Fenomen literatury fantasy

Zanim opiszę temat, chciałbym poinformować, że poniższa praca jest jedynie wzorem. Pisząc ją zauważyłem niewielką ilość materiału którą można się posłużyć. Chciałbym wam nieco ułatwić zadanie. Zaznaczam, że tekst jest nieco za długi na prezentacje maturalną, nie zgadza się również w 100% z planem. Dostałem jednak bez większych problemów 20/20. Jeżeli ktoś jest tak leniwy, że nie chce mu się przygotowywać własnej pracy, to muszę zaznaczyć, że tekst musi skrócić do własnych potrzeb,
nieco przerobić(uprościć) plan i poprawić niektóre błędy. Ja się błędami typu powtórzenia nie przejmowałem, bo i tak mówiłem własnymi słowami. Niektórzy z was, chcący się może uczyć na pamięć powinni się jednak błędami zająć. I tak specjalnie dla was skorygowałem większość błędów i skróciłem tekst o 1/3:)

Wyjaśnij, na czym polega fenomen literatury fantasy. Odwołaj się do wybranych utworów.
Bibliografia
I. Literatura podmiotu:
1. "Granica możliwości" Andrzej Sapkowski, Warszawa 2000
2. "Ciekawe czasy" Terry Pratchett przełożył Piotr Cholewa, Warszawa 2003
3. "Jednym zaklęciem" Lawrence Watt-Evans przełożyła Sylwiana Twardo, Warszawa 2001
II. Literatura przedmiotu:
1. "Rękopis znaleziony w smoczej jaskini" Andrzej Sapkowski, Warszawa 2005
rozdziały I, V, VIII, wstęp, historia gatunku.
III. Ramowy plan wypowiedzi:
1. Określenie problemu.
a)Definicja- czym jest fantasy
b)Historia i pokrewieństwa z innymi gatunkami
c)Podgatunki
2. Kolejność prezentowanych treści:

a)"Granica możliwości"
- Fabuła
- Motywy baśniowe i ogólne dla całej fantasy
- Opis postaci- różnorodność, wzorce osobowe
- Elfy, smoki, demony- oblicza człowieka
- Realizm i poetyka fantasy
- Rodzima literatura fantasy- cechy charakterystyczne- przyczyny popularności w Polsce
- Cele istnienia fantasy.
- Humor w Literaturze fantasy
b)"Ciekawe czasy"
- Fabuła
- Parodia świata fantastycznego- humor w fantasy jedną z przyczyn popularności gatunku
- Bohaterowie światów fantastycznych
- Światy utworzone przez autorów literatury fantasy
- Możliwości fabularne fantasy w porównaniu z innymi gatunkami, różnorodność przyczyną popularności
c)"Jednym zaklęciem"
- Fabuła
- Opis postaci
- Magia
- Utożsamianie się z bohaterem
- Poruszanie uniwersalnych problemów człowieka, literatura fantasy również dla ludzi poważnych, nie tylko rozrywka, ale również przemyślenia dotyczące natury człowieka
- Przedstawianie przez fantasy spełnienia ludzkich marzeń
3. Wnioski
a)Przyczyny popularności- spełnienie potrzeb współczesnego człowieka
b)Przyszłość fantasy
IV. Materiały pomocnicze
1. kartka z cytatami


W ostatnich czasach w Polsce można zauważyć rosnącą popularność litaratury fantasy. Ta 'dobra passa' została zapoczątkowana w 1989 roku, kiedy to zmiana systemu politycznego umożliwiła Jej rozprzestrzenianie się na terenie naszego kraju. Od tego czasu w Polsce stale wzrasta liczba czytelników. Niewątpliwie znajdują oni w Fantasy elementy, które są przyczyną tej popularności.
Jednak zanim zajmę się szukaniem tych cech chciałbym wyjaśnić czym fantasy jest. Chcąc to zrobić należy sięgnąć do przeszłości.

Nawiązuje ona do mitów, legend, baśni i bajek a także do liryki, na przykład średniowiecznych pieśni o rycerzach chanson de geste.
Za historyczną datę powstania fantasy uważa się rok 1930, kiedy to Robert Howard pisze pierwsze opowiadanie o Conanie z Cymerii. Postać ta zdobywa dużą rzeszę miłośników, którzy po śmierci Howarda kontynuowali jego dzieło. Wielu autorów zaczęło tworzyć w realiach fantasy. Przełomem była twórczość Tolkiena, którego 'Władca Pierścieni' wydany w 1954 roku doprowadził do uznania fantasy za odrębny gatunek. Od tego czasu staje się ono równorzędnym z Since fiction elementem fantastyki. Ciężko jednak było opisywać tymi samymi słowami Conana i Władcę Pierścieni. Są to utwory zupełnie odmienne a jednocześnie należące do tego samego gatunku- fantasy. Dlatego nie jest to pojęcie proste, łatwe do zdefiniowania. Istnieje wiele różnych, często sprzecznych definicji. Z niemożliwością opisania fantasy jako pojedynczego terminu, poradzono sobie dzieląc ją na podgatunki.
Pierwszym subgatunek fantasy opiera się na istnieniu świata równoległego, fantastycznej krainy w której istnieje magia. Przykładem są 'Kroniki Amberu' Rogera Zelaznego.
Drugim jest Retteling. Jest to fantasy oparte na baśniach, mitach i legendach pozbawionych niektórych elementów bajkowości. Przykładem jest utwór Rogera Zelaznego i Robrta Shackleya "Przynieście mi głowę księcia"
Kolejny subgatunek fantasy opiera się na nowo utworzonych światach. Są one w pełni niezależne od naszego świata. Obowiązują w nim inne zasady, istnieje inna historia, inni bogowie. Typ ten zwykło się również nazywać high fantasy. Przykładem jest "Władca Pierścieni" Tolkiena.
Fantasy w którym występuje bohaterska walka dobra ze złem, nazywa się heroic fantasy.
Jeszcze jednym podgatunkiem są wszelkiego typu historie alternatywne a także wizje przyszłości w których występuje magia. Przykładem jest 'Alvin Stwórca' Orsona Scotta Carda.
Za niezależny subgatunek uważa się również historie z naszego świata w których pojawiają się elementy magiczne. Przykładem jest Hary Potter.
Jak widać podgatunków jest wiele i są one bardzo różnorodne. Jedną z zalet fantasy jest to, że każdy znajdzie w niej coś co lubi. W fantasy działa prosta zasada "Dla każdego coś miłego". Dlatego gatunek ten lubiany jest zarówno przez poważnych profesorów, jak i niewykształconą jeszcze młodzież. Mamy wartką, brutalną akcję, gdzie trup pada gęsto i wylewają się hektolitry krwi. Mamy również książki niemal filozoficzne, gdzie bohaterowie przez większą część czasu prowadzą dialogi i zastanawiają się nad sensem życia.
Najpopularniejsze są połączenia tych dwóch elementów, gdzie bohaterowie spotykają się zarówno z problemami z którymi muszą sobie radzić za pomocą magii i miecza jak i z problemami którymi styka się zwyczajny człowiek w naszej codziennej rzeczywistości.
Przykładem takiego utworu jest opowiadanie Andrzeja Sapkowskiego "Granica Możliwości". Należy ono do zbioru opowiadań Miecz Przeznaczenia w których to główną rolę odgrywa wiedźmin Geralt. Podróżuje on po świecie zarabiając na życie zabijaniem wszelkiego typu potworów. Realia w których toczy się akcja przypominają w dużym stopniu schyłek średniowiecza. Zawiera on jednak cechy innych epok- od starożytności do współczesności. A także cechy obce naszemu światu jak działająca magia, elfy, czy demony.
Fabuła utworu wydaje się być kompilacja kilku legend i baśni, między innymi o smoku wawelskim. W małej mieścinie pojawia się zielony smok. Zostaje on otruty, zjadając wypełnioną siarką owcę. Ukrywa się w górach. Wtedy przybywa król, chcący smoka zabić. Nie robi tego jednak jak w baśniach z powodu swojego bohaterstwa, ani również tak jak dzieje się to w baśniach własnymi rękoma. Zbiera on grupę zabójców smoka zabić.
Dołącza do mich wiedźmin , który poszukuje swojej dawnej miłości. Po krótkiej podróży dochodzi do konfrontacji ze smokiem. Po krótkiej przegranej przez rycerza Eycka król z orszakiem odjeżdża. W grupie dochodzi do konfliktu pomiędzy tymi, którzy smoka chcą zabić a tymi, którzy go chcą chronić.
Ostatecznie smok przeżywa.
W opowiadaniu widać różnice pomiędzy baśnią a fantasy. Smok nie jest złym zabójcą, wielkim zagrożeniem dla ludzi. Występuje tu w postaci ofiary zaborczych wobec świata ludzi.
Król nie jest postacią baśniową. Wykazuje mądrość, ale również brutalność i bezwzględność.
Rycerz Eyck reprezentuje cechy średniowiecznego rycerza, takie jak poświęcenie, prawość i męstwo, ale w utworze jest wyśmiany przez inne postacie.
Każda postać biorąca udział w akcji ma swoje własne cechy. Niektóre postacie mają reprezentować konkretne wzorce zachowań, jak to się dzieje w baśniach. Inne natomiast dysponują całą złożoną osobowością tak jak Geralt z Rivii. Cechą dobrej fantasy jest to, że postacie nie są papierowe, płytkie. W czasie trwania akcji w bohaterach zachodzą zmiany. Czarodziejka Yennefer, która chciała śmierci smoka dla zysku na końcu zmienia swoją postawę.
Czarodzieje i czarodziejki, elfy krasnoludy a także smoki i niektóre potwory z jakimi spotykamy się w utworach Sapkowskiego mają cechy ludzkie. Ich charaktery są odzwierciedleniami takich z którymi spotykamy się na co dzień.
Porównując "Granię Możliwości" z utworami zachodnimi można zauważyć, że zachowania i reakcję bohaterów są typowo słowiańskie. Dialogi i fabuła często nawiązują do mitycznych, historycznych i współczesnych zdarzeń w Polsce. Może nie mamy długiej historii, jeżeli chodzi o fantasy, ale potrafimy tworzymy dobre książki w ciekawym stylu.
Przykładem zachowań typowo słowiańskich są żywiołowe krasnoludy. W literaturze zachodniej są one przedstawione jako istoty poważne i sprytne. W literaturze Polskiej są postaciami prostymi, nie stroniącymi od bójek alkoholu.
Na podstawie postaci krasnoludów można również stwierdzić, że bohaterowie nie są czarno biali. Mają pozytywne cechy takie jak honor, ale również negatywne, takie jak nie przejmowanie się cudzym losem.
Również Złoty smok przedstawia sobą postać szlachetną, walczącą dla wielkiej sprawy. Z drugiej jednak strony w postaci ludzkiej, jako Borch Trzy Kawki wykazuje swoje upodobanie w przyziemnych przyjemnościach.
Widać więc realizm zachowań postaci.
W utworze występuje magia, pokazana jest potęga uczuć, niektóre postacie wykazują szlachetność, potrafią walczyć nawet w obliczu pewnej przegranej. Prawdopodobieństwo jest naginane. Tak jest przedstawiona poetyka fantasy. Baśniowość nie została usunięta w całości.
To jest jedna z głównych przyczyn krytykowania fantasy. Niektórzy twierdzą, że brak realizmu i zachowania zasady prawdopodobieństwa sprawiają, że fantasy nie niesie ze sobą żadnych wartości, ogłupia a jej czytanie jest stratą czasu. Tak odpowiada na to znany autor fantasy, angielski profesor:

CYTAT NR 1

Ja dodatkowo stwierdzę, że kształcenie nie jest głównym celem fantasy. Oczywiście, tak jak każda literatura, uczy ona ojczystego języka, kultury a także godziwego życie. Tak jak każda literatura pokazuje bohaterów złych i dobrych, pokazuje wzorce postępowań.
Ale fantasy to jest przede wszystkim rozrywka. Ma bawić. Kiedy człowiek wraca zmęczony ze szkoły albo z pracy, nie sprawi mu raczej wielkiej przyjemności czytanie encyklopedii albo roczników statystycznych. Potrzebne jest coś z ciekawą fabułą, coś pozwalające na rozluźnienie umysłu. I zazwyczaj zawierające dużą dawkę humoru. Coś takiego mamy w książkach fantasy.
Utworem, który skupia się przede wszystkim na doprowadzeniu czytelnika do stanu wesołości jest dzieło Terrego Prattcheta, 'Ciekawe Czasy".
Przedstawiony jest w nim świat magii.
Rządzą nim bogowie dla których kierowanie losami ludzi jest zabawą. W "Ciekawych czasach", dwoje z nich- Los oraz Pani Jednej Szansy Na Milion postanowili rozegrać grę o los imperium na kontynencie przeciwwagi.
W utworze przedstawiona jest parodia fantastycznych światów i bohaterów.
Cohen Barbarzyńca, to oczywiście odpowiednik Conana Barbarzyńcy, nieokrzesanego, ale potężnego wojownik. Rincewind ma być parodią bohatera ratujęcago świat, lub w tym przypadku królestwo. Jest on obarczony cechami nie pasującymi do przedstawianego przezeń a mianowicie najważniejsze jest dla niego jego własne życie i nienawidzi przygód.
Magowie przedstawieni w utworze są ludźmi leniwymi, nie przedstawiają stereotypowej mądrości.
Prattchet zniekształca obraz światów fantastycznych, jak również naszego rzeczywistego. Przejaskrawia zachowania ludzi z naszego świata.
Obserwując świat dysku można zauważyć, jakie możliwości mają autorzy literatury fantasy. Mogą oni tworzyć wszystko, nie są ograniczani realizmem i historią. Ich światami mogą rządzić inne zasady, mogą wymyślać własne kultury. Pozwala to na stworzenie czegoś oryginalnego, co będzie dla czytelnika ciekawe.
Analogiczną sytuację mamy z fabułą utworów. Rozwiązanie bitwy w której wzięła udział Srebrna Orda z korzyścią dla nich nie byłoby możliwe w żadnej nie fantastycznej książce. Terry Prattchet posłużył się twierdzeniem, że trzepot motyla, może spowodować huragan na drugiej półkuli i stworzył motyle których trzepot huragan powoduje. Huragan ten natomiast umożliwił Rincewindowi udzielenie pomocy Srebrnej Ordzie. W dobrej fantasy nie wiemy czym może nas zaskoczyć autor i to jest jedną z przyczyn jej popularności.
Jedną z takich powieści, gdzie autor zaskakuje czytelnika jest "Jednym Zaklęciem" Lawrenca Watt-Evansa. Głównym bohaterem jest Tobas. Młody chłopak, którego rodzice zginęli, nie zostowaiając synowi nic w spadku. Zostaje on uczniem czarnoksiężnika, który przed śmiercią uczy go tylko jednego zaklęcia. Chłopak pechowo niszczy cały spadek po swoim mistrzu, przez co musi wyruszyć świat w poszukiwaniu szczęścia.
Tobas nie jest postacią heroiczną. Jest leniwym młodzieńcem, który stara się żyć bez wysiłku. Nie jest osobą złą, ma wpojone takie zasady, jak na przykład to że nie wolno kraść. Nie jest szczególnie mądry ani głupi. Jest przeciętnym człowiekiem, którego życie z początku również jest przeciętne. I dlatego łatwo się z nim utożsamić. Ludzie czytający "jednym zaklęciem" mogą zobaczyć siebie w roli Tobasa. A utożsamianie się z bohaterem sprawia, że książka staje się dla nas ciekawa, przejmujemy się fabułą.
Problemy Tobasa przypominają nasze. Co chcemy w życiu robić? Jak możemy osiągnąć szczęście? Czy warto ryzykować? Może nie znajdziemy w fantasy prostej odpowiedzi. Ale zmusza nas do zastanowienia się nad tymi problemami. Może nawet nas zmienić, poprzez wpływ tych przemyśleń i działań bohaterów jakie możemy obserwować.

Cytat nr 2

Największy wpływ fantasy wywiera na nasze marzenia. Rozwijając naszą wyobraźnie poszerza granice tego co chcielibyśmy przeżyć i zobaczyć. Chociażby świat Etshar. Jest on pełna magików, magicznych stworzeń oraz magicznych zdarzeń wszelkiego rodzaju. Magia jest ważną częścią tego świata. Jest również niezbędnym elementem dla całej fantasy. Dla nas jest czymś nierzeczywistym. A marzeniem wielu ludzi jest oderwać się od rzeczywistości. Nasz świat często wydaje się nudny i przewidywalny. Dlatego ucieczka do światów stworzonych siłą wyobraźni może dać ludziom wiele przyjemności. Również marzenie, aby stać się kimś innym, przeżywającym wspaniałe przygody: pięknym elfem, silnym i beztroskim krasnoludem, czy potężnym smokiem, poprzez utożsamienie się z bohaterem fantasy może być chociaż częściowo spełnione.

Dlatego można powiedzieć, że fantasy po prostu spełnia swoją rolę- daje rozrywkę i umożliwia przyjemny odpoczynek. Zależnie od rodzaju można zaangażować swój umysł, lub zupełnie go wyłączyć. Ludzie żyjący we współczesnych czasach tęsknią do tajemniczości i mistycyzmu. Fantasy jest odpowiedzią na te tęsknoty.
Przypuszczam, że w przyszłości popularność fantasy będzie rosła. Młodzi ludzie, którzy teraz fantasy czytają, będą to zapewne robić również w przyszłości. Do nich doją nowe pokolenia czytelników. A że na świecie jest coraz mniej tajemnic, ludzie zawsze będą szukać ich w fantasy.


Cytat I
"Fantazjowanie jest naturalną czynnością człowieka. Rozumowi ani nie zagraża, ani nie obraża go bynajmniej, ani nie przytępia apetytu nań, pod żadnym pozorem nie zakłóca też percepcji racjonalizmu naukowego. Przeciwnie, im rozum bardziej przenikliwy otwarty, tym bogatsze fantazje zdolne wytwarzać."
John Tolkien

CytatII
"Fantasy o wiele bardziej niż literatura realistyczna bliska jest poezji, mistycyzmu, obłędu. To dzikie pustkowia, a ci, którzy się tam zapuszczają, nie powinni łudzić się fałszywym poczuciem bezpieczeństwa. Fantasy to podróż. Podróż do podświadomości, jak psychoanaliza. I tak jak psychoanaliza, może nieść zagrożenie. Sprawić, że zajdą w nas zmiany."
Ursula Le Guin