Monarchia Piastowska między jednością a rozbiciem - opracowanie do klasówki

HISTORIA
MONARCHIA PIASTOWSKA MIĘDZY JEDNOŚCIĄ A ROZBICIEM
KAZIMIERZ ODNOWICIEL – (1039-1058)
- przyłączył Mazowsze do Polski po pokonaniu księstwa Masława w 1047 r.
- Przyłączył Śląsk do Polski w 1054 r.
- W polityce zagranicznej zawarł sojusz z Rusią i Węgrami
- Przeniósł stolicę z Gniezna do Krakowa
- Wprowadził powszechny obowiązek służby wojskowej rycerstwa obdarzonego ziemiami
- Odbudował kraj po zniszczeniach wojennych
BOLESŁAW ŚMIAŁY(SZCZODRY) – (1058-1079)
- koronacja w 1079 r.
- Wzrost międzynarodowego znaczenia Polski
- Konflikt z biskupem Stanisławem – zamordowanie jego
- Ucieczka Bolesława na Węgry – gdzie zmarł
WŁADYSŁAW HERMAN – (1077-1102)
- utrata korony królewskiej
- uzyskanie wpływów przez palatyna Sieciecha
- podział Polski na dzielnice w 1097 r.
Władysław Herman – władza zwierzchnia i Mazowsze
Zbigniew – Wielkopolska
Bolesław – Śląsk, Małopolska
BOLESŁAW KRZYWOUSTY – (1102-1138)
- wojna polsko-niemiecka
- wygnanie i pozbawienie władzy swojego brata Zbigniewa a następnie jego oślepienie i pozbycie się rywala
- podbój Pomorza Gdańskiego w 1116 r.
- Przyłączenie Pomorza Gdańskiego do Polski
- Zhołdowanie Pomorza Zachodniego w 1112 r.
- Podział Polski na dzielnice
• Władysław II – ziemia senioralna, w tym Karków, Gniezno i Śląsk
• Bolesław Kędzierzawy – Mazowsze
• Henryk Sandomierski – ziemia sandomierska
• Mieszko Stary – Małopolska

Zasada senioratu i pryncypatu:
Zasada senioratu – tron miał przypaść najstarszemu synowi
Zasada pryncypatu – podzielenie państwa na dzielnice, ale zachowanie jedności przez skupienie władzy w rękach księcia zwierzchniego princeska, który prowadził politykę zagraniczną, mianował urzędników i dowodził armią.
ZIEMIE POLSKIE W OKRESIE ROZBICIA DZIELNICOWEGO
Obalenie senioratu – przez Kazimierza Sprawiedliwego (1117-1194) Zasada Senioratu upadla ostatecznie po tragicznej śmierci Leszka Białego w 1227 r.
Skutki rozbicia dzielnicowego:
- wyniki wewnętrzne i upadek gospodarczy
- wzrost znaczenia możnych i duchowieństwa
- rozdzielenie dzielnic właściwych na mniejsze
- słaba obrona zewnętrznych granic
- utrata ziemi Lubuskiej; Chełmińskiej; Pomorza Gdańskiego i Zachodniego oraz terenów nadnoteckich
- sprowadzenie krzyżaków do Polski w 1226 r. Dla obrony przed najazdami Prusów
ZIEMIE POLSKIE W OKRESIE ROZBICIA DZIELNICOWEGO – GOSPODARKA I SPOŁECZEŃSTWO
Prawo książęce – normowało należności obciążające ludność. Były to różne daniny oraz obowiązki służby
Immunitety – zrzeczenie się praw księcia do ziemi, która przekazała wasalowi immunitet wydany dla posiadłości oznaczał nie tylko zwolnienie z danin i posług na rzecz księcia, ale też przejecie uprawnień sądowniczych-dotychczas należnych władcy.
Osadnictwo na prawie polski (stare):
- brak immunitetu (świadczeń na rzecz władcy)
- ustna umowa pana feudalnego z zasadżcą
- wysokość danin nie ulegnie zmianie
- bark samorządu
Osadnictwo na prawie niemieckim (nowe):
- ziemia immunizowana (brak świadczeń na rzecz władcy)
- pisemna, szczegółowa umowa z zasadżcą (sołtysem)
- okres woinizny 2-24 lata
- osadnik dostawał 1 łan dziedziczny w jego rodzinie
- sołtys otrzymywał kilka łanów, pobierał 1/6 czynszu i 1/3 opłat sądowych
- wieś otrzymywała własny samorząd (ława miejska pod przewodnictwem sołtysa)
- regularny układ pól i zabudowań
- prawo niemieckie było korzystne dla osadników, gdyż po spłaceniu danin mogli sami dysponować nadwyżką
Lokacja miast na prawie niemieckim:
- - akt lokacyjny z zasadźcą spisany z zasadźcą (wójtem) określał prawa i przywileje mieszczan
- w Polsce upowszechniały się wzory organizacyjne miast na prawie chełmińskim (Kraków, Wrocław, Gdańsk)
ROZKWIT KULTURY ŚNIEDNIOWIECZA W XI i XIII WIEKU
Szkolnictwo:
- powstawanie szkół parafialnych
- powstawanie uniwersites, wspólnoty dbające o poziom nauczania i czasem otrzymywały prawo nadawania stopni naukowych:
• bałakarza – nauczyciela
• magistra – mistrza
• doktora – uczonego
- Powstanie systemu filozoficznego zwanego tomizmem – jego twórcą był św. Tomasz z Akwinu
Sztuka:
- rozwój sztuki romańskiej w XI wieku. Nawiązywała ona do sztuki bizantyjskiej i karolińskiej. Charakteryzowała się sklepieniami kolebkowymi, małymi oknami, materiałem budowniczym był kamień, budynki takie były ciężkie i ciemne.
- Rozwój sztuki gotyckiej w XII/XIII wieku. Styl ten powstawał we Francji. Budowle tego typu były budowane z cegły, miały duże okna z wiązaniami, były pełne dekoracji.
Kultura rycerska:
- powstanie poezji pisanej i śpiewanej o wielkich czynach i turniejach rycerskich
PAŃSTWO, SPOŁECZEŃSTWO, KULTURA ZA PIERWSZYCH PIASTÓW:
Książe – prawodawca, sędzia –mógł rozporządzać królestwem dobrowolnie, przekazując je jednemu lub kilku synom
Urzędnicy dworscy:
Wojewoda (palatyn) – pełnił funkcje wojskowe i zarządzał dworem
Podskarbi – zajmował się skarbem
Stolnik – zajmował się jedzeniem
Cześnik – zajmował się napojami
Kanclerz – duchowny, przygotowywał dokumenty.
Organizacja grodu:
Kasztelan – pan grodu, miał uprawnienia sądownicze, administracyjne – pobór danin – uprawnienia wojskowe
Wiec- w jego skład wchodzili wszyscy ważniejsi urzędnicy, a najważniejsze miejsce zajmował wojewoda – palatyn. Wiec był instytucją doradczą panującego.
Gospodarka samowystarczalna – większość produktów takich jak: odzież, skóry, sprzęt, narzędzia ludność wytwarzała we własnym zakresie. Niektóre produkty wytwarzano we własnym zakresie.
Ciężary prawa książęcego – obowiązki ludności wobec władcy czyli – daniny (w postaci zboża, bydła, nabiału, skór) – przewóz, reperacja i budowa grodów
Wsie służebne – ludność w tych osadach była zwolniona z danin, a także była obciążona obowiązkami np. Bartodzieje czy Winiary
Benedyktyni – przybyli do Polski w X/XI wieku. Założyli klasztory w Tyńcu, Mogilnie czy Łyścu
SPOŁECZEŃSTWO I GOSPODARKA FEUDALNA
System lenny:
- Suweren – stał na czele państwa, podlegali mu seniorzy, którzy nadawali lenna swoim wasalom.
- Lenno – nadana ziemia przez seniora
- Inwentura – ceremoniał nadani lenna, senior wręczał klęczącemu wasalowi – lennikowi chorągiew lub włócznię (a jeżeli był to duchowny pastorał lub pierścień)
- System lenny doprowadził do: rozdrobnienia ziem, ograniczenia władzy władcy, podziału państwa na dzielnice i wojny pomiędzy nimi.
- Pokój boży- powołany przez Kościół we Francji w 1027 roku zabraniał prowadzenia wojny w określone dni.
PRZEMIANY GOSPODARCZE I SPOŁECZNE W EUROPIE W XI-XIII WIEKU
Rolnictwo:
- stosowanie trójpolówki dającej więcej plonów
- nawożenie pól
- zastosowanie pługu z żelazną odkładnicą
- używanie kosy zamiast sierpa
- wprowadzanie młynów w których wykorzystywano siłę wiatru i wody
Rycerstwo:
- uzyskał znaczną samodzielność gospodarczą dzięki daninom
- odbudowa zamków obronnych
- organizowano turnieje obronne
- rycerzem mógł być jedynie syn rycerza
- wprowadzono obowiązek obrony państwa
Początki i rozwój miasta:
- pojawienie gospodarki towarowo-pieniężnej
- powstawanie osad targowych
- tworzenie komun (wspólnot) organizujących własny samorząd
- organizowanie własnych samorządów
Rada miejska – jej członkowie (radcy) wybierani byli spośród najbardziej szanowanych obywateli
Ława miejska – miała zadania sądownicze
• głównym zadaniem była funkcja obronna-miasto było otoczone murem, w jego centrum znajdował się rynek
• podział mieszczan na patrycjat, pospólstwo i plebs
WALKA O HEGEMONIĘ W ŚWIECIE CHRZECIJAŃSKIM
Kryzys Kościoła w X wieku
- władcy świeccy uzurpowali sobie prawo mianowania biskupów
- duchowni nie przestrzegali celibatu
- wśród duchownych rozwijał się nepotyzm (popieranie członków swojej rodziny); symonia (kupowanie stanowisk)
Reforma Kościoła została zapoczątkowana przez opactwo benedyktynów w Cluny. Reforma ta została poparta przez cesarza Henryka III, który mianował nowego papieża Leona IX. Od 1059 r. papieża miało wybierać konklawe
Spór pomiędzy papieżem Grzegorzem VII i cesarzem Henrykiem IV:
Grzegorz VII wykazał przekonanie o wyższości władzy papieskiej nad cesarską. Zawarł je w słynnym dokumencie zwanym Dictatus papae. Realizację programu papież rozpoczął od zakazu mianowania biskupów przez świeckich, spór ten nazywa się sporem o inwenturę. Cesarz Henryk IV wyruszył do Włoch, chcąc usunąć papieża, który zamknął się na zamku w Canossie i stamtąd rzucił klątw na cesarza. Odstąpili cesarza wszyscy zwolennicy a on musiał 3 dni stać boso, w worku pokłutym na śniegu, zanim uzyskał przebaczenie papieża (1077)
Rozwój życia zakonnego i zakładanie klasztorów żebraczych:
Benedyktyni – założyli klasztor w końcu XI wieku w CITEAUX (sito). Jednym z pierwszych cystersów był św. Bernard z Clairvaux (klero). Uważał, że człowiek powinien wyrzec się wszelkiej własności i żyć z pracy rąk w pokorze i modlitwie – ascezie. Cystersi zajmowali się głównie rolnictwem.
Dominikanie – ich zakon powstał w XIII wieku
Franciszkanie – zakon założony przez św. Franciszka z Asyżu. Zajmował się głoszeniem kazań wśród ubogich.
Krucjaty w Europie:
a) przyczyny
- Turcy którzy wyparli Arabów z Palestyny uniemożliwiali chrześcijanom pielgrzymowanie do Ziemi Świętej
- Przeludnienie Europy
- Papież Urban II podjął decyzje o krucjatach na synodzie w Clermont
- Odbyło się 8 wypraw krzyżowych w latach 1095-1291
- IV wyprawa krzyżowa zdobyła Konstantynopol, zakłądając tam cesarstwo łacińskie, co ostatecznie oddzieliło Kościół wschodni od zachodniego
- Podczas wypraw krzyżowych powstały nowe zakony rycerskie: joannici oraz szpitalnicy (zwani także krzyżakami)
- Udział w wyprawie krzyżowej gwarantował odpuszczenie grzechów
- Krucjaty zakończyły się niepowodzeniem i upadkiem twierdzy Akkka w 1292 r.; jednak ożywiły handel śródziemnomorski
- Rozwój herezji
- Powołanie inkwizycji, specjalnego sądu papieskiego do walki z herezją.
PRZEMIANY W GOSPODARCE; SPOŁĘCZEŃSTWIE I ŚWIADOMOŚCI EUROPEJSKIEJ W XIV I XI WIEKU
Czarna śmierć:
- rozwinęła się głównie w basenie Morza Śródziemnego
- zaatakowała głównie Francję i Anglię
- była trudna do opanowania przez dużą gęstość zaludnienia miast, złe warunki higieniczne, brak wiedzy epidemiologicznej
- spowodowała kryzys demograficzny, gospodarczy i społeczny
Sobór w Konstancji:
- przyczyną zwołania soboru było rozwijające się wśród duchownych nepotyzmu, symonii i korupcji – wybranie jednocześnie dwóch papieży
- zjazd miał miejsce w 1414-1418
- brali w nim udział przedstawiciele wszystkich państw członkowskich
- sobór pozbawił dotychczasowych papieży władzy i wybrał jednego papieża Marcina V
- na soborze w Konstancji nastąpiła egzekucja Jana Husa
Wystąpienie Jana Husa:
- Jan Hus skrytykował Karola IV, który promował niemieckich urzędników i duchownych
- Skrytykował on niemiecką hierarchę kościelną
- Domagał się wypędzenia bogatych duchownych oraz udzielania komunii pod dwiema postaciami aby zrównać świeckich z duchownymi
- Jego wystąpienie zostało poparte przez lud i doszło do zamieszek w Czechach
- po jego śmierci nadal trwała wojna domowa (zbrojny ruch husycki); która została zakończona przez układy praskie
POLITYCZNY WIZERUNEK EURPY W PÓŹNYM ŚREDNIOWIECZU
Wojna stuletnia (1337-1453) i jej następstwa
- przyczynami wojny stuletniej były: rywalizacja o bogatą Flandrię, dążenie królów francuskich do pozbycia się Anglików mających jeszcze swe posiadłości we Francji, pretensje króla Anglii do tronu francuskiego
- król Anglii Henryk V opanował Francję płn. (1415-1439) i wówczas na czele armii francuskiej stanęła Joanna d’Arc, która odparła Anglików spod Orleanu rozpoczynając ostatni etap wojny zakończony zwycięstwem Francji, Anglia zachowała tylko port Calais
Upadek Konstantynopola:
- na przełomie XIII i XIV wieku Turcy rozpoczęli podbój posiadłości Cesarstwa Bizantyjskiego
- Turcy w 1360 roku zdobyli Adrianopoli
- W 1389 roku rozegrała się bitwa na Kosowym Polu, która zakończyła się upadkiem Serbii, zaś bitwa pod Nikopolis (1396) wiązała się z upadkiem Bułgarii
- Upadek Konstantynopola 29 V 1453 r.
- Skutkami upadku Konstantynopola było – zanik szlaków handlowych prowadzących na wschód lub też ich ograniczeniu
- Powstanie księstwa moskiewskiego w XV wieku