Wyżyna Kielecko-Sandomierska

Wyżyna kielecko-sandomierska to duży region naturalny w środkowej Polsce, najwyższa cześć wyżyny małopolskiej położona pomiędzy Kotliną sandomierską i Niecką nidziańską (na południu), Wyżyną przedborską (na zachodzie), wzniesieniami południowo-mazowieckimi (na północy) i Wyżyną lubelską (na wschodzie).Zajmuje powierzchnię ok. 1140 km ².

Pomiędzy Pilicą a Wisłą, w kierunku z północo-zachodu na południowy-wschód, ciągną się szczątki większego niegdyś górotworu hercyńskiego. Podstawę jego stanowią skały paleozoiczne otoczone osadami mezozoicznymi, a częściowo pokryte utworami epoki lodowcowej. Wskutek tych okoliczności tylko środkowa część ma wygląd górzysty i zasługuje na miano GÓR ŚWIĘTOKRZYSKICH. Masyw paleozoiczny ma kształt elipsy. Północno-zach. jego kraniec obniża się stopniowo i ginie pod piaskami lodowcowymi, południowo-wschodni pokryty jest lessem, tworząc wysoką równinę pociętą licznymi wąwozami tę część obszaru wyróżniamy jako wyż. SANDOMIERSKĄ.

Dzieje geologiczne wyżyny KIELECKO-SANDOMIERSKIEJ są dość skomplikowane. Pierwsze ruchy górotwórcze miały tu miejsce juz w sylurze (fałd. kaledońskie). W permie obszar był już bardzo zdenudowany. W triasie dolnym zapanowały warunki pustynne, podczas których masyw pokryty został piaskowcem pstrym. Potężne jego warstwy nagromadziły się zwłaszcza w północnej części obszaru, gdzie osiągają miąższość 500-600 m. i tworzą dziś wysokie, mało rozczłonkowane garby. Później osadziły się morskie osady triasu, a wreszcie jury. Góry świętokrzyskie sterczały z tych mórz w postaci wyspy, a potem w okresie 3-rzędowym stały się już lądem. Odbywa się teraz wielki cykl rzeźbotwórczy, w którym erozja doprowadziła rzeźbę do stadium penepleny; szczątki jest dochowały się w postaci spłaszczeń na najwyższych wyniosłościach. Ale transgresja mioceńska znów zalewa południowe i wschodnie stoki górotworu. Ocalałe od denudacji pasma sterczą jako przylądki, w doliny zaś wdzierają się zatoki. Osady mezozoiczne spoczywają transgresywnie na trzonie paleozoicznym i otaczają go z zachodu, północy i wschodu w kształcie podkowy, nie ma ich na południu, gdzie górotwór ucięty został uskokiem, wzdłuż którego płynie Wisła (z.łaciny Wistula). Epoka lodowcowa zostaje G.S. w stanie b. zniszczonym, o rzeźbie podobnej do dzisiejszej. Cały obszar pokryty został przez zlodowacenie krakowskie, które pozostawiło dużo osadów piaszczystych.
Południowo-wschodnia połać obszary została później przysypana grubą powłoką lessu.Pierwotne lessy pokrywały tu większe obszary, ale potem zostały zmyte, jak o tym świadczą odosobnione ich płaty sięgające na zachód po Słowik koło Kielc, a na północ po Iłżę. Tektonika G.S. jest niezmiernie zawiła. Brzeg otoczki mezozoicznej sfałdowany został nieznacznie, ale za to trzon paleozoiczny jest silnie sfałdowany i nawet zaszły w nim poważne nasunięcia. Strzaskany jest licznymi uskokami, na których miejscu częstokroć powytwarzały się doliny poprzeczne (133,134).

Sieć rzeczna G.S.: najważniejsze rzeki płyną głównie dolinami poprzecznymi w kier. prostopadłych do pasm, tylko na małych odcinkach zużytkowując doliny podłużne
Rzeki: Nida, Czarna Nida, Kamienna, Wisła, dwie Czarne, Bobrza, Lubrzanka, Pokrzywianka....

Urodzajne gleby nadlessowe należą do klasy brunatnoziemów, a miejscami czarnoziemów, toteż jest to region rolniczy, prawie pozbawiony lasów. Na grunty orne przypada 80% powierzchni. Uprawiane są: pszenica, buraki cukrowe przerabiane w tutejszych cukrowniach, sadownictwo. Na połud. od Bodziechwa w dolinie kamienej utworzono rezerwat Lisiny Bodziechowskie 31,8h., obejmujący fragment lasu mieszanego w wąwozach lessowych. Pozostałe rezerwaty leśne to: rezerwat Las Lipowy koło Czyżowa, Panieńska Góra pod Dwikozami, rezerwaty roślinności sucholubnej na Pieprzówkach i w Gorzyczanach. Rośliny występujące na wyżynie kielecko-sandomierskiej: jodła pospolita, buk zwyczajny, sosna, modrzew polski, cisy, dęby, świerki, relikty roślinności stepowej.

Zwierzątka: dziki, wilki, spośród zwierząt domowych na uwagę zasługuje miejscowa odmiana polskiego bydła typu Bos taurus brachyceros, niestety niedzwiadki wymarły w połowie ubiegłego stulecia.

Na opisywanej wyżynie występują rudy: żelaza, ołowiu, miedzi. Rozwinął się tu przemysł metalurgiczny.

Gęstość zaludnienia wynosi ponad 100 mieszkańców na 1 km².