Ryby

RYBY
Ryby są gromadą kręgowców liczącą wiele gatunków (około 12 tysięcy) i wskazującą wielką rozmaitość form. Zasiedlają wody morskie i słodkie całej kuli ziemskiej.
Charakterystyczne cechy ryb są następujące:
-ciało o kształcie opływowym, najczęściej wrzecionowate, złożone z głowy, tułowia i ogona,
-parzyste kończyny w postaci dwóch par płetw,
-skóra wyposażona w gruczoły śluzowe – naga lub pokryta łuskami pochodzenia kostnego,
-struna grzbietowa zredukowana, zastąpiona przez chrzęstny lub kostny kręgosłup,
-czaszka dobrze rozwinięta; występują szczęki,
-układ nerwowy złożony z mózgu i rdzenia kręgowego oraz odchodzących od nich nerwów obwodowych; mózg pięciokomorowy, dobrze rozwinięty,
-pęcherz pławny(występujący u większości gatunków) jako swoisty narząd hydrostatyczny,
-serce złożone z zatoki żylnej, przedsionka i komory,
-układ wydalniczy w postaci pranerek,
-układ oddechowy w formie pierzastych skrzeli.
Ryby są zwierzętami rozdzielnopłciowymi, przeważnie jajorodnymi. Zapłodnienie jest zewnętrzne – jaja(ikra) i plemniki wyrzucane są do wody. Rozwój jest prosty: stadium larwy występuje wyjątkowo.
Gromada ryb dzieli się na dwie podgromady:ryby chrzęstnoszkieletowe i ryby kostnoszkieletowe.
Do chrząstnoszkieletowych należą stosunkowo nieliczne formy pierwotne między innymi rekiny. Cechą świadczącą o pierwotności tej grupy, jest chrzęstny szkielet, w przeciwieństwie do kostnego ryb kostnoszkieletowych.
Ryby, podobnie jak krągłouste, ewolucyjnie wywodzą się od form pokrewnych bezczaszkowcom.

Budowa ryb:

W budowie ryb, zarówno zewnętrznej jak i wewnętrznej, zaznacza się wiele przystosowań do środowiska wodnego i trybu życia tych zwierząt. Typowe dla tej gromady cechy budowy przedstawione zostaną na przykładzie okonia rzecznego – jednej z najpospolitszych ryb słodkowodnych, przedstawiciela podgromady kostnoszkieletowych. (rysunek okonia).
Ciało okonia ma typowy dla większości ryb kształt wrzecionowaty, jest bocznie spłaszczone z dość wyraźnie zarysowaną wypukłością grzbietu. Głowa i tułów są ze sobą sztywno połączone. Granicę między nimi wyznaczają szerokie pokrywy skrzelowe. Po bokach głowy osadzone są oczy, z przodu – duży otwór gębowy i leżące nad nim otwory nosowe tzw jamki węchowe. Ogon jest ruchliwy, zakończony pionową, rozdwojoną, nieparzystą płetwą ogonową, która spełnia rolę napędową. Na grzbiecie znajdują się dwie nieparzyste płetwy grzbietowe. Na stronie płetw brzusznych osadzona jest para płetw piersiowych i para płetw brzusznych oraz nieparzysta płetwa odbytowa. Płetwy parzyste – piersiowe i brzuszne występują u wszystkich ryb. Są one homologami kończyn kręgowców lądowych. Liczba płetw nieparzystych bywa różna u różnych gatunków – służą one przede wszystkim utrzymywaniu stateczności i odpowiedniej pozycji ciała.
Ciało okonia pokryte jest sztywnymi, dachówkowato zachodzącymi na siebie łuskami kostnymi. Po bokach ciała, od głowy do nasady ogona, ciągnie się szereg otworków tworzących tzw linię boczną.

Szkielet okonia złożony jest z części osiowej i szkieletu płetw parzystych. Na część osiową składa się czaszka, kręgosłup złożony z niezróżnicowanych kręgów oraz żebra połączone z kręgami tułowiowymi. Poszczególne kręgi złożone są z trzonów i odchodzących od nich łuków górnych i dolnych. Górne łuki, łączące się, tworzą kanał rdzenia kręgowego i sterczące pionowo wyrostki ościste. W trzonach kręgów zachowują się resztki struny grzbietowej.
Czaszka, zbudowana z wielu kości, składa się z puszki mózgowej i części trzewiowej utworzonej między innymi przez szczęki, łuki skrzelowe i pokrywy skrzelowe.
Kończyny(płetwy parzyste) połączone są z kręgosłupem za pomocą tzw pasów: barkowego(płetwy piersiowe) i miednicowego(płetwy brzuszne). Szkielet płetw nieparzystych stanowią wzmacniające promienie kostne, W skład szkieletu ryb wchodzą także drobne skostnienia międzymięśniowe – ości.
Mięśnie, podobnie jak u lancetnika, ułożone są w miomery, rozgraniczone przegrodami łącznotkankowymi.
Układ nerwowy składa się z części ośrodkowej – mózgu i rdzenia – oraz nerwów obwodowych.
Mózg złożony jest z pięciu odcinków: przedmózgowia, międzymózgowia, śródmózgowia, tyłomózgowia(móżdżku) i zamózgowia(rdzenia przedłóżonego). Najsilniej rozwinięte jest śródmózgowie. Dobrze rozwinięty jest także móżdżek, co wiąże się ze znaczną sprawnością ruchową ryb(w móżdżku znajduje się ośrodek koordynacji ruchów). Zamózgowie przechodzi w rdzeń kręgowy, ciągnący się wzdłuż kręgosłupa w kanale utworzonym przez górne łuki kręgów. Od mózgu odchodzi 10 par nerwów obwodowych, od rdzenia – po dwie pary do każdego miomeru. Narządami zmysłów są oczy, organy słuchu, równowagi, węchu, smaku, dotyku i narząd linii bocznej.
Oczy są duże, dobrze rozwinięte, Ostrość widzenia reguluje znajdująca się w gałce ocznej soczewka, mogąca zbliżać się lub oddalać od siatkówki, stosownie do odległości obserwowanego przedmiotu. Nazywamy to akomodacją. Ryby nie mają powiek. Narządem słuchu i równowagi jest tzw ucho wewnętrzne. Jego elementem jest błędnik złożony z trzech błoniastych kanałów półkolistych, zbiegających się we wspólnym przedsionku, prowadzącym do okrągłego woreczka. W płynie woreczka(endolimfie) znajdują się ziarenka zwane otolitami. Przy zmianach położenia ciała ryby drażnią one komórki zmysłowe ścian woreczka. Błędnik mieści się w puszce słuchowej czaszki. Narządy węchu mają budowę typową dla kręgowców wodnych i tworzą parzyste, ślepo zakończone jamki położone nad otworem gębowym. W jamie gębowej znajdują się kubki smakowe będące narządem smaku.
Swoistym narządem wszystkich ryb jest linia boczna. Otworki w łuskach prowadzą do podskórnego kanalika wyścielonego nabłonkiem zawierającym komórki zmysłowe. Narząd linii bocznej orientuje rybę o kierunku i sile prądów wody. Dzięki niemu ryba bez pomocy wzroku, rejestrując zmiany ciśnienia wody, wyczuwa obecność innej ryby lub innego poruszającego się przedmiotu a odbierając odbicie fali, stwierdza istnienie przeszkody.
Układ pokarmowy rozpoczyna się jamą gębową przechodzącą w gardziel. Szczęki okonia mają liczne, drobne zęby(wyrostki kostne szczęki). Zęby te służą do podtrzymywania zdobyczy – okoń jest rybą drapieżną. Gardziel przebita jest pięcioma parami szczelin skrzelowych. Za gardzielą leży krótki przełyk, prowadzący do obszernego żołądka( niektóre ryby np. karp, nie mają żołądka), a następnie pierwszego odcinka jelita, którym jest dwunastnica tworząca pętle. Do dwunastnicy uchodzą przewody wątroby i trzustki, czyli gruczołów produkujących soki trawienne. Dwunastnica przechodzi w jelito proste, prowadzące do otworu odbytowego u nasady ogona.
Układ oddechowy tworzą cztery pary dwupłatowych, blaszkowatych, silnie ukrwionych skrzeli. Skrzela osadzone są na łukach skrzelowych trzewiowej części czaszki i leżą w jamie skrzelowej osłoniętej pokrywami. Pokrywy skrzelowe działają jak pompa ssąco – tłocząca. Unoszenie pokryw powoduje zasysanie wody do jamy skrzelowej przez otwór gębowy i szczeliny gardzieli. Woda opłukuje skrzela, oddaje rozpuszczony w niej tlen do krwi przepływającej przez blaszki skrzelowe, po czym opuszczanie pokryw wypycha ją przez szczeliny po bokach głowy.

W jamie ciała pod kręgosłupem, leży specyficzny organ ryb – pęcherz pławny. Jest on wypełniony mieszaniną gazów – azotu, tlenu i dwutlenku węgla. Pęcherz pławny jest narządem hydrostatycznym. Zmiany objętości wypełniających go gazów (regulowane przez krew przepływająca w naczyniach ścianek pęcherza) powoduje odpowiednie zmiany gęstości(ciężaru właściwego) ciała ryby, umożliwiając jej przebywanie na określonej głębokości.
Układ krwionośny jest zamknięty. Składa się z serca, tętnic i żył. Centralnym narządem jest serce złożone z zatoki żylnej, przedsionka i komory. Tłoczona przez serce krew wypływa z komory i systemem tętnic płynie do skrzeli, gdzie pobiera tlen, a oddaje dwutlenek węgla. Następnie naczynia tętnicze rozprowadzają krew po całym organizmie, umożliwiając jej roznoszenie tlenu i zbieranie dwutlenku węgla, pobranie z jelita i rozprowadzanie substancji odżywczych oraz odebranie od tkanek zbędnych produktów przemiany materii., oddawanych następnie pranerkom. Krew odtleniona zbiera się w systemie żył i jest doprowadzana do zatoki żylnej, a następnie do przedsionka serca.
Układ wydalniczy stanowią dwie panewki. Zebrane przez nie produkty przemiany materii w postaci moczu spływają moczowodami do pęcherza moczowego, pełniącego rolę zbiornika. Po napełnieniu się pęcherza mocz wydalany jest na zewnątrz. Odrębny otwór wydalniczy leży w pobliżu odbytu.
Układ rozrodczy tworzą u samców jądra, a u samic jajniki. Przewody gonad uchodzą na zewnątrz specjalnym otworem płciowym – między otworami odbytowym i wydalniczym, Ze względu na znaczną śmiertelność niechronionego potomstwa produkcja jaj(ikry) jest ogromna co warunkuje zachowanie gatunku.
W wodach Polski występuje około stu gatunków ryb. Spośród morskich ryb żyjących w Bałtyku największe znaczenie mają śledzie i szproty oraz dorsze i gatunki z rodziny flądrowatych. Większość ryb słodkowodnych należy do rodziny karpiowatych. Na szczególną uwagę zasługują; karp, karaś, leszcz, lin i płoć. Do cenionych ryb drapieżnych należy szczupak i sandacz oraz węgorz. Szczególnie poszukiwane są ryby łososiowate morsko-rzeczne(wędrowne) łososie trocie, żyjące w górskich potokach pstrągi oraz jeziorne sieje i sielawy. Największą krajową rybą słodkowodną jest sum, dorastający nawet do 5 metrów długości i osiągający ciężar ponad 300 kilogramów!

CIEKAWOSTKI

Ciekawostką jest, z jaką maksymalną prędkością mogą pływać ryby ? Otóż okazuje się, że najszybszą rybą jest włócznik, który osiąga prędkość nawet do 130 km/h. Dalej można wymienić tuńczyki - do 75 km/h i barrakudy - do 44 km/h. Nasz błyskawicznie atakujący szczupak może rozwinąć prędkość 10 km/h.

Najeżki potrafią w razie niebezpieczeństwa połknąć szybko tyle wody, żeby ich ciało przybrało kształt kuli. Dzięki temu kolce, które normalnie przylegają do ciała, zaczynają sterczeć, przez co upodobniają rybę do najeżonej piłki i zapewniają jej ochronę przed napastnikiem.

Ryby nigdy nie zamykają oczu - po prostu nie mają powiek.

Nie tylko ludzie całują się i przepraszają. Badania wykazują, że niektóre ryby głaszczą płetwy swoich towarzyszy, aby przeprosić za swoje złe zachowanie.