Sanacja

SANACJA

Potoczne określenie zróżnicowanego ideowo i politycznego obozu rządzącego w Polsce 1926-1939 (od przewrotu majowego Piłsudskiego do klęski wrześniowej); nazwa od zapowiedzi uzdrowienia (łac. sanare) życia publicznego w Polsce, w imię czego Piłsudski przejął 1926 władzę; krytykowano także system parlamentarny (sejmokracja), postulowano wzmocnienie władzy wykonawczej (mając na myśli zwł. uprawnienia samego Piłsudskiego) i ukrócenie korupcji, w gospodarce - interwencjonizm państwowy; dopuszczając istnienie opozycji, równocześnie bezwzględnie ją zwalczano; podstawę obozu sanacyjnego stanowili byli podkomendni Piłsudskiego z Legionów i POW, w okresie przewrotu pełniący nie najwyższe, choć wpływowe funkcje w armii (stąd określenia "rządy pułkowników", "grupa pułkowników"), administracji państwowej, organizacjach kombatanckich, a także w niektórych partiach; ponadto z czasem w obozie sanacyjnym i jego polityce emanacji (BBWR) znalazła się część konserwatystów, funkcjonariuszy państwowych, a także drobne ugrupowania inteligenckie; do czołowych poza Piłsudskim postaci s. należeli: E. Śmigły-Rydz, I. Mościcki, K. Bartel, W. Sławek, J. Beck, A. Prystor, A. Koc, T. Kasprzycki, B. Miedziński, J. i W. Jędrzejewiczowie, B. Pieracki; po śmierci Piłsudskiego doszło do ostrej rywalizacji między grupą "zamkową" (skupioną wokół prezydenta Mościckiego), Gł. Inspektoratem Sił Zbrojnych (otoczenie Rydza-Śmigłego), a BBWR Sławka; zakończyło je rozwiązanie BBWR (1935); dzięki zmianom konstytucji (wpierw poprawki, potem uchwalenie nowej) oraz umiejętnemu rozbudowywaniu wpływów w organizacjach zawodowych, kombatanckich, młodzieżowych itd. s. była w stanie skutecznie kontrolować państwo; bilans jej rządów jest niejednolity: z jednej strony udało się krajowi przebrnąć z nie najgorszym skutkiem przez wszechświatowy kryzys lat 1929-33, a także mimo akcentów faszyzujących widocznych w programie i praktyce s. - ostało się w Polsce wiele instytucji demokratycznych i nie doszło do totalitaryzacji życia kraju; z drugiej strony jednak polityka zagr. s. nie była w stanie zapewnić krajowi bezpieczeństwa i nie uchroniła go przed czwartym rozbiorem.
Rządy sanacji przyniosły Polsce stabilizację gospodarczą, ale równocześnie oznaczały przejście od demokracji do autorytaryzmu. Marszałek Piłsudski rządził silną ręką, nie tolerował sprzeciwu, a dla poskromienia opozycyjnych polityków nie wahał się stosować drastycznych metod (jak np. wprowadzenie policji na salę obrad Sejmu w marcu 1928). Było to widoczne zwłaszcza w latach 30., kiedy Polskę dotknęły skutki wielkiego krachu na nowojorskiej giełdzie, a kryzys gospodarczy spowodował radykalizację nastrojów społecznych. We wrześniu 1930 r. Piłsudski rozwiązał parlament i nakazał aresztowanie wielu posłów opozycyjnych, którzy następnie zostali skazani na karę więzienia w urągającym sprawiedliwości "procesie". W 1934 r. utworzono zaś obóz w Berezie Kartuskiej, gdzie izolowano "osoby zagrażające bezpieczeństwu i porządkowi".
Piłsudski przed śmiercią (12 V 1935) zdążył jeszcze zatwierdzić autorytarną konstytucję kwietniową, która znacznie ograniczała uprawnienia Sejmu na rzecz prerogatyw prezydenta. Po śmierci Piłsudskiego "obóz sanacji" podzielił się na konkurujące ze sobą grupy (zwolenników marszałka Śmigłego-Rydza i grupę prezydenta Mościckiego). Jedynym wybitnym człowiekiem sanacji w tym okresie okazał się wicepremier Eugeniusz Kwiatkowski, twórca programu rozwoju gospodarczego Polski Centralnego Okręgu Przemysłowego i budowniczy nowopowstałego portu w Gdyni.