Rola przyrody w utworach romantycznych

Chciałbym omówić zagadnienie roli przyrody w utworach romantycznych. Przyroda już od wieków pojawiała się w literaturze. Romantyzm jest jedną z niewielu epok, w której poświęcano jej tak dużo miejsca. Nadawano jej również charakter spirytualistyczny. Bardzo często oddawała ona ludzkie uczucia i była przedmiotem zachwytu.

Przedstawienie tematu pragnę rozpocząć od literatury obcojęzycznej, na pierwszy ogień pójdzie literatura niemiecka.

Pierwszym poetą, którego wybrałem jest Jan Wolfgang Goethe, który w utworze „Król Olch” używa natury do tworzenia nastroju. Opisuje przedziwne kształty, otulone mgłą drzewa, obszar pokryty w ciemności, wycie wiatru, szelest olszynowych liści. To wszystko wprowadza nastrój tajemniczości i grozy. Przyroda jest baśniowym bohaterem przyjmującym postacie elfów, rusałek i innych podobnych stworzeń. Ludzie nie mają wpływu na jej działanie. Jest ona siłą sprawczą wydarzeń. Człowiek jest przedstawiony jako zabawka w jej ręku, z którą można zrobić wszystko, co się chce. Nawet ją uśmiercić. Ukazany jest również, jako jeden z wielu elementów przyrody, a nie jako centralny punkt porządku panującego w świecie. W „Cierpieniach młodego Wertera”, tytułowy bohater kocha przyrodę, uwielbia przebywać wśród niej. Tytułowy bohater „Fausta” znajduje prawdziwe szczęście w pracy dla przyszłych pokoleń przy wydzieraniu przyrodzie ziemi na cele uprawne (karczuje lasy, osusza bagna) Jednym z rzadziej ukazywanych elementów natury są zwierzęta. Taki wątek można znaleźć w balladzie Fryderyka Schillera „Rękawiczka”. W utworze tym autor przedstawia walkę egzotycznych zwierząt, takich jak lwy, czy też tygrysy.

Ważną rolę przyroda spełnia także w dziełach preromantyka Jana Gotfryda Herdera.

Następnie chciałbym zająć się poezją angielską, której najwybitniejszym przedstawicielem był George Gordon Noel Byron, twórca ‘Giaura”. Niewielki fragment opisu przyrody orientalnej znajduje się we wstępie do tej powieści poetyckiej Jednakże w dalszych częściach utworu bardzo często jest ona istotnym elementem budującym nastrój. W utworze tym przedstawiona jest rola przyrody w życiu człowieka. Dzieło to obfituje w opisy przyrody greckiej. Jedno ze zjawisk literackich preromantyzmu, mianowicie osjanizm, polegający na stosowaniu nawiązania do pieśni osjanicznej, stworzonej w rzeczywistości przez Macphersona, choć próbowano przypisać ją legendarnemu Bartowi Szkockiemu. W pieśniach odnajdywano czarodziejską, ponurą, pełną grozy mitologię Północy. Ukazywały one życie ludów - proste, nieskomplikowane. Budziły zainteresowanie tradycją ludowa, średniowieczem, grozą - krajobraz osjaniczny to wrzosowiska, mgły, wichry, burze. Drugim z takich zjawisk był gotycyzm. Zjawisko literackie, wywodzące się z odmiany powieści angielskiej II połowy XVIII w. zwanej powieścią gotycką. Termin pochodzi z powieści Horacego Walpole'a "Zamek Otranto". Charakterystyczne cechy - poszukiwanie cudowności, fascynacja średniowieczem, psychopatologią, obłędem, fantastycznymi zjawiskami, grozą, przyrodą korzystanie z inspiracji szekspirowskich. W powieściach gotyckich ukształtował się styl frenetyczny (frenezja - zapał, szał). Jedną z najpopularniejszych powieści gotyckich był "Mnich" Mateusza Grzegorza Lewisa, innym wybitnym twórcą był Walter Scott. Trzecim z takich zjawisk były poezje grobów. Zjawisko literackie, którego nazwa pochodzi od dzieła Younga "Noce". Sceneria są cmentarze, noce księżycowe, a treścią melancholijne rozważania, bóle duszy, żale, cierpienia, śmierć.

Przyroda ważną rolę odgrywała także w dziełach poetów innych narodowości, np. Francuzów.

Rola przyrody nie była obca także naszym narodowym twórcom. Z Polskich poetów niewątpliwie najwięcej miejsca naturze poświęcił Adam Mickiewicz. W "Balladach i romansach" ukazał urok nastrojowej przyrody, pełnej tajemniczości i niewiarygodnych zjawisk. W balladach przyroda przestała być dekoracją czy tłem wydarzeń, a stała się niemal drugim bohaterem, można nawet powiedzieć- współbohaterem. Jest ona traktowana niekiedy jako siła rządząca światem i człowiekiem, która pilnie strzeże swoich tajemnic i sekretów. Zniknął podział na człowieka i przyrodę. Uchylona zostaje granica między światem ludzi a światem natury. Mickiewicz daje naturze to, czego do tej pory nie posiadała, daje jej duszę. Teraz natura podobnie jak człowiek jest połączeniem duszy i ciała (materii). Kamień, drzewo mają dusze pokutujących w nich ludzi. Przyroda odgrywa ogromną rolę w akcji utworu. Tajemnicze jezioro, na dnie, którego znajdują się ruiny zatopionego miasta, groźne kwiaty rosnące na brzegu jeziora, ich rola w karze udzielonej ruskim żołnierzom, nie mniej tajemnicza postać dziewczyny- Świtezianki (ballada "Świteź"), Ponury las, przez który zbrodnicza żona biegnie do Pustelnika, słysząc złowróżbne krakanie wron i hukanie puchaczy, wszystko to na tle ciemnej, wietrznej nocy (ballada "Lilie"). Obraz ten wywołuje specyficzny, tajemniczy nastrój i jest odzwierciedleniem wewnętrznych przeżyć bohaterów. Pobudza wyobraźnię czytelnika, a zarazem fascynuje go. Wszystkie te motywy przyrody składają się na treść ballad. Bohaterzy ballad mogą tylko biernie poddawać się skutkom działania sił natury, nie mając żadnego wpływu na nie. Niepojęte siły i prawa natury są wykonawcą kary, która spotyka bohaterów ballad, na przykład: strzelca w "Świteziance" za zdradę swej ukochanej, żołnierzy ruskich, żonę, która zabiła męża. Człowiek nie jest w stanie, nie tylko przeciwstawić się ich wyrokom, ale też nie jest w stanie zrozumieć ich sensu. Innym cyklem utworów, w którym bardzo dużo miejsca jest poświęcone przyrodzie, są „Sonety Krymskie”. Autor rozmiłowany w jej pięknie za pomocą słowa oddaje jej barwy, odgłosy, a nawet zapachy, co sprawia, że czytelnik ma przed oczami wyraźny obraz Krymu. Wizja natury jest bardzo plastyczna, mieni się różnorodnością kolorów i kształtów. Mickiewicz z wielkim przejęciem opisuje krajobraz okolic Dniestru, oceanu stepu, czy groźnego Czatyrdachu. Ze spokojem oddaje atmosferę zapadającego zmierzchu.

Poeta pejzaż wschodu odmalował z pasją ciekawego i odurzonego pięknem turysty. Główny bohater „Sonetów Krymskich” jest zachwycony pięknem krajobrazu i chłonie go każdą komórką ciała. Natura z jednej strony go oniemiał swoją cudownością, a z drugiej przeraża swoją dostojnością i wiecznością. Pielgrzym potrafi usłyszeć odgłosy, które nie docierają do uszu zwykłego człowieka, jak na przykład siedzącego na liściu motyla, czy pełzającego węża. W cyklu tych utworów przyroda jest też tłem dla wydarzeń. Przykładem takiego sonetu może być „Burza”, w którym to ludzkie nieszczęście ukazane jest na tle tego gromowładnego i potężnego żywiołu. Wichry, pioruny są także odzwierciedleniem przeżyć pasażerów tonącego statku. Tylko jedyny pielgrzym obserwując wszystko z boku, nie wdaje się w ton wrzasków i lamentów. W „Odzie do młodości” za pomocą elementów przyrody przedstawione są trzy obrazy Pierwszy jest to obraz dotychczasowego świata wymagającego przebudowy, drugi - walki młodzieży o nowy, lepszy świat. Trzeci jest zaś zapowiedzią zwycięstwa ludzi walczących o nowe oblicze świata. Elementy przyrody często są symbolami, jak na przykład gałązka cyprysu jest symbolem tragedii miłosnej Gustawa. Nieszczęśliwy kochanek otrzymał od Maryli w chwili rozstania. Gałązka ta stanowi dla niego swego rodzaju talizman, który nosi przez cały czas przy sobie. W drugiej części „Dziadów” przyroda pomaga w nakreśleniu obrazu grozy i strachu. W „Konradzie Wallenrodzie” przyroda potęguje obrazy lęku i przerażenia bohaterów, kształtuje nastrój utworu. W trzeciej części „Dziadów” przyroda największą rolę posiada w ustępie „Droga do Rosji”, gdzie wprowadza czytelników w nastrój całego utworu. W "Panu Tadeuszu" 3/4 utworu zajmują opisy przyrody. Jest ona bohaterem dzieła. Ukazana została zgodnie z duchem filozofii romantycznej jako byt uduchowiony. W rozmowie Hrabiego z Tadeuszem w księdze IV autor, ukazując bogactwo przyrody polskiej wyraża refleksję, że krajobraz właściwy dla danej krainy jest materialnym obrazem ducha jej mieszkańców. Przyroda jest świadkiem historii danego narodu oraz jego kultury. Petryfikuje w sobie najistotniejsze elementy tradycji danego narodu.

Nie tylko Adam Mickiewicz zawierał w swoich utworach elementy przyrody, takim poetą był także Juliusz Słowacki, który zawiera wcześniej opisywane elementy w dziele „Kordian”, będącym próbą polemiki z III częścią „Dziadów” Mickiewicza. W poemacie dygresyjnym „Beniowski”, obrazy przyrody są użyte to przedstawienia okrucieństwa walk w czasie „Konfederacji Barskiej”

Uwrażliwienie romantyka na piękno natury, na malowniczość krajobrazu potwierdzali poeci w większości swych dzieł, mistrzowską ręką kreśląc opisy przyrody ojczystego pejzażu, okolic, w których przebywali. Przyroda odgrywała w literaturze romantycznej istotną rolę. Bardzo często odczucia ludzkie lepiej odzwierciedlał opis elementów natury niż pisanie o nich wprost. Dlatego jest ona istotnym motywem pojawiającym się zarówno w utworach romantycznych, jak i współczesnych