Charakterystyka srodków artystycznych.

***Podzial srodkow jezykowych :

a)fonetyczne
b)slowotworcze
c)fleksyjne ( fleksja zajmuje sie odmiana wyrazow )
d)skladniowe
e)leksykalne ( leksyka zajmuje sie slownictwem )

^^LEKSYKALNE srodki jezykowe

1. SYNONIMY (wyrazy blieskoznaczne)

Moga sie roznic zabarwieniem emocjonalnym. Wyraz moze byc nacechowany dodatnio lub ujemnie, np. dom, chatka, chalupa, rudera, domeczek.
Synonimy moga sie tez roznic stopniem intensywnosci, np. ladny, piekny, czarowny, cudowny, zachwycajacy lub brzydki, wstretny, ohydny. Wyrozniamy rowniez synonimy obojetne, pogardliwe oraz literackie i potoczne

2.METAFORA (przenosnia)

Srodek sytlistyczny polegajacy na ujmowaniu zjawiska nowego za pomoca wyrazow juz znanych.

np.
"Osmiornicą woli w uscisk drzewo uchwycilem" ----> mysl jego skupila sie na drzewie

!! Jezyk silnie zmetaforyzowany. Wystepuje np. w poezji Baczynskiego i Slowackiego

np. " W tej czarnej gestwinie w parku, we WLOCHATEJ SIERSCI ZAROSLI, w masie kruchego chrustu byly miejscami nisze, GO GWIAZDA NAJGLEBSZEJ PUSZYSTEJ ZRAOSLI" /Bruno Schulz/

Rodzajem metafory jest tez:

- ANIMIZACJA czyli nadanie przedmiotom martwym lub pojeciom cech istot zywych (ozywienie) np. ryk fal, wycie wiatru

- PERSONIFIKACJA (antropomorfizacja) np. "samotny senny zadumany skronie do zimnej tuli sciany jakby sie lekal tchnienia burzy " /Jan Kasprowicz |krzak dzikiej rozy|/

-HPERBOLA (wyolbrzymienie, przesadnia) stosuje sie w jezyku potocznym (np. mozna umrzec ze smiechu, tysiac razy ci powtarzalem) -wyolbrzymione zostaja cechy przdmiotow, zdarzen, ich rozmiary, liczebnosc. Np. "ale zeby wyschlo naszych lez morze, chyba caly swiat zapalisz, moj Boze" /Maria Konopnicka/

-MENTONIMIA (zamiennia) polega na przeniesieniu nazwy jednego przedmiotu na inny na podstawie zwiazku zachodzacego miedzy tymi przedmiotami. Np. grac Chopina zamiast grac utwory Chopina ; A szewc chartow w aksamicie zamiast w ubraniu z aksamitu.

-SYNEKDOCHA (ogarnienie) - nazwe jednego przedmiotu zastepujemy nazwa drugiego ( czesc zamiast calosci; calosc zamiast czesci) Np.:
nigdy na usatch usmiechu, nigdy mu na zrenicy<---na oku (zrenica zamiast oka)
Grob lilija zasiewa <----jedna lilia zamist duzo lilii
Juz Moskal rogatki wywalal <---jeden w znaczeniu calej armii

- PERYFRAZA (omowienie) zamiast nazwy jakiegos przedmiotu uzywa sie konstrukcji opisowej, np.: Jan Sobieski ---> zwyciezca spod Wiednia
Karina lodow ----> Sybir
*odmiana peryfrazy jest EUFEMIZM - wyraz lub zwrot uzywany zastepczo zamiast wyrazow wulgarnych, nieprzyzwoitych (zlagodzenie), np.: zamiast zlodziej>ma lepkie rece ; zamiast klamac>mijac sie z prawda.

-OKSYMORON - metaforyczne zestawienie wyrazoe o znaczeniach przeciwstawnych np.: krzyk milczenia, niemy krzyk

-ALEGORIA - za pomoca opisu konkretnych obrazow postaci, motywow, przedstawiona jest tresc domyslna metaforyczna np. ojczyzna ---> okret ; zycie ludzkie ----> okret na morzu

-PRZYPOWIESC (parabola) - ma dwa znaczenia, jedno ukryte drugie doslowne

-SYMBOL - znak, ktory ma wiele znaczen np.: ogien ---> symbol pozadania, niszczenia, piekla, zycia
Jedno zajwisko, pojecie moze byc wyrazane poprzez wiele symboli.

-POROWNANIE - istota porownania jest zastosowanie spojnikow takich jak : jak, jakby, jako, niczym, podobnie, na ksztalt, niby...
Specyficzna odmiana porownania jest porownanie homeryckie :
"Jak patki kiedy odlatywac poczna, bez przerwy ciagnal w dal przestrzen sina i horyzontu granice widoczna raz przekroczywszy- gdzies bez sladu gina, Tak pokolenia w nieskonczonosc mroczna." /Adam Asnyk/

3. Srodki skladniowe

- APOSTROFA - bezposredni zwrot. Odmiana apostrofy jest INWOKACJA ( zwrot do bostwa, muzy)

-POWTORZENIE - celem jest podkreslenie wypowiedzi. Odmiana powtorzenia jest ANAFORA (powtorzenie powtarzajace sie w kolejnych zdaniach)

-EPIFORA (powtorzenie tego samego wyrazu lub zwrotu na końcu następujących po sobie wersów, strof, zdań, grup składniowych

-POLISYDETON (powtorzenie spojnika ), np.: " I wiosna przyjdzie I kwiat kwiat rozwinie"

-PARALELIZM SKLADNIOWY - polega na analogii w budowie nastepujacych po sobie zdan na symetrii w ich ukladzie
* INWERSJA - szyk przestawny, celem jest styl podniosly
*ANAKOLUT - wyrazenie niepoprwane skaldniowo np.: "Porucznik w czasie powstania to byla figura". Anakoluty wystepuja w tekstach, ktore sa sytlizowane na jezyk potoczny.


Uzywanie rownowaznikow zdan moze byc rowniez elementem sytlizacji lub moze swiadczyc o emocjonalnym charakterze wypowiedzi.

Pisarze wykorzystuja rozne typy zdan : wykrzyknikowe, pytajace, oznajmiajace.

Pytania swiadcza o watpliwosciach bohatera, sa wyrazem zgubienia.

Pytanie retoryczne zmusza do refleksji.


4. Fonetyczne srodki stylistyczne

-ONOMATOPEJA - wyraz dzwiekonasladowczny, np.: burczec, gwizd, swistac, szelest, Ćśśś.

-INSTRUMENTACJA GLOSKOWA - nagromadzenie glosek jednego szeregu Ć, ś, sz (fonetyczne srodki jezykowe sluza przede wszystkim do budowania nastroju w wierszu)

-RYM I RYTM - rym zalezy od liczby sylab powtarzajacych sie w poszczegolnych wersach i od sposobu rozlozenia w nich akcentu, wyrozniamy wiersze:
*sylabiczne (jednakowa ilosc sylab)
*toniczne (jednakowa ilosc akcentow)
*sylabotoniczny (jednakowa ilosc sylab i akcentow)

Rym to zgodnosc grupy glosek powtarzajacych sie na koncu 2 lub wiecej wersow

a a a
a b b
b b a
b a b
(parzyste) (okalajace) (krzyzowe)

Wyrozniamy rymy zenskie (obejmuja 2 ostatnie gloski) i meskie (1 ostatnia gloske)