. Po zastosowaniu właściwej stawki podatkowej do podstawy opodatkowania doliczamy tzw. podatek należny. Podatnik ma prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony w takim zakresie w jakim towary i usługi związane z podatkiem naliczonym zostały wykorzystane do wykonywania przez niego czynności opodatkowanych. Podatek naliczony jest to: 1) Suma kwot podatków określonych w fakturach otrzymanych przez podatnika. Podatek naliczony został zapłacony przez dostawców podatnika. 2) Podatek naliczony to suma kwot podatku wynikająca z dokumentu celnego(w przypadku importu). 3) Podatek naliczony to zryczałtowany zwrot podatku jeśli przysługuje on podatnikowi. 4) Podatnik ma prawo obniżyć swój podatek należny o podatek naliczony jeśli wykorzystał towary i usługi do wykonywania własnej czynności opodatkowanej. Z tego powodu podatek od towarów i usług jest podatkiem od wartości dodanej. Prawo do obniżenia podatku należnego powstaje co do zasady w rozliczeniu za okres w którym podatnik otrzymał fakturę lub dokument celny. Jeśli podatek naliczony jest wyższy niż podatek należny powstaje nadwyżka podatku naliczonego. Podatnik ma prawo do obniżenia o tę nadwyżkę własnego podatku należnego za następny okres lub ma prawo do zwrotu tej nadwyżki na rachunek bankowy. Ustawa określa różne terminy zwrotu tej nadwyżki.
Terminy płacenia podatków ? Podatek od towarów i usług jest płacony za okresy miesięczne do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy. Mali podatnicy mogą płacić podatki kwartalne do 25 dnia miesiąca następującego po kwartale, w którym powstał obowiązek podatkowy. Podatnicy mają obowiązek złożenia deklaracji podatkowej, w której sami obliczają wysokość podatku. Obowiązuje zasada samo-obliczenia podatku. W przypadku importu podatnicy obliczają i wykazują jego kwotę w zgłoszeniu celnym. Podatek jest wówczas płacony na zasadzie i w terminach określonych dla uiszczenia cła. Podatnicy uczestniczący w handlu wewnątrz-wspólnotowym mają dodatkowo obowiązek składania tzw. informacji podsumowujących, które są deklaracjami podatkowymi zawierającymi zestawienie wewnątrz-wspólnotowych dostaw i nabyć w podziale na poszczególnych kontrahentów. Informacje podsumowujące służą kontroli handlu wewnątrz-wspólnotowemu. Dodatkowo podatnicy uczestniczący w handlu składają deklarację ?Intra stat? do urzędów statystycznych. Deklaracje te służą gromadzeniu danych statystycznych. W podatku od towarów i usług ustawodawca przewidział szereg szczegółowych zasad opodatkowania. Dotyczą one zwrotu zryczałtowanego podatku rolnikom ryczałtowym ? a ma prawo do zryczałtowanego zwrotu podatku w wysokości 5%. Zwrotu dokonuje nabywca produktów rolnych od rolnika ryczałtowego. Szczególne zasady opodatkowania dotyczą dodatkowo wykonywania usług turystyki, zwrotu podatku podróżnym osobom fizycznym mającym miejsce zamieszkania poza terytorium wspólnoty podmiotów zagranicznych świadczących na terytorium wspólnoty usługi elektroniczne na rzecz osób nie podlegających opodatkowaniu.
Podatek od czynności umów cywilno-prawnych ? ciąży na osobach fizycznych, prawnych i jednostkach organizacyjnych nie mających osobowości prawnej. Ciąży, gdy są one stronami czynności cywilno-prawnych. Od podatku zostały zwolnione przykładowe podmioty: państwa obce pod warunkiem wzajemności, jednostki budżetowe, jednostki samorządu terytorialnego, Skarb Państwa, organizacje pożytku publicznego. Przedmiotem podatku od czynności cywilno-prawnych wskazane w ustawie czynności Cywilno-prawnych jest np. : 1) umowa sprzedaży, pożyczki, dożywocia, darowizny majątkowe, umowy małżeńskie czy ustanowienie hipoteki odpłatnego użytkowania czy służebności. 2) orzeczenia sądów oraz ugody jeżeli wywołują takie same skutki prawne jak czynności cywilno-prawne. ? Zwalnia się od opodatkowania szereg czynności np. czynności cywilno-prawne w sprawach alimentów, opieki, kurateli czy przysposobienia także czynności cywilno-prawnych jeżeli jedna ze stron tych czynności jest opodatkowana z tego właśnie tytułu podatkiem od towarów i usług lub jest od niego zwolniona. Podatek dotyczy zatem obrotu niezawodowego. Opodatkowaniu podlegają obroty związane z przenoszeniem wartości majątkowych. Obowiązek powstaje z chwilą dokonania czynności lub z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu lub zawarcia ugody. Podstawą opodatkowania w podatku cywilno-prawnym jest zróżnicowana, ale najczęściej jest nią wartość rynkowa rzeczy. Stawki podatku są stałe. Najczęściej proporcjonalnymi np. od sprzedaży nieruchomości czy rzeczy ruchomych ? 2%, ale od ustanowienia odpłatnego użytkowania czy służebności = 1%. Podatnicy mają obowiązek złożyć deklarację w sprawie podatku bez wezwania organu podatkowego i wpłacić podatek w terminie 14 dni od powstania obowiązku podatkowego. W pewnych przypadkach podatek jest pobierany przez płatnika ? od czynności w formie aktu materialnego jest notariusz, a w pewnych przypadkach płatnikiem jest nabywca rzeczy.

XXXX. PODATEK AKCYZOWY.
Charakterystyka ? jest specjalnym podatkiem obrotowym obciążającym wybrane tylko dobra konsumpcyjne. Jest pobierany w oparciu o ustawę z 23.01. 2004 r. Podmiotami jego są osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Podatników prowadzących działalność gospodarczą w zakresie wyrobów akcyzowych obowiązuje zgłoszenie rejestracyjne przed dniem wykonania pierwszego czynu podlegającego opodatkowaniu. Zgłoszenie rejestracyjne należy zgłosić Naczelnikowi Urzędu Centralnego. Organami podatkowymi w zakresie podatku akcyzowego są : Naczelnik Urzędu Celnego i Dyrektor Izby Celnej. Przedmiotem tego podatku jest dokonywanie następujących czynności: 1) Produkcja wyrobów akcyzowych zharmonizowanych, 2) Wyprowadzenie wyrobów zharmonizowanych ze składu podatku, 3) Sprzedaż wyrobów akcyzowych na terytorium kraju, 4) Eksport i import wyrobów akcyzowych, 5) Wewnętrzne wspólnotowe nabycie i dostawa wyrobów akcyzowych. Wyrobami akcyzowymi są wyroby określone w załączniku nr 1 ustawy. Są to np. paliwa silnikowe, napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe, kosmetyki, skóry futerkowe, wyroby z nich, samochody osobowe, energia elektryczna, karty do gry. Podział wyrobów akcyzowych na zharmonizowane i niezharmonizowane ? a) Zharmonizowane ? paliwa silnikowe, oleje opałowe, gaz, napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe. Te wyroby podlegają regulacją wewnątrz-wspólnotowym. Ich opodatkowanie jest przedmiotem regulacji dyrektyw, które ustalają minimalne stawki akcyzy, b) Niezharmonizowane ? są nimi wyroby akcyzowe. Zwalnia się z podatku akcyzowego eksport wyrobów akcyzowych: piwo, wino, napoje fermentowane wytworzone przez osoby fizyczne domowym sposobem, na własny użytek i nie przeznaczone do sprzedaży, także zwalnia się energia elektryczna utworzona z odnawialnych źródeł. Obowiązek podatku w podatku akcyzowym ? powstaje w różnych momentach, powstaje z dniem wykonania czynności podlegającej opodatkowaniu. Jednakże jeśli czynność powinna być potwierdzona fakturą to obowiązek podatkowy powstaje z dniem wystawienia faktury nie później niż 7 dni od wykazu czynności. W imporcie wyrobów akcyzowych obowiązek powstaje z dniem powstania długu celnego. W przypadku wewnątrz-wspólnotowego nabycia wyrobów akcyzowych obowiązek powstaje z dniem otrzymania wyrobów nie później niż z dniem otrzymania faktury. W przypadku wewnątrz-wspólnotowej dostawy obowiązek powstaje z dniem wystawienia faktury. Nie później niż w terminie 7 dni od wykonania dostawy. Zasadą jest, że w przypadku danego wyrobu akcyzowego obowiązek powstaje tylko jeden raz. Jeśli obowiązek powstaje w związku z wykonaniem jednej czynności to nie powstanie na podstawie innej czynności. Akcyza jest podatkiem jednokrotnym. Podstawa opodatkowania w podatku akcyzowym ? podstawa opodatkowania jest zróżnicowana w zależności od rodzaju stawek akcyzy. Jeśli stawki podatku są wyrażone w % do podstawy opodatkowania to podstawą opodatkowania jest w zasadzie kwota należna np. z tytułu sprzedaży w kraju bez podatku od towarów i usług i akcyzowego. W przypadku nabycia wewnątrz-wspólnotowego jest to kwota jaką nabywca jest obowiązany zapłacić. W przypadku wewnątrz-wspólnotowej dostawy kwota należna z tytułu tej dostawy. W przypadku importu podstawą opodatkowania jest wartość celna wyrobów akcyzowych. Jeśli stawki podatku są wyrażone w kwocie na jednostkę wyrobu to podstawą opodatkowania jest ilość wyrobów. Jeśli stawka jest wyrażona w % maksymalnym ceny detalicznej to podstawą opodatkowania jest ta cena detaliczna. Jeśli stawka podatku jest wyrażona w kwocie na jednostkę wyrobu w % maksymalnej ceny detalicznej to podstawą opodatkowania jest ilość wyrobów akcyzowych oraz ich cena detaliczna. Stawki podatku akcyzowego są stałe. Stawki podatku akcyzowego mogą być wyrażone w 4 formach: 1) w % do podstawy opodatkowania np. 65% podstawy opodatkowania ? to przykładowo maksymalne stawki ustalane ale dla wyrobów niezharmonizowanych, 2) Stawka może być wyrażona w kwocie na jednostkę wyrobu (6,86 gr. od hektolitra piwa), 3) Stawka w % maksymalnej ceny detalicznej np. stawka ustalana dla niektórych tytoni do palenia ? 60% maksymalnej ceny detalicznej, 4) Stawka wyrażona w kwocie na jednostkę wyrobu i w % maksymalnej ceny detalicznej. Dotyczy ona papierosów ? 120 zł za każde 1000 sztuk papierosów i 50% maksymalnej ceny detalicznej. W ustawie ustawodawca określił maksymalne stawki podatkowe. Są one bardzo wysokie. Minister finansów ma prawo obniżać maksymalne stawki ustawowe w drodze rozporządzenia. To uprawnienie MF do obniżania stawek podatku akcyzowego pozwala mu względnie elastycznie reagować na kilka zjawisk: sytuacje gospodarcze w kraju i wielkość dochodów budżetowych państwa to najważniejszy instrument podatkowy Ministra Finansów. Terminy zapłaty ? podatnicy podatku akcyzowego mają obowiązek składania w Urzędzie Celnym deklaracji dla podatku akcyzowego oraz mają obowiązek obliczania go i wpłaty na rachunek organu podatkowego. Obowiązuje zatem zasada samoobliczania podatku. Podatek jest płacony za okresy miesięczne do 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy. W przypadku wyrobów akcyzowych zharmonizowanych podatnicy są dodatkowo zobowiązani do wpłacania akcyzy wstępnie za okresy dzienne. Zapłata podatku od wyrobów zharmonizowanych następuje dwustopniowo: wstępnie i w rozliczeniu ostatecznym za okres miesiąca. Podatnicy dokonujący importu wyrobów zharmonizowanych mają obowiązek obliczenia akcyzy w zgłoszeniu celnym oraz jej zapłaty w terminach określonych dla należności celnej. Nową procedurą wprowadzoną do polskiego prawa podatkowego jest procedura zawieszenia poboru akcyzy od wyrobów zharmonizowanych. W pewnych przypadkach pobór akcyzy jest zawieszany. Zawieszenie poboru akcyzy ma miejsce w przypadku produktów: 1) przetwarzania lub magazynowania wyrobów w składzie podatkowym. 2) W przypadku przemieszczania między składami podatkowymi w kraju lub na terytorium wspólnoty europejskiej, 3) W przypadku objęcia ich zawieszającą procedurą celną. Mogą istnieć dwa rodzaje składów podatkowych: a) składy producenckie ? produkuje się lub przetwarza wyroby zharmonizowane, b) składy konsygnacyjne ? magazynowanie wyrobów akcyzowych.

XXXXI. PODATEK OD GIER.
Uregulowany ustawą o Grach i Zakładach ? ma niewielkie znaczenie finansowe. Obciąża bardzo wąską grupę podatników - podmioty prowadzące działalność w zakresie gier losowych i zakładów wzajemnych. Usługi podlegające temu podatkowi nie są opodatkowane Vatem. Obowiązek podatkowy w tym podatku powstaje z chwilą rozpoczęcia wykonywania działalności, a kończy z chwilą jej zaprzestania. Podstawa opodatkowania jest zróżnicowana ale jest nią w zasadzie osiągany przychód, np. w loteriach podstawą opodatkowania jest suma wpływów ze sprzedaży losów, w grach liczbowych i w zakładach wzajemnych podstawą opodatkowania jest suma wpłaconych stawek. Stawki są stałe i proporcjonalne. Są zróżnicowane w zależności od rodzajów gry np. w loteriach fantowych = 10%, grach liczbowych = 20%, ale w przypadku gier w kasynach i salonach = 45%. Podatek jest płacony za okresy miesięczne. Jest specjalnym podatkiem obrotowym wywodzącym swój rodowód z dawnych loterii.

XXXXII. PODATKI DOCHODOWE.
Są to takie podatki, w których przedmiotem opodatkowania jest uzyskiwanie dochodów. Dochód ? jest to przychód pomniejszony o koszty uzyskania dochodu - o koszty uznane przez ustawodawcę za odliczone od przychodów. Przychód jest to całość wpływów podatników z danego źródła. Przychody nie odzwierciedlają korzyści ekonomicznej, nie okazuje się kosztów, które musiały być poniesione aby uzyskać przychód. Dochód jeśli powstał ? oznacza ekonomicznie korzyść którą podatnik osiągnął. Powstają gdy przychód jest większy niż koszty, które zostały poniesione w celu jego osiągnięcia. Dochód podatkowy ma zawsze pieniężną postać. Dochód podatkowy charakteryzuje się pewną trwałością w przeciągu pewnego okresu czasu. Najczęściej pojęciem dochodów nie obejmuje się wpływów o charakterze przypadkowym. Wykształciły się różne konstrukcje podatków dochodowych ? 1) Z punktu widzenia podmiotów płacących podatek wykształciły się 2 typy : a) podatek dochodowy od osób fizycznych ? po raz pierwszy w Anglii pod koniec XVIII w. Budził wówczas zastrzeżenia natury etycznej. Był podatkiem osobistym od dochodów osiągniętych przez człowieka. W drugiej połowie XIX w. stał się jedną z podstawowych konstrukcji podatkowych. Początkowo podatki te były pobierane według stawek proporcjonalnych. Ale w XX w. coraz częściej stawki były stawkami progresywnymi. Obecnie odżywa dyskusja na temat stawek proporcjonalnych, b) podatek dochodowy od korporacji ? są najczęściej płacone wg stawek proporcjonalnych. 2) Z punktu widzenia przedmiotu podatku wykształciły się dwa modele podatków dochodowych: a) Ogólny ? charakteryzuje się tym, że opodatkowuje się podstawową sumę dochodów podatnika pochodzących z różnych źródeł przychodów. Wszystkie dochody bez względu na źródło są traktowane tak samo.