Kryzys.

Kryzys jest to:
Termin pochodzi z greckiego „krisis” i oznacza, w sensie ogólnym, wybór, decydowanie, zmaganie się, walkę, w której konieczne jest działanie pod presją czasu. Kryzys (crisis w języku angielskim) poszerza znaczenie o takie cechy, jak nagłość, urazowość i subiektywne konsekwencje urazu w postaci przeżyć negatywnych.
Ludzkość od początków swego istnienia ma do czynienia z sytuacjami kryzysowymi. Są one wywoływane zdarzeniami losowymi, niepowodzeniami osobistymi oraz porażkami życiowymi. Życie każdego człowieka naznaczone jest ciągłymi zmianami w następstwie krytycznych wydarzeń. Żyjemy w otoczeniu, w środowisku niepewnym, gdzie obok wartości pozytywnych następują również i negatywne, powodujące stan wewnętrznej nierównowagi.
Zachowań człowieka nie można w pełni kontrolować i przewidzieć. Nie można też w pełni przewidzieć działania sił przyrody. Możemy jednak ograniczać sytuacje wywołujące kryzys oraz minimalizować skutki. Jednakże nie da się ich wyeliminować do końca. Kryzys jest zjawiskiem szczególnym, występującym w ramach ogólnego, czasami bardzo długiego procesu zmian występujących wokół nas.

Słownikowe definicje kryzysu to:

• punkt zwrotny do zmiany na lepsze lub gorsze;
• znaczące emocjonalne zdarzenie lub radykalna zmiana statusu
w życiu człowieka;
• chwila, gdy decyduje się, czy dana sprawa lub działanie będzie postępować dalej, ulegnie modyfikacji czy też zostanie zakończone;
• stan cierpienia z towarzyszącymi uczuciami zagrożenia i lęku, przeżywanymi w związku z wyżej wymienionymi zdarzeniami.
Reasumując powyższe rozważania, można stwierdzić, co następuję:
• Kryzys to zdarzenie nagłe lub narastające, zagrażające życiu, zdrowiu, mieniu lub środowisku człowieka, przeciwstawienie się któremu wymaga sił i środków przekraczających lokalne możliwości. To inaczej układ wydarzeń powodujący wzrost zagrożenia na określonym obszarze lub uniemożliwiający normalne funkcjonowanie administracji.
• Kryzys to sytuacja, w której istnieje zagrożenie dla podstawowych wartości, interesów i celów partii, grup społecznych lub zagrożone są prawa i swobody obywateli, ich życie i mienie.
• Kryzys jest kulminacją konfliktów w różnych dziedzinach życia społecznego. Konflikty te są wszechobecne, nieuniknione, tkwią bowiem w strukturze społeczeństwa.
Kryzys jest częścią naszego życia, dotyczy nas wszystkich, co ważne jest spodziewany, a nawet pożądany. Wymaga od nas zmian i podejmowania nowych wyzwań i zadań. Z drugiej jednak strony sytuacje kryzysowe wywołują w świadomości społecznej kształtowanie postaw zachowawczych, często rezygnację a nawet skrajny krytycyzm rzeczywistości, zamiast poszukiwania rozwiązań sytuacji trudnych, innych niż te, do których jesteśmy przyzwyczajeni.

Sytuacja kryzysowa jest to:

Zespół okoliczności zewnętrznych i wewnętrznych, wpływających na dany układ w taki sposób, iż zaczynają się i trwają w nim zmiany. Rezultatem tych zmian może być jakościowo nowy układ lub nowa struktura i funkcja w układzie istniejącym.
Jest ona zwykle następstwem katastrof naturalnych lub awarii technicznych.
Sytuacje kryzysowe powstają również w przypadku:
• zakłócenia porządku publicznego (manifestacje, blokady dróg, przejść granicznych, urzędów itp.)
• działań terrorystycznych,
• zagrożenia bezpieczeństwa obywateli lub konstytucyjnego ustroju państwa.
• zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa, czyli zagrożenia wojną (szczególna sytuacja kryzysowa).
Sytuacje kryzysowe mogą spowodować zagrożenia:
• zwyczajne w następstwie niekontrolowanej, codziennej działalności społeczno – gospodarczej
• nadzwyczajne w wyniku awarii, katastrofy i klęski żywiołowej
Do zagrożeń zaliczyć należy:
• globalną zmianę klimatu - efekt cieplarniany
• zmniejszanie grubości stratosferycznej warstwy ozonowej,
• zmniejszanie różnorodności biologicznej ekosystemów,
• wylesienie i pustynnienie terenów,
• degradacja wód oceanicznych i morskich,
• niekontrolowany rozwój techniki wojskowej,
• niezrównoważony rozwój gospodarczy.
Zarządzanie sytuacją kryzysową:

(ang. Crisis Management, CM) dotyczy zarówno opanowania i wyjścia z sytuacji kryzysowej jak i przygotowania się na ewentualność jej zaistnienia. Rozważanie potencjalnych sytuacji kryzysowych zwykle pozwala im zapobiec lub przynajmniej ograniczyć ich niekorzystne skutki.
Kryzysem nazywa się poważną, gwałtowną, niekorzystną zmianę o przełomowym znaczeniu. Sytuacja kryzysowa może powstać wskutek działania sił przyrody, żywiołów, coraz częściej jest też efektem działalności człowieka - lub jej zaniechania. W szczególności chodzi również o kryzysy gospodarcze i polityczne.
Kluczowym momentem jest wczesne rozpoznanie zaistnienia sytuacji kryzysowej. Następnie należy postawić diagnozę, polegającą na znalezieniu odpowiedzi na pytania:
• na czym polega sytuacja kryzysowa?
• kiedy kryzys się rozpoczął?
• z jakich przyczyn powstała sytuacja kryzysowa?
• kogo kryzys dotyka?
Czy sytuacja kryzysowa nie jest następstwem innej sytuacji kryzysowej? Czy nie wywoła następnej sytuacji kryzysowej? (efekt domina, "lawina" zdarzeń).
Działania, jakie należy podjąć, to:
• powołanie zespołu antykryzysowego
• ustanowienie łączności i sposobów informowania (w tym opinii publicznej)
• ograniczenie zasięgu
• likwidacja zagrożenia
• przywrócenie normalnego funkcjonowania
• długofalowa likwidacja skutków kryzysu
• wnioski na przyszłość.


Sytuacje kryzysowe z życia wzięte:



1. Powódź
2. Pożar
3. Susze
4. Efekt cieplarniany.

Ad1. Powódź

Wezbranie wód rzecznych lub morskich, powodujące wymierne straty, zarówno w sferze społecznej, jak i materialnej. Jest jedną z najbardziej groźnych i niszczycielskich w skutkach klęsk żywiołowych. Walka z nią jest stale aktualnym problemem ogólnoświatowym. Poważny wpływ na występowanie powodzi ma istniejący układ rzek oraz występująca w poszczególnych okresach roku sytuacja hydrologiczno-meteorologiczna.
To przejściowe zatopienie znacznych obszarów lądu spowodowane działaniem sił przyrody. Odbywa się to przez wezbranie wody w ciekach wodnych, zbiornikach lub na morzu, podczas których woda po przekroczeniu stanu brzegowego zalewa doliny rzeczne albo tereny nadbrzeżne lub depresyjne. Przez to powoduje zniszczenia, straty finansowe, i społeczne.
Powodzie w Polsce ze względu na proces powstawania, wezbrania można podzielić na typy:
• opadowe – których przyczyną są silne opady naturalne czyli o dużym natężeniu lub rozlewne na dużym obszarze zlewnym.
• roztopowe – których przyczyną jest gwałtowne topnienie śniegu
• zimowe – których przyczyną jest nasilenie niektórych zjawisk lodowych
• sztormowe – których przyczyną są silne wiatry, sztormy występujące na zalewach i wybrzeżach
Przyczyny wystąpienia powodzi mogą więc być wielorakie: intensywne opady deszczu, roztopy wiosenne, zatamowanie biegu rzeki przez zatory lodowe czy osuwiska, uszkodzenie obiektów hydrotechnicznych (np. przerwanie tamy), cofka, tsunami i in. Paradoksalnie, częstym i bardzo groźnym zjawiskiem na terenach suchych jest tzw. powódź błyskawiczna (z ang.: flash flood).
Wielkość powodzi określa się w 3-stopniowej skali:
• małe - o zasięgu lokalnym,
• średnie - o zasięgu regionalnym, nie mają wpływu na funkcjonowanie państwa,
• duże - o zasięgu krajowym, mają charakter klęski żywiołowej, zakłócają normalne funkcjonowanie państwa lub jego dużej części, istnieje wtedy konieczność pomocy międzynarodowej.
Ostatnia duża powódź w Polsce miała miejsce w 1997 i nazywana jest często powodzią tysiąclecia, chociaż w ciągu ostatniego tysiąca lat niewątpliwie były tu powodzie większe od niej.
Ad.2 Pożar
Niekontrolowane rozprzestrzenianie się ognia, które stwarza zagrożenie dla ludzi i obiektów objętych pożarem. Warunkiem zapoczątkowania i przebiegu procesu jakim jest pożar (podobnie jak w procesie spalania) jest istnienie czworokąta spalania:
• materiał palny
• utleniacz
• ciepło
• skomplikowane reakcje łańcuchowe
Pożary należą do grupy najważniejszych zagrożeń zarówno czasu wojny, jak i pokoju (pożary naturalne i wywołane działalnością człowieka).
Przyczyny pożarów:
• czasu pokoju:
o wadliwa instalacja elektryczna, przebicie izolacji elektrycznej, zwarcie
o podpalenia
o nieumyślne zaprószenia ognia przez człowieka
o pioruny
o wypadki komunikacyjne
o wypalanie traw
o samozapalenia – dotyczy substancji, które zostały silnie skoncentrowane w jednym miejscu, jak na przykład: wilgotne siano, wata, torf, węgiel, farby. W ich wnętrzu, ze względu na brak cyrkulacji powietrza, wytwarza się temperatura powyżej 200C (zazwyczaj powyżej 250C!), co prowadzi do tlenia, a dalej powstania płomieni.
• czasu wojny:
o użycie bojowych środków zapalających (np. granatów, napalmu, termitu)
o promieniowanie cieplne po wybuchu na przykład bomby atomowej

Parametry fali powodziowej, to pewne wielkości, charakteryzujące falę powodziową:
• podstawa fali – stan wody od którego obserwuje się gwałtowne podniesienie się zwierciadła wody
• elewacja fali – różnica miedzy kulminacją fali, a jej podstawą
• długość fali – okres między początkiem, a końcem wezbrania
• prędkość przemieszczania się fali – czas przejścia kulminacji fali na określonej długości rzeki
• kulminacja fali – najwyższy stan jaki nastąpił przy przejściu fali powodziowej
Sposoby walki z ogniem
Najbardziej znanymi metodami walki z pożarem jest użycie środków gaśniczych. Do powszechnie stosowanych środków gaśniczych zaliczamy: wodę, pianę, piasek, gazy i proszki.
Woda
Woda absorbuje z palącego się ciała duże ilości ciepła tym samym uniemożliwiając dalsze palenie się. W zetknięciu z pożarem z wody wytwarza się para wodna, która wypiera tlen z ogniska pożaru, hamując cały proces palenia się.
Woda jest:
• tania
• zazwyczaj łatwo dostępna
• może być podana w postaci zwartej, rozproszonej jak i mgły wodnej
Nie może być użyta do gaszenia:
• ciał reagujących chemicznie z wodą (np. karbid) - co powoduje zwiększenie pożaru
• ciał żarzących o bardzo wysokiej temperaturze żaru (groźba rozkładu wody na wodór i tlen)
• płynów łatwopalnych lżejszych od wody (powoduje rozbryzg palącej się cieczy)
• urządzeń elektrycznych pod napięciem (przewodzi prąd i może spowodować porażenie)
Piana gaśnicza
Jej działanie gaśnicze polega na odizolowaniu dostępu tlenu do powierzchni palącego się materiału, oraz ma działanie chłodzące (obniża temperaturę).
Piana gaśnicza jest:
• dość tania
• zazwyczaj łatwa do wytworzenia.
• może być podana w postaci piany lekkiej,średniej lub ciężkiej, co zwiększa zakres jej stosowania.Typ piany zależny jest o tzw. liczby spienienia, dla piany ciężkiej wynosi ono do 20, dla piany średniej 21-200, dla lekkiej ponad 200.
Nie może być użyta do gaszenia :
• ciał reagujących chemicznie z wodą (np. karbid) - co powoduje zwiększenie pożaru.
• ciał żarzących o bardzo wysokiej temperaturze żaru (groźba rozkładu wody na wodór i tlen).
• urządzeń elektrycznych pod napięciem (przewodzi prąd i może spowodować porażenie).
Ograniczenia te wynikają z zawartości wody w składzie piany.
Proszki gaśnicze
Są to drobno zmielone (niepalne) związki węglanowe lub fosforanowe, mają za zadanie odizolować płonące ciała od dostępu tlenu. Dodatkowo mogą wydzielać dwutlenek węgla mający właściwości tłumiące ogień.
Proszki gaśnicze są:
• szczególnie korzystne przy gaszeniu archiwów, zabytków (nie niszczą, nie zamaczają eksponatów)
• nie są drogie
• są łatwe do użycia w gaśnicy
Nie mogą być użyta do gaszenia:
• precyzyjnych urządzeń mechanicznych w ruchu (mogą powodować ich mechaniczne zatarcie)
Dwutlenek węgla i inne gazy gaśnicze
Są bardzo skutecznym środkiem gaśniczym, ich rola polega na odizolowaniu palącego się materiału od powietrza oraz obniżeniu temperatury.
Dwutlenek węgla jest uniwersalnym i skutecznym środkiem gaśniczym:
• nie przewodzi prądu
• nie reaguje z palącymi się materiałami
• skutecznie izoluje od powietrza (większy ciężar właściwy niż powietrze)
• nie niszczy urządzeń mechanicznych w ruchu
Wadą jest duży ciężar gaśnicy, oraz (w przypadku dwutlenku węgla jego dość niska temperatura krytyczna i przez to wrażliwość na podwyższoną temperaturę otoczenia gaśnicy).
Piasek
Piasek należy do łatwo dostępnych środków gaśniczych. Jego działanie polega na odcinaniu dostępu tlenu do palącego się materiału, użycie piasku zapobiega rozbryzgom. Jest higroskopijny a przez to ma zmienne właściwości, może przewodzić prąd, zimą od zawartej wilgoci może ulec zbryleniu.
Piasek jest:
• tani
Nie może być użyty do gaszenia:
• płynów łatwopalnych lżejszych od wody (tonie w palącej się cieczy)
• precyzyjnych urządzeń mechanicznych (powoduje ich mechaniczne uszkodzenie)
Ad3. Susza
Długotrwały brak wody w przyrodzie. Suszę poprzedza okres niewielkich opadów lub ich brak (susza atmosferyczna), a w wyniku przedłużania się niedoboru opadów następuje przesychanie coraz głębszych warstw gleby (susza glebowa). Ostatnią fazą jest susza hydrologiczna - obniżeniu ulega poziom wód podziemnych, zmniejsza się przepływ w rzekach, wysychają źródła, a nawet mniejsze cieki wodne. Bezpośrednim skutkiem suszy jest zakłócenie naturalnego bilansu wodnego danego obszaru. Przesuszanie gleby, obniżenie poziomu wód gruntowych oraz zmniejszenie przepływów w rzekach, a w skrajnych przypadkach zanikanie źródeł i małych cieków wodnych wpływa na względy społeczne, ekonomiczne lub rolnicze (susza „gospodarcza”). Szczególnie głębokie niżówki (susze hydrologiczne) w XX wieku wystąpiły w latach: 1904, 1921, 1930, 1951, 1953, 1954, 1959, 1963, 1964, 1969, 1976, 1982, 1983, 1984, 1989, 1992, obejmując duże partie dorzecza Górnej Wisły oraz w 2003 roku.
OBNIŻENIE POZIOMU WÓD POWIERZCHNIOWYCH
Na podstawie danych z 2003 roku - obniżenie poziomu wody w ciekach lub całkowity zanik mniejszych cieków wystąpił na 77 % cieków z obszaru działania RZGW w Krakowie, z tego 6 % to całkowity zanik (ciek nie prowadzi wody).


Rys. Zagrożenie suszą - obniżenie poziomu wody w ciekach (stan na 2003)
OBNIŻENIE POZIOMU WÓD GRUNTOWYCH
Na podstawie danych z 2003 roku - na 456 gmin z obszaru działania RZGW w Krakowie 74 % gmin (335) zaobserwowało obniżenie zwierciadła wód gruntowych (konieczność ograniczenia poboru wody), a 10 % gmin (47) zgłosiło całkowity zanik wody w studniach gospodarskich.

Rys. Zagrożenie suszą - obniżenie poziomu wód gruntowych (stan 2003)

Ad4. Efekt Cieplarniany

Efekt cieplarniany - zjawisko zachodzące w atmosferze , powodujące wzrost temperatury planety, w tym i Ziemi. Efekt wywołują gazy atmosferyczne, zwane gazami cieplarnianymi, ograniczające promieniowanie cieplne powierzchni i dolnych warstw atmosfery do przestrzeni kosmicznej.
Odkryty przez Jean Baptiste Joseph Fourier w 1824 i zbadany przez Svante Arrheniusa w 1896 roku. Nazwa pochodzi od zjawiska zachodzącego w szklarni gdy Słońce oświetla pomieszczenie przykryte szkłem, panuje w nim temperatura wyższa niż na zewnątrz. Na planetach Mars i Wenus, czy na księżycu Tytan także zachodzi efekt cieplarniany, ale większość artykułu poświęcona jest Ziemi.
Termin "efekt cieplarniany" odnosi się do efektu wywołanego przez czynniki naturalne w atmosferze Ziemi oraz do zmian efektu wywołanych przez gazy wyemitowane w wyniku działalności człowieka. Naturalny efekt cieplarniany, jest zjawiskiem bardzo korzystnym dla Ziemi podnosi on temperaturę o około 15C (choć podawane są różne wielkości i przyczyny tego efektu). W potocznym rozumieniu ten naturalny efekt jest często pomijany.

Procesy
Ziemia jak każda inna planeta otoczona jest próżnią i dlatego wymiana energii z otoczeniem odbywa się wyłącznie poprzez promieniowanie elektromagnetyczne. Energia słoneczna dochodząca do układu Ziemia-atmosfera jest równoważona przez energię wypromieniowaną przez planetę. Promieniowanie pochodzące z Ziemi można podzielić na:
• odbite promieniowanie słoneczne, którego poziom zależy od albedo,
• promieniowanie cieplne emitowane przez planetę.
O temperaturze planety decyduje bilans energetyczny. W stanie równowagi promieniowanie cieple zabiera w przestrzeń kosmiczną tyle samo energii, ile jest dostarczane przez gwiazdę dzienną. Oddziaływanie gazów atmosferycznych, które pochłaniają część promieniowania cieplnego i emitują je z powrotem powoduje, że temperatura, w której panuje równowaga energetyczna jest wyższa niż wynikałoby z odległości od Ziemi do Słońca. Gdyby nie było atmosfery szacuje się, że średnia temperatura na Ziemi wyniosłaby około −18C[potrzebne źródło]. W rzeczywistości średnia temperatura naszej planety odpowiada 15C. Różnica wynika z działania efektu cieplarnianego.