Polska kultura muzyczna w początkach XIX wieku. U progu romantyzmu.

Romantyzm w muzyce cechowała rozmaitość nurtów i indywidualizm postaw twórczych, dla których podstawę stylistyczną stanowił klasyczny warsztat kompozytorski. Naczelnym postulatem estetyki romantyzmu była synteza sztuk (synkretyzm), więź muzyki z innymi sztukami, zwłaszcza z literaturą. Wyrazem tego była pierwszoplanowa rola liryki wokalnej wykorzystywanie pieśni jako tematów w muzyce instrumentalnej, rozwój miniatury instrumentalnej, przenikanie literackich i malarskich tematów do muzyki programowej oraz zrealizowanie idei syntezy sztuk w dramacie muzycznym.

Romantyzm w muzyce polskiej poprzedzała działalność kompozytorów rozwijających klasyczne formy pieśniarskie, fortepianowe i symfoniczne. Pierwszą polską symfonię napisał około roku 1740 Jacek Szczurowski. Twórcami symfonii byli również tacy kompozytorzy, jak uczeń Haydna - Franciszek Lessel i nauczyciel Chopina - Józef Elsner. Na wyżyny europejskie wprowadził muzykę polską jego uczeń - Fryderyk Chopin.

Jego postać i dzieło stanowią wręcz symbol polskości w muzyce. Fenomen Chopina polegał na połączeniu pierwiastków polskich z duchem i stylem muzyki europejskiej. Doszedł do wniosku, że muzyk i kompozytor musi zarówno wzruszać, wyzwalać melancholijne nastroje oraz apelować do wyobraźni słuchaczy, jak i zachwycać wirtuozerią, popisem, zręcznością. Dlatego w twórczości Chopina, obok subtelnych mazurków i nokturnów, spotykamy popisowe walce, etiudy i koncerty. Chopin do swojej muzyki wprowadzał elementy polskiego folkloru i że dokonywał stylizacji muzyki ludowej tworząc zręby tzw. polskiej szkoły narodowej w muzyce XIX wieku.

Stanisław Moniuszko był twórcą ponad 300 pieśni, ale przede wszystkim ojcem polskiej opery narodowej. Operę uważano wówczas za najważniejszą dziedzinę twórczości muzycznej, której podjął się Moniuszko dostarczając publiczności dzieł, z których zwłaszcza Halka i Straszny dwór mogą do dziś uchodzić za prawdziwie polskie opery narodowe. Ich dramaturgia, a także charakterystyka postaci i sytuacji scenicznych za pomocą muzyki świadczą o świetnym wyczuciu “ducha polskiego”.

Trzecim, po Chopinie i Moniuszce, wybitnym kompozytorem polskim okresu romantyzmu był Mieczysław Karłowicz, twórca poematów symfonicznych. Jego refleksyjna i samotnicza natura kompozytora wpłynęła na pesymistyczną i posępną ekspresję większości jego utworów. Wykorzystywał osiągnięcia najwybitniejszych kompozytorów niemieckich drugiej połowy XIX wieku – Wagnera, Liszta i Richarda Straussa. Jednak pewne elementy jego stylu, głównie stosowane przezeń skale i współbrzmienia, wskazują na słowiański rodowód tej muzyki.

Dużą sławą cieszyli się także kompozytorzy-wirtuozi: pianistka Maria Szymanowska oraz skrzypkowie - Karol Lipiński, z powodzeniem rywalizujący z Paganinim, i Henryk Wieniawski.