Galicja i Śląsk Cieszyński w dobie autonomii.

Galicja i Śląsk Cieszyński w dobie autonomii.


Plan:
1.Geneza autonomii.
2.Władza w dobie autonomii.
3.Partie polityczne.
4. Sądownictwo.
5.Postacie.
6.Nauczanie.
7. Podsumowanie.

Autonomia - możliwość stanowienia norm samemu sobie; w znaczeniu politycznym samozarządzanie częścią lub całością terytorium kraju, w zakresie wyznaczonym przez konstytucję. Autonomiczne parlamenty i rządy prowadzą działalność pod nadzorem organów centralnych. Statut autonomii jest ustanawiany i uchwalany przez organ ogólnopaństwowy, najczęściej przez parlament.O powstaniu autonomii decydują m.in.: 1.uwarunkowania geograficzne - wyspiarskie położenie (np. Grenlandia, terytorium zależne Danii) 2.uwarunkowanie narodowościowe - np. w hiszpańskiej Katalonii i Baskonii 3.uwarunkowanie językowe - np. we włoskiej Dolinie Aosty i Friulii 4.uwarunkowanie ekonomiczne - np. na Sycylii i w hiszpańskiej Andaluzji.
Władze autonomiczne: Sejm Krajowy: Galicja oraz inne kraje koronne otrzymały sejm koronny. Składał sie ze 161członków, z czego 12 zasiadało w nim z racji zajmowanych stanowisk zaś 149 posłów pochodziło z wyboru. Ich kadencja trwała 6 lat. Skład sejmu wyłaniałona podstawie skomplikowanego, niedemokratycznego, kurialnego systemu wyborczego. Nie opierały się na zasadach równości, tajności i bezpośredności. Interesy wielkiej własności ziemskiej reprezentowało wg statutu krajowego do 1914 r. 44 posłów. Głosowanie było bezpośrednie, można głosowac osobiœcie lub przez pełnomocnika. Wyborcami byli tzw. właœciciele tabularni, którzy rocznie odprowadzali minimum 100 zł podatku. Było ich w Galicji ok. 3000, a więc na jeden mandat poselski przypadało od 47 do 52 wyborców. Kuria ta wprowadzała 30% ogółu posłów, a stanowiła zaledwie 0,4% wszystkich wyborców. Do grupy tej należeli: arystokracja interesów, zamożna szlachta. Galicyjskie prawo wyborcze było antychłopskie a w Galicji wschodniej uprzywilejowano ludność polską w stosunku do ukraińskiej. Kilkadziesiąt lat trwała kampania polityczna na rzecz ustalenia demokratycznych zasad wyborczych. Dopiero w 1914 r. przyjęto nowy system wyborczy, będący modyfikacją systemu kurialnego, który jednak nie został wprowadzony w życie. Kompetencje sejmu krajowego: - Podstawę autonomii Galicji stanowiło ustawodawstwo krajowe a w szczególności ustawodawstwo w zakresie kultury krajowej. Kultura krajowa (Landeskultur), rozumiano przez nią zagadnienia związane z rolnictwem, dla ich celów zostały powołane odrebne "fundusze kultury krajowej". Przez kulturę krajową rozumiano sprawy, których przedmiotem jest produkcja rolnicza i leśna, sprawy ustroju agrarnego, sprawy organizacji kredytu rolnego oraz urządzenie stosunków robotniczych i czeladzi w rolnictwie i leśnictwie. -w okresie 1861 -1867 sejm krajowy miał w ramach ogólnych zasad ustalać blizsze zarządzenia w sprawach gminnych kościelnych i szkolnych oraz w sprawach zaopatrywania wojska .
-całość struktury i organizacji produktów
-wznoszenie publicznych budowli i dróg na koszt kraju
-utrzymywanie zakładów dobroczynnych
-uchwalanie budżetu krajowego
-całość stosunków łączących gminę i dwór -decyzje dotyczące "dobrobytu lub potrzeb kraju"
-kontrola nad administracją rzadową i samorządową
-wybór wydziału krajowego
Wydział Krajowy: organ przygotowawczy i wykonawczy wybierany przez sejm na 6 lat, czyli na okres kadencji sejmu, ale w praktyce ich kadencja trwa aż do wybrania nowego Wydziału Krajowego przez nowy sejm. Zarówno członkowie, jak i przewodniczący nie są zależni od zaufania sejmu i nie mogą być przez sejm odwolani przed upływem ich kadencji. Daje to im silne stanowisko wobec sejmu. Na czele sejmu i jego organu wykonawczego, czyli sejmu krajowego stał marszałek krajowy, którego mianował cesarz. Kierował on obradami sejmu. W latach 1861-1918 sejmowi przewodziło 12 marszałków. Pierwszym marszałkiem, który najdłużej też sprawował swoją funkcję, bo aż 16 lat, był ks. Leon Sapieha, ostatnim Stanisław Niezabitowski. Rada Szkolna Krajowa: powstała po 1867 roku w celu zarządzania szkolnictwem ludowym i średnim oraz przygotowywania budżetu szkolnictwa krajowego. Nie obejmował jedynie wyższych uczelni posiadających autonomię. Dla pozostałych szkół utworzono trójstopniową strukturęwładz kolegialnych. Najwyższą z nich była Krajowa Rada Szkolna. Na czele rady stał namiestnik mianowany z urzędu. Zastępowany był z reguły przez wiceprzewodniczacego Rady. Rada krajowa przedstawiaóła sprawozdania o sprawach szkolnictwa przed Sejmem Krajowym. Partie:Polskie Stronnictwo Ludowe , "piast" i Polskie Stronnictwo Ludowe "Wyzwolenie". Pod względem organizacyjnym i politycznym w ruchu ludowym panowała duża płynność, zwłaszcza w pierwszych latach niepodległości. Uzewnętrzniało siê to w licznych secesjach, rozłamach i konfliktach w łonie wyżej wymienionych stronnictw (szczególnie w "Wyzwoleniu"), a także w postawie mniejszych partii, jak Polskie Stronnictwo Ludowe-Lewica, Chłopskie Stronnictwo Radykalne, Związek Chłopski i kilka innych, drobniejszych partii i grup, usiłujących rozwinąć działlność na wsi. Utrudnia to poważnie scharakteryzowanie ich programów i oblicza ideowo-politycznego. Wynikało to zresztą również stąd, że ogólnie biorąc-problemy ideologiczne zajmowały w tych programach znacznie mniej miejsca i były zarysowane w sposób mniej wyrazisty niż np. w endecji czy w ruchu robotniczym (z wyjątkiem Niezależnej Partii Chłopskiej, powstałej w 1924 r., silnie związanej z ruchem komunistycznym). Sądownictwo: Sądy Szczególowe: sądy takie powoływano do oddzielnych kategorii spraw. Należały tu sądy prawa publicznego i sady przemysłowe. W zakresie sądownictwa prawa publicznego utworzono w Austrii przede wszystkim Trybunał Administracyjny i Trybunał Państwa. Oba miały na celu ochronę praw podmiotowych jednostki i wynikały z charakterystycznego dla Austrii indywidualizmu i liberalizmu. Poddanie w znacznym stopniu administracji, kontroli sądowej spowodowało, że można mówić o Austrii jako o państwie prawa, choć naturalne sądy prawa publicznego nie kontrolowały wszystkich sfer. Odrębnym sądem prawa publicznego pozostawał powołany trybunał stanu. Postacie: Stanisław Mateusz Ignacy Wyspiański urodził się w piątek 15 stycznia 1869 roku jako dziecko Franciszka Wyspiańskiego i Marii z Rogowskich w Krakowie. W 1887 roku rozpoczął studia malarskie w Szkole Sztuk Pieknych, której dyrektorem był wówczas Jan Matejko. Dowodem jego sympatii do ucznia było powierzenie wyrózniającemu się studentowi wspóludzialu w wykonaniu polichromii odnawianego kościoła Mariackiego. W 1902 roku zostal docentem Akademii Sztuk Pięknych, 3 lata później radnym miasta Krakowa. Projektował wnętrza i meble. W 1905 roku stawiając swoją kandydaturę na stanowisko dyrektora krakowskiego Teatru Miejskiego planował odnowienie i wzbogacenie wielkiego repertuaru teatralnego, niestety jego pomysly nie zostaly zrealizowane, ponieważ dyrektorem został Ludwik Solski. Od wielu lat ciężko chory Wyspiański podupadal na zdrowiu, wreszcie unieruchomiony w podkrakowskich Węgrzcach konczyl rozpoczęte dzieła, częściowo już tylko dyktując. Zmarł 28 listopada 1907 roku w Krakowie. Jego pogrzeb stanowil manifestację narodową, a ciało pochowane zostało w grobach zasłużonych na Skałce. Najwcześniejszym "malarskim" dziełem Wyspiańskiego były zaprojektowane przez niego karty do kabały. Kolejne prace krakowskiego artysty to: projekt okna witrażowego dla lwowskiej katedry (polonia, Madonna z dzieciątkiem) oraz polichromia w Kościele Franciszkanów w Krakowie. Następnie Wyspianski otrzymał zlecenie na wykonanie kolejnych prac właśnie do tego kościoła. Powstały witraże będące personifikacją czterech żywiołów- wody, powietrza, ognia i ziemi, witraż "Bóg Ojciec - stań się", oraz kolejny witraż przedstawiający św. Salomeę. Bardzo oryginalnym dziełem Wyspiańskiego był również "Zielnik" - zbiór ołówkowych rysunków roślin wykonanych w trakcie wycieczek w okolicę Krakowa. Obok monumentalnych projektów witraży, wystrojów wnętrz, portretów i autoportretów bardzo ważnym gatunkiem malarskim Wyspiańskiego byl pejzaż, a w szczególności pejzaż Krakowa. Jan Matejko: Najwybitniejszy przedstawiciel polskiego malarstwa historycznego XIX wieku. Urodził sięń24 czerwca 1838 roku w domu przy ul. Floriańskiej 41 w Krakowie jako dziewiąte z jedenaściorga dzieci Franciszka Matejki i Joanny Karoliny, która pochodziła z ewangelickiej rodziny Rossbergów. Matejko uczył się w szkole św. Barbary, gimnazjum św. Anny, której nie ukończył. Mimo tego został przyjęty do klasy malarstwa w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych (1852), gdzie uczył się pod kierunkiem Wojciecha Kornelego Stattlera oraz Władysława £uszczkiewicza malarza, historyka sztuki, pedagoga. Szybko się poznać jako jeden z najzdolniejszych uczniów. Po ukończeniu Szkoły Sztuk Pięknych, wyjechał na stypendium do Monachium (1857 - 1858), potem do Wiednia (1860). Szkolnictwo: W galicyjskim szkolnictwie średnim zdecydowanie dominowały gimnazjum o profilu klasycznym, z przewagą łaciny i greki. Tego typu szkoły odwracały uwagę młodzieży od aktualnych zagadnień spoleczno-politycznych, zwłaszcza, że przedmioty silniej związane z życiem wspólczesnym traktowano w nich wyraźnie po macoszemu. Istniejące obok nich, stosunkowo nieliczne, tzw. Szkoły realne nie mogły bardziej zasadniczo wplynąć na wzmiankowany wyżej charakter galicyjskiego szkolnictwa średniego. W szkolnictwie tym- w przeciwieństwie do szkolnictwa podstawowego, gdzie zachowana była jako taka równowaga językowa- przytłaczającą większość stanowily szkoły z polskim językiem wykładowym, sejm bowiem galicyjski z wielkimi oporami godził się na zakładanie ukraińskich gimnazjów. W rezultacie liczba tych ostatnich była niewspółmierna do postulatów i potrzeb Ukraińców we wschodniej części kraju. Dla kształcenia nauczycieli ludowych istniały w Galicji odrębne szkoły średnie- seminaria nauczycielskie-nie dające ich absolwentom prawa wstępu na uczelnie wyższe. Doniosłą rolę odgrywały w życiu narodu- i to stopniowo w zasięgu ogólnopolskim- spolszczone z początkiem lat siedemdziesiątych galicyjskie wyższe uczelnie: w Krakowie Uniwersytet Jagielloński, we Lwowie obok tamtejszego Uniwersytetu również Politechnika, wreszcie Akademia Rolnicza w Dublanach. Na uczelnie te reprezentujące pod koniec XIX w. wysoki poziom naukowy- napłynęła młodzież nie tylko z Galicji, ale także z zaboru pruskiego i rosyjskiego.
Podsumowanie: Po zapoznaniu się z historią narodu polskiego pod zaborami, należy stwierdzić, że uległa poprawie. Niepowodzenia militarne Austrii we Włoszech, a zwłaszcza klęska w wojnie z Prusami w 1866 r., spowodowały, że wśród narodów wchodzących w skład Cesarstwa Austriackiego odżyły dążenia wolnościowe. Aby zapobiec rozpadowi swojej wielonarodowościowej monarchii, cesarz Franciszek Józef I wyraził zgodę na reformy i ustępstwa wobec poszczególnych narodów. Najsilniejszy i najliczniejszy po Austriakach naród węgierski wymusił na cesarzu największe dla siebie korzyści. Jednolita dotąd monarchia austriacka przekształciła się w Cesarstwo Austro - Węgierskie, państwo złożone z dwóch części: Austrii i Węgier. Węgrzy uzyskali własny parlament, sejm i administrację. Z Austrią natomiast złączone były osobą wspólnego władcy, cesarza Franciszka Józefa I, który przyjął teraz tytuł króla węgierskiego. Węgry miały także wspólne z Austrią wojsko oraz prowadziły wspólną politykę finansowa i zagraniczną.
Polacy w Galicji dążyli do uzyskania podobnych praw co Węgrzy. Starania te zakończyły się jednak niepowodzeniem. Władze austriackie nie uznały Galicji za równorzędną z Węgrami część monarchii habsburskiej. Dlatego ustępstwa rządu austriackiego wobec Galicji były znaczne skromniejsze.
W latach 1869-1871 przywrócono w Galicji język polski jako obowiązujący w urzędach, sądach i szkołach wszystkich szczebli. Urzędy oddano Polakom, a stanowisko namiestnika, który stał na czele administracji, powierzono również Polakowi. W Galicji, podobnie jak w innych prowincjach Austro- Węgier, powołano też Sejm Krajowy, który decydował o niektórych sprawach Polaków. W rządzie centralnym w Wiedniu Polacy zajmowali najwyższe stanowiska. Byli premierami i ministrami. Na przełomie XIX i XX w. ponad pięćdziesięciu Polaków było ministrami w kolejnych rządach Austro - Węgier.

Uzyskana w ten sposób autonomia stwarzała Polakom zaboru austriackiego korzystne warunki do legalnej działalności politycznej i rozwoju kultury narodowej. Polacy bez żadnych przeszkód ze strony władz austriackich mogli uroczyście obchodzić wielkie rocznice narodowe, drukować dzieła narodowych wieszczów, studiować na polskich wyższych uczelniach: uniwersytetach -
-krakowskim i lwowskim oraz na Politechnice Lwowskiej. Do Galicji przyjeżdżało z pozostałych ziem polskich wielu Polaków, aby się kształcić lub znaleść schronienie przed policją pruską i carską, która ścigała ich za działalność polityczną i narodową. W tym okresie Galicja stała się głównym ośrodkiem kultury polskiej i polskiego życia narodowego. Tu kształcili się Polacy z dwóch pozostałych zaborów.
Pod względem rozwoju gospodarczego Galicji pozostawała daleko w tyle w stosunku do ziem zaboru rosyjskiego i pruskiego. Uboga wieś galicyjska, gdzie dominowali małorolni chłopi, nie była w stanie wdrażać postępu gospodarczego, wymagającego znacznych nakładów finansowych. Brak natomiast jakichkolwiek ośrodków przemysłowych i ogólne zacofanie powodowały, że nie były tu stosowane nowoczesne maszyny rolnicze czy nowe metody uprawy roślin. Tragedią Galicji było przeludnienie. Zastój w przemyśle uniemożliwiał licznym rodzinom chłopskim znalezienie pracy poza rolnictwem. Powodowało to dalszy podział małych gospodarstw rolnych, a więc dalsze rozdrobnienie wsi i jeszcze większe ubóstwo. Wiązał się z tym ściśle problem masowej emigracji chłopów galicyjskich do Ameryki.
Rząd centralny w Wiedniu traktował Galicję jako rynek zbytu dla towarów wyprodukowanych w bardziej rozwiniętych prowincjach monarchii austro - węgierskiej.
Bibliografia:
1.Topolski Jerzy- "Historia Polski" 2.Norman Davies "Boże Igrzysko"
3.Józef Buszko 3 tom „Historia Polski”