Dolina Odry, rośliny.

WYCIECZKA W DOLINE ODRY


Pewnego deszczowego dnia 18. 05. 2001roku wybraliśmy się z klasą na wycieczkę do Rezerwatu Przyrody Łęk Korea, położonego w dolinie Odry. Aby zaobserwować ptaki musieliśmy dojść do wybranego przez przewodnika miejsca piechotą 2 kilometry. Po drodze zobaczyliśmy Ropuchę Buffo i larwę motyla miernikowca, która swą nazwę zawdzięcza temu, iż poruszając się „zwija się” odmierzając sobie drogę. Następnie badaliśmy jakość wody w staworzeczu, za pomocą preparatów znajdujących się w walizkach, które wcześniej rozdał pięcioosobowym drużynom przewodnik:
pH – 8
Ca/Mg – 8,5 Ca/Mg
PO 3 – 0,5 mg/l
NO3 – 0 mg/l
NH 4 – 0,2 mg/l
NO 2 – 0.02 mg/l
Po zbadaniu wody w tym ujęciu ruszyliśmy dalej. W pewnej chwili słyszeć się dało śpiew ptaków. Przewodnik powiedział, ze to Brzęczka, lub Strumieniówka, dało się usłyszeć również Pokrzewkę. Przewodnik stwierdził również, , że doskonale rowijają się tu Wierzby, co dało się łatwo zauważyć. Dalej napotkaliśmy Konwalię Majową ,bylina kłączowa z rodziny liliowatych, występująca w strefach klimatu umiarkowanego Europy, Azji i Ameryki Północnej. W Polsce rośnie w prześwietlonych lasach liściastych lub mieszanych, przeważnie w zaroślach, tworząc często duże skupiska. W stanie dzikim jest pod częściową ochroną. Jest uprawiana w ogrodach jako roślina ozdobna lub roślina lecznicza, w uprawach zielarskich.
Konwalia posiada podziemne mocno rozrastające się na boki kłącza, których rozwój pozwala jej tworzyć gęste kępy. Z kłączy wyrastają pojedyncze pędy kwiatowe, do 30 centymetrów wysokie, otulone u nasady pochwami dwóch lub trzech dużych, szeroko lancetowatych liści. Pęd kwiatowy zakończony jednostronnym gronem białych kwiatów, dzwonkowatych, zrosłopłatkowych, o przyjemnym zapachu. Owocem jest czerwona kulista jagoda. Surowcem zielarskim są rozkwitające kwiatostany wraz z szypułką i otaczającymi ją liśćmi. Zawierają one liczne glikozydy nasercowe, a wśród nich około 40% stanowi konwalatoksyna.

Ziele konwalii zawiera saponiny, flawonoidy, kwasy organiczne i inne związki. Ziele konwalii jest surowcem dla przemysłu zielarskiego do otrzymywania leków nasercowych. Glikozydy nasercowe konwalii poprawiają ekonomikę pracy serca przez zwiększenie siły skurczu przy jednoczesnym zmniejszeniu częstotliwości skurczów. Zbyt duże dawki są toksyczne. Terapeutyczne oddziaływanie na pracę serca powiązane jest z ogólnym działaniem uspokajającym oraz działaniem moczopędnym. Preparaty z konwalii stosuje się w leczeniu zakłóceń pracy serca wynikających z nadwrażliwości nerwowej, zatruć substancjami toksycznymi lub innych przyczyn. Należy używać gotowych preparatów i ściśle przestrzegać ich dawkowania.

Podczas dalszej drogi napotkaliśmy Niezapominajkę (Czosnek Niedźwiedzi) (Myosotis), rodzaj z rodziny szorstkolistnych, ponad 80 gatunków występujących głównie w strefie umiarkowanej Eurazji (pojedyncze gatunki w Afryce i Australii).W Polsce kilkanaście gatunków. Najpospolitsza niezapominajka błotna (Myosotis palustris), rosnąca nad wodami, na wilgotnych łąkach, w lasach i zaroślach. Niektóre gatunki dały początek odmianom ogrodowym, np. niezapominajka leśna (Myosotis sylvestris) lub niezapominajka alpejska (Myosotis alpestris). Jako rośliny ozdobne niezapominajki sadzone są na rabatach, w ogródkach skalnych itp. Następnie :
Czyściec Leśny (Stachys), rodzaj z rodziny wargowych, obejmujący ok. 200 gatunków roślin zielnych (rzadko krzewów) ze Starego Świata. W Polsce występuje kilka gatunków, np. czyściec leśny (Stachys silvatica), rosnący w lasach liściastych i czyściec błotny (Stachys palustris) występujący na mokrych łąkach lub jako chwast polny. Kilka gatunków uprawianych jest jako rośliny ozdobne, np. czyściec wełnisty (Stachys lanata) z Kaukazu i Iranu, srebrzysto owłosiona bylina rabatkowa. Czyściec bulwiasty (Stachys sieboldii) z Chin i Japonii dostarcza jadalnych, lekkostrawnych bulw, którego liście są o specyficznym zapachu nieco podobnym do zapachu czekolady.
Nagle przeleciała nad nami Czapla Siwa (Ardea cinerea), gatunek z rodziny czapli, o długości ciała ok. 90 cm. i rozpiętości skrzydła od 43 - 48 cm. Charakteryzuje się upierzeniem popielato szarym, z białą głową z ciemnym pasem nad okiem i ciemnym czubkiem z tyłu głowy. Żeruje najchętniej w płytkich partiach zbiorników wodnych i rzek, żywiąc się rybami, a także płazami, gadami, drobnymi ssakami i większymi owadami. Najczęściej gnieździ się kolonijnie na wysokich drzewach w pobliżu wód; wyprowadza jeden lęg w roku, składając 2 - 5 niebieskozielonych jaj, które wysiaduje 26 dni. Młode, które są rzekomymi gniazdownikami uzyskują samodzielność po 50 dniach. Czapla siwa występuje w Europie, w środkowej i południowo-wschodniej Azji i w Afryce. W Polsce występuje nielicznie na nizinach, liczniej w strefie pojezierzy. Przylatuje w marcu, zaś odlatuje w listopadzie; część ptaków pozostaje na zimę. Jest ptakiem łownym, podlegającym ochronie okresowej (1 marzec - 14 sierpnia - nie dotyczy stawów hodowlanych).
Glistnik jaskółcze ziele, jaskółcze ziele (Chelidonium maius), bylina z rodziny makowatych. Występuje w Europie, północnej Afryce, Azji i Ameryce Północnej. W Polsce jest pospolitym chwastem rosnącym w miejscach nieco zacienionych, przy drogach, na nieużytkach, obok zabudowań lub w ogrodach. Roślina posiada walcowate, ciemnobrunatne kłącze, z którego wiosną wyrasta rozeta dużych, jasnozielonych, pod spodem sinych liści. Dolne liście na ogonkach, górne siedzące, blaszki liściowe nieregularnie pierzastosieczne. Łodygę ma 20-50 centymetrów wysoką, rozgałęzioną. Kwiaty żółte, promieniste, czteropłatkowe, szybko odpadające. Owocem jest podłużna torebka, przypominająca łuszczynę. Po złamaniu łodygi lub liścia wycieka mleczny, żółtopomarańczowy sok, zawierający substancje trujące. Surowcem zielarskim jest ziele Glistnika zbierane w okresie zakwitania. Ziele zawiera około 20 alkaloidów, flawonoidy, saponiny, histaminę, tyra minę, kwasy organiczne, sole mineralne i inne związki. Najważniejsze działanie lecznicze mają zawarte w zielu glistnika alkaloidy. Powodują one ustąpienie skurczu mięśni gładkich jelit, dróg żółciowych, moczowych i układu oddechowego, co przywraca normalne funkcje tych narządów. Preparaty z glistnika stosuje się przy wystąpieniu kolki wątrobowej, jelitowej, lub nerkowej. Leki z glistnika działają również, przeciwbólowo, uspokajająco i przeciwalergicznie oraz hamują rozwój bakterii chorobotwórczych i grzybów. Zewnętrznie preparaty z glistnika używane są w leczeniu grzybic skóry. Glistnik jaskółcze ziele był znaną rośliną leczniczą już w czasach starożytnych. Stosowany był również, w medycynie ludowej do usuwania brodawek skórnych. Ze względu na znaczną toksyczność, zawartych w glistniku substancji, nie należy stosować samodzielnie preparatów doustnych. Przy niewłaściwych dawkach pojawiają się objawy zatrucia, bóle brzucha, nudności i wymioty.

Dzika kaczka (1884), dramat H. Ibsena, dowodzący, że prawda objawiona ludziom na nią nie przygotowanym potrafi nie tylko ranić, ale i zabijać. Entuzjastą życia w prawdzie jest w sztuce Gregers Werl, który pragnie odkryć przed swoim przyjacielem Hjalmarem Ekdalem wyniki przeprowadzonego przez siebie “dochodzenia”, dotyczącego wydarzeń z przeszłości. Hjalmar, pozbawiony w dzieciństwie opieki ojca, którego uwięziono za przestępstwa finansowe, korzystał z dobroci ojca Gregersa, starego Werla, niegdyś przyjaciela starego Ekdala. Dzięki jego pomocy został fotografem i wiedzie dziś skromne, lecz ustabilizowane życie z żoną Giną, byłą gospodynią starego Werla, i córeczką Jadwinią. Przekazane przez Gregersa wieści łamią życie wszystkim bohaterom. Dwunastoletnia Jadwinia okazuje się owocem romansu starego Werla z Giną, także uwięzienie starego Ekdala było wynikiem oszustwa ojca Gregersa. Tytułowa dzika kaczka to kolejna ofiara starego fabrykanta, który nieopatrznie postrzelił ptaka, a potem ofiarował Ekdalom. Wstrząśnięty prawdą Hjalmar postanawia opuścić dom i kochające go Ginę i Jadwinię. Ta ostatnia, pragnąc odzyskać miłość Hjalmara, decyduje się zastrzelić pielęgnowaną na strychu kaczkę, by dać dowód swojego oddania. Zastrzeli jednak nie tylko ptaka, ale i siebie. Znieruchomiały efektem swego dzieła Gregers może tylko wypowiadać frazesy o potrzebie szerzenia prawdy. Całość podsumowują słowa doktora Rellinga (postać drugoplanowa): “ach, życie byłoby wcale nie najgorsze, gdyby nam tylko oszczędzono tych kochanych wierzycieli, którzy nachodzą nasze skromne mieszkania, prezentując postulaty ideowe”. Polska premiera Dzikiej kaczki odbyła się w Krakowie w 1894.
W dalszej części Odry zrobiliśmy następne pomiary oto wyniki:
pH – 8
Ca/Mg – 8,5 Ca/Mg (mniej)
PO 3 – 0,5 mg/l
NO3 – 0 mg/l
NH 4 – 0,2 mg/l
NO 2 – 0.1 mg/l

W drodze powrotnej też udało nam się spotkać parę roślin:
Jasnota (Lamium), rodzaj z rodziny wargowych, około 50 gatunków roślin zielnych występujących w obszarach umiarkowanych i ciepłych Starego Świata.W Polsce 6 gatunków. Najpospolitsza jest jasnota biała (Lamium album), zwana głuchą pokrzywą, popularny chwast przydrożny o białych kwiatach. W wilgotnych lasach występuje jasnota plamista (Lamium maculatum), o kwiatach dużych, purpurowych, a na polach i terenach ruderalnych (ruderalne rośliny) drobna jasnota purpurowa (Lamium purpureum). Surowcem zielarskim są same korony kwiatowe. Zawierają one flawonoidy, alkaloidy, śluzy, garbniki, sole mineralne i niewielką ilość olejku eterycznego. W medycynie ludowej kwiat jasnoty białej stosowany był do leczenia uszu, górnych dróg oddechowych oraz biegunek niemowląt i małych dzieci.Obecnie, wykorzystuje się działanie przeciwzapalne i regenerujące preparatów z kwiatów jasnoty białej lub łączy kwiat jasnoty białej z innymi ziołami o podobnym działaniu. Wewnętrznie odwary z jasnoty stosuje się przy nieżytach i przewlekłych stanach zapalnych gardła, krtani, oskrzeli, w stanach zapalnych kobiecych dróg rodnych i nieżytach przewodu pokarmowego. Odwar stosuje się również do leczenia stanów zapalnych odbytnicy i gruczołu krokowego za pomocą wlewów doodbytniczych i irygacji narządów rodnych.Zewnętrznie jasnota może być stosowana do okładów na trudno gojące się rany i stany zapalne skóry.

Nurogęś (Mergus merganser), ptak z rodziny kaczkowatych z grupy traczy. Zasięgiem swojego występowania obejmuje północne obszary Europy, Azji i Ameryki Północnej. Zamieszkuje okolice dużych jezior i głębokich rzek o stromych brzegach porośniętych starodrzewiami. Osiąga 72 cm długości i 95 cm rozpiętości skrzydeł. Charakteryzuje się długim, wąskim, zakończonym haczykowato dziobem. W okresie godowym samiec ma głowę i górną część szyi upierzoną czarno z zielonawym połyskiem, ozdobioną skierowanym do tyłu czubkiem, dolna część szyi i spód ciała białe, grzbiet czarny. Samica brunatnoszara. Odżywia się rybami i bezkręgowcami wodnymi chwytanymi podczas nurkowania na głębokości do 4 m. Gnieździ się w dziuplach starych drzew, norach lub szczelinach skalnych. Samica składa 7-15 jaj, które wysiaduje przez ok. 28 dni. Pisklęta wkrótce po wylęgu są prowadzone przez matkę do wody. Kilka pierwszych dni życia spędzają na grzbiecie matki. W Polsce należy do gatunków ptaków nielicznych lęgowo, głównie na północy kraju. Podlega ochronie gatunkowej.

Tasznik pospolity, taszka, gryczka, pastewne ziele (Capsella bursa-pastoris), gatunek z rodziny krzyżowych, występujący na półkuli północnej, pochodzący prawdopodobnie z obszaru śródziemnomorskiego.W Polsce jest bardzo pospolitym chwastem przydrożnym i polnym występującym na obszarze całego kraju. Jest to roślina jednoroczna lub dwuletnia, wyrastająca do 60 centymetrów wysokości. Na wiosnę wytwarza rozetę podługowatych, ząbkowanych liści, później prostą łodygę z obejmującymi ją lancetowatymi liśćmi. Kwiaty rozkwitają od wiosny do późnej jesieni, drobne, białe, szybko przekwitają tworząc owoce, łuszczynki o charakterystycznym trójkątnym lub sercowatym kształcie.Surowcem zielarskim jest ziele zrywane wraz z liśćmi odziomkowymi. Zawiera ono biogenne aminy, flawonoidy, olejek eteryczny, garbniki, żywice, kwasy organiczne, witaminy C i K, sole mineralne zawierające szczególnie dużo potasu. W medycynie ludowej tasznik był lekiem przeciw krwotokom wewnętrznych, moczopędnym i napotnym.Obecnie używa się świeżego ziela tasznika lub wyciągów alkoholowych, ponieważ po wysuszeniu, ziele traci właściwości przeciwkrwotoczne. Zawarte w taszniku flawonoidy nieznacznie obniżają ciśnienie krwi i działają moczopędnie. Wyciągi z ziela stosuje się w nadmiernych krwawieniach miesiączkowych lub krwawieniach w przewodzie pokarmowym. Właściwości lecznicze tasznika wykorzystywane są w mieszankach z innymi ziołami jak: nawłoć, krwawnik lub serdecznik.
Żaba trawna (Rana temporaria), gatunek płaza bezogonowego z rodziny żabowatych. Spotyka się ją w lasach, na łąkach, w nadrzecznych zaroślach Europy i Azji, w pasie klimatu umiarkowanego zarówno na nizinach, jak i w górach.Głowa mała, pysk szeroki, ostro zakończony, ciało krępe. Ubarwienie brązowe lub brunatne, bardzo zmienne. Trójkątna, ciemnobrunatna plama skroniowa, od oka do nasady przednich kończyn. Spód jaśniejszy, z mozaikowatym, ciemniejszym deseniem. Żywi się głównie owadami. Zimuje na dnie wód płynących. W Polsce objęta ochroną gatunkową

Przetacznik Orzenkowy (Veronica), rodzaj z rodziny trędownikowatych, ponad 300 gatunków roślin zielnych i półkrzewów występujących głównie w strefach umiarkowanych i chłodnych całego świata.W Polsce ponad 30 gatunków, najpospolitsze to: przetacznik ożankowy (Veronica chamaedrys), rosnący na łąkach, przetacznik leśny (Veronica officinalis), występujący w lasach i w miejscach suchych. Także kilka gatunków chwastów polnych i ruderalnych.Gatunki o gęstych, kłosowatych kwiatostanach uprawiane są niekiedy jako rośliny ozdobne. Do tego rodzaju zaliczano dawniej rodzaj Hebe, występujący głównie na półkuli południowej (głównie w Nowej Zelandii), który dał wiele gatunków ozdobnych.
Głóg (Crataegus), rodzaj z rodziny różowatych. Ponad 1000 gatunków krzewów i drzew występujących w strefie klimatu umiarkowanego na półkuli północnej.Owoce niektórych głogów zawierają sporo witamin, spożywane są na surowo lub w postaci przetworów. Jako rośliny lecznicze używane w chorobach serca i układu krążenia. Drewno twarde, nadaje się do toczenia, stosowane do wyrobu drobnych przedmiotów gospodarskich. Wiele gatunków uprawianych jako drzewa i krzewy ozdobne.W Polsce 6 gatunków. Najpospolitsze to głóg jednoszyjkowy i głóg dwuszyjkowy rosnący tylko w zachodniej części Polski. Jako drzewa ozdobne uprawiane są często: głóg ostrogowy (Crataegus crus-gallii) i głóg szkarłatny (Crataegus. intricata), pochodzące z Ameryki Północnej oraz azjatycki głóg syberyjski (Crataegus sanguinea). Dzięki potężnym cierniom (do 10 cm długości) głogi są cenione jako rośliny żywopłotowe.
Pomrowy, pomrowiki (Limacidae), mięczaki lądowe z rodziny zaliczanej do rzędu trzonkoocznych (Stylommatophora), gromady ślimaków, występujące w Europie, Afryce Północnej i Azji Mniejszej. Ok. 16 gatunków żyje w Polsce. Długość ciała 3-20 cm.Cechą pomrowów jest zredukowana muszla, która w postaci niewielkiej płytki wapiennej jest ukryta w płaszczu. Żywią się pokarmem roślinnym, często wyrządzają szkody w uprawach oraz magazynach warzyw i innych produktów rolnych.Przedstawicielami pomrowów są m.in.: pomrów polny (Deroceras agreste), pomrów plamisty (Deroceras reticulatum) i pomrów mały (Deroceras laeve).
Winniczek (Helix pomatia), mięczak zaliczany do podgromady ślimaków płucodysznych (Pulmonata) (ślimaki), występujący na obszarach leśnych i w zaroślach środkowej i południowo-wschodniej Europy, Azji Mniejszej i Afryki Południowej.Największy lądowy gatunek ślimaka, jego muszla osiąga do 5 cm średnicy, ubarwiona jest brunatnożółto w ciemniejsze pręgi. Aktywny głównie nocą, roślinożerny, podczas masowych pojawów może wyrządzać szkody w uprawach roślinnych, np. w winnicach. Składa do 60 jaj o średnicy ok. 5 mm, po 20-30 dniach wylęgają się młode, dojrzewające płciowo w 3. roku życia.Jako gatunek konsumpcyjny winniczek znany był już w starożytności, w czasach średniowiecza rozpowszechniony został przez zakonników jako źródło taniego pożywienia, dozwolonego również w okresach postu. Obecnie ceniony przysmak w krajach Europy Zachodniej i w Stanach Zjednoczonych, jest eksportowany w znacznych ilościach z Polski.

Ropuchowate, ropuchy właściwe (Bufonidae), rodzina płazów z rzędu płazów bezogonowych występująca w umiarkowanej i tropikalnej strefie klimatycznej kuli ziemskiej. Brak ich w Australii, na Nowej Gwinei, Nowej Zelandii i na Madagaskarze oraz na niektórych wyspach Oceanu Spokojnego. Rodzina obejmuje 41 rodzajów i ok. 550 gatunków, wśród których należy wymienić m.in.:
- Ropuchę szarą (Bufo bufo), zamieszkującą Europę, Azję oraz północną Afrykę, w górach występującą do 4000 m n.p.m..
Ropuchowate charakteryzują się krępym ciałem i krótkimi odnóżami (nie mogą skakać, lecz kroczą lub biegają). Posiadają 8 kręgów przedkrzyżowych o trzonach przodowklęsłych. Nie mają zębów ani na szczękach, ani na kościach podniebienia. Język jest długi i wąski, przednim końcem przyrośnięty do dna jamy gębowej. Ucho środkowe dobrze rozwinięte, błona bębenkowa wyraźnie widoczna. Samce posiadają narządy rezonacyjne.Charakterystyczną cechą ropuchowatych jest występowanie u samców narządu Biderra. Skóra większości gatunków jest gruba, szorstka, z licznymi brodawkami, wyposażona w gruczoły jadowe, z których największe są skupione w tzw. parotydach. Prowadzą naziemny tryb życia.Aktywne głównie nocą, w dzień chowają się w kryjówkach lub zagrzebują w ziemi. Do wody wchodzą tylko w okresie godowym dla złożenia jaj. Cechuje je ogromna rozrodczość, składają jednorazowo od kilku tys. (małe gatunki) do 35 tys. jaj (ropucha aga), zwykle w postaci długich, galaretowatych, podwójnych sznurów.Żywią się bezkręgowcami, głównie owadami i ślimakami, wśród których niszczą duże ilości szkodników upraw. W wielu krajach z tego względu szereg gatunków objętych jest ochroną gatunkową.