Ziemie Polskie pod zaborem rosyjskim w latach 1815-1914

Utracona przez Polskę niepodległość przez zaborczą politykę państw sąsiadujących. Zostaje w pewnym stopniu odzyskana w 1807 roku. Wtedy to utworzono Księstwo Warszawskie z formalnego punktu widzenia było nowym podmiotem społeczności międzynaradowej i nie występowania jego ciągłość prawnoustrojowa z Rzecząpospolitą, która upadła u schyłku XVIII wieku. W taki sposób była ona traktowana przez cara Aleksandra I, który na czele swych wojsk wkroczył w 1813 roku na teren Księtwa po pokonaniu wojsk koalicji napoleońskiej. I z tego punktu widzenia problem rozstrzegnięcia losów Księstwa jako odrębnego od Rzeczypospolitej bytu państwowego, zastanawiano się nad tym podczas obrad przedstawicieli państw europejskich na kongresie wiedzeńskim. Jednakże w czasie tych obrad, szczerze czy nieszczerze, pojawił się problem odtworzenia Królestwa Polskiego. W efekcie zawiłej gry dypomatycznej 3 maja 1815 roku został podpisany traktat przyjaźni pomiędzy cesarzem Rosji, cesarzem Austrii i królem Prus który regulował na nowo podział "dawnego Królestwa Polskiego". Na mocy traktatu ziemie Księstwa Warszawskiego bez tych jego części, które otrzymały Prusy i Austria, miała być połączone "nieodzownie" z cesarstwem rosyjskim "przez swoją konstytucję" i "posiadane po wieczne czasy" przez cara, który przyjąć miał tytuł króla polskiego. Ponadto car zobowiązywał się do stworzenia "temu Krajowi" oddzielnej administracji.
W ślad za tym porozumieniem 18 maja Aleksander I jako król Polski podpisał traktat pokoju i przyjaźni z Fryderykiem Augustem jako księciem warszawskim. Na mocy tego układu władca saski zrzekł się swojego tytułu do tronu warszawskiego i zaakceptował podział terytorium kraju. Po czterech dniach, 22 maja, Fryderyk August wydał manifest, w którym zwolnił swych poddanych z przysięgi na wierność i zobowiazał do posłuszeństwa nowemu monarsze.
9 lipca 1815 roku wszystkie ustalenia potwierdziły strony kongresu wiedeńskiego w tzw. Akcie Końowym. Regulacje te stały się jednym z elementów porządku europejskiego na następne sto lat.
Jak widać, regulacje traktatu unikały sformułowań, z których mogłoby wnikać, iż nastąpiła odbudowa państwa polskiego. Przyjęta formuła oznaczał faktycznie przyjęcie suwerennej władzy nad Księstwem Warszawskim z rąk króla saskiego przez cara Rosji. Zatem "tem Krajem", jak to określały układy, miało być nadal Księstwem, tyle że odtąd jego władca miał być tytułowany królem Polski. Władztwo cara miało być podstawą związku dwóch formalnie odrębnym państw. To właśnie poprzez przepisy konstytucyjne car Rosji jako król Polski sprawować miał suwerenną władzę w "tym Kraju".
"Ten Kraj" stał się faktycznie Królestwem Polskim w wyniku proklamacji dokonanej 20 czerwca w Warszawie, co potwierdziło oficialnie nadana przez cara 27 listopada 1815 roku konstytucja, która w swym tytule posługiwała się takim określeniem dla tego państwa. Jednak nie było żadnych elementów ciągłości pomiędzy Królestwem Polskim a Rzeczpospolitą która upadła w 1795 roku. Konstytucja potwierdzała ścisły związek Królestwa z Rosją, które miało być " na zawszę połączone z Cesarstwem Rosyjskim", uznawano iż "stosunki polityki zewnętrznej naszego Cesarstwa będą wspólne naszemu Królestwu". Zatem konstytucja utwierdzała stan zależności Królestwa od Rosji. Wobec faktu, żę król przebywał poza krajem, przewidziano możliwość powołania namiestnika, który w zakresie oznaczonym przez władcę w akcie nominacyjnym wykonywał jego obowiązki.
Nieprzestrzegania przez carów postanowień konstytucji z 1815 roku było jedym z głównych przyczyn wybuchu powstania listopadowego w listopadzie 1830 roku. Car Aleksander I niezgodnie z konstytucją zniósł wolność prasy i wprowadził cenzure prewencyjną. W konstytucji jest zapis "Wolność druku jest zaręczona. Prawo przepisze środki ukrócenia jej nadużyciem". Jednym z powodów powstania było też niezadowolenie z rządów wielkiego księcia Konstantego, dowódcy dowódcy polskiej armi. Który był nieobliczalny i pomiatający podwładnymi. Tłumienie wszelkich przejawów opozycji w prasie i sejmie. W 1823 roku Rosjanie rozbili sieć tajnym stowarzyszeń na zmieniach nie należacych do Królestwa Polsiego ale wchodzące w skład ziem zaboru Rosyjskiego. Rozpoczeły się represje członków towarzystwa filomatów i filaretów. W tym samym czasie rozpoczeły się uciski polskich organizacji patriotycznych, nastąpiły aresztowania w Towarzystwie Patriotycznym. Członkowie organizacji opozycyjnych do cara zostalo osądzeni przed sąd stworzony na podstawie postanowień konstytucji z 1815 roku. Sąd wydał niskie wyroki, były ona wydane pod naciskiem opini publicznej. Wybuchające w Europie powstania, dawały nadzieje dla Polaków na zwycięstwo. Takie powstania miały miejsce w Francji i Belgii, powodawały podważenie Świętego Przymierza. Były też pogłoski o wykorzytania armii Królestwa Polskiego do stłumienia tych rewolucji. Ciągły ucisk podatkowy i niespełnienie obietnicy o połaczeniu Królestwa z pozostałymi ziemiami zaboru rosyjskiego. Do pewnego czasu polacy łudzili się ze car dotrzyma zobowiązań zapisanych w akcie końcowym kongresu wiedeńskiego czyli rozrzerzenia wewnętrznego wiązało się z tym przyłaczenie do Królestwa ziem z II rozbioru. Wieść o upadku prorosyjskiego rządu Wielkiej Brytanii i ostrzenie o dekonspiraji i przygotowania aresztowania zmusiły do wybuchy powstnia. Sejm powował pięcioosobowy Rząd Narodowy, kierowany przez Adama Czartoryskiego.
Spiskowcy zdecydowali się rozpocząć powstanie od zamachu na wielkiego księcia Konstantego atakując jego rezydencję w Belwederze. Inne odziały miały za zadanie zajęcie koszar rosyjskich i rozbrojenie znajdujących się tam żołnierzy. Na skutek pośpiechu i nieporozumienia plan ten nie został w pełni zrealizowany. Konstanty zdołał uciec, nie powiodło się również zaskoczenie oddziałów rosyjskich. Spiskowcy pod władzą podporucznika Piotra Wysockiego ruszyli na Stare Miasto, wzywając do walki ludność Warszawy. Do powstańców przyłączyli się głównie rzemieślnicy i biedota miejska oraz nieliczne odziały wojskowe, z pomocą których zdobyto Arsenał. W ciągu nocy i następnego dnia uzbrojona ludność stolicy i część wojska polskiego, która opowiedziała się po stronie powstańców, opanowała Warszawe. Wojska polskie pozostające przy Konstantym oraz odziały rosyjskie wycofały się do Wierzbna. Gdy osłabły pierwsze nastroje rewolucyjne, kierownictwo nad powstaniem przejęła skłonna do kompromisu arystokracja. Rada Administracyjna przystąpiła do rozbrajania ludu i podjęła próbę porozumienia z Konstantym. W odpowiedzi na kroki podjęte przez arystokracje powstało Towarzystwo Patriotyczne domagające się wszczęcia działań wojennych przeciwko oddziałom rosyjskim znajdującym się w Królestwie. Pod naciskiem Towarzystwa doszło do utworzenia Rządu Tymczasowego, na czele którego staną Adam Czartoryski. Tymczasem 5 grudnia 1830 ogłoszona została dyktatura generała Józefa Chłopickiego. Pozyskany przez konserwatystów dyktator zawiesił działalność Towarzystwa Patriotycznego i wszczął rokowania z Petersburgiem co do warunków i sposobu likwidacji powstania. Car zażądał bezwarunkowej kapitulacji, widząc w zaistniałych wydarzeniach wygodny pretekst do ograniczenia autonomi Królestwa. Wobec przewagi przeciwnikna Polacy postanowili skoncentrować swe siły. Zarządzono taktyczny odwrót w kierunku Warszawy, gdzie powstańcy zamierzali stoczyć decydującą bitwe. W trakcie odwrotu doszło do kilku bitew i potyczek. Mimo pełnej poświęcenia postawy wojska polskiego pierwsza linia fortyfikacji znalazła się w ręku wroga. Sejm powierzył dowódctwo nad powstaniem M. Rybińskiemu, poźniej J.N. Umińskiemu. Nie miało to już jednak większego znaczenia, gdyż powstanie faktycznie upadło wraz z kapitulacją Warszawy. Głównymi powodami upadku powstania była druzgocąca przewaga wojsk rosyjskich, co nie pozwalał w dłuższym czasie na prowadzenie działań wojennych. A polityka polskiej arytokracji też w dużym stopniu zmniejszyła szanse na zwycięstwo. Brak pomocy od większej części społeczeństwa też zmniejszył szanse na sukces powstania. Skutkami nieudanego powstania były liczne aresztowania i zesłania na Syberię rewolucjonistów za nieposłuszeństwo wobec cara. A w obawie przed zesłaniem duża cześć obywateli nie tylko powstańców emigrowało z Królestwa. Wojska rosyjskie przywlekły ze sobą epidemię cholery która wyniszczyła dużą ilość ludności. Zniesienie konstytucji z 1815 roku i zastąpienie jej Statusem Organicznym. Na mocy Statutu inkorporowano Królestwo Polskie do Cesarstwa Rosyjskiego. Wcielenie polskiej armi do rosyjskiej oraz zniesienie sejmu i samorządów. Rosjanie zaczeli intensywny proces rusyfikacji polegał ona na całkowitym zniesieniu języka polskiego, jezyk rosyjski stał się obowiązujący w całym Królestwie. Całkowita likwidacja polskiego szkolnictwa wyższego, dotyczyło to Uniwersytetu Warszawskiego który został założony 1816 roku tuż po powstaniu Królestwa Polskiego. Pogorszenie się szkolnictwa średniego i wprowadzenie języka rosyjskiego do nauczania było dalszym krokiem w rysyfikacji.
Jednak nastroje patriotyczne nie ostygły wśród polaków i dążenie do niepodległości było głównym celem pomimo licznych represji ze strony cara. Rosja po przegranej wojnie krymskiej pokazała swoje słabe punkty do skłoniło do przygotowania powstania wśród polaków. A zapowiedz przeprowadzenia wśród obywateli Królestwa przez władze rosyjskie branki czyli porób do wojska, branka miała na celu rozbicie konspiracji "czerwonych" i udaremnienie powstania. A zjednoczenie Włoch dawało dużo nadzieji dla Polski na sukces powstania. Ostre represje władz wobec uczestników patriotycznych manifestacji skłaniło do szybkiego działania zanim armia rosyjska zacznie aresztowania rewolucjonistów. Powstanie styczniowe wybuchło 22 stycznia 1863, walka miał charakter partyzancki, nękania Rosjan wojną podjazdową bez podejmowania otwartej walki. Przez szeregi polskich oddziałów powstańczych przeszło ponad 200 tysięcy powstanców, przy czym jednorazowo w oddziałach znajdowało się do 30 tysięcy żołnierzy. Siły rosyjskie w chwili wybuchu powstania miały 100 tysięcy w fazie końcowej wynosiły 170 tysięcy żołnierzy. W dni wybuchu powstania przekształcono Centralny Komitet Narodowy stojący na czele "czerwonych" w Tymczasowy Rząd Narodowy, ogłoszono manifestu wzywający naród polski do walki z zaborcą, ogłoszenie zniesienia różnic stanowych oraz natychmiastowe uwłaszczenie. Na początku powstania zatakowano garnizony rosyjskie. Powstanie zakonczyło się porażką. Było to spowodowane tym że powstańcom brakowało broni i amunicji, nie mogli przez to prowadzić otwartej walki przez długi czas. A kierownictwo powstania było niejednolite i skłucone. Powstanie legło przez druzgocącą przewagę wojsk rosyjskich. Odrazu po zmiarzdzeniu powstańców przez wojska rosyjskie zaczeły sie represje na ludności polskiej. Liczne aresztowania i zesłania na Syberię były karą za bunt wobec kara. Na Sybir wywieziono około 38 tysięcy Polaków. A zmiana nazwy Królestwa Polskiego na Kraj Przywiślański całkowicie osłabiło tożsamość narodową wśród Polaków. Przystępiony jeszcze silniej do rusyfikacji, szkolnictow było całkowicie rosyjskie. W urzedach można było posługiwać sie tylko jezykiem rosyjskim. Majątki powstańców zostały skonfiskowane przez Rosje. Zostało przeprowadzone uwłaszczenie chłopów na warunkach korzystniejszych niż w pozostałych zaborach.
Od strony gospodarczej w Królestwie Polskim od początku istnienia był kryzys gospodarczy spowodowany przez wojny napoleońskie i zniszczenia z nimi związane. Te zniszczenia źle wpływały na rolnictwo w Królestwie a na dodatek Rosjanie sprzedawali zboże w cenach dużo atrakcyjniejszych od Polskich. Wolność osobistą chłop bez uwłaszczenia ziemia uzyskał w zaborze rosyjskim w 1807 roku co spowodowało migracje do miasta w poszukiwaniu zarobku. Stan ten spowodował wśród szlachty poszukiwanie zysków w inny sposob niż przez wykorzystywanie chłopów, szukano rozwiązań w intensywnej produkcji, oraz w uprawie nowych upraw. W Królestwie Polskim wolność osobista chłopów powodowała powstanie potrzebnego zasobu rąk do pracy. Drugim ważnym czynnikiem były udoskonalenia techniczne, bardzo istotna była też protekcyjna rola rządu - Królestwo Polskie mające większą możliwość samostanowienia niż inne zabory kierowało się szeroko pojętym polskim interesem. Roswój gospodarczy spowodował zmiany w społeczeństwie Królestwa. Rewolucja przemysłowo która przyszłą poźno porównując do Europy zachodniej, zaczęto wprowadzać wielkie piece i maszyny parowe, zaczeła rozwijać sie kolej źelazna. Te wszystkie zmiany spowoowały polepszenie sie standardów życia i wzrostem demograficznym. Głód i epidemie jakie panowały we wcześniejszych epokach zaczeły być czymś żadkim.
Święte Przymierze utrzymywał ład postanowień kongresu wiedeńskiego ale nie mogło to trwać wiecznie. Lecz rywalizacja Austrii i Rosji na bałkanach w końcu doprowadziła do zerwania Trójprzymierza. Austria opowiedziła sie przeciw Rosji w wojnie krymskiej co ostatecznie pogorszyło stosunki między państwami. Rozwój ziem polskich przebiegał inaczej w każdym zaborze, dotyczyło to zarówno polityki, jaki i kwestii społecznycj i religijnych. Zróżnicowanie powstałe po dziesięcioleciach podziału Polski znacznie utrudniło proces scalania ziem polskich po odzyskaniu niepodległości. Państwo Polskie zostało odzyskane po I Wojnie Światowej która wybuchała w 1914 roku. Można też powiedzieć że dzieła takie jak "Pan Tadeusz" Mickiewicza napewno by nie powstał gdyby nie ta tęsknota za ojczyną i odzyskaniem niepodległości.