Świat zmysłów człowieka.

Spis treści

1. Wstęp.
2. Wzrok.
3. Gałka oczna - narząd wzroku
4. Częste wady wzroku i choroby oczu.
5. Słuch.
6. Ucho – narząd słuchu i równowagi.
7. Choroby układu słuchowego.
8. Wpływ hałasu na zdrowie i słuch człowieka.
9. Węch
10. Jana nosowa - narząd węchu...
11. Urazy i choroby nosa.
12. Smak.
13. Język – narząd smaku
14. Dodatki smakowe i zapachowe do żywności a zdrowie człowieka
15. Dotyk.
16. Skóra – narząd dotyku..
17. Oparzenia i odmrożenia.
18. Choroby skóry..
19. Bibliografia.

Wstęp

Wszystkimi zmysłami człowieka rządzi mózg.
Człowiek w ciągu całego swojego życia pozostaje w kontakcie z otaczającym go środowiskiem, które wpływa na przebieg procesów życiowych. Aby organizm nasz mógł prawidłowo funkcjonować, musi ciągle odbierać informacje pochodzące z otoczenia i wnętrza własnego organizmu i na podstawie tych sygnałów dokonać oceny środowiska i odpowiednio zareagować. Te informacje docierają do nas za pomocą receptorów (odbiorników), którymi są specjalne komórki czuciowe, czyli zmysłowe lub nagie zakończenia dośrodkowych włókien nerwowych. Komórki receptorowe reagują na zmiany środowiska zewnętrznego i wnętrza organizmu. Receptory są wrażliwe na określony typ bodźców, pod wpływem, których (np. światła, dźwięku) ulegają pobudzeniu i wytwarzają impulsy, które docierają do mózgu i tutaj poddawane są dokładnej analizie otrzymane informacje. Receptory odbierające bodźce z otoczenia, można podzielić na odległościowe i kontaktowe.

Receptory odległościowe odbierają bodźce pochodzące od obiektów znajdujących się w pewnej odległości od nas. Zalicza się tutaj: narząd wzroku, słuchu i węchu.

Receptory kontaktowe odbierają informacje od obiektów działających bezpośrednio na nasze ciało. Zalicza się tutaj receptory: języka (reagujące na podniety smakowe) i skórne (takie jak dotyku, ucisku, bólu, ciepła i zimna).Wiele z receptorów jest zgrupowanych w organy zwane narządami zmysłów.

Do narządów zmysłów należą:
• narząd wzroku (oko)
• narząd słuchu i równowagi (ucho)
• narząd dotyku (receptory w skórze)
• narząd węchu (jama nosowa)
• narząd smaku (język i jama ustna)

Wzrok

Wzrok, zmysł wzroku – zdolność do odbierania bodźców świetlnych ze środowiska oraz ogół czynności związanych analizą tych bodźców, czyli widzeniem. Narządem wyspecjalizowanym do rejestrowania obrazu jest oko, czyli gałka oczna otoczona aparatem ochronnym (brwi, powieki, rzęsy i narząd łzowy). Przystosowanie oka do pełnienia tych funkcji umożliwia:
• rozpoznawanie kształtów,
• ocenianie odległości położenia obiektów od oka,
• rozróżnianie barw.

Schemat aparatu łzowego
Gałka oczna - narząd wzroku.
Zdolność układu nerwowego do odbierania bodźców świetlnych i przetwarzania ich w mózgu na wrażenia wzrokowe jest określana jako zmysł wzroku. Anatomiczną postacią tego zmysłu jest narząd wzroku, który składa się z gałki ocznej, aparatu ochronnego i aparatu ruchowego oka oraz połączeń nerwowych siatkówki oka ze strukturami mózgu.

BUDOWA OKA
Oko kręgowców, funkcjonujące na zasadzie ciemni optycznej. Składa się z gałki ocznej ( znajdującej się w przedniej części oczodołu) i narządów pomocniczych - głównie zewnętrznych - mięśni gałki ocznej ( odpowiadających za jej ruch), aparatu łzowego, spojówki, powiek. Gałka oczna porusza się w zagłębieniu utworzonym przez tkankę tłuszczową oczodołu. Wychodzący z niej nerw wzrokowy przechodzi przez otwór kostny do wnętrza czaszki i dalej do mózgu.

Oko ma w przybliżeniu kształt kuli o średnicy 24 mm. Ścianę gałki ocznej tworzą 3 zasadnicze warstwy: zewnętrzna błona włóknista, środkowa błona naczyniowa oraz wewnętrzna błona nerwowa, czyli siatkówka - właściwy element światłoczuły oka. Fotoreceptorami są pręciki i czopki, z których pobudzenie jest przekazywane z oka do ośrodków wzrokowych mózgu za pośrednictwem nerwu wzrokowego. Zewnętrzna błona włóknista jest zróżnicowana na przezroczystą rogówkę - przednia część, i nieprzejrzystą twardówkę - większa część tylna. W środkowej błonie naczyniowej rozróżnia się tęczówkę i ciało rzęskowe oraz położoną w tyle naczyniówkę. Tęczówkę przebija pośrodku otwór zw. źrenicą, o wielkości zmienianej przez mięśnie -zwieracz i rozszerzacz źrenicy. Spełnia ona funkcje przesłony regulującej ilość światła wpadającego do oka. Ciało rzęskowe, zgrubiały pierścień na granicy tęczówki i naczyniówki, zawiera mięsień rzęskowy, który reguluje za pośrednictwem więzadełek zmiany krzywizny soczewki oka (akomodacja). Przed soczewką znajdują się wewnątrz gałki ocznej komory oka wypełnione przezroczystym płynem, zw. cieczą wodnistą. Za soczewką leży przezroczysty, galaretowaty twór - ciało szkliste. Rogówka, ciecz wodnista, soczewka i ciało szkliste tworzą układ optyczny oka, który załamuje promienie świetlne i skierowuje je na siatkówkę, gdzie powstaje rzeczywisty, pomniejszony i odwrócony obraz oglądanego obiektu. Podobną budowę jak oko kręgowców mają oczy niektórych bezkręgowców, zwł. głowonogów.

BUDOWA I FUNKCJE POSZCZEGÓLNYCH CZĘŚCI OKA
• Twardówka (białkówka) (sclera) jest najbardziej zewnętrzną, nieprzejrzystą częścią oka. Zbudowana jest z białawej błony włóknistej łącznotkankowej. Twardówka jest bardzo mocna, utrzymuje stały, kulisty kształt gałki ocznej. W przedniej części oka przechodzi w rogówkę, z tyłu w pochewkę nerwu ocznego.
• Rogówka (cornea) kształtem przypomina wypukłe szkiełko od zegarka. Ogranicza od przodu gałkę oczną. Zbudowana jest z przeźroczystej błony włóknistej. Rogówka ma kilkakrotnie większą zdolność załamywania promieni słonecznych od soczewki. Nie posiada ona własnych naczyń krwionośnych ani limfatycznych. Odżywianie rogówki odbywa się przez przesączanie płynów ze struktur sąsiednich.
• Siatkówka (retina) jest receptorową częścią oka. Składa się z dziesięciu warstw (od zewnątrz):
- warstwę barwników siatkówki
- warstwę nerwowo – nabłonkową
- błonę graniczną zewnętrzną
- warstwę jądrzastą zewnętrzną
- warstwę splotowatą zewnętrzną
- warstwę jądrzastą wewnętrzną
- warstwę splotowatą wewnętrzną
- warstwę zwojową nerwu wzrokowego
- warstwę włókien nerwowych
- błonę graniczną wewnętrzną

Warstwa nerwowo – nabłonkowa (stratum neuroepitheliae) jest właściwym narządem odbiorczym. Pozostałe warstwy służą tylko do przewodzenia bodźców. Warstwa nerwowo – nabłonkowa składa się z:
- czopków (ok. 7 mln.) - receptory wzroku wrażliwe na barwy
- pręcików (ok. 125 mln.)- receptory wzroku wrażliwe na słabe bodźce świetlne (odróżniają tylko odcienie szarości)

Na siatkówce znajduje się plamka żółta, będąca miejscem o największym skupieniu czopków i z tego powodu cechuje się największą wrażliwością na barwy i światło. Nieco niżej znajduje się plamka ślepa - miejsce pozbawione komórek światłoczułych i dlatego niewrażliwe na światło. Impulsy powstałe w komórkach czopkowych i pręcikowych zostają najpierw przetworzone w siatkówce, a następnie przekazywane nerwem wzrokowym do mózgowia. Czułość siatkówki jest bardzo wysoka.
• Naczyniówka (choroidea) jest tylną częścią błony naczyniowej. W jej obrębie znajduje się gęsta sieć naczyń tętniczych i żylnych. Ma znaczenie odżywcze dla siatkówki. Ku przodowi przechodzi w ciało rzęskowe ( odpowiedzialne za uwypuklanie soczewki – zwiększenie kąta załamania promieni słonecznych) i tęczówkę, określana łącznie z nimi jako błona naczyniowa lub środkowa oka.
• Soczewka (lens) jest zawieszona na włóknach (zw. więzadełkami Zinna lub obwódką rzęskową), które ją umocowują do pierścieniowatego ciała rzęskowego. Składa się z:
- torebki (capsule) - cienka jednorodna błona
- kory (cortex) i jądra (nucleus) - składających się z ułożonych w skomplikowany sposób, wydłużonych komórek - włókien soczewki. Soczewka ma dwie wypukłe powierzchnie - przednią i tylną. Zmianę uwypuklenia soczewki powodują skurcze mięśnia rzęskowego – przez napinanie włókien obwódki rzęskowej. Jej kształt powoduje to, że ma dużą zdolność załamywania promieni świetlnych wpadających do oka. Jeśli wyobrazimy sobie soczewkę jako owoc, to torebka jest jego skórką, kora jego miąższem, a jądro pestką.
• Tęczówka (iris) jest umięśnioną częścią błony naczyniowej otaczającej otwór nazywany źrenicą. Tęczówka ma kształt krążka. Stanowi ona wysuniętą najbardziej ku przodowi część środkowej błony gałki ocznej. Dzięki zawartemu w niej pigmentowi jest kolorowa. Kolor tęczówki zależy od ilości pigmentu w jej przedniej warstwie, tzw. zrębie, (gdy bardzo dużo — tęczówka brązowo czarna), oraz w tworzącym jej tylną powierzchnię nabłonku barwnikowym, (gdy prześwieca przez zrąb — tęczówka niebieska). Mięśnie tęczówki pozwalają na zwiększanie lub zmniejszanie dopływu światła przez regulację wielkości źrenicy.
• Źrenica (pupilla) ustawiona jest w płaszczyźnie czołowej przed soczewką. Jest to okrągły otwór znajdujący się pośrodku tęczówki. Odruchowe zwężanie się i rozszerzanie źrenicy pod wpływem światła, zachodzące wskutek skurczów mięśni gładkich tęczówki, warunkuje regulację dopływu światła do wnętrza oka ( tęczówka pełni tu podobną rolę jak przesłona w aparacie fotograficznym).
• Ciałem szkliste (corpus vitreum) jest przejrzystą, galaretowatą substancją wypełniającą część gałki ocznej między soczewką, ciałem rzęskowym a siatkówką. Na jego przedniej powierzchni znajduje się wgłębieni, gdzie umieszczona jest soczewka. Ciało szkliste reguluje ciśnienie śródgałkowe.
• Mięśnie gałki ocznej są odpowiedzialne za ruch gałki ocznej oraz jej osłanianie przez ruch powiekami. Wyróżniamy siedem mięśni gałki ocznej:
- mięsień prosty górny (m. rectus superior) - przywodzi i zwraca gałkę oczną ku górze i ku stronie przyśrodkowej
- mięsień prosty dolny (m. rectus inferior) - przywodzi i zwraca gałkę oczną ku dołowi i ku stronie bocznej
- mięsień prosty przyśrodkowy (m. rectus medialis) - przywodzi gałkę oczną
- mięsień prosty boczny (m. rectus lateralis) - odwodzi gałkę oczną
- mięsień skośny górny ( m. obliquus superior) – odwodzi, obniża gałkę oczną i zwraca ją ku stronie bocznej
- mięsień skośny dolny (m. obliquus inferior) - odwodzi, unosi gałkę oczną i zwraca ją ku stronie bocznej
- mięsień dźwigacz powieki górnej (m. levator palpebrae superior) – unosi powiekę ku górze

Wszystkie te mięśnie oprócz mięśnia skośnego górnego zaczynają się w jednym miejscu ( pierścieniu ścięgnistym wspólnym. Wszystkie kończą się natomiast w jednym miejscu – twardówce, przyczepione z różnych jej stron.
• Spojówka (tunica conjuctiva) jest to błona pokrywająca wewnętrzną powierzchnię powiek i częściowo przednią powierzchnię gałki ocznej, z wyjątkiem rogówki. Składa się ona z błony właściwej (zbudowanej z tkanki łącznej wiotkiej) oraz wielowarstwowego nabłonka. Spojówka zwilżana jest stale cieczą łzową.
• Gruczoł łzowy (glandula lacrimalis) znajduje się w górno - bocznej części oczodołu. Wydziela nieprzerwanie płynną wydzielinę - łzy mające za zadanie oczyszczać powierzchnię oka z zabrudzeń i nawilżać je.
• Brwi (supercilia) są to dwie łukowate fałdy skórne pokryte krótkimi włosami. Brwi posiadają dużą ruchomość dzięki połączeniu z mięśniami mimicznymi twarzy.
• Powieki górna i dolna (palbera superior et inferior) są to dwie umięśnione ruchome fałdy skórne, wysłane spojówką, stanowiące ochronę gałki ocznej u kręgowców. Powieki rozprowadzają po jej powierzchni ciecz łzową. Na krawędziach powiek ssaków znajdują się krótkie, sztywne włosy — rzęsy.

DZIAŁANIE OKA
Światło wpadające do oka biegnie przez rogówkę, komorę przednią oka, soczewkę i ciało szkliste, by zakończyć swą podróż na siatkówce wywołując wrażenie wzrokowe przekazywane do mózgu za pośrednictwem nerwów łączących się w nerw wzrokowy. Rogówka, wraz z cieczą wodnistą, soczewką i ciałem szklistym, stanowią układ skupiający promienie świetlne tak, by na siatkówce pojawiał się ostry obraz obserwowanego przedmiotu i dawał jak najostrzejsze wrażenie wzrokowe. Dlatego też soczewka ma możliwość zmiany swojego kształtu, a co za tym idzie mocy optycznej. Pozwala to na ogniskowanie na siatkówce przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach od oka. Zdolność tę nazywamy akomodacją. Ostre widzenie uzyskiwane jest wtedy, gdy ognisko obrazowe pokrywa się z siatkówką. W przypadku, gdy oko nie jest w stanie zogniskować światła dokładnie na siatkówce mówimy o wadach wzroku. Moc optyczna oka nieakomodującego wynosi około +60 dioptrii, przy czym około 2/3 tej mocy przypada na rogówkę.

Do soczewki ocznej przylega tęczówka spełniająca rolę przysłony aperturowej kurczącej się pod wpływem bodźców świetlnych, co powoduje zmianę średnicy źrenicy wejściowej oka. Tęczówka ma zdolność do zmiany apertury wejściowej oka w zakresie od 8 mm w ciemności do 2 mm przy intensywnym oświetleniu.

Układ optyczny z pewnym przybliżeniem uważać można za centryczny. Środki krzywizn rogówki i soczewki leżą na prostej zwanej osią optyczną oka. Występuje jednak rozbieżność osi optycznej i osi widzenia, która jest wynikiem przesunięcia dołka środkowego poza oś optyczną oka. W efekcie występuje obrót osi widzenia względem osi optycznej średnio o około 5 stopni.

Siatkówka jako odbiornik promieniowania elektromagnetycznego zbudowane jest z dwóch rodzajów komórek światłoczułych: czopków i pręcików połączonych za pomocą nerwów z mózgiem. Czopki o względnie niskiej czułości przeznaczone są do obserwacji przy świetle dziennym. Ich maksymalne zagęszczenie występuje w dołku środkowym. Jeśli zatem obraz obserwowanego przedmiotu znajdzie się dokładnie w tym obszarze uzyskujemy wtedy najlepsza zdolność rozdzielczą. Wraz ze spadkiem natężenia światła wpadającego do oka rośnie średnica źrenicy. W momencie, gdy czułość czopków jest niewystarczająca do prowadzenia obserwacji, mimo dużych wymiarów źrenicy, funkcję receptorów przejmują pręciki. Pręciki znajdują się poza dołkiem środkowym, a największe ich zagęszczenie znajduje się w odległości kątowej 15 stopni od jego środka, (dlatego widzenie nocne nazywamy widzeniem peryferyjnym). Przy dużym natężeniu światła pręciki chronione są przed nadmiarem światła przy użyciu specjalnego barwnika. Jego działanie możemy zaobserwować przechodząc z ciemnego pomieszczenia do jasnego lub odwrotnie (efekt olśnienia). Proces przystosowania wzroku do warunków oświetlenia nazywamy adaptacją.

W miejscu gdzie połączenia nerwowe elementów światłoczułych z mózgiem tworzą wspólny nerw wzrokowy powstaje plamka ślepa pozbawiona zupełnie czopków i pręcików. Jeśli obraz przedmiotu obserwowanego znajdzie się w tym miejscu wrażenie wzrokowe nie zostanie odebrane i obserwator nie zauważy tego przedmiotu.

JAK ROZRÓŻNIAMY KOLORY
Oko odbiera tylko część promieniowania nań padającego. Związane jest to z własnościami fizyko-chemicznymi rogówki, czopków i pręcików. Odbieramy, zatem tylko światło, które mieści się w zakresie tzw. okna optycznego. Okno optyczne to przedział długości fali elektromagnetycznej (światła) od ok. 400nm, (co odpowiada światłu o barwie fioletowej) do ok., 700nm (co odpowiada światłu o barwie czerwonej). Powyżej długości 700nm znajduje się niewidoczna dla człowieka podczerwień, a poniżej 400nm, również niewidoczny, ultrafiolet. Do fal elektromagnetycznych zaliczamy także niewidoczne dla człowieka promienie gamma, promienie X i inne - całość przedstawia poniższy rysunek.

Promieniowanie o długości fali spoza okna optycznego nie jest przepuszczane przez rogówkę oka. Promieniowanie, które wniknie do oka w różnym stopniu wywołuje reakcje elektrochemiczne w czopkach i pręcikach stając się źródłem bodźców. Ze względu na różną budowę czopków i pręcików występują różne właściwości widzenia ciemnego (przy małym oświetleniu, np. w nocy) i jasnego (przy dużym oświetleniu, np. w dzień). Przyjmuje się maksimum czułości czopków na 550 nm, a pręcików na 510 nm. Poniższy rysunek przedstawia wykres krzywej czułości widmowej oka ludzkiego dla widzenia jasnego (przy świetle dziennym - tzw. widzenie fotopowe) i ciemnego (nocą - tzw. widzenie skotopowe). Łatwo zauważyć najwyższą czułość oka w punktach 550nm i 510nm, malejącą wraz z oddalaniem się od tych maksimów, aż do osiągnięcia wartości zero na krańcach okna optycznego - jest to jednoznaczne ze ślepotą oka na światło o danej długości fali.

CZĘSTE WADY WZROKU I CHOROBY OCZU
CZĘSTE WADY WZROKU
• DALTONIZM
Oko ludzkie przystosowane jest do widzenia barw światła o długości fali w zakresie od około 400 nm (barwa fioletowa) do około 700 nm (barwa czerwona).

Jedną z wad wzroku jest daltonizm (ślepota barw) polegający na złym rozpoznawaniu barw. Nazwa wady pochodzi od nazwiska angielskiego fizyka i chemika J. Daltona, który jako pierwszy rozpoznał to schorzenie u siebie i pierwszy opisał ślepotę na barwy zieloną i czerwoną (1794). Może być to wada wrodzona lub nabyta. Daltonizm wrodzony jest wadą dziedziczną, na którą cierpi w różnym stopniu 8% mężczyzn i 0,5% kobiet. Daltonizm nabyty może być wynikiem przejścia choroby siatkówki lub drogi wzrokowej. Daltonizm nieuleczalny występuje u ok. 5% mężczyzn i 0,5% kobiet.
Wada ta jest często definiowana jako ślepota na barwę czerwono – zieloną (ta odmiana daltonizmu występuje najczęściej). Występuje także ślepota na barwę czerwoną, rzadziej zieloną i bardzo rzadko na fioletową. W większości przypadków osoby źle rozróżniające barwy od urodzenia nie zdają sobie sprawy z istnienia tej wady, gdyż ostrość wzroku jest zwykle u nich prawidłowa. Całkowita ślepota na barwy jest wynikiem niedorozwoju czopków siatkówki i łączy się ze znacznym obniżeniem ostrości wzroku i trudnością przystosowania się do światła.
Wadę tę wykrywa się na podstawie specjalistycznych badań przy użyciu tzw. tablic barwnych pseudoizochromatycznych. W razie konieczności wykonania dokładniejszych badań wykorzystuje się przyrząd nazywany anomaloskop.
Osoby źle rozróżniające barwy nie mogą wykonywać wielu zawodów wymagających bezbłędnego rozpoznawania barw, np. kierowca, maszynista kolejowy, pilot, itp.

• KRÓTKOWZROCZNOŚĆ
Krótkowzroczność (miopia) jest jedną z najczęściej spotykanych wad refrakcyjnych oka ludzkiego. Jest wynikiem zbyt dużych rozmiarów przednio - tylnych oka lub zbyt dużą siłą łamiącą układu optycznego oka. Promienie równoległe, które w nieakomodującym oku zdrowym ogniskowane są na siatkówce, w nieakomodującym oku krótkowzrocznym ogniskowane są przed siatkówką. Wskutek tego wrażenie wzrokowe krótkowidza jest nieostre. Żeby dobrze zobaczyć przedmiot krótkowidz przysuwa przedmiot bliżej oczu.
W celu poprawy ostrości widzenia krótkowidza stosuje się okulary korekcyjne lub soczewki kontaktowe. Są to soczewki wklęsłe (rozpraszające). Ich moc optyczną podaje się w dioptriach dodając znak minus (np. minus 3 dioptrie).
Wyróżnia się trzy stopnie krótkowzroczności:
- małą - w zakresie do -3dpt.
- średnią - poniżej -6dpt.
- wysoką - powyżej -6dpt.
Przy wysokiej krótkowzroczności w późniejszym okresie życia mogą wystąpić zmiany chorobowe w twardówce, ciele szklistym, naczyniówce i siatkówce oka (wylewy krwi, odwarstwienie siatkówki i in.). Krótkowzroczność rozwija się najczęściej w okresie dojrzewania płciowego.

• NADWZROCZNOŚĆ
Nadwzroczność (dalekowzroczność, hipermetropia, hyperopia,) jest drugą obok krótkowzroczności najczęściej spotykaną wadą refrakcyjną oka ludzkiego. Jest wynikiem zbyt małych rozmiarów przednio - tylnych oka lub niewystarczającą siłą łamiącą układu optycznego oka. Nadwzroczność wzrasta z wiekiem (starczowzroczność, prezbiopia) wskutek postępującego osłabienia aparatu nastawczego oka, w wyniku zmniejszenia sprawności mięśnia rzęskowego i elastyczności soczewki.
Promienie równoległe, które w nieakomodującym oku zdrowym ogniskowane są na siatkówce, w nieakomodującym oku nadwzrocznym ogniskowane są za siatkówką. Wskutek tego wrażenie wzrokowe dalekowidza jest nieostre. Żeby dobrze zobaczyć przedmiot dalekowidz odsuwa przedmiot od oczu.
W celu poprawy ostrości widzenia dalekowidza stosuje się okulary korekcyjne lub soczewki kontaktowe. Są to soczewki wypukłe (skupiające). Ich moc optyczną podaje się w dioptriach dodając znak plus (np. plus 3 dioptrie). Brak korekcji u młodych osób może prowadzić do powstania tzw. zeza akomodacyjnego.

• ASTYGMATYZM
Prawidłowe oko człowieka zbudowane jest w ten sposób, że na siatkówce otrzymywany jest ostry obraz obserwowanego przedmiotu. Jest to możliwe dzięki takiej budowie oka, która zapewnia skupianie wszystkich promieni świetlnych wpadających do oka w jego ognisku.
Astygmatyzm (niezborność rogówkowa) jest wadą polegającą na zniekształceniu widzenia wskutek niedokładnie kulistej powierzchni rogówki lub soczewki oka. Jeżeli promień krzywizny rogówki oka w płaszczyźnie pionowej jest inny niż w płaszczyźnie poziomej, to promienie świetlne padające na różne części rogówki załamywane są w różnym stopniu. Powoduje to, że obraz widziany przez pacjenta jest nieostry.
Często zdarza się, że gdy pokazuje się pacjentowi znak krzyżyka, on widzi ostro tylko jedno jego ramię - pionowe lub poziome. Taki astygmatyzm nazywa się regularnym, a oko takie posiada dwie ogniskowe. Aby skorygować taką wadę stosuje się okulary z soczewkami cylindrycznymi. Oko ludzkie posiada zwykle tzw. niezborność fizjologiczną o wartości do 0,5 dioptrii, która nie wymaga korekcji.
Urazy oka są często przyczyną nierównej powierzchni rogówki, co powoduje astygmatyzm nieregularny, cechujący się większą ilością ogniskowych. Aby skorygować taką wadę konieczne jest zastosowanie soczewek kontaktowych na powierzchni oka, lub specjalnych żeli okulistycznych wyrównujących powierzchnię rogówki.

CHOROBY OCZU
• Choroby oczodołu
Choroby oczodołu wywołane są zaburzeniami krążenia ogólnego lub miejscowego w obrębie oczodołu, procesami zapalnymi ostrymi lub przewlekłymi, procesami rozrostowymi (nowotwory), lub zaburzeniami wewnątrzwydzielniczymi.

• Choroby powiek
Są to tzw. ruchome części miękkie twarzy pokrywające od przodu gałkę oczną. Stanowią - zarówno powieka górna, jak i dolna - część aparatu ochronnego oka. Powierzchnia zewnętrzna, skórna powieki przechodzi na wolnym jej brzegu w powierzchnię wewnętrzną - spojówkę. Skóra powiek jest cienka, zawiera gruczoły potowe i łojowe a brzegi powiek zawierają rzęsy. Za tkanką podskórną znajdują się mięśnie powiek - ścięgno mięśnia dźwigacza powieki górnej oraz część mięśnia okrężnego oka. Natomiast za warstwą mięśniową jest tarczka powiekowa, nadająca powiece określoną sztywność.

• Stany zapalne powiek
Są wywoływane zakażeniem bakteryjnym, któremu towarzyszy najczęściej obniżona odporność organizmu.

• Zapalenie spojówek
Najczęstszą chorobą spojówek są jej stany zapalne. Rozwijają się one wskutek działania drobnoustrojów chorobotwórczych, takich jak gronkowce, paciorkowce, pneumokoki, wirusy, lub różnorodnych czynników zewnętrznych, np. złych warunków oświetleniowych, pyłu, kurzu, kosmetyków i dymu. Choroba może występować w postaci ortej lub przewlekłej.

• Zapalenie spojówek bakteryjne
Zapalenie to występuje zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, często razem z nieżytem górnych dróg oddechowych, gdyż wywoływane jest przez Gram - dodatnie dwoinki zapalenia płuc. Objawia się silnym przekrwieniem i obrzękiem powiek, rozpoczynając się najczęściej najpierw w jednym oku a następnie przechodząc do drugiego. Zapalenie to leczy się antybiotykami.

• Choroby narządu łzowego
Objawy towarzyszące chorobom narządu łzowego przejawiają się zwykle w jego nieprawidłowym działaniu, a mianowicie w nadmiernym łzawieniu lub upośledzeniu wydzielania łez. Najczęstszym objawem chorób spojówki, tęczówki i ciała rzęskowego jest nadmierne wydzielanie łez. Objaw ten może także być symptomem reakcji obronnej oka po jego urazach, na skutek działania kurzu, pyłów, dymu tytoniowego, silnego światła, a nawet zimna. U niektórych osób bardzo łatwo dochodzi do nadprodukcji łez przez gruczoł łzowy.
Nadmierne łzawienie może także być spowodowane utrudnionym odpływem łez przez drogi łzowe oraz w przypadku podwijania się lub odwijania powiek.
Leczenie tej dolegliwości polega na usunięciu jego przyczyny. Czasami wystarczającym zabiegiem jest używanie okularów ochronnych lub przeciwsłonecznych. W trudniejszych przypadkach konieczna jest interwencja okulisty.
Upośledzenie wydzielania łez jest przyczyną wysychania spojówek i rogówki, które są tym samym pozbawione naturalnej ochrony przez łzy. Dolegliwość ta jest dość przykra, a ostatnio dość "modna", jako, że jest jednym z głównych przeciwwskazań do noszenia soczewek kontaktowych.
Stan taki nazywany jest zwykle "suchym zapaleniem" lub "zespołem suchego oka". Zespół suchego oka objawia się zwykle uczuciem suchości spojówek, śluzówki nosa i gardła, odczuwaniem przez chorych świądu i pieczenia, a nawet kłucia w przypadku wysychania rogówki.
Choroba występuje czasem u kobiet w średnim lub starszym wieku cierpiących na przewlekły reumatyzm. Innymi przyczynami choroby mogą być też: źle leczone choroby spojówek, nadużywanie leków okulistycznych, porażenie nerwu twarzowego lub trójdzielnego, niedobór witaminy A.
Leczenie musi być prowadzone przez okulistę i polega na zwalczaniu przyczyn choroby i stosowaniu kropli zastępujących naturalne łzy, tzw. sztucznych łez.

• Choroby rogówki
Rogówka jest to przezroczysta, beznaczyniowa tkanka o elipsoidalnym kształcie. Należy do najbardziej wrażliwych tkanek, gdyż jest bogato unerwiona czuciowo. Z tego powodu jej choroby czy kontakt z jakimkolwiek ciałem obcym wywołuje silne uczucie bólu. Rogówka nie jest natomiast wrażliwa na zmiany temperatury.

• Stany zapalne i owrzodzenia rogówki

Zmiany zapalne polegają na powstawaniu nacieków w obrębie powierzchownych lub głębszych warstw rogówki. W zależności od głębokości nacieczenia rozróżnia się:
• zapalenie rogówki powierzchowne, oraz
• zapalenie rogówki głębokie.

W cięższych przypadkach dochodzi do powstawania głębszych ubytków tkanki rogówkowej, które określane są jako owrzodzenia. W zależności od przyczyny wywołujące stany zapalne rogówki, choroby rogówki dzieli się na:
• bakteryjne;
• wirusowe;
• alergiczne.
• Choroby soczewki
Soczewka mała
Wada ta występuje w obu oczach i objawia się wnikaniem brzegu soczewki w obręb źrenicy oka. Niekiedy soczewka może być podwichnięta lub zmętniała.

Zaćma
Zaćma, albo inaczej katarakta, to zmętnienie soczewki oka powstające w procesie normalnego starzenia się organizmu, w następstwie urazu mechanicznego, chemicznego lub energią promienistą, chorób ogólnoustrojowych lub miejscowych oka. Nie wszystkie przyczyny powstawania zaćmy są znane, jednak pewnym jest, że prowadzą do zaburzenia przemiany materii soczewki i powodują utratę jej przejrzystości. Leczenie wszystkich rodzajów zaćmy polega na operacyjnym usunięciu zmętniałej i nieprzejrzystej soczewki. Czasami, zanim soczewka stanie się zupełnie nieprzejrzysta, stosuje się leki w postaci kropli opóźniające rozwój zaćmy. Nie zawsze jednak istnieje taka możliwość i nie zawsze leki te są skuteczne.
• ZAĆMA WRODZONA - Powstaje w życiu płodowym pod wpływem pewnych czynników działających na kobietę w pierwszych miesiącach ciąży. Najczęściej czynnikami takimi są: choroba matki, głównie zakażenia wirusowe (różyczka, żółtaczka zakaźna, grypa), awitaminoza (w szczególności niedobór witamin z grupy B) i substancje toksyczne. Rozróżnia się zaćmę wrodzoną torebkową, torebkowo-soczewkową, śródsoczewkową całkowitą i błoniastą, przy czym rozróżnienie poszczególnych rodzajów bywa bardzo trudne. Leczenie wyłącznie operacyjne.
• ZAĆMA MŁODZIEŃCZA - Choroba rozwija się w okresie młodzieńczym lub wczesnego dzieciństwa. Przybiera zwykle postać plam lub punktów zmętnienia w soczewce.
• ZAĆMA STARCZA - Nazywana jest też czasami starczym zmętnieniem soczewki. Objawia się różnymi zaburzeniami wzroku, zależnymi od umiejscowienia zmętnień. Chorzy skarżą się początkowo na widzenie jak przez mgłę lub w otoczkach barwnych, by w zaawansowanym stadium odbierać już tylko wrażenia świetlne. Czasami ostrość wzroku jest lepsza wieczorem, gdy źrenica się rozszerza, a czasami pacjenci twierdzą, że lepszą ostrość wzroku maja w dzień, przy węższej źrenicy. Zaćma starcza rozwija się zwykle po 45 roku życia i dzieli się ją na dwa typy w zależności od miejsca, w którym rozpoczyna się proces zmętnienia soczewki: zaćma korowa lub jądrowa. Rozwija się powoli pod wpływem stopniowej denaturacji i koagulacji białka soczewki. Po upływie pewnego czasu dochodzi do nieodwracalnego zmętnienia całej soczewki. Ten rodzaj zaćmy dotyczy najczęściej obu oczu, przy czym rzadko zdarza się by proces przebiegał w obu oczach jednocześnie. Proces zmętnienia może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, a gdy stadium jest zaawansowane, zmianę chorobową soczewki można obserwować gołym okiem - kolor źrenicy zmienia się z czarnego na szarobiały.
• ZAĆMA POWIKŁANA - W tej grupie mieszczą się wszystkie rodzaje zaćmy nabytej. Do przyczyn powstawania zaćmy powikłanej należą: choroby przedniego lub tylnego odcinka gałki ocznej (wszelkie stany zapalne, jaskra, odwarstwienie siatkówki), wysoka krótkowzroczność, choroby ogólnoustrojowe (cukrzyca, tężyczka, choroby skórne), niewłaściwe (np. zbyt długie) stosowanie pewnych leków (zaćma toksyczna), urazy mechaniczne, chemiczne lub energią promienistą (zaćma pourazowa).

Jaskra
W prawidłowym oku odbywa się stale krążenie płynu śródocznego, który ożywia przejrzyste tkanki oka i utrzymuje prawidłowe ciśnienie śródoczne. Terminem jaskra określa się wiele jednostek chorobowych, których wspólnym głównym objawem jest podwyższenie tego właśnie ciśnienia.
Ciśnienie to, nazywane również wewnątrzgałkowym lub śródgałkowym, uwarunkowane jest ilością cieczy wodnistej wypełniającej przednią i tylną komorę oka w przednim odcinku gałki ocznej. Ciecz wodnista wytwarzana jest przez ciało rzęskowe, które stanowi część błony naczyniowej. Przedostając się poprzez otwór źreniczny do komory przedniej, ciecz wodnista odpływa przez tzw. kąt przesączania, czyli tkankę o charakterystycznej porowatej strukturze, znajdującą się miedzy rogówkę a nasadą tęczówki. W prawidłowych warunkach fizjologicznych istnieje stan równowagi pomiędzy wytwarzaniem cieczy wodnistej a jej odpływem. Tak, więc zaburzenia tego stanu, najczęściej w postaci utrudnionego odpływu, prowadzą do wzrostu ciśnienia śródgałkowego, które - jak wyżej wspomniano - określa się mianem jaskry.
Warto jeszcze dodać, iż prawidłowe ciśnienie śródoczne waha się w granicach od 14 do 26 mm, Hg (1,82-3,38 hPa), przy czym mogą wystąpić wahania dobowe nieprzekraczające jednak wartości 5 mm Hg.

Słuch.

Zmysł ten umożliwia odbieranie (percepcję) fal dźwiękowych. Narządy słuchu nazywa się uszami. Słuch jest wykorzystywany przez organizmy żywe do komunikacji oraz rozpoznawania otoczenia.
Fale dźwiękowe:

Przez powietrze docierają do małżowiny usznej, następnie przewodem słuchowym zewnętrznym do błony bębenkowej. Pod wpływem drgań powietrza błona bębenkowa porusza przylegający do niej młoteczek. Drgania z młoteczka są przekazywane na kowadełko i strzemiączko, za pośrednictwem okienka owalnego trafiają do ucha wewnętrznego, gdzie drgania są zamieniane na impulsy nerwowe, które nerwem słuchowym docierają do ośrodków słuchowych w korze mózgowej.

Ucho wewnętrzne jest odpowiedzialne za równowagę ciała:

Za utrzymanie równowagi odpowiedzialne są 3 kanały półkoliste. Ich ułożenie w 3 prostopadłych do siebie, pozwala na utworzenie trójwymiarowego obrazu otaczającej przestrzeni. Są wypełnione płynem zawierającym ziarnka CaCo3. Na wewnętrznej powierzchni kanałów półkolistych występują komórki czuciowe z rzęskami, które są uciskane podczas zmieniania pozycji ciała przez płyn. To powoduje powstanie impulsu nerwowego, który przesyłany do mózgu jest odpowiednio interpretowany i odczuwa informacje o pozycji ciała w danej chwili.
Przewodzenie dźwięków drogą powietrzną:
Dźwięk skierowany przez małżowinę uszną do przewodu słuchowego zewnętrznego wprawia w drgania błonę bębenkową i tzw. aparat akomodacji - kosteczki słuchowe i mięśnie ucha środkowego. Dzięki ruchom podstawy ostatniej z trzech kosteczek – strzemiączka w okienku owalnym błędnika, drgania akustyczne przenoszą się na płyny, jakimi wypełniony jest ślimak. Ponieważ płyny są nieściśliwe, na to, aby podstawa strzemiączka mogła wykonać ruch w głąb ucha wewnętrznego musi dojść do wyrównawczego wychylenia - w stronę jamy bębenkowej - błony drugiego okienka ucha wewnętrznego zwanego okrągłym. Ta tak zwana gra okienek jest niezbędnym warunkiem prawidłowego przenoszenia dźwięków drogą powietrzną, bębenkowo - kosteczkową.

Ciekawostka:
Ludzkie ucho nie wyłapuje dźwięków, które słyszalne są dla zwierząt. Jest to spowodowane tym, że człowiek słyszy zakres dźwięków od 16 do 20 000 Hz a pies ma większy zakres słyszalności dźwięków.
Ucho narząd słuchu i równowagi.

Ucho to narząd słuchu i równowagi występujący jedynie u kręgowców. Najbardziej złożone i rozwinięte uszy występują u ssaków. Ucho odbiera fale dźwiękowe, przekształca je w drgania mechaniczne, a drgania w impuls nerwowe. Odpowiada także za zmysł równowagi (błędnik).

Budowa ucha - ucho składa się z trzech części: ucha zewnętrznego, ucha środkowego oraz uch wewnętrznego. Ucho zewnętrzne występuje jedynie u ssaków. Ucho zewnętrzne i środkowe odpowiadają głównie za słuch, ucho wewnętrzne zawiera także elementy odpowiedzialne za równowagę.

Ucho zewnętrzne
Ucho zewnętrzne wychwytuje fale dźwiękowe, wzmacnia je i kieruje na błonę bębenkową. Składa się z małżowiny usznej, przewodu słuchowego zewnętrznego i powierzchni zewnętrznej błony bębenkowej
• małżowina uszna - jest to fałd skórny rozpięty na elastycznym rusztowaniu z tkanki chrzęstnej. Jej kształt jest przystosowany do zbierania fal dźwiękowych i doprowadzenia ich do przewodu słuchowego zewnętrznego.
• przewód słuchowy zewnętrzny - kanał doprowadzający fale dźwiękowe do błony bębenkowej, o długości ok. 26-30 mm i średnicy ok. 7 mm. Jest on zbudowany z tkanki chrzęstnej pokrytej od wewnątrz skórą, zawierającą gruczoły woskowinowe, których zadaniem jest wydzielanie woskowiny (wydzieliny zapobiegającej dostaniu się zanieczyszczeń do przewodu słuchowego), oraz włosków rozprowadzających woskowinę. Na jego końcu znajduje się błona bębenkowa.
• powierzchnia zewnętrzna błony bębenkowej
Ucho środkowe
Ucho środkowe to niewielka przestrzeń w czaszce wypełniona powietrzem. Jego zadaniem jest mechaniczne wzmocnienie i doprowadzenie fal dźwiękowych do ucha wewnętrznego (poprzez okienko owalne). Część drgań przechodzi też bezpośrednio na okienko okrągłe. W skład ucha środkowego wchodzi błona bębenkowa, trzy kosteczki słuchowe oraz trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza) a także powierzchnia zewnętrzna okienka owalnego
• błona bębenkowa - błona oddzielająca przewód słuchowy zewnętrzny od ucha środkowego, zamienia fale dźwiękowe w drgania mechaniczne, pobudzając kosteczki słuchowe.
• trzy kosteczki słuchowe - młoteczek, kowadełko, strzemiączko. Młoteczek z jednej strony łączy się z błoną bębenkową, a z drugiej strony łączy się z kowadełkiem, kowadełko ze strzemiączkiem, a ono z kolei łączy się z błoną okienka owalnego. Ich zadaniem jest wzmocnienie drgań błony bębenkowej i doprowadzenie ich do ucha wewnętrznego. Wzmocnienie jest osiągane dzięki temu, że powierzchnia młoteczka łącząca się z błoną jest większa od powierzchni strzemiączka, tworząc przekładnię wzmacniającą (do około 33dB). Istotną rolę odgrywają tu też dwa mięśnie - napinacz błony bębenkowej, który przy rozluźnieniu osłabia drgania zbyt mocnych dźwięków oraz mięsień strzemiączkowy mający analogiczną rolę. Kosteczki słuchowe są najmniejszymi kośćmi organizmu ludzkiego.
• trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza) - kanał łączący ucho środkowe z gardłem, o długości ok. 35 mm. Normalnie jest zamknięta, ale może się otworzyć w celu wyrównania ciśnienia powietrza w uchu. Jeśli wpuszczone powietrze będzie zawierać groźne zarazki, to może rozpocząć zapalenie ucha środkowego.
• powierzchnia zewnętrzna okienka owalnego

Ucho wewnętrzne
Ucho wewnętrzne składa się z : przedsionka, ślimaka, kanałów półkulistych, woreczka i łagiewki odpowiedzialnych za słuch i za równowagę.
Elementy odpowiedzialne za słuch
• okienko owalne (przedsionka) - błona stykająca się bezpośrednio ze strzemiączkiem, ułatwiająca przejście drgań z ucha środkowego do wnętrza ślimaka. Drgania przechodzą do schodów przedsionka, czyli zewnętrznej komory ślimaka.
• okienko okrągłe (ślimaka) - błona nie stykająca się z zewnątrz z żadną z kostek, ale również mogąca przekazywać (nie wzmocnione) drgania do wnętrza ślimaka. Stanowi wyłom stykający się ze schodami ślimaka (środkowa komora ślimaka).
• ślimak - najważniejsza część ucha wewnętrznego, z wyglądu przypominająca muszlę ślimaka. Jest to długi, zwężający się kanał kostny, zwinięty spiralnie i wypełniony w całości płynem. W środku przedzielony jest dwoma błonami - błoną podstawową i błoną Reisnera (inaczej przedsionkową). Dzielą one ślimaka na trzy komory nazywane schodami przedsionka, ślimaka i bębenka. Wewnątrz schodów ślimaka znajduje się narząd Cortiego, który zamienia pobudzenia znajdujących się na nim rzęsek w impulsy nerwowe. Zniszczenie narządu Cortiego powoduje całkowitą głuchotę.
Ruch, tarcie czy zderzenie różnych przedmiotów wprawiają w drgania różne cząsteczki powietrza, powodujące lokalne zmiany ciśnienia, co wywołuje zaburzenia w ośrodku stałym (powietrzu) rozchodzące się w postaci fali dźwiękowej. Te wibracje mogą być wykryte przez ucho, w narządzie słuchu przetworzone na impulsy nerwowe i za pomocą nerwu słuchowego przekazane do ośrodka słuchu w mózgu, tam są odczytywane jako dźwięki o różnym natężeniu – od szelestu do ogłuszającego ryku startującego odrzutowca.
Kiedy słyszymy nasze uszy odbierają fale dźwiękowe. Są one stale zajęte „wychwytywaniem” różnych fal akustycznych, a my reagujemy tylko na niektóre dźwięki.
Narząd słuchu dzieli się na trzy części – ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne. Ucho zewnętrzne tworzy małżowina (jedyna widoczna część ucha) oraz przewód słuchowy zewnętrzny, prowadzący do ukrytych w czaszce części ucha.

• W JAKI SPOSÓB SŁYSZYMY?
Widoczna część ucha działa jak odbiornik fal dźwiękowych, które są następnie przewodzone do ucha środkowego. Fale akustyczne wprawiają w drgania błonę bębenkowa, która rozciąga się w poprzek wejścia do uch środkowego, oddzielając jej od ucha zewnętrznego.
Ucho środkowe stanowi tylko 1/8 wielkości uch zewnętrznego i składa się z małego zagłębienia w kości skroniowej, zwanego jama bębenkową. W jamie znajdują się kosteczki słuchowe. Wąskim przewodem zwanym trąbką słuchową (Eustachiusza) jest ono połączone z gardłem. To połączenie umożliwia utrzymanie takiego samego ciśnienia powietrza w uchu wewnętrznym, jakie panuje na zewnątrz.
W jamie bębenkowej są trzy małe kosteczki o różnym kształcie – młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Błona bębenkowa ma zagłębienie połączone z młoteczkiem. Wibracje błony bębenkowej są przenoszone przez młoteczek, z niego na strzemiączko, następnie na kowadełko, a stąd przez okienko owalne łączące ucho środkowe z wewnętrznym do płynów uch wewnętrznego.
Ucho wewnętrzne (błędnik) składa się z błędnika kostnego, wewnątrz którego znajduję się błędnik błoniasty. Przestrzeń między błędnikami wypełniona jest płynem (przychłonką). Błędnik składa się z przedsionka, kanałów półkolistych – trzech wypełnionych płynem przewodów, stanowiących nasz zmysł równowagi, oraz niewielkiego, skręconego spiralnie przewodu – ślimaka. Wewnątrz niego jest płyn oraz rzędy drobniutkich, włosowatych, czuciowych komórek słuchowych i komórek podporowych, leżących na błonie podstawowej. Tworzą one właściwy receptor zmysłu słuchu – narząd Cortiego. Wibracje, które zostały przeniesione do okienka owalnego docierają następnie do ślimaka, poruszając błoną podstawową do przodu i do tyłu. Poruszająca się membrana porusza „włoski” narządu Cortiego. Komórki czuciowe odbierają te drgania i przetwarzają na impulsy nerwowe wysyłane do mózgu nerwem słuchowym. Mózg odpowiednio odczytuje te sygnały i interpretuje je jako dźwięki.

• POZIOM HAŁASU
Natężenie, czyli mówiąc w uproszczeniu energia fali akustycznej, jest mierzona w decybelach (dB). Szept wykazuje około 15 decybeli, a ruchliwa ulica emituje około 90 decybeli. Dźwięki głośniejsze niż 100 decybeli staja się nieznośne dla ucha, o natężeniu ok. 140 dB wywołują ból i mogą uszkodzić błonę bębenkową.
U większości ludzi słuch staje się mniej ostry w miarę starzenia, gdyż z wiekiem części kostne ucha stają się mniej ruchome, zostaje upośledzone przenoszenie wibracji do ucha wewnętrznego. Choroby uszu mogą także uszkodzić błonę bębenkową lub upośledzić pracę kosteczek słuchowych, co prowadzi do głuchoty. Wszystkie choroby uszu powinny być natychmiast leczone.
Niektóre rodzaje głuchoty są spowodowane przez zniszczenie ucha wewnętrznego lub nerwu słuchowego. Utrata słuchu może także wystąpić u osób narażonych na ciągły hałas, np. w fabryce, lub być następstwem nagłego „wybuchu” hałasu o ogromnym natężeniu. Słuchanie zbyt głośnej muzyki może także spowodować kłopoty ze słuchem.

DOBRE PYTANIA:
• KIEDY ZACZYNAMY SŁYSZEĆ?
Okazuje się, że już płód w łonie matki słyszy dźwięki. Uważa się, iż zmysł słuchu wykształca się w dwudziestym tygodniu ciąży, czyli osiem tygodni wcześniej niż wzrok. Istnieją nawet dowody na to, że niektóre dzieci jeszcze przed urodzeniem rozpoznają głos swojej matki! Badania niemowląt wykazały, iż ssą one pierś szybciej, jeśli matki w tym czasie do nich przemawiają.
Słuch noworodków jest nieco słabszy niż starszych dzieci, jednak już w ciągu kilku dni wystarczająco się wyostrza. Nieco więcej czasu zabiera im nabycie umiejętności interpretowania słyszalnych dźwięków. Początkowo reagują na głośniejsze dźwięki machając rączkami i nóżkami. Ten tzw. odruch MORO powoli zanika, gdy zaczynają rozpoznawać kolejne, nowe dla nich dźwięki. Dość szybko zaczynają się uśmiechać, słysząc dźwięki sygnalizujące zbliżanie się matki. Przed ukończeniem piątego miesiąca niemowlęta są już w stanie rozróżnić dźwięki mowy, co jest niezwykle istotne dla zrozumienia słów.

• DLACZEGO SŁUCHANIE MUZYKI SPRAWIA NAM PRZYJEMNOŚĆ?
W przypadkowym hałasie nie uporządkowane dźwięki o różnych częstotliwościach są ze sobą zmieszane w sposób, którego sensu nie możemy się dopatrzyć. Natomiast muzyka jest odbierana przez nasz układ słuchowy jako coś uporządkowanego. Dlatego reagujemy na rytm wybijany na bębnach i przyjemną dla uch harmonię dźwięków wydawanych przez instrumenty.
Chyba wszystkie matki zauważyły, że dzieci dobrze reagują na uporządkowane dźwięki. Szczególnie kojące okazują się dla nich dźwięki niskie i powtarzające się. Dostępne są nawet nagrania powtarzające ten sam dźwięk, co sekundę. Reklamuje się je jako supernowoczesne odpowiedniki kołysanek śpiewanych przez matki. Okazuje się również, iż wcześniaki, które leżąc w inkubatorach słuchają spokojnej muzyki, szybciej przybierają na wadze.

• CO TO JEST SŁUCH ABSOLUTNY?
Bardzo niewielu ludzi, prawdopodobnie nie więcej niż jeden procent, ma zdolność błyskawicznego rozpoznawania wysokości dźwięków. Słysząc pojedynczy dźwięk, od razu wiedzą, że jest to środkowe C. Wydaje się, że ta niezwykła umiejętność jest albo wrodzona, albo też wyuczona we wczesnym dzieciństwie, dzięki częstemu słuchaniu muzyki już od najmłodszych lat. W późniejszym wieku rozwinięcie podobnych zdolności, nawet drogą intensywnych ćwiczeń, jest praktycznie niemożliwe.
Dużo łatwiej jest natomiast nauczyć się rozróżniania poszczególnych dźwięków w porównaniu z innymi. Niemal każdy jest w stanie określić, czy dwa dźwięki maja tę samą, czy inna wysokość, pod warunkiem, że są od siebie wystarczająco różne. Niektórzy ludzie, o których mówi się powszechnie, że „słoń nadepnął im na ucho”, maja problemy z zaśpiewaniem dźwięków, które maja inną wysokość niż dźwięki używane w mowie.

• CO TO JEST „EFEKT COCKTAIL PARTY”?
To, co słyszymy, zależy w znacznej mierze od tego, co wyławiamy z gąszczu dźwięków. Człowiek ma, bowiem tajemniczą umiejętność skoncentrowania się na jednej tylko rozmowie w zgiełku panującym w pomieszczeniu. Fenomen ten zwany jest efektem cocktail party. Nawet, jeśli nasz słuch potrafi odgrodzić się od większości dźwięków, nie jest w stanie ignorować takich, które są dla nas istotne. Nie możemy, na przykład, nie słyszeć własnego nazwiska, nawet wypowiadanego bardzo cichym głosem. Na tej samej zasadzie, śpiącą matkę zawsze obudzi płacz jej dziecka. A każdy dyrygent podczas próby orkiestry usłyszy pojedynczą fałszywą nutę zagraną przez jednego z muzyków.

CHOROBY UKŁADU SŁUCHOWEGO.
Ból ucha może być pochodzenia lokalnego lub może promieniować z otoczenia, może mieć rozmaity charakter i nasilenie. Ból w uchu lub promieniujący do ucha może pojawić się też przy chorobach jamy ustnej, gardła, krtani, twarzy i szyi, a nawet podstawy czaszki. I tak ostre zapalenie gardła, angina, próchnica zębów, stany zapalne zatok przynosowych, ostre stany zapalne ślinianki przysuszonej i stawu żuchwowego mogą powodować ból zlokalizowany w zdrowym uchu i wywołują przeświadczenie o jego chorobie. Ból promieniujący do ucha może być związany również z uciskiem nerwu przez tkankę patologiczną lub przez zmiany zwyrodnieniowe tkanek w sąsiedztwie włókien nerwowych, są to tzw. nerwobóle.

Wycieki z ucha są zawsze objawem jakiejś choroby. Mogą być surowicze, ropne lub krwiste. Towarzyszą zmianom zapalnym, zarówno ostrym jak i przewlekłym. Powstają w wyniku urazu głowy ze złamaniem kości w obrębie ucha wewnętrznego, mogą być także objawem zmian nowotworowych w uchu. Wyciekom z ucha zwykle nie towarzyszy ból, więc są one lekceważone prze chorego.
Szumy uszne są złudzeniami słuchowymi, słyszanymi wyłącznie przez osobę chorą. Odczuwa on je i opisuje jako brzęczenie, dzwonienie, tętnienie, szum wody lub wiatru itp. Niekiedy są lokalizowane nie tyle w uchu, co w głowie. Mogą pojawiać się i nasilać okresowo lub występować stale. Są bardzo uciążliwe i przykre nawet przy niewielkim natężeniu. Przyczyn powstawania szumów usznych jest wiele. Mogą towarzyszyć chorobom ucha zewnętrznego, krwi, nerek, wątroby i zatruciom niektórymi związkami chemicznymi i lekami, ale także mogą być związane z ogólnym złym stanem zdrowia. Pojawiają się również w zespołach nerwicowych i chorobach psychicznych. Leczenie szumów usznych jest różne: w niektórych przypadkach stosuje się psychoterapię, stosuje się również leczenie chirurgiczne, które zwykle łączy się z utratą słuchu w operowanym uchu. Leczenie szumów usznych jest bardzo trudne i nie zawsze daje pozytywne wyniki.

Pogorszenie słuchu - jest to upośledzenie słuchu określane jako niedosłuch lub głuchota, może mieć rozmaity stopień zaawansowania. O całkowitej głuchocie jedno-lub obusznej mówi się wtedy, gdy występuje całkowity brak odpowiedzi słuchowej przy maksymalnym wzmocnieniu bodźca akustycznego.

Socjalna niewydolność słuchu to zaburzenie zdolności rozumienia mowy ludzkiej uniemożliwiające porozumienie się ze środowiskiem. Towarzyszy ona najczęściej głuchocie starczej, w której dochodzi również do zmian w korze mózgowej. Ludzie z takimi dolegliwościami słyszą, ale nie rozumieją. Przyczyny upośledzenia słuchu są różnorodne. Najczęstsze są jednak przewlekłe stany zapalne ucha z towarzyszącym wyciekiem oraz nawracające upośledzenia drożności trąbki słuchowej w wyniku częstych katarów lub nadmiernie przerośniętego trzeciego migdałka.

Toksyczne uszkodzenia słuchu zdarzają się zwłaszcza u małych dzieci i ludzi w wieku podeszłym. Są one skutkiem stosowania tzw. leków toksycznych, mogą być również spowodowane skażeniem środowiska naturalnego związkami metali ciężkich, siarki itp. Oraz nadużywaniem alkoholu i tytoniu.

Przyczyną uszkodzenia słuchu może być także działanie nadmiernego hałasu przekraczającego dopuszczalne normy, jest tzw. uraz akustyczny. Początkowo jego objawy cofają się podczas odpoczynku w ciszy, ale w miarce upływu czasu dochodzi do zmian utrwalonych. Uszkodzenie słuchu wywołane urazem akustycznym jest nieuleczalne.

Nagła utrata słuchu lub postępująca a ciągu kilku godzin, dni zwana jest nagłą głuchotą. Zwykle występuje jednostronnie i towarzyszą jej zaburzenia równowagi. Może pojawić się u osób, które wcześniej nie chorowały na uszy. Często pojawia się po dużym napięciu emocjonalnym przy obciążeniu fizycznym, w trakcie zakażeń wirusowych lub przy istnieniu chorób takich jak: cukrzyca, choroba nadciśnieniowa i miażdżyca naczyń krwionośnych. Nagła głuchota jest stanem wymagającym natychmiastowego leczenia szpitalnego na oddziale otolaryngologicznym. Szansa uzyskania poprawy słuchu zależy od czasu, jaki dzieli wystąpienie głuchoty od rozpoczęcia leczenia.

Choroby ucha zewnętrznego dotyczą małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego. Obejmują one wady wrodzone przekazywane dziedzicznie.

Urazy małżowiny usznej- są to najczęściej rany cięte, szarpane, krwiaki powstałe po tępych urazach, wymagają jak najszybszego opatrzenia chirurgicznego.

Zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego- choroba rozwija się wskutek zakażenia bakteriami lub grzybami wnikającymi w głąb skóry w miejscach uszkodzonego naskórka. Ból często promieniuje do zębów i może nasilać się przy poruszaniu żuchwą.

Ciała obce w przewodzie słuchowym- u dzieci to najczęściej pestki, koraliki czy też guziki, u dorosłych wata, złamane końce zapałek i części roślin włożone w celach leczniczych. Niekiedy ciałem obcym może być żywy owad. Ciało obce w uchu nie jest tak groźne jak nieumiejętne skutki jego usuwania, które mogą powodować uszkodzenie błony bębenkowej lub wepchnięcie ciała obcego do ucha środkowego, co grozi ciężkimi powikłaniami. Żywy owad w układzie słuchowym wywołuje nieprzyjemne dolegliwości bólowe i doznania słuchowe. W celu unieruchomienia owada należy wlać do przewodu słuchowego płyn oleisty.

Czop woskowinowy- wytwarza się w zewnętrznym przewodzie słuchowym z wydzieliny gruczołów łojowych, potowych, włosów i kurzu, może całkowicie zatkać światło tego przewodu. Następuje to najwcześniej, gdy do przewodu słuchowego dostanie się woda i woskowina spęcznieje. Szczelne zamknięcie powoduje uszkodzenie słuchu, szum w uchu i ból. Usunąć woskowinę może wyłącznie lekarz laryngolog, którego przed rozpoczęciem zabiegu należy poinformować o przebytych chorobach uszu, a zwłaszcza o wyciekach ropnych. Płukania ucha nie można wykonywać u osób z uszkodzoną błoną bębenkową, a lekarz jej nie widzi, gdyż jest zasłonięta woskowiną.

Choroby ucha środkowego:
Nieżytowe zapalenie trąbki słuchowej- choroba ta jest następstwem chorób nosa, zatok przynosowych i gardła, ponieważ trąbka słuchowa łączy jamę bębenkową ucha środkowego z gardłem. Częściej występuje u dzieci, gdyż ich trąbka słuchowa jest krótsza, szersza i ustawiona bardziej poziomo niż u dorosłych. Zaburzenia drożności trąbki słuchowej mogą powstać nie tylko w następstwie stanów zapalnych. U dzieci często do tych zaburzeń dochodzi po przeroście migdałka gardłowego (trzeciego), a u dorosłych w następstwie polipów nosa i w przebiegu zmian nowotworowych noso-gardła. Jej główne objawy to uczucie zatkania ucha, szum oraz upośledzenie słuchu. Po zaobserwowaniu takich objawów należy natychmiast zgłosić się do lekarza laryngologa.
Ostre zapalenie ucha środkowego- jest najczęściej wynikiem szerzenia się zakażenia drogą trąbki słuchowej z noso-gardła. Występuje często u dzieci jako powikłanie ostrych stanów zapalnych górnych dróg oddechowych lub chorób zakaźnych wieku dziecięcego. Objawem jest nagły, narastający ból ucha, uczucie pełności w uchu i upośledzenie słuchu, wskutek gromadzenia się wysięku w jamie bębenkowej. Błona bębenkowa może ulec przerwaniu pod naciskiem płynu, wówczas w przewodzie pojawia się wyciek, a ból ustępuje. Leczenie ostrego zapalenia ucha środkowego powinien prowadzić lekarz laryngolog. Samemu wcześniej można zastosować polopirynę, a przy silnych bólach pyralginę lub nagrzewać okolice ucha w celu zmniejszenia dolegliwości bólowych.
Przewlekłe zapalenie ucha środkowego- choroba toczy się w przestrzeniach ucha środkowego. Cechuje ją trwały ubytek w błonie bębenkowej (przedziurawienie), wyciek śluzowy ropy z ucha i uszkodzenie słuchu różnego stopnia. Choroba może trwać wiele lat i często ma swój początek w dzieciństwie. Przewlekłe zapalenie ucha środkowego stosunkowo nie znacznie upośledza ogólny stan zdrowia i zazwyczaj nie daje dolegliwości bólowych, przez co jest w dużym stopniu lekceważone przez chorego. Leczy się je zachowawczo, lecz jeśli podane leki nie skutkują możliwe jest leczenie chirurgiczne.

Choroby ucha wewnętrznego:
Zapalenie ucha wewnętrznego- jest to najczęściej powikłanie zapalenia ucha środkowego. Objawia się częstymi zawrotami głowy i zaburzeniami równowagi uniemożliwiającymi jakiekolwiek ruchy. Towarzyszą im nudności, wymioty, oczopląs oraz całkowita utrata słuchu po stronie chorej. Istnieje groźba powikłań wewnątrz czaszkowych. Leczenie szpitalne.
Otoskleroza- przewlekła, niezapalna choroba, której przyczyna jest nieznana. Polega na nieprawidłowym, postępującym kostnieniu struktur ucha wewnętrznego. Objawem otosklerozy jest stopniowe pogarszanie się słuchu często z szumami usznymi. Najczęściej występuje u kobiet w wieku 20-25 lat (ciąża przyspiesza rozwój choroby). Leczenie wyłącznie operacyjnie, jeśli po zabiegu nie ma dużej poprawy stosowane są odpowiedni dobrane aparaty słuchowe.
Choroba Menier’a- jest to niezapalna choroba o nieustalonej dotąd przyczynie. Objawia się przez zawroty głowy, którym mogą towarzyszyć wymioty, upośledzenie słuchu i szumy uszne. Rozpoznanie choroby jest bardzo trudne i wymaga przeprowadzeniu wielu badań i konsultacji neurologicznej, okulistycznej, a także internistycznej. W większości przypadków wystarczy leczenie zachowawcze, a w ostrych napadach leżenie w łóżku i zażywanie leków zaleconych przez lekarza.

APARATY SŁUCHOWE
Nowoczesne aparaty słuchowe to niewielkie urządzenia wzmacniające i odpowiednio do wady słuchu korygujące dźwięki w zakresie częstotliwości akustycznych związanych z ludzką mową. Produkowane są najczęściej w formie zausznej lub wewnątrz usznej.

Rodzaje aparatów słuchowych:
Aparat zauszny (zaczepowy)- umieszczony jest za małżowiną ucha i połączony dżwięko-wodem z dokładnie dopasowaną wkładką douszną. Zadaniem wkładki jest przeniesienie wzmocnionego dźwięku do ucha, zabezpieczenie przed powstawaniem uciążliwych sprzężeń zwrotnych oraz ochrona przed przypadkowym zagubieniem aparatu. Odpowiednio modyfikując wkładkę poprzez obróbkę mechaniczną można w znacznym stopniu poprawić jakość dźwięku, uzyskując lepsze dopasowanie i w konsekwencji większe zadowolenie użytkownika.

Aparat wewnątrz uszny- wkłada się wprost do ucha. Cały układ elektroniczny wraz z mikrofonem, słuchawką i bateryjką umieszczony jest w obudowie wykonanej indywidualnie dla danego użytkownika na podstawie wcześniej pobranego modelu ucha. Podstawową zaletą aparatów wewnątrz usznych jest ich wielkość. Coraz częściej stosowane są aparaty głeboko kanałowe(CIC), które są prawie nie zauważalne dla otoczenia.

Aparaty klasyczne analogowe- są to popularne aparaty wykonywane w wersji zausznej i wewnątrz usznej. Wyposażone w regulator głośności, jednoprogramowe, parametry regulowane ręcznie. W wielu przypadkach przy prawidłowym doborze uzyskuje się dobre efekty.

Aparaty programowane- aparaty analogowe, programowane cyfrowo przy pomocy komputera. Zauszne i wewnątrz uszne, jedno lub wielo programowe, niektóre modele sterowane pilotem. Najbardziej zaawansowane wykorzystują technologię wielomikrofonową w celu uzyskania dobrej charakterystyki kierunkowej aparatu, a więc możliwości zwiększenia poziomu dźwięku dochodzącego z jednego, określonego kierunku, co skutecznie eliminuje sporo odgłosów niepożądanych.

Aparaty cyfrowe- najnowocześniejsze aparaty zauszne i wewnątrz uszne, najczęściej w pełni automatyczne. Na podstawie wprowadzonych danych o wadzie słuchu pacjenta i dzięki ciągłej analizie otoczenia akustycznego utrzymują komfortowy poziom dźwięku, w miarę możliwości tłumiąc hałas. Po precyzyjnym dopasowaniu uzyskuje się bardzo dobry efekt bez zbędnego zaangażowania użytkownika w obsługę aparatu.

METODY POROZUMIEWANIA SIĘ OSÓB GŁUCHYCH.
Istnieje wiele metod i sposobów umożliwiających osobom głuchym porozumiewanie się z innymi ludźmi. Ich uwarunkowanie jest stopniem oraz momentem uszkodzenia słuchu, uzależnione od potrzeb, możliwości i zdolności tych osób, ale także środowiska, w którym funkcjonuje taka osoba. Sposoby odbioru mowy dźwiękowej dzielą się na: wzrokowy i dotykowy.

Wzrokowy sposób odbioru mowy polega na odczytywaniu mowy z ust. Zjawisko to ma miejsce u osób głuchych mających pełnosprawny wzrok. Odczytywanie mowy z ust możliwe jest, dlatego, że wiele dźwięków ma charakterystyczny obraz wzrokowy, który można odróżnić podczas obserwacji twarzy osoby mówiącej. Opanowanie tej umiejętności nie jest łatwe i wymaga dobrej spostrzegawczości oraz długiego okresu ćwiczeń. Dla osób głuchych, które pozbawione są możliwości wzrokowego odbioru mowy, pozostaje jej odbiór za pomocą zmysłu dotyku.

Metody uniwersalne to takie, za pomocą, których każdy znający pismo od razu, bez specjalnego przygotowania, może porozumieć się z osobą głuchą pod warunkiem, że zna ona daną metodę. W Polsce, spośród metod uniwersalnych stosowane są trzy: kreślenie na dłoni liter drukowanych, alfabet punktowy do dłoni i posługiwanie się tabliczką brajlowsko-czarnodrukową.

Kreślenie na dłoni liter drukowanych- jak sama nazwa wskazuje, metoda ta polega na kreśleniu palcem dużych liter drukowanych na dłoni osoby głuchej celem przekazania jej określonej informacji. Podczas pisania liter ręka osoby głuchej jest bierna i wysunięta do przodu, zaś osoba przekazująca informację pisze na niej litery jedną po drugiej tworząc wyrazy i zdania. Po każdej literze, wyrazie lub zdaniu następuje mała przerwa, oznaczająca ich koniec. Nie jest to najszybsza metoda porozumiewania się z osobami głuchymi, lecz jest bardzo skuteczna i powoduje stosunkowo mało omyłek i błędów.
Alfabet punktowy na dłoni- metoda polega na dotykaniu poszczególnych części dłoni, głównie paliczków palców, które odpowiadają poszczególnym literom, cyfrom i innym znakom graficznym. Alfabet przeznaczony jest głównie dla ludzi, którzy przed utratą słuchu zdążyli opanować język naturalny(mowę dźwiękową, sztukę pisania, czytania oraz liczenia). Jest wolniejszy od języka migowego, ale znacznie prostszy, co sprawia, że szybciej można się go nauczyć. Alfabet punktowy jest szybszą techniką od innych metod porozumiewania się. Dzięki możliwości zastosowania specjalnej rękawiczki wydaje się alfabetem bardziej uniwersalnym.

Metody specjalne, czyli takie, które wymagają od użytkowników specjalnego przygotowania. Metoda najczęściej stosowana w naszym kraju to język migowy odbierany dotykowo.

Język migowy- jest to zestaw znaków mimicznych lub pantomimicznych określających poszczególne litery lub całe słowa, przy czym elementem charakterystycznym dla danego znaku jest zarówno układ palców obu rąk, układ samych rąk i całego ciała, jak również ruch wchodzący w skład całości znaku. Podstawe języka migowego tworzą znaki ideograficzne, czyli pojęciowe, określające poszczególne słowa lub zwroty, język oparty na tych znakach nie uwzględnia zasad gramatyki języka polskiego. Znaki daktylograficzne, zwane także alfabetem palcowym, oznaczają poszczególne litery, liczby itp. Połączenie znaków ideograficznych i daktylograficznych pozwala na przekazanie informacji zgodnie z zasadami gramatyki.

Pisanie na komputerze- metoda polega na pisaniu tekstu na klawiaturze komputera, gdyż bardzo istotną rolę w procesie komunikowania się osób głuchych z otoczeniem odgrywa sprzęt techniczny i rehabilitacyjny, z którego mają możliwości korzystać.

Na zakończenie należy podkreślić, że dla każdej osoby z uszkodzonym słuchem opanowanie kilku metod porozumiewania się jest bardzo ważne. Nauka tych metod powinna stanowić jeden z elementów rehabilitacji, bowiem od stopnia możliwości komunikowania się z otoczeniem zależy możliwość rozwiązywania wielu codziennych życiowych, zawodowych i społecznych problemów, a także jakość życia człowieka dotkniętego utratą słuchu.

Wpływ hałasu na zdrowie i słuch człowieka.
Z punktu widzenia psychologii hałas jest dźwiękiem nieprzyjemnym i niepożądanym, powodującym drażliwość, zmęczenie całego organizmu a szczególnie słuchu.
Hałas ma wpływ na zdrowie i kondycję człowieka. Jego działanie można rozpatrywać w trzech płaszczyznach:
• Bezpośrednie na ucho środkowe i wewnętrzne
• Pośrednie na układ nerwowy i psychikę
• Na zasadzie odruchu - na inne narządy

Szkodliwość działania hałasu na organizm człowieka objawia się zmęczeniem, gorszą wydajnością nauki, trudnościami w skupieniu uwagi, zaburzeniami orientacji, drażliwością, podwyższeniem ciśnienia krwi, bólem i zawrotami głowy, czasowym lub trwałym uszkodzeniem słuchu. U małych dzieci hałas budzi duży niepokój, niepewność, zagubienie, powoduje płacz.
Nie wszyscy są jednakowo wrażliwi na po hałasowe uszkodzenie słuchu. Istnieją czynniki predysponujące zależne od genów, ogólnego stanu zdrowia, warunków środowiskowych.
Najbardziej wrażliwi na działanie hałasu są ludzie młodzi i małe dzieci. Szczególnie narażone są osoby, u których w rodzinie występuje niedosłuch, osoby długo przebywające w głośnym otoczeniu, aktualnie chore, leczone lekami potencjalnie uszkadzającymi słuch, cierpiące na stany zapalne uszu, szumy uszne, nadwrażliwość słuchową, wreszcie same mające niedosłuch, który w wyniku przebywania w hałasie może się pogłębić.

Uszkadzające działanie hałasu na ucho wewnętrzne może być związane z:
• Bezpośrednim urazem mechanicznym komórek słuchowych,
• Nadmiernym wydzielaniem kwasu glutaminowego w obrębie synaps komórek słuchowych wewnętrznych,
• Niedoborem jonów magnezu w przestrzeni zewnątrzkomórkowej,
• Niedoborem jonów wapnia wewnątrz komórek słuchowych.

U osób dorosłych, hałas o natężeniu przekraczającym próg bólu działający impulsowo, jednorazowo i krótkotrwale może spowodować ostry uraz akustyczny. Natomiast przewlekły uraz akustyczny powstaje na skutek długotrwałego narażenia na hałas nieprzekraczający progu bólu, zwykle o natężeniu 90 - 95 dB ( decybeli) lub niewiele wyższym. Dotyczy to głównie osób pracujących w niekorzystnych warunkach akustycznych. Wibracja towarzysząca hałasowi potęguje uszkodzenie słuchu. Osobnym problemem jest młodzież słuchająca bardzo głośnej muzyki przez słuchawki. Badania potwierdziły trwałe uszkodzenia słuchu w granicach 20 - 30 dB zwłaszcza w zakresie dużych częstotliwości akustycznych. Zjawiska uszkodzeń słuchu u młodzieży korzystającej z odtwarzaczy typu walkman i u niektórych grup zawodowych słuchających głośnej muzyki.

Działanie hałasu na narząd słuchu może powodować następujące zjawiska:
1. Adaptację - w czasie trwania bodźca dźwiękowego;
2. Czasowe, krótko lub długotrwałe upośledzenie słyszenia, spowodowane zmęczeniem słuchowym - wracające do normy po kilku minutach lub kilkunastu godzinach od zakończenia ekspozycji na hałas;
3. Trwałe upośledzenie słyszenia.

Uszkodzenie słuchu zaczyna się zazwyczaj w obszarze 4 kHz ( kilohercy) i stopniowo rozszerza się na sąsiednie częstotliwości.
Istnieją również dźwięki, których ucho ludzkie nie słyszy, a które mogą wpłynąć na upośledzenie słuchu lub szumy uszne. Zalicza się do nich ultradźwięki o częstotliwości powyżej 16 kHz oraz infradźwięki - poniżej 16 Hz. Szkodliwość ultradźwięków nie jest jednoznacznie określona, ale opisuje się ubytki słuchu i szumy uszne.

NARAŻENIE NA HAŁAS JAKO PRZYCZYNA USZKODZEŃ SŁUCHU U MŁODZIEŻY SZKOLNEJ
W ramach projektu badań epidemiologicznych oceniających stan słuchu dzieci i młodzieży w Polsce Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu przeprowadził badania przesiewowe słuchu u 4931 dzieci szkolnych na terenie całego kraju. Badania prowadzono we współpracy z Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz Wydziałem Audiologii i Patologii Języka Uniwersytetu w Provo (USA). Badania prowadzone były we wszystkich szesnastu województwach, w wybranych losowo szkołach miejskich i wiejskich, podstawowych i średnich i objęły uczniów klas 0-6 szkołach podstawowych i klas 1-3 w szkołach średnich. Liczbę uszkodzeń słuchu wyraźnie odbiegającą od przeciętnej zaobserwowano wśród młodzieży z następujących województw: Mazowieckiego, Dolnośląskiego, Pomorskiego, Śląskiego, Wielkopolskiego, Zachodniopomorskiego, Kujawsko-Pomorskiego, Łódzkiego.

Wyniki badań epidemiologicznych wskazują na fakt, że częstość występowania uszkodzeń słuchu rośnie w rejonach bardziej uprzemysłowionych i zurbanizowanych, a więc o większym stopniu natężenia hałasu.

Węch

Węch to jeden z dwóch, oprócz smaku, zmysłów chemicznych. Istota tego zmysłu zasadza się na umiejętności rozpoznawania występowania określonych związków chemicznych lub ich mieszanin w otoczeniu. Zapachy odczuwa się na skutek kontaktu związków o własnościach zapachowych z receptorami, które "potrafią" je rozpoznawać i przesyłać odpowiednie sygnały do mózgu. Struktura tych związków jest szerzej omówiona w artykule zapach. U człowieka receptory zapachowe znajdują się w kanałach nosowych, w ich szczytowej części, tuż pod oczami i częściowo między nimi. Są one zgrupowane w dwa obszary, o powierzchni ok. 2.5 cm2, zawierające w sumie przeciętnie ok. 50 000 000 komórek receptorowych. Z receptorów impuls nerwowy przekazywany jest do opuszki węchowej zlokalizowanej bezpośrednio nad receptorami, poniżej płatów czołowych kory mózgowej. Następnie informacje przekazywane są do węchomózgowia. Przekaz tych bodźców ma charakter szybki i bezpośredni, w odróżnieniu od np.: zmysłu dotyku czy wzroku, gdzie między zmysłem a korą mózgową odpowiedzialną za przetwarzanie odpowiednich informacji jest wiele pośrednich stacji przekaźnikowych.

Fizjologowie są zdania, że węch jest jednym z najstarszych zmysłów. Ludzkie węchomózgowie jest bardzo podobne do węchomózgowia jaszczurek (gady), co oznacza, że zmysł ten wyewoluował jeszcze przed oddzieleniem się ssaków. Związki zapachowe muszą mieć zdolność do przeniknięcia przez błonę śluzową, którą są otoczone receptory. Sama błona dokonuje już "wstępnej" selekcji zapachów i dopuszcza określone grupy związków do określonych grup receptorów. Niektóre związki chemiczne są wyczuwalne przez człowieka już przy stężeniach rzędu 0.5 ppm. Tylko 8 cząsteczek substancji zapachowej wystarczy do wywołania odpowiedniego impulsu nerwowego, jednak aby układ nerwowy wykrył zapach potrzeba co najmniej 40 działających receptorów. Wrażenia zapachowe są sprawą bardzo osobniczą. Ludzie posiadają większą bądź mniejszą wrażliwość ogólną na wszystkie zapachy, a także na poszczególne związki chemiczne. Np.: wrażliwość na octan izoamylu posiada tylko ok. 75% populacji w Europie, a pozostałe 25% jest nań prawie zupełnie niewrażliwa. Na dodatek jeden i ten sam związek chemiczny może dawać wrażenie zapachu przyjemnego lub przykrego w zależności od stężenia, a także, w jakiej kombinacji występuje z innymi związkami chemicznymi. Wrażenia zapachowe zależą silnie u jednej i tej samej osoby od okoliczności, nastroju, stanu zdrowia i cyklu rozwojowego. Np.: u dorosłych kobiet wrażliwość na poszczególne zapachy zmienia się wraz cyklem miesiączkowym, zaś kobietom ciężarnym i karmiącym węch zmienia się bardzo radykalnie i są one w tym okresie zdolne do czucia zapachów, na które inni ludzie są całkowicie niewrażliwi i jednocześnie nie czują one w tym czasie części zapachów normalnie odczuwanych przez większość ludzi. Z węchem jest związana skaza genetyczna zwana anosmią. 2-3% procent ludzi w każdej populacji) jest zupełnie niewrażliwy na całe grupy zapachów (np.: z grupy "miętowej"). Przypomina to trochę rodzaj zapachowego daltonizmu. Anosomii można się także nabawić środowiskowo, na skutek stałego przebywania w miejscach, gdzie występował intensywnie jakiś zapach. Przypadłość ta obejmuje coraz liczniejsze grupy ludzi w krajach wysoko zamożnych, gdzie obserwuje się stały spadek ogólnej wrażliwości ludności na zapachy. W USA szacuje się, że częściową anosomią, na różne grupy zapachów jest objęta niemal połowa ludności, zaś około 10% ma anosomię zupełną na jedną lub kilka grup zapachów. Około 1/4 osób z zaburzeniami węchu przestaje odczuwać popęd seksualny. Jest to związane z feromonami.
Zwierzęta, dla których węch jest podstawowym zmysłem, który decyduje o przetrwaniu (np. owady, psy, szczury itp.) dysponują o wiele bardziej rozwiniętym zmysłem zapachu. Odpowiednie partie mózgu, przetwarzające informacje a narządu węchu są w związku z tym o wiele lepiej rozwinięte. Jak jednak odkrył Jess Porter z Uniwersytetu Kalifornijskiego, zdolność tę można sobie wyćwiczyć. Według opublikowanego w "Nature Neuroscience" w grudniu 2006 badania, 2/3 ludzi było w stanie z zawiązanynymi oczami wytropić i przejść 10-metrową krętą ścieżkę ułożoną z rozpylonego zapachu czekolady. Wraz z treningiem zdolność ta rosła. Być może, więc kiepski węch ludzi wynika po części z braku treningu. Psychiatra Oliver Sacks w książce "Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem" opisuje też przypadek człowieka, który na skutek urazu mózgu nagle uzyskał zdolność fenomenalnego odczuwania zapachów - był np. w stanie po wejściu na oddział szpitalny na podstawie węchu ocenić, kto opuścił oddział i czy ktoś nowy doszedł.

Zapachy podstawowe
Wszystkie komórki węchowe są identyczne i istnieje pytanie jak potrafią ustalić różnicę między tysiącami woni. Jednak wiadomo, że istnieje 6 podstawowych zapachów:
-kwiatowy
-owocowy
-zgniły
-korzenny
-spalenizny
-żywiczny(np. terpentyny)

Im więcej molekuł(cząsteczek) tym silniejszy zapach. Komórki węchowe mogą odróżnić kształt poszczególnych cząsteczek. Zapachy intensywniejsze są wtedy, gdy jest ciepło i wilgotno, ponieważ, mimo iż ciepło powoduje odrywanie się cząsteczek to wilgoć pozwala na większe ich skoncentrowanie.

Jama nosowa – narząd węchu
Nos zewnętrzny ma kształt nieregularnej piramidy. Jego ściany tworzy układ kostny, chrzęstny, mięśniowy i skórny. Największe znaczenie ma układ kostny i chrzęstny. Szkielet kostny nosa tworzą głównie parzyste kości nosowe, łączące się z kością czołową i z wyrostkiem czołowym szczęki. Szkielet chrzęstny nosa tworzą pojedyncza chrząstka przegrody nosa, chrząstka boczna nosa, chrząstki skrzydłowe większe i mniejsze oraz chrząstki nosa dodatkowe.

Główne funkcje jam nosa
1 - Ogrzewanie powietrza wdychanego. Temperatura w jamach nosa jest utrzymywana w granicach 32-34 st. C. Jest to możliwe dzięki rozszerzaniu się naczyń krwionośnych zlokalizowanych w błonie śluzowej.
2 - Oczyszczanie ogrzewanego powietrza. W przedsionku nosa zanieczyszczenia zatrzymują się na włosach, natomiast w jamach nosa osadzają się na śluzie i przesuwane są w kierunku gardła.
3 - Nawilżanie powietrza. W wyniku czynności wydzielniczej gruczołów w jamach nosa i parowaniu wody w jamach nosa.
4 - Regulacja przepływu prądu powietrza.

Urazy i choroby nosa
Krwawienia z nosa
Krwawienie jest to najbardziej dynamiczne zaburzenie w krążeniu krwi związane z wynaczynieniem się krwi w pełnym składzie poza układ naczyniowy.
Krwawienie z nosa (epistaxis) jest objawem występującym od wczesnego dzieciństwa do starości. Najczęściej dotyczy dzieci i osób starszych. Najcięższy przebieg ma w wieku pomiędzy 15-25 rokiem życia.

Czynnik sprzyjające krwawieniom z nosa to obfite unaczynienie błony śluzowej w nosie, cienka i wrażliwa błona śluzowa w przedniej części przegrody, obecność splotów jamistych w jamach nosa. Innym czynnikiem sprzyjającym jest ukształtowanie nosa tj. wystawanie piramidy nosa ponad płaszczyznę twarzy. Przeważnie przebieg krwawienia z nosa jest nieszkodliwy, a przyczyna banalna. Jednak krwawienie z nosa może być stanem zagrażającym życiu, skrajnie trudnym w leczeniu z przyczynami nieuleczalnymi prowadzącymi do śmierci.

Krwawienie z nosa nie powinno być bagatelizowane. Wiązać się natomiast powinno z wnikliwą diagnostyką Leczenie natomiast często jest trudne i interdyscyplinarne. Aby zrozumieć przyczyny krwawień z nosa, ich przebieg i leczenie należy zaznajomić się z anatomią i fizjologią nosa.

Przyczyny krwawienia z nosa
Przyczyny krwawień z nos można podzielić na pochodzenia:
• miejscowego
• ogólnego
• i tak zwane krwawienie rzekome (pseudoepistaxis)

Przyczyny miejscowe
• idiopatyczne
• uszkodzenie naczyń - mikrouraz
• uszkodzenie naczyń większych wewnątrz nosa lub np. w zatoce
• zapalenia błony śluzowej nosa
• uraz nosa
• ciało obce nosa
• uszkodzenie zawodowe błony śluzowej nosa
• nieżyt suchy nosa przedniego
• guzy nosa, zatok przynosowych i nosogardła

Przyczyny ogólne
• choroby ogólne
• choroby zakaźne
• choroby naczyniowe i krążeniowe
• hormonalne
• zaburzenia krwawienia i krzepnięcia
• niewydolność wątroby
• mocznica
• krwawienia z nosa w ciąży
• miesiączka zastępcza
• guz chromochłonny

Pseudoepistaxis występuje wtedy gdy źródło krwawienia znajduje się poza nosem, a krew tylko spływa do nosa lub jest usuwana przez nos.
• krwioplucie płucne
• krwawiące żylaki przełyku
• wymioty krwawe
• nowotwór krwawiący gardła, krtani, tchawicy, płuc

Idiopatyczne krwawienie z nosa - samoistne
Najczęściej nie można stwierdzić jednoznacznej przyczyny krwawienia z nosa. Zazwyczaj łagodne, często jednostronne. Szybko się kończy lub jest łatwe do opanowania. Często występuje u dzieci i osób dorastających. Często nawraca. Ten typ krwawienia z nosa może być również wynikiem idiopatycznego mikrourazu bardzo delikatnej błony śluzowej jam nosa. Może występować u dzieci po „dłubaniu w nosie„, po zbyt silnym przedmuchiwaniu nosa, bądź po przepłukiwaniu nosa.

Zapalenia nosa dzielimy na:
• alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa: sezonowe, całoroczne
• infekcyjne zapalenie błony śluzowej nosa: ostre, przewlekłe
• inne nieżyty nosa: np. zawodowy, hormonalny, polekowy, w wyniku działania środków drażniących, zanikowy, emocjonalny

Najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia błony śluzowej nosa jest zakażenie wirusowe przenoszone zazwyczaj drogą kropelkową. Krwawienie z nosa może występować jako objaw pierwotny razem z obrzękiem błony śluzowej nosa, upośledzeniem drożności nosa, łzawieniem, świądem nosa, dreszczami, stanami podgorączkowymi. Krwawienie może wystąpić również jako objaw przedawkowania niesterydowych leków przeciwzapalnych powszechnie stosowanych w leczeniu ostrego nieżytu nosa. Leczenie jest typowym leczeniem przeciw wirusowym, najczęściej zlecanym przez lekarza internistę. Rzadko, kiedy dochodzi do dużego krwawienia wymagającego interwencji laryngologa. W leczeniu stosujemy Rutinoscorbin, preparaty wapna, witaminę C. Ostry zapalenie błony śluzowej nosa może być również reakcją na substancje drażniące z otoczenia takie jak pyły, gazy, opary chemiczne. Leczeniem jest izolowanie chorego od substancji powodującej objawy nieżytu. Krwawienie z nosa jest charakterystycznym objawem przewlekłego zanikowego nieżytu nosa. Przyczynami zanikowego nieżytu nosa są wszelkie czynniki egzo i endogenne zaburzające czynność wydzielniczą nosa. Dochodzi tu do pękania będącej w stanie zaniku błony śluzowej, krwawień i tworzenia się strupów. Leczenie polega na nawilżaniu i natłuszczaniu błony śluzowej jam nosa. Ważnym elementem jest odpowiednie nawilżanie pomieszczeń mieszkalnych, zwłaszcza w nocy (zakładanie nawilżaczy na kaloryfery). Krwawienie w alergicznym zapaleniu błony śluzowej nosa nie jest charakterystycznym objawem. Wystąpienie krwawienia wiąże się z objawami alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa tj. kichaniem, uporczywą wodnista wydzieliną, świądem nosa. Objawy te powodują mechaniczne drażnienie nosa przez chorego, zbyt silne wycieranie nosa, silne kichanie. Powoduje to podrażnienie, a następnie uszkodzenie delikatnej błony śluzowej, w następstwie, czego dochodzi do krwawienia z nosa.

Perforacje przegrody nosa
Charakteryzuje się nawracającymi krwawieniami z nosa, zaburzeniami drożności nosa spowodowanymi zaburzeniami w przepływie powietrza przez nos, jak i również tworzącymi się strupami w jamach nosa zaburzającymi drożność nosa. Częstym objawem bardzo charakterystycznym dla perforacji przegrody nosa jest świst lub gwizd przy oddychaniu przez nos

Przyczyny powstawanie perforacji przegrody nosa można podzielić na:
Urazowe
• mikrouraz, idiopatyczny przegrody nosa - dłubanie w nosie, wpływ środków chemicznych
• po operacyjne - po operacjach przegrody nosa, po kriochirurgii
• uraz nosa - ze złamaniem przegrody nosa i przemieszczeniem się odłamów
• jako następstwo powstałego ropnie przegrody nosa
• jako następstwo długotrwałej intubacji lub cewnikowania żołądka
• jako zawodowe urazy błony śluzowej nosa powikłane perforacja przegrody nosa tj. wieloletnie przebywanie w oparach cementu, ołowiu, rtęci, azbestu, w wysokiej temperaturze
• jako wynik długotrwałego przyjmowania używek drogą „przez nos„ tj. np. przyjmowanie narkotyków i środków odurzających jak kokaina, heroina

Zakażenia
• zakażenia swoiste jak gruźlica, kiła, sarkoidoza
• zakażenia grzybicze

Choroby ziarniniakowe jak ziarniniak Wegenera
Nowotwory jam nosa
Ciała obce nosa
Ciała obce w nosie najczęściej spotykamy u dzieci oraz u osób niezrównoważonych psychicznie. U osób dorosłych ciało obce może dostać się do nosa w wyniku urazu lub eksplozji. Możemy mieć do czynienia w jamach nosa z bardzo różnorodnymi ciałami obcymi. Najczęściej są to kulki, koraliki, nasiona fasoli, grochu, drobne elementy zabawek, a nawet małe żaróweczki. Krwotok jest najczęściej tak długi jak długo ciało obce utrzymuje się w nosie. Jedynym leczeniem jest tutaj usunięcie ciała obcego z nosa. Wykonuje to laryngolog najczęściej specjalnym haczykiem. Ważne jest, aby uniknąć wprowadzenia ciała obcego do nosogardła. Jedyną prawidłową drogą usunięcia ciała obcego jest usunięcie go poprzez nozdrza przednie. Ciało obce zalegające w jamach nosa przez okres kilku lat może prowadzić do powstania tzw. kamienia nosowego. Kamień nosowy może wrastać się w ściany jam nosa, powodując nawrotowe krwawienia z nosa. Leczenie jest tutaj chirurgiczne i polega na usunięciu ciała obcego z cięcia zewnętrznego nosa.

Ziarniniaki wewnątrz nosowe.
Powodują nawracające najczęściej jednostronne krwawienia z nosa zwykle o umiarkowanym nasileniu. Po rozpoznaniu przyczyny w badaniu rhinoscopowym i usunięciu chirurgicznym zmianę przesyłamy do badania histopatologicznego celem potwierdzenia rodzaju usuniętej zmiany.
Guzy nosa, nosogardła i zatok przynosowych
Guzy tych okolic możemy podzielić na:
• Nowotwory niezłośliwe - włókniak młodzieńczy, naczyniaki - Nowotwory złośliwe - raki
• Guzy nie nowotworowe - polipy nosa, polip choanalny, ziarniniak Wegenera

Jednym z objawów nowotworów tej okolicy jest krwawienie z nosa, nawracające jedno lub obustronne. Innymi objawami charakterystycznymi dla nowotworów tej okolicy jest niedrożność nosa, obrzmienie policzka i nosa, łzawienie, dolegliwości bólowe głowy, zaburzenia widzenia, objawy neurologiczne związane z naciekiem OUN przez nowotwór. Najczęstszym nowotworem nosogardła jest włókniak młodzieńczy. Nowotwór ten jest zbudowany z dużej ilości naczyń krwionośnych i tkanki włóknistej. Jest to guz charakterystyczny wyłącznie dla chłopców. Występuje najczęściej pomiędzy 10 a 14 rokiem życia. Rozpoznanie tego nowotworu powinno opierać się jedynie na charakterystycznym obrazie klinicznym. Pobieranie wycinków do badania histopatologicznego jest niebezpieczne, ze względu na możliwość wystąpienia bardzo obfitego krwawienia, ciężkiego do opanowania ze względu zarówno na lokalizację guza jak i obfite i wielonaczyniowe ukrwienie zmiany. Istnieją dwie metody leczenia w wypadku rozpoznania włókniaka młodzieńczego chirurgiczna i przez napromienianie. Metoda chirurgiczna jest metodą z wyboru jako bardziej radykalna i skuteczna. Leczenie operacyjne musi być przeprowadzane w przygotowanych do tego ośrodkach chirurgii głowy i szyi ze względu na duże zagrożenie krwotokiem, jaki może wystąpić podczas operacji usunięcia włókniaka młodzieńczego. Drugą metodę leczenia jest radioterapia która zalecana jest gdy guz nacieka wnętrze czaszki lub oczodół. Napromienienie zmniejsza masę guza poprzez obliterację (zarośnięcie) naczyń krwionośnych w obrębie guza.

Rak jamy nosowo - gardłowej stanowi około 2% wszystkich raków głowy i szyi. Występuje najczęściej u osób młodych, a następnie pojawia się pomiędzy 50-70 rokiem życia. Najczęściej występuje u mężczyzn. Uważa się wirus Epsteina Barra za czynnik karcinogenny w powstaniu tego raka. Krwawienia z nosa są tu niecharakterystycznym objawem rozwoju raka. W około 15 % przypadków raka jamy nosowo gardłowej dochodzi do wciągnięcia przez proces rozrostowy nerwów czaszkowych. Ze względu na okolicę rozwoju raka dość trudną do oglądania rak rozwija się długo w sposób skryty. Niestety często jednym z pierwszych objawów raka tej okolicy są już przeżuty do okolicznych szyjnych węzłów chłonnych. Częste krwawienia z nosa, a szczególnie zlokalizowane w noso-gardle ze skłonnościami do nawrotów powinny być szczegółowo zdiagnozowane przez lekarza specjalistę. Badanie jamy nosowo gardłowej a następnie interpretacja wyniku badania są dość trudne dla niedoświadczonego lekarza. Każdy przypadek nasuwający wątpliwości powinien być skonsultowany przez najbliższy ośrodek kliniczny. Często niestety małe uwypuklenie w noso-gardle wiążę się już z licznymi przerzutami do węzłów chłonnych. Odległe przeżuty głównie mają miejsce do płuc, kości, wątroby. Nowotwory złośliwe jamy nosowo- gardłowej są częstsze niż nowotwory łagodne tej okolicy. Najczęstszymi nowotworami jest tutaj rak płasko-nabłonkowy, lymphosarcoma, gruczolakorak, lymphoepithelioma.

Urazy nosa, zatok przynosowych, twarzy i kości twarzy
Uraz nosa - głównymi objawami oprócz krwawienia z nosa są tutaj widoczne zniekształcenie nosa, obniżenie piramidy nosa, krwiak tkanek miękkich, krwiak oczodołu, obrzmienie tkanek miękkich, bóle głowy, niedrożność nosa oraz zaburzenia węchu.

Najczęstszą przyczyną jest ograniczony uraz nosa z przodu bądź z boku. Uraz nosa może być również wynikiem dużych urazów głowy.
Z urazem nosa najczęściej mamy do czynienia w wyniku pobić, wypadków komunikacyjnych, upadków. Uraz nosa może występować jako uraz zamknięty, gdy szkielet nosa jest pokryty tkankami miękkimi i uraz nosa otwarty, gdy części chrzęstne lub kostne nosa są obnażone. Najczęstszym urazem jest złamanie zamknięte kości nosa. Leczeniem jest zabieg wykonywany przez laryngologa tj. repozycja złamanych kości nosa. Zabieg najlepiej powinien być wykonany w ciągu 24 godzin po urazie. Często po nastawieniu kości nosa należy również założyć tamponadę przednią, oraz zastosować osłonę antybiotykową. Tamponadę z nosa usuwamy po 72 godzinach. Istnieje również możliwość zastosowania opatrunku zewnętrznego nosa tzw. szyny zewnętrznej nosa. Prawidłowo wykonany zabieg nastawienia kości nosa na ważne znaczenie zarówno kosmetyczne jak i czynnościowe.

Większym problemem są złożone złamania otwarte piramidy nosa. Wymagają one oczyszczenia tkanek miękkich, prawidłowego nastawienia i unieruchomienia fragmentów kostnych często przy użyciu szwów drucianych.

Jako uraz możemy rozpatrywać również stan nosa związany z przebytą operacją w zakresie nosa bądź zatok przynosowych. Możemy mieć do czynienia z krwawieniem śród operacyjnym, natychmiastowym pooperacyjnym, krwawieniem wczesnym i późnym pooperacyjnym. Najczęstszymi operacjami wykonywanymi w rejonie nosa to operacje przegrody nosa, polipów nosa, mukotomie, operacje w zakresie zatok szczękowych.

Urazy środkowej części twarzy
Złamanie szczęki - najczęstszym złamaniem jest złamanie poprzeczne szczęki często obejmujące również zatokę szczękową. Może obejmować także inne zatoki przynosowe oraz część podstawy czaszki. Urazy środkowej części twarzy w zależności od linii urazu zwykle klasyfikowane są wg Podziału Le Forta. (3 stopnie złamania)

Złamanie szczęki typu La Forta I - jest to dolne poziome złamanie szczęki z oderwaniem wyrostka zębodołowego górnego.

Złamanie typu La Forta II - złamanie piramidy nosa, oderwanie szczęki oraz przejście linii złamania przez kości nosowe, wyrostek czołowy szczęki, ścianę przyśrodkową oczodołu oraz przez szew jarzmowo-szczękowy.

Złamanie typu La Forta III - oddzielenie szkieletu twarzy od podstawy czaszki. Typowe objawy wstrząsu oraz wstrząsienia i stłuczenia mózgu występują natychmiast po urazie.
Po przeprowadzonym badaniu laryngologicznym wykonujemy w tych przypadkach badania obrazowe jak Rtg czaszki, lub CT czaszki, często jest w tych przypadkach niezbędna konsultacja chirurga szczękowego i neurochirurga. Każdy chory ze złamaniem środkowej części twarzy powinien być hospitalizowany. Pozornie nieszkodliwe uszkodzenie tkanek miękkich w okolicy podstawy czaszki może ukrywać zagrażające życiu uszkodzenia szkieletu kostnego. Złamania kości jarzmowej i oczodołu mogą być częścią cięższych złamań środkowej części twarzy. Prawie zawsze urazem jest objęta zatoka szczękowa. Mechanizm złamania zwykle wiąże się z tępym uderzeniem bocznej części twarzy pięścią, bądź w wypadku komunikacyjnym. Leczenie jest operacyjne z dojścia zewnątrz nosowego lub przez przedsionek jamy ustnej. Odosobnionym typem urazu jest złamanie z oderwania. Spowodowane jest siłą działającą na oczodół przez uderzenie pięścią, piłką, korkiem od szampana. Cienka kostna ściana dna oczodołu łamie się i zapada do zatoki szczękowej. Może dojść do zakleszczenia się tkanek oczodołu. Leczenie jest bardzo trudne i wymaga współpracy laryngologa z okulistą.
Barotrauma - jest to uraz ciśnieniowy spowodowany różnicą pomiędzy ciśnieniem powietrza w zatoce a otoczeniem i zmianami patofizjologicznymi lub anatomicznymi zaburzającymi prawidłowe wyrównanie ciśnienia. Najczęściej dotyczy pilotów, nurków, skoczków spadochronowych. Oprócz krwawienia częstym objawem jest bardzo silny tępy ból okolicy zatok przynosowych. Krwawienie jest następstwem ciężkiego uszkodzenia błony śluzowej zatok. Leczenie polega na stosowaniu środków obkurczających błoną śluzową nosa, oraz leków objawowych. Jako leczenie zapobiegawcze operacje przegrody nosa, konchotomie, operacje zatok przynosowych.

Przyczyny ogólnoustrojowe krwawień z nosa
Krwawienie z nosa jest pierwotnym objawem chorób zakaźnych takich jak grypa, odra, płonnica, ostre zapalenie błony śluzowej nosa, różyczka, ospa wietrzna, mononukleoza zakaźna, zakażeń bakteryjnych górnych dróg oddechowych, oraz zakażeń ciężkich takich jak np. dur brzuszny czy gorączka plamista. Występuje również w zakażeniach zagrażających życiu takich jak posocznica. Krwawienie jest wynikiem wysychania błony śluzowej, zwiększoną wrażliwością i przepuszczalnością naczyń ze względu na działanie toksyn bakteryjnych oraz zaburzeniami czasu krwawienia i krzepnięcia.

Krwawienie z nosa jest jednym z głównych objawów choroby organicznej, choroby naczyń, układu krążenia i układu krzepnięcia. Jest częstym objawem podstawowym w nadciśnieniu tętniczym, przełomie nadciśnieniowym, miażdżycy naczyń. Krwawienie ma postać tryskającego i tętniącego po jednej stronie, może przeciekać przez nozdrze tylne imitując krwawienie z obu nozdrzy. Stan ten jest najczęściej zauważalny u osób po 60 roku życia.

Choroba Rendu-Oslera-Webera - patologia w tej chorobie to brak tkanki mięśniowej w ścianie naczyń tętniczych. Charakteryzuje się skłonnością do krwawień w II dekadzie życia. Oprócz krwawień z nosa, głównie z przedniej części przegrody nosa, występują krwawienia z innych śluzówek, na skórze dłoni oraz z małżowin usznych.

Choroba ogólnoustrojową których typowym objawem jest krwawienie z nosa są skazy krwotoczne osoczowe, płytkowe i naczyniowe oraz choroby krwi przebiegające z zaburzeniami krzepnięcia jak hemofilia, białaczki. Krwawienie z nosa jest objawem pierwotnym w skazach naczyniowych. Leczenie jest hematologiczne. Laryngolog jest w tych przypadkach konsultantem odpowiedzialnym za zatrzymanie nagłego krwotoku z nosa.

Postępowanie w przypadku krwawienia z nosa
Istotne znaczenie ma prawidłowe ułożenie pacjenta w pozycji półsiedzącej zabezpieczającej przed spływaniem krwi do dolnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego oraz uspokojenie pacjenta. Następną czynnością jest oczyszczenie nosa ze skrzepów krwi przez wysiąkanie nosa lub w warunkach gabinetu laryngologicznego przez odessanie nosa za pomocą saka. Po oczyszczeniu nosa następną czynnością jest próba ustalenia miejsca krwawienia. Pomocne w tym jest obkurczenie błony śluzowej jam nosa przez założenie sączków z Adrenaliną lub inną substancją obkurczającą.
Najprostszą czynnością przy tamowaniu krwawienia z nosa jest ucisk na skrzydełka nosa, który jest czysto mechaniczną próba zatrzymania krwawienia. Dodatkowo można stosować zimne okłady na grzbiet nosa jako środek obkurczający naczynia w jamach nosa. Są to czynności możliwe do wykonania w każdym gabinecie lekarskim. Należy zawsze również pamiętać o pomiarze ciśnienia tętniczego, gdyż nadciśnienie tętnicze jak już wspominałem jest jednym z częstszych powodów krwawienia z nosa. Następne zabiegi mające na celu zatrzymanie krwawienia z nosa wymagają czynności specjalistycznych wykonywanych przez laryngologa w gabinecie laryngologicznym, a nawet w oddziale laryngologicznym.

Miejscowe stosowanie środków hemostatycznych takich jak tampony przesączone trombiną, tampony żelatynowe, gazy hemostatyczne.

Kauteryzacja - stosowana przy miejscowych krwawieniach najczęściej ze splotu Kisselbacha. Jako substancję kauteryzująca stosujemy kwas chromowy. Można wykonać także kauteryzację zimną (kriokauteryzację), elektrokauteryzację, lub kauteryzację laserem.

Przy nieskuteczności powyższego postępowania konieczne jest założenie tamponady nosa przedniej lub tylnej. Tamponada nosa przednia polega na założeniu do jamy nosa jedno lub obustronnie setonów mających na celu ucisk na miejsce krwawienia. Tamponadę przednią utrzymujemy do 72 godzin często w osłonie antybiotyku.

Tamponada nosa tylna (Bellocqa) jest zabiegiem bolesnym i wymagającym znieczulenia miejscowego oraz wstępnej premedykacji. Tampon z gazy na lejcach wprowadzany od strony jamy ustnej służy do zamknięcia nozdrzy tylnych. Jednocześnie jest wykonywana tamponada przednia. Tampon z gazy może być zastąpiony balonikiem wprowadzonym na cewniku (cewnik Foleya) i napełnionym wodą w nozdrzach tylnych. Tamponada tylna balonem jest zabiegiem mniej traumatyzujacym dla pacjenta.

Innym postępowaniem jest nastrzyknięcie śluzówki przegrody nosa. Wykonujemy je przy krwawieniach z przegrody nosa. Polega na wstrzyknięciu roztworem Xylokainy błony śluzowej przegrody nosa i przerwaniu ukrwienia śluzówki.

Jeszcze innym postępowaniem jest odwarstwienie błony śluzowej przegrody nosa. Po wstrzyknięciu błony śluzowej przegrody nosa roztworem Xylokainy i nacięciu błony śluzowej wraz z ochrzęstną przegrody wykonujemy odwarstwienie błony śluzowej i ochrzęstnej od chrząstki przegrody nosa. Zabieg ma za zadanie przerwanie unaczynienia przegrody nosa.
Gdy nie uzyskujemy zatrzymania krwawienia z nosa po powyższych zabiegach następnym krokiem w opanowaniu krwawienia z nosa jest podwiązanie naczyń. Te zabiegi wymagają zabezpieczenia sali operacyjnej, oraz całego zespołu jak do zabiegów operacyjnych tj. lekarz laryngolog operator oraz lekarza anestezjologa.

Katar
Są trzy podstawowe rodzaje kataru: bakteryjny, wirusowy i alergiczny, którego jedną z najczęstszych form jest nieżyt nosa pyłkowy zwany popularnie katarem siennym. Każdy z nich jest nie tylko męczący, nieestetyczny, ale może dać poważne, a nawet bardzo poważne skutki, warto, więc wiedzieć coś więcej na temat tej przypadłości niesłusznie uchodzącej za taką, która sama przechodzi i nie trzeba jej leczyć. Twierdzenie, że katar leczony i nieleczony trwa tydzień, nie jest prawdziwe. Coraz więcej jest osób, które nieżyt nosa męczy przez cały rok. A trzeba pamiętać, że jest to uciążliwe nie tylko dla osoby cierpiącej, lecz także dla otoczenia. Tak, więc, choć katar wydawać się może banalną chorobą, nie należy go lekceważyć.

Katar bakteryjny i wirusowy
Katar bakteryjny i wirusowy jest następstwem zakażenia bakteryjnego lub wirusowego błony śluzowej nosa. Do rozwinięcia się drobnoustrojów dochodzi przy oziębieniu lub przegrzaniu organizmu, które osłabiają odporność, czyli układ immunologiczny, co stwarza korzystne warunki dla zakażenia błony śluzowej nosa przez wirusy i bakterie chorobotwórcze. Te przenoszą się z osoby chorej na zdrową drogą powietrzno-kropelkową podczas kaszlu i kichania.

Objawy i następstwa
Katar wirusowy uzewnętrznia się wyciekiem wydzieliny wodnisto-śluzowej, natomiast katar bakteryjny - śluzowo-ropnej. Dalej wszystko wygląda podobnie: jeden i drugi zaczyna się drapaniem w gardle i nosie. Obu katarom może towarzyszyć kichanie i - niekiedy - gorączka. Wspólnym objawem jest uczucie zatkania i obrzęk małżowin nosa, któremu towarzyszy ból głowy, uczucie ogólnego rozbicia.
Tymczasowemu upośledzeniu ulega zmysł powonienia i smaku. Katar u małych dzieci może być skutkiem poważnych chorób i dlatego nie należy go lekceważyć.
Następstwem kataru bakteryjnego i wirusowego mogą być: zapalenie spojówek, gardła, ucha środkowego, zatok przynosowych, krtani, tchawicy, oskrzeli, oskrzelików, a nawet płuc. Jednym z warunków, by nie doszło do tych chorób, jest dokładne i prawidłowe oczyszczanie nosa - nigdy nie należy wydmuchiwać wydzieliny z dwóch dziurek naraz! Katar może być również zwiastunem zakaźnych chorób, np. grypy, czy - u dzieci - odry.

Leczenie
Należy reagować już przy pierwszych objawach kataru bakteryjnego i wirusowego. Nacieramy plecy, piersi i stopy rozgrzewającą maścią (jest ich ogromny wybór), dzieci powinny pozostać w łóżku.
Wskazane jest picie napotowych wywarów, np. z malin, czy lipy. Można postawić bańki. Obecnie, ze względu na pewne skutki uboczne, nie podaje się preparatów salicylowych np. polopiryny, czy aspiryny. Ten klasyczny dotychczas lek zastąpił APAP, Paracetamol, Panadol, które można podawać od niemowlęctwa i Coldrex - od 12. roku życia.
Dotyczy to jednak głównie dzieci. Dorośli, którzy nie są na salicylany uczuleni i nie mają choroby wrzodowej, mogą je stosować.
Tylko dorośli mogą stosować krople do nosa Nasenol-Ratiopharm oraz Nasenspray K-Ratiopharm (zawarta w aerozolu ksylometazolina podawana małym dzieciom może ułatwić powstanie zapalenia uszu).

Inhalacje „warzywne”
U starszych dzieci i dorosłych katar wirusowy i bakteryjny świetnie leczy cebula, czosnek i chrzan. Dobrze jest pić z nich soki. A jeszcze lepiej warzywa te działają w trakcie ich przygotowywania. Substancje lotne, powodując łzawienie i zwiększony wyciek z nosa, przynoszą natychmiastową ulgę! Jest to swoista "inhalacja warzywna".

Inhalacje olejkowe
Skuteczne są również inhalacje z dostępnych w aptekach bez recepty preparatów zawierających olejki eteryczne: Amolu (olejek melisy indyjskiej, goździka, kory cynamonowej, cytryny, mięty pieprzowej, lawendy) oraz Olbas Oil (olejek kajeputowy, goździkowy, eukaliptusowy, z owoców jałowca, miętowy i z pomocnika baldaszkowatego).
Inhalacje z olejków eterycznych Olbas Oil stosuje się zarówno przy katarze bakteryjnym i wirusowym, jak i przy katarze siennym.
Według najnowszych danych ponad 60% nieżytów nosa jest spowodowanych uczuleniem. Natomiast 40% to schorzenia niealergiczne. Jednak ich objawy często są bardzo podobne do objawów nieżytu alergicznego i wtedy leczy się je podobnie.

Do niedawna środkami antyhistaminowymi leczono jedynie katar sienny, a witaminą C - katar bakteryjny i wirusowy. Teraz już wiadomo, że duże dawki witaminy C chronią przed wszystkimi katarami (profilaktyka), a przyjmowane w trakcie nieżytu nosa łagodzą objawy i że środkami antyhistaminowymi leczy się także przewlekły katar bakteryjny i wirusowy. Podobnie dostępne w aptekach bez recepty homeopatyczne krople do nosa w rozpylaczu (np. lek kompleksowy homeopatyczny Euphorbium compositum - Nasentropfen S, który jest bezpieczny także dla niemowląt) przynoszą ulgę w każdym rodzaju kataru. (Afrin Nasal Spray stosuje się w nieżycie nosa pochodzenia zarówno wirusowego, jak i uczuleniowego. Kato Nasal Spray wykazuje działanie przeciwalergiczne i przeciwbakteryjne.)

Zapobieganie
Trzeba przestrzegać podstawowych zasad, żeby nie dopuścić do kataru wirusowego i bakteryjnego: niemowlęta, które spędzają czas w pozycji leżącej, powinny zawsze być przykryte czymś lekkim i przewiewnym. W ciepłe dni ubieramy je w cieniutkie śpioszki, w zimne - w ciepłe i z długim rękawkiem. Dzieci, które zaczynają raczkować i chodzić, są bardzo ruchliwe i dlatego należy ubierać je lżej, niż ubierają się dorośli.

Najgorszym wrogiem małego organizmu jest przegrzanie! Przy ubieraniu najmłodszych nie można brać pod uwagę naszych odczuć ciepła i zimna. Maluchom zawsze jest cieplej! Bardzo ważne jest hartowanie małego organizmu. Niemowlęta i dzieci powinny jak najwięcej przebywać na świeżym powietrzu bez względu na pogodę. Zimą bez żadnego ryzyka można spacerować z maluchami do minus 7 stopni Celsjusza.

Katar sienny
Zwany przez lekarzy pyłkowicą, jest spowodowany alergią, czyli uczuleniem na pyłki roślinne. Katar ten jest od kilkunastu lat poważnym problemem zdrowotnym, zwłaszcza wśród dzieci, które coraz częściej rodzą się z genetycznie uwarunkowaną nadwrażliwością śluzówki dróg oddechowych na pyłki traw, kwiatów, zbóż, krzewów i drzew. Katar alergiczny występuje przede wszystkim w sezonie pylenia i charakteryzuje się reakcją śluzówki nosa, a także spojówek, podniebienia i gardła, a nawet oskrzeli. Objawami kataru siennego są napady kichania, wodnisty wyciek z nosa, łzawienie, zapalenie spojówek, światłowstręt. Może mu towarzyszyć suchość w gardle. Katar sienny może się ujawnić w każdym wieku, ale najczęściej występuje w trzecim roku życia.

Do kataru siennego bardzo często dołączają się objawy astmy sezonowej. Na ogół nieżyt nosa spowodowany uczuleniem - alergią pyłkową jest schorzeniem wiosenno-letnim, lecz u wielu osób objawy nie ustępują po okresie pylenia, ale przedłużają się w następstwie działania innych alergenów, głównie kurzu i sierści zwierząt. Tak, więc sezonowy katar sienny może przejść w całoroczny alergiczny. Wydawać by się mogło, że gdy ustąpi katar sienny po okresie pylenia, chory ma spokój, chociaż na kilka miesięcy. Wówczas jednak na skutek obniżonej przez katar sienny odporności śluzówkowej łatwo złapać bakteryjny lub wirusowy nieżyt nosa. W takim przypadku również można mieć katar przez cały rok. Tak, więc należy podejść poważnie do każdego rodzaju kataru.

Kalendarz pylenia.
• Luty i marzec - leszczyna pospolita, olcha (olsza) czarna.
• Luty, marzec, kwiecień i maj - klon jesionolistny.
• Marzec i kwiecień - topola biała (białodrzew), grab zwyczajny, jesion wyniosły.
• Marzec, kwiecień, maj - 30 gatunków wierzb, w tym wierzba iwa, brzozy.
• Kwiecień i maj - dąb szypułkowy.
• Maj i czerwiec - sosna zwyczajna, dziki bez czarny.
• Od maja do sierpnia - szczaw zwyczajny
• Od czerwca do sierpnia - pokrzywa zwyczajna.
• Czerwiec i lipiec - lipy, zwłaszcza lipa drobnolistna (w miastach).
• Od czerwca do września - komosa biała, czyli lebioda oraz szarłat.
• Od kwietnia do sierpnia - babka zwyczajna oraz 150 gatunków traw, w tym zboża.
• Sierpień i wrzesień - silnie uczulająca iwa rzepieniolistna.
• Od lipca do września - bylice, w tym bylica pospolita, polna i piołun.
• BYLICE i KOMOSY są najczęstszą przyczyną późnoletnich i jesiennych napadów kataru.
• BRZOZA BRODAWKOWATA jest główną przyczyną wiosennych pyłkowic.
• PYŁKI TRAW wywołują 75 % późnowiosennych i letnich pyłkowic.
• Najbardziej "zapylony" jest okres od kwietnia do sierpnia.
• Najgroźniejsze dla zdrowia są pyłki LESZCZYNY, OLCHY, BRZOZY, TRAW i ZBÓŻ, KOMOSY, SZARŁATU oraz BYLIC.

Leczenie kataru siennego
Katar sienny zawsze wymaga interwencji specjalisty alergologa. Należy wykonać testy alergiczne, by dowiedzieć się, jakie uczulające alergeny musimy wykluczyć z otoczenia. Doraźnie katar sienny leczy się środkami antyhistaminowymi i profilaktycznie Zaditenem, albo Ketotifenem (dzieci) i lekarstwem o nazwie Zyrtec (dorośli). Katar bakteryjny i wirusowy także możemy leczyć środkami antyhistaminowymi.

Dobrze robi picie miodu- łyżeczka na szklankę wody o temperaturze poniżej 50 C. Zawarty w miodzie pyłek kwiatowy działa podobnie jak preparowane z niego szczepionki odczulające. Pyłek częściowo zostaje strawiony, a częściowo dostaje się do krwi, powodując odczulanie. Miodu nie wolno podawać dzieciom do pierwszego roku życia.

W pyłkowym nieżycie nosa skuteczna jest immunoterapia - odczulanie szczepionkami pyłkowymi stosowanymi podskórnie lub na błonę śluzową.

Jak stworzyć przyjazne otoczenie alergikom?
Osobom, u których pojawia się katar sienny, należy stworzyć warunki, w jakich nie będą się stykały z pyłkami, czyli uczulającymi je alergenami. W sezonie najbardziej "pyłkowym" (tzn., kiedy "pyłkują" rośliny, na które alergik jest najsilniej uczulony, gdyż ogólnie rzecz biorąc sezon pyłkowy trwa prawie cały rok oprócz listopada, grudnia i stycznia), mieszkanie wietrzymy przede wszystkim wtedy, gdy pada deszcz i zaraz po deszczu - wówczas w powietrzu jest najmniej pyłków.

Spacery również zalecane są po deszczu. Wilgotne, odpowiednio zjonizowane powietrze sprzyja wyleczeniu nieżytu nosa. Dlatego dobrze jest zainstalować w mieszkaniu wysoko wydajne filtry powietrza oraz elektrofiltry, zwane popularnie jonizatorami i nawilżaczami. Do wody w nawilżaczu można dodać trochę Amolu lub kilkanaście kropli Olbas Oil.

Odkurzanie powinno odbywać się za pomocą elektroluksu ze specjalnym systemem filtrów wodnych. Odkurzacz bez takiego filtra przynosi więcej szkody niż pożytku, ponieważ kurz, który dotychczas w miarę "biernie" pokrywał powierzchnie, w trakcie czyszczenia tradycyjnym odkurzaczem rozpyla się w powietrzu. Jeśli nie mamy nowoczesnego odkurzacza, lepiej myć podłogę mopem. Mycie na mokro ma tę jeszcze zaletę, że pozytywnie jonizuje powietrze. Dobrze jest myć podłogę gorącą wodą z dodatkiem płynu do płukania tkanin i często prać zasłony w temperaturze, co najmniej 60 C.
Poduszki, koce i kołdry należy często trzepać i wietrzyć, a zimą wymrażać. Na dywany i meble z obiciem tapicerskim możemy sobie pozwolić tylko wtedy, jeśli dysponujemy odkurzaczem z wodnym filtrem.
Liczbę roztoczy można także zmniejszyć przez stosowanie specjalnych, antyalergicznych materacy i bielizny pościelowej (pokrowców pościeli), wykonanych z poliestrowo-bawełnianej tkaniny z naniesioną na wewnętrznej stronie powłoką z mikroporowatego polimeru zatrzymującego alergeny roztoczy, ale przepuszczającego parę wodną i powietrze.

Jak postępować z zakatarzonymi noworodkami?
Szczególnie troskliwego i starannego leczenia wymaga katar u osesków, gdyż zmniejszenie drożności nosa uniemożliwia jednoczesne ssanie i oddychanie, co z kolei utrudnia karmienie. Niemowlę nie potrafi oddychać przez usta!

Katar u oseska stwarza ryzyko powikłań usznych i płucnych ze względu na ich odmienną niż u dzieci starszych i ludzi dorosłych budowę anatomiczną dróg oddechowych oraz zmniejszoną odporność śluzówkową. Dlatego nieżyt nosa u niemowląt zawsze wymaga porady lekarza.

Zakatarzone niemowlęta powinny leżeć na brzuchu - wtedy wydzieliny nie spływają do płuc i dziecko się nie dusi. Należy za pomocą gumowej gruszki odsysać wydzielinę z przedsionków nosa. Nie wolno na własną rękę wpuszczać do nosa żadnych kropli! Popularne wśród dorosłych krople i aerozole do nosa, dziecku mogą tylko zaszkodzić! Wskazane jest natomiast zapuszczanie soli fizjologicznych. Można też podać preparat dla noworodków i niemowląt - NASIVIN 0,01%. Krople te służą nawilżeniu błony śluzowej i udrożnieniu przewodu nosowego. Należy je wprowadzać za pomocą nasączonego lekiem waciku - 1 kropla 2 lub 3 razy dziennie do każdego otworu nosowego.

Od 12 miesiąca życia można podawać MUCOSOLVAN ®, który jest dostępny w trzech postaciach: tabletkach, syropie oraz roztworze do inhalacji.

Smak.

Naukowcy maja trudność w zbadaniu jak substancje chemiczne znajdujące się w ustach zostają interpretowane jako różne smaki. Istnieją 4 podstawowe smaki:
• Słodki
• Słony
• Kwaśny
• Gorzki
Większość doznań smakowych zawdzięczamy węchowi. Badania wykazały, że kiedy kosztowaniem zajmuje się tylko język nie potrafimy odróżnić smaku surowego, tartego jabłka od surowego, tartego ziemniaka. Tak jak związki chemiczne obecne podczas wąchania muszą być rozpuszczone w wodzie, tak samo jest podczas smakowania. Najszybciej czujemy smak soli, gdyż smak potrawy czujemy dopiero wtedy, gdy rozpuści się ona w ślinie, a sól rozpuszcza się najszybciej.

Kubki smakowe są to receptory wychwytujące informacje, z jakich substancji chemicznych składa się pożywienie. Są usytuowane na wzgórkach-brodawkach i są zakończeniami nerwowymi lub kępkami maleńkich komórek. Mogą się znajdywać na języku i podniebieniu. Kubek smakowy składa się z około 50 komórek połączonych z włóknami nerwowymi prowadzącymi do mózgu. Każdy kubek potrafi reagować na 4 podstawowe smaki, niektóre z nich to komórki podporowe, ale większość to główne komórki zmysłowe-wyposażone w mikroskopijny włosek- mikrokosmek komórkowy.

Zewnętrzne części kubków smakowych połączone są z nerwami zaangażowanymi w dotyk, więc smak i odczucia fizycznej obecności pożywienia są ze sobą ściśle związane.
• Smak słodki-czubek języka
• Smak kwaśny-boki języka
• Smak słony- same brzegi języka i części zbliżające się ku tyłowi
• Smak gorzki- sam tył języka

Wszystkie kubki smakowe są takie same, a jednak zgrupowane w różnych miejscach funkcjonują trochę odmiennie. Nadal nie wiadomo jak to się dzieje, że te same komórki potrafią rejestrować różne odczucia smakowe. Możliwe jest, ze różne ilości substancji receptorowych powstają w różnych miejscach.

Ocena spożywanego pożywienia zależy od zmysłu smaku, zmysłu węchu, od struktury, od temperatury pożywienia, a także od zmysłu słuchu(uszy odbierają dźwięki pojawiające się podczas żucia), od pamięci(pamiętamy, co nam w przeszłości smakowało, a co nie) i od zmysłu wzroku(oczy składają raport o wyglądzie potrawy, a myśli zajmują się procesem analizowania smaku).
Umami - to jeden z 5 rodzajów receptorów smakowych występujących u ludzi, odpowiedzialny za wykrywanie białka. Bezpośrednio wykrywaną substancją jest jeden z aminokwasów - kwas glutaminowy, który obficie występuje w pokarmach bogatych w białko takich jak mięso, w potrawach sfermentowanych i zleżałych (sery parmezan, roquefort), w wodorostach, w sosach rybnym i sojowym, a także w pomidorach, orzechach, winogronach, brokułach i grzybach. Glutaminian sodu jest wykorzystywany w kuchni azjatyckiej jako przyprawa odpowiadająca temu smakowi. Umami odkrył w 1908 r. Kikunae Ikeda z Cesarskiego Uniwersytetu w Tokio. Istnienie umami zostało potwierdzone w 2000 roku

Język – narząd smaku.
Język to część ciała ludzi i większości zwierząt. Głównym zadaniem języka jest ułatwienie rozdrabniania pokarmu i formowania kęsów, lecz niektóre gatunki używają go również do innych celów. Dla przykładu:
• wiele gadów używa języka jako organu węchowego
• u ssaków język zawiera narządy zmysłu smaku
• człowiek używa języka do artykulacji mowy

Język jest wałem mięśniowym położonym na dnie jamy ustnej i pokrytym śluzówką. Od dołu wchodzą do języka mięśnie zewnętrzne, naczynia krwionośne i nerwy. Śluzówka języka jest wilgotna, różowa, pokryta licznymi brodawkami językowymi. Brodawki języka to wyrostki tkanki łącznej, które wystają ponad powierzchnię śluzówki i są pokryte nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. U człowieka występuje pięć rodzaj brodawek:
• nitkowate (najmniejsze i najliczniejsze),
• stożkowate,
• grzybowate (większe),
• okolone (największe),
• liściaste (występują z boku języka).

Trzy ostatnie brodawki posiadają kubki smakowe.
Dodatki smakowe i zapachowe do żywności a zdrowie człowieka.

Tajemniczy symbol E a za nim trzy cyfrowy numer identyfikacyjny. Takie oznaczenia spotkać możemy na opakowaniach większości produktów spożywczych. Dziwne kody od lat wzbudzają kontrowersje wśród konsumentów. Jednym kojarzą się ze sztuczną żywnością, innym ze szkodliwym oddziaływaniem na zdrowie a nawet rakotwórczością. Jak jest naprawdę?

Stosowanie chemicznych utrwalaczy niewątpliwie przynosi wiele korzyści. Dzięki nim można w skuteczny sposób zapobiegać lub hamować niekorzystne procesy powodujące psucie i obniżanie jakości żywności, przedłużać trwałość surowców, półproduktów i wyrobów gotowych oraz zapobiegać niekorzystnym zmianom podczas ich przechowywania.

Ale niestety, coraz częściej pojawiają się sygnały ostrzegawcze, mówiące o tym, iż długotrwałe przyjmowanie środków konserwujących może ujemnie odbijać się na zdrowiu i szczególnie negatywne ujawniać w następnych pokoleniach. Z tego tytułu przepisy i ustawy o utrwalaniu żywności są wciąż modernizowane a ich przestrzeganie skutecznie kontrolowane. W drugiej połowie zeszłego stulecia, kiedy nastąpił gwałtowny rozwój przemysłu i miast, dodawanie chemicznych środków konserwujących było często nadużywane.Wówczas nieuczciwi producenci żywności stosowali chemiczne utrwalacze nie tylko w celu poprawy jakości zdrowotnej żywności, ale także i po to, by przysłonić się złą jakość produktów. W owych czasach używano także związków chemicznych bardzo niebezpiecznych dla człowieka jak formalina (dodawana do mleka) czy kwas borowy ( stosowany przy produkcji masła).

Obecnie, o dopuszczeniu substancji konserwujących do żywności musi decydować ich nieszkodliwość dla zdrowia. Środki te muszą być stosowane zgodnie z przeznaczeniem, w ściśle określonych przypadkach oraz w odpowiednich dawkach. O tym, jaka ilość danego środka konserwującego jest bezpieczna dla zdrowia mówi wskaźnik ADI (Acceptable Daily Intake – dzienne dopuszczalne spożycie). Wartość liczbowa ADI wyraża ilość miligramów danej substancji w przeliczeniu na kg masy ciała, jaką człowiek może dziennie pobierać, przez całe swoje życie, bez szkody dla organizmu.

Stosowanie konserwantów zarówno w Polsce jak i w innych krajach jest ściśle kontrolowane i uregulowane prawnie. Cała ich lista wyszczególniona jest w zarządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 1993 roku. W dokumencie tym oprócz nazw substancji chemicznych, podany jest także zakres ich stosowania oraz dopuszczalne dawki.

Chociaż zarządzenie to nie jest jeszcze w pełni skorelowane z wymaganiami Unii Europejskiej, to jednak uwzględnia ono już międzynarodowy, numeryczny system oznaczeń (International Numbering System – INS) poszczególnych dodatków do żywności. Jeżeli przed danym numerem identyfikacyjnym występuje litera E – oznacza to, że dana substancja jest dopuszczona we wszystkich krajach Unii Europejskiej.

Proces wdrażania konserwantów oraz innych dodatków do żywności musi zostać podparty odpowiednim pakietem badań. Polska ściśle współpracuje z Połączonym Komitetem Ekspertów ds. Dodatków do Żywności (JECFA) oraz Komitetem Kodeksu Żywnościowego (Codex Alimentarius), które zajmują się oceną żywieniową poszczególnych substancji dodatkowych. Organizacje te przeprowadzają kompleksowe i skrupulatne badania na podstawie, których ustalają ewentualne skutki uboczne, jakie mogą powodować poszczególne dodatki do żywności, oraz zjawisko ewentualnej ich nietolerancji. Biorąc pod uwagę wszystkie wyniki badań określa się następnie dawkę dobową danej substancji, jaką może przyjąć organizm człowieka oraz jaka jej ilość może się znaleźć w produkcie spożywczym.
Do najbardziej rozpowszechnionych środków konserwujących stosowanych w przemyśle spożywczym można zaliczyć:

E-210 – kwas benzoesowy
To jeden z najpopularniejszych konserwantów stosowanych w przemyśle spożywczym. Został wprowadzony na miejsce wycofanego kwasu salicylowego. W produkcji żywności znalazł szczególne zastosowanie m.in. w konserwowaniu przetworów owocowych, warzywnych, wszelkich napojów gazowanych, margaryn, tłuszczów kuchennych i majonezów. Związek ten wykazuje dużą skuteczność, gdyż w środowisku kwaśnym silnie hamuje rozwój drożdży, pleśni i wielu gatunków bakterii. Podobne właściwości wykazują także sole kwasu benzoesowego: sodowa (E-211), potasowa (E-212) oraz wapniowa (E-213). Ale niestety kwas benzoesowy ma także sporo wad. Związek ten może obniżać wartość smakową produktów, silnie podrażniać błonę śluzową żołądka i jelit oraz zakwaszać organizm. Z tego tytułu produkty zawierające ten związek mogą przyczyniać się do rozwoju lub nasilenia choroby wrzodowej przewodu pokarmowego oraz zmian nowotworowych. Przyjęty w dużych ilościach może wywołać objawy zatrucia (bóle głowy, wymioty). U niektórych ludzi, szczególnie astmatyków i alergików może powodować reakcje uczuleniowe a u osób wrażliwych na aspirynę zaburzenia w przewodzie pokarmowym.

E-214 i E-216 – Ester etylowy i propylowy kwasu benzoesowego
Te związki chemiczne są pewnego rodzaju modyfikacją i udoskonaleniem E-210 i w odróżnieniu od tradycyjnego kwasu benzoesowego wykazują większą skuteczność konserwowania żywności. E-214 i E-216 oraz sole tych związków E-215 i E-217 w przeciwieństwie do swojego poprzednika są wstanie unieszkodliwiać drożdże, pleśnie i bakterie nie tylko w środowisku kwaśnym, ale także zasadowym i obojętnym. Związki te dość szybko wchłaniają się w przewodzie pokarmowym i wydalane są z moczem w niezmienionej postaci.
Jak wskazują badania wszystkie wspomniane powyżej pochodne kwasu benzoesowego (od E-211do E-217), wydają się znacznie mniej szkodliwe niż sam E-210.

E-236 – kwas mrówkowy
Jest on stosowany szczególnie do konserwowania surowych soków owocowych, żelatyny, serów podpuszczkowych, marynat, kiszonek warzywnych oraz wysoko słodzonych soków owocowych i napojów. Hamując działanie niektórych enzymów, kwas mrówkowy oraz jego sole: sodowa E-237 oraz wapniowa E-238 skutecznie powstrzymują rozprzestrzenianie się drożdży oraz pleśni. Toksyczność kwasu mrówkowego w stosunku do człowieka z pozoru wydaje się niewielka, gdyż jest on całkowicie metabolizowany przez organizm. Może on jednak w pewnych dawkach podrażniać błony śluzowe, powodować kwasice metaboliczną, pogarszać wydolność nerek oraz zaburzać proces widzenia. U szczurów poddawanych działaniu oparów kwasu mrówkowego stwierdzono spadek zawartości glutationu w mózgu, wątrobie i nerkach oraz nadmierny rozpad czerwonych krwinek. Kwas mrówkowy oraz jego sole coraz częściej wymienia się w gronie pierwszych kandydatów do skreślenia z listy dozwolonych substancji konserwujących.

E-234 - Nizyna
W odróżnieniu do konserwantów opisanych wyżej, nizyna zaliczana jest do grupy antybiotyków. Związek ten, wytwarzany między innymi przez niektóre paciorkowce mlekowe skutecznie hamuje rozwój większości bakterii masłowych i mlekowych. Stosowanie nizyny jak dotąd nie budzi większych zastrzeżeń i spośród wszystkich antybiotyków używanych w przemyśle spożywczym zachowuje się najmniej agresywnie w organizmie człowieka. Substancja ta stosowana jest głownie przy produkcji serów dojrzewających i topionych.

E-280 – kwas propionowy
Kwas propionowy jest związkiem który naturalnie występuje w organizmie człowieka i zwierząt. Może być on również wytwarzany na drodze fermentacji np. serów typu ementaler. Zarówno sam kwas propionowy jak i jego sole: sodowa E-281 oraz wapniowa E-282 skutecznie hamują rozwój pleśni, drożdży i laseczki ziemniaczanej. Ta ostatnia bakteria powoduje śluzowacenie i ciągliwość pieczywa, dlatego wspomniane związki znalazły praktyczne zastosowanie w piekarstwie do przedłużania trwałości wyrobów. Kwas propionowy i jego pochodne są dobrze metabolizowane w organizmie człowieka i ich szerokie stosowanie nie budzi większych zastrzeżeń.

E-220 – bezwodnik kwasu siarkawego
Związek ten oraz jego sole: E221, E222, E-223, E-224, E-228 zaliczane są do substancji o silnych właściwościach odkażających, odbarwiających i wybielających, stąd swoje zastosowanie znajdują nie tylko w przemyśle spożywczym ale także jako środek do bielenia pomieszczeń czy wyjaławiania opakowań. E-220 oraz jego sole wykorzystywane są głównie w przetwórstwie owocowo-warzywnym jako środki zapobiegające rozwojowi bakterii oraz jako przeciwutleniacze. W przemyśle winiarskim znajdują zastosowanie do utrwalania moszczów owocowych, a także zapobiegają ciemnieniu ziemniaków podczas ich przetwarzania oraz brunatnieniu suszonych owoców. Kwas siarkawy działa ochronnie w stosunku do witaminy C i A natomiast niszczy witaminę B1 i B12. Jego sole mogą przysparzać kłopoty jelitowe.

E-200 - kwas sorbowy
Ten drobnokrystaliczny, bezzapachowy, biały proszek o słabo kwaśnym smaku niezwykle skutecznie hamuje rozwój drożdży i pleśni, stąd często stosuje się go przy produkcji kiszonek, marynat, przetworów owocowych i warzywnych, konserw rybnych, napojów, margaryn i serów. Kwas sorbowy, który w stanie naturalnym występuje w niedojrzałych owocach jarzębiny jest bardzo dobrze metabolizowany w organizmie człowieka i z tego tytułu można go uznać za środek całkowicie bezpieczny. Nieszkodliwe są równie sole kwasu sorbowego, takie jak: sodowa E-201, potasowa E-202 oraz wapniowa E-203.

E-251 – azotan sodowy
Substancja ta podobnie jak azotan potasowy E-252 to nic innego jak popularna saletra. Jako środki konserwujące, stosowane są w serowarstwie i przetwórstwie mięsnym, w celu zapobiegania rozwojowi bakterii beztlenowych. W przemyśle wędliniarskim wraz z solą i cukrem używane są do peklowania mięsa, dzięki czemu uzyskuje ono charakterystyczne zabarwienie.
Azotany są jednak niezwykle niebezpieczne. Mogą one zarówno w solance peklującej jak również w przewodzie pokarmowym ulegać przemianom do azotynów a te łącząc się z białkami soku żołądkowego mogą tworzyć rakotwórcze nitrozoaminy. Podobna reakcja zachodzi z udziałem innego konserwantu - azotynu sodowego, E-250. Zarówno azotany jak i azotyny wykazują także silne właściwości utleniające. W efekcie mogą nasilać przemianę hemoglobiny do methemoglobiny – związku, który całkowicie traci zdolność przenoszenia tlenu. Związki te mają także zdolność utleniania witaminy A i beta karotenu jeszcze przed ich wchłonięciem w jelicie, w efekcie czego może dochodzić do niedoborów tych witamin w organizmie.

Mięso peklowane oraz wyroby wędliniarskie są niezwykle obfitym źródłem azotanów i azotynów w pożywieniu, stąd ich nadmierne spożywanie może prowadzić do rozwoju poważnych schorzeń, szczególnie nowotworów w obrębie przewodu pokarmowego.

Najlepiej zachować umiar

Dzięki stosowaniu różnorodnych konserwantów w przemyśle spożywczym, produkty żywnościowe są obecnie bardzo skutecznie chronione przed wieloma niekorzystnymi czynnikami mogącymi pogarszać ich jakość zdrowotną oraz walory smakowe i zapachowe. To właśnie dzięki obecności wielu związków chemicznych, żywność jest bardziej odporna na działanie drobnoustrojów, które nie tylko odpowiadają za jej przedwczesne psucie się, ale także mogą być przyczyną wielu poważnych chorób. Ponadto substancje dodatkowe zapobiegają procesom utleniania wartościowych składników pokarmowych oraz niekorzystnym reakcjom powodującym pogorszenie wartości odżywczej żywności.

Ale niestety, każdy kij ma dwa końce. Nadmierne delektowanie się produktami naszpikowanymi chemią może z biegiem lat zaważyć na naszym zdrowiu a nawet życiu. Pomimo, ze nad bezpieczeństwem żywności bardzo rygorystycznie czuwają odpowiednie placówki naukowe i służby sanitarne, to jednak nikt nie jest wstanie zapewnić, ze sztucznie ulepszana żywność jest całkowicie bezpieczna dla naszego zdrowia.

Dotyk

Narządy dotyku są rozłożone na powierzchni całego ciała. Dotyk jest czuły na temperaturę i ból. Właściwie najlepiej uważać dotyk za grupę zmysłów, z których część jest wyposażona w wyspecjalizowane zakończenia nerwowe, czyli receptory, umieszczone w skórze, mięśniach i innych punktach ciała, reagujące na różne bodźce i przekazujące do mózgu wrażenia otrzymywane z zewnątrz. Dzięki zmysłowi dotyku czujemy, jak ktoś nas dotyka, możemy ocenić rozmiar, kształt i ciężar przedmiotów, a także stwierdzić czy coś jest twarde czy miękkie, zimne czy ciepłe i czy może być źródłem bólu. Dotyk zapewnia też orientację przestrzenną (nie musimy patrzeć by wiedzieć, gdzie znajduje się dowolna część naszego ciała).

Dotyk spełnia też funkcję systemu wczesnego ostrzegania:
Informacje o temperaturze i bólu często ostrzegają mózg, że organizm znajduje się w niebezpieczeństwie, zanim sami będziemy tego świadomi. W takiej sytuacji ciało natychmiast uruchamia reakcję obronną, np. zmuszając nas do oderwania ręki od gorącej powierzchni, nim dojdzie do poważnego oparzenia.

Wykorzystuje on informacje otrzymywane przez kilka różnych wyspecjalizowanych zakończeń nerwów. Niektóre zakończenia nerwowe są faktycznie wyjątkowo wrażliwe na określony bodziec, stwierdzono, że niektóre reagują na więcej niż jeden rodzaj bodźca, a co więcej, różnice między nimi wydają się być trudne do ustalenia. Każde zakończenie nerwowe ma swoje własne „pole odbioru”, czyli obszar skóry, którego stymulacja pobudza ten nerw do działania. Jednak pola odbioru nakładają się na siebie, a zatem jeśli wywrzemy nacisk na określone miejsce na powierzchni skóry, kilka nerwów czuciowych jednocześnie ulegnie stymulacji. W dodatku każdy pojedynczy nerw czuciowy mogą pobudzić do działania zmiany zarówno temperatury, jak i nacisku, zachodzące w jego polu odbioru.
Włókna nerwowe nieustannie reagują na rozmaite bodźce, ale tylko związane z temperaturą i naciskiem są wystarczająco intensywne, by odebrał je mózg. Pobudzone włókna nerwowe wysyłają informację, które docierają do centralnego systemu nerwowego.

Różne pola odbioru mają różną wrażliwość, zależną od koncentracji zakończeń nerwowych w rozmaitych częściach skóry. Niewątpliwie niektóre włókna przekazują informacje tylko w wypadku uszkodzenia, uszczypnięcia, ocieplenia itd. Reaguje na to odpowiedni układ bodźców we włóknach nerwowych, tworzących łańcuch transmisyjny informacji dotykowych od zakończeń nerwowych do mózgu. Prędkość i rozmieszczenie impulsów w długich i krótkich włóknach układają się w charakterystyczny model, rozpoznawany przez mózg jako konkretne wrażenie.
Skoro nasz zmysł dotyku jest taki czuły może rekompensować brak innego zmysłu

PODZIAŁ RECEPTORÓW
1.mechanoreceptory – odkształcenie, ucisk, dotyk, grawitacja, wibracja
2.termoreceptory – zimno, ciepło
3.fotoreceproty – wrażenia świetlne
4.nocyreceptory – ból
5.chemoreceptory – chemiczne środowisko wewnętrzne, węch, smak
1.eksteroreceptory – odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego (temperatura, dotyk, uszkodzenie)
2.telereceptory – odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego dalszego (wzrokowe, słuchowe)
3.ineroreceptory – odbieranie bodźców ze środowiska wewnątrzustrojowego
4.proprioreceptory – zmiany w mięśniach, ścięgnach, torebkach stawowych, narzędzie równowagi
1.specjalne – wzrok, słuch, smak, węch, równowaga
2.powierzchniowe – dotyk, ucisk, ciepło, zimno, ból
3.głębokie – położenie (grawitacja), wibracja, ból głęboki
4.trzewne – głód, pragnienie, nudności, ból trzewny

RECEPTORY są to wyspecjalizowane struktury białkowe zdolne do odbioru, przekształcenia i przekazania do różnych elementów efektorowych informacji ze środowiska zewnętrznego. Związki łączące się z receptorami nazywane są ligandami. To czy kom zareaguje na daną substancję zależy głównie od tego, czy posiada dla niej receptor.

WŁAŚCIWOŚCI RECEPTORÓW
*receptory znajdujące się w skórze adoptują się szybko.
*jednostką czucia są wszystkie receptory połączone z pojedynczych włókien aferentnych
*receptory, z których poszczególne wł. nerwowe odbierają impulsację, są często wzajemnie przemieszczane.
*podrażnienie w dowolnym miejscu projekcji czuciowej, wł. lub kom nerwowych przewodzących impulsy od określonego receptora, wywołuje wrażenie zmysłowe specyficzne dla tego receptora.

CZUCIE POWIERZCHOWNE BÓL DOTYK CIEPŁO ZIMNO
*BÓL –czucie bólu powierzchownego wywołują bodźce uszkadzające skórę, co jest odbierane przez nagie zakończenia nerwowe. Impulsacja bólowa przewodzona jest przez włókna aferentne grupy A i grupy C. W uszkodzonych tkankach dochodzi do aktywacji enzymów proteolitycznych zwanych tkankowymi kalikreinami. Enzymy działają na białka tkankowe-kininogeny, odczepiając od nich aktywne polipeptydy-kininy, które depolaryzują nagie zakończenia nerwowe i wyzwalają w aferentnych włóknach nerwowych salwy impulsów bólowych. Kininy także rozszerzają naczynia krwionośne. Między bodźcem progowym a maksymalnym wywołującym czucie bólu, zachodzi stosunek energii jak 1:2. maksymalne czucie bólu występuje w czasie zadziałania energii tylko dwukrotnie większej od progowej, co stanowi zabezpieczenie przed bodźcami uszkadzającymi tkanki.

*CIEPŁO ZIMNO – spadek temp skóry jest odbierany przez kolbę końcową, wzrost temp zaś przez położone głębiej w skórze ciałka zmysłowe. Bodźcem progowym dla receptorów jest spadek temp skóry o 0,004 st C/s w przedziale od 10 do 41 st C, dla receptorów ciepła wzrost temp skóry o 0,001 st C/s w przedziale od 20 do 45 st C. Receptory ciepła i zimna odbierają wzrost lub spadek temp tylko wtedy, kiedy temp otoczenia różni się od temp powierzchni skóry. Przy jednakowej temp powierzchni i otoczenia receptory nie są pobudzane. I neuron czuciowy znajduje się w zwojach rdzeniowych, II neuron w rogach tylnych rdzenia kręgowego, III neuron w jądrze brzusznym tylno bocznym wzgórza i IV neuron w zakręcie zaśrodkowym kory mózgu.

*DOTYK – receptorem czucia dotyku są ciałka dotykowe. Impulsy nerwowe wywołane pobudzeniem tego receptoru przewodzone są przez zwoje rdzeniowe, korzenie grzbietowe i wstępują do mózgowia w sznurze tylnym, w pęczku smukłym i w pęczku klinowatym do II neuronu czuciowego w jądrze smukłym i jądrze klinowatym. Gęstość, z jaką występują receptory w skórze, jest różna dla poszczególnych okolic. Największe zagęszczenie receptorów występuje w skórze końca nosa, w opuszkach palców i w wargach. Najmniej receptorów jest w skórze grzbietu, ud i ramion. Okolice o dużej gęstości receptorów wykazują jednocześnie dużą wrażliwość na dotyk i mają dużą reprezentację korową. Przeciwnie okolice mało wrażliwe na dotyk są reprezentowane przez małe pola w korze mózgu.

Skóra

Skóra - zewnętrzna powłoka ciała kręgowców, o grubość 0,3 - 4 mm. Jest narządem pokrywającym i osłaniającym ustrój. Ogólna powierzchnia skóry u człowieka wynosi 1,5-2 m2, a grubość wynosi 1,5-5 mm. Składa się z trzech warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Naskórek składa się głównie z dojrzewających komórek nabłonkowych, nazywanych keratynocytami i tworzy kilka warstw: podstawną, kolczystą, ziarnistą i rogową. Oprócz keratynocytów w naskórku znajdują się również komórki barwnikowe — melanocyty, komórki odpowiedzialne za reakcje immunologiczne - komórki Langerhansa i komórki układu nerwowego — komórki Merkela. W skórze właściwej utworzonej z tkanki łącznej znajdują się włókna kolagenowe i elastyna oraz elementy komórkowe: fibroblasty, mastocyty i komórki krwi oraz naczynia i nerwy. Tkankę podskórną tworzy tkanka tłuszczowa i łączna. 4 W skórze znajdują się przydatki skóry: gruczoły potowe (ekrynowe i apokrynowe), gruczoły łojowe, paznokcie i włosy. Skóra spełnia wiele czynności ochronnych: przed zakażeniem bakteriami, grzybami, wirusami, przed czynnikami mechanicznymi, termicznymi, chemicznymi i promieniowaniem świetlnym, oraz zapewnia niezmienne warunki dla środowiska wewnętrznego organizmu. Poza tym skóra spełnia czynność percepcyjną ciepła, bólu, dotyku, ekspresyjną w wyrażaniu stanów emocjonalnych, resorpcyjną oraz bierze udział w magazynowaniu i przemianie materii. Skóra w okolicy otworów naturalnych (usta, nozdrza, odbyt, pochwa itp.) przechodzi w błony śluzowe. U człowieka najcieńsza jest na powiekach, natomiast najgrubsza jest na pięcie. Skóra w okolicy otworów naturalnych (usta, nozdrza, odbyt, pochwa itp.) przechodzi w błony śluzowe.

Funkcje skóry
Podstawowe funkcje skóry to:
• izolacja środowiska wewnętrznego od zewnętrznego (czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych)
• udział w oddychaniu (tylko kręgowce niższe)
• termoregulacja
• udział w gospodarce wodno-elektrolitowej (gruczoły potowe)
• odbiór bodźców ze środowiska zewnętrznego (dotyk, ból, ciepło, zimno)
• melanogeneza (melanina chroni organizm przed mutagennym promieniowaniem ultrafioletowym)
• wchłanianie niektórych substancji
• gospodarka tłuszczowa
• gospodarka witaminowa (synteza prowitaminy D3 z 7-dehydrocholesterolu).
• wydzielanie dokrewne i reakcje odpornościowe (skóra zawiera komórki Langerhansa należące do APC)

Budowa skóry
1) Warstwy skóry
Skóra składa się z trzech warstw (licząc od zewnątrz):
• naskórek (epidermis) - warstwa zewnętrzna pełniąca funkcję ochronną i rozrodczą, która posiada melaninę, nadającą włosom i skórze barwę;
• skóra właściwa (cutis vera) - warstwa środkowa, zawiera receptory, naczynia krwionośne, nerwy i inne gruczoły, np. potowe, jest to warstwa odżywcza i wspierająca (ma od 1 do 3 mm grubości)
• tkanka podskórna (hypodermis,tela subcutanea)- warstwa najgłębsza, zbudowana z tkanki łącznej właściwej luźnej. Zawiera komórki tłuszczowe, izoluje przed nagłymi zmianami temperatury.
2) Przydatki skóry (wytwory naskórka)
Do skóry zalicza się również jej przydatki (adnexa cutis), powstające z nabłonka tworzącego naskórek:
• łuski
• pióra
• włosy (m.in. rzęsy i brwi)
• paznokcie
• pazury
Receptory w skórze są narządami zmysłów: dotyku, bólu, nacisku i temperatury.
3) Gruczoły
W skórze właściwej i w warstwie podskórnej występują gruczoły potowe i łojowe, naczynia krwionośne, i ciałka zmysłów.
Do przydatków skóry należą też gruczoły (glandulae cutis):
• gruczoły potowe (ssaki)
• gruczoły łojowe (ssaki)
• gruczoły sutkowe (ssaki)
• gruczoły śluzowe (ryby i płazy)
• gruczoły mlekowe (ssaki)

Oparzenia i odmrożenia.
Oparzenie
Oparzenie to uszkodzenie ciała (najczęściej skóry i błon śluzowych) w wyniku działania wysokiej temperatury, środków chemicznych czy energii elektrycznej. Zależnie od głębokości uszkodzeń, oparzenia dzieli się na cztery stopnie: I stopień- rumień, II stopień- pęcherze i częściowa martwica skóry z możliwością regeneracji naskórka od dna, III stopień- całkowita martwica skóry i tkanki podskórnej, IV stopień- martwica narządów głębiej lezących. Oparzenie ponad 15% powierzchni ciała u dorosłych i ok. 10% u dzieci wywołuje tzw. chorobę oparzeniową. Jej przebieg dzieli się na 3 okresy kliniczne:
1) okres wstrząsu ( 1-2 doby)
2) okres kataboliczny (3-4 tygodnie)- okres szybkiego zużywania rezerw białkowych organizmu
3) okres anaboliczny (odnowy)

Odmrożenie
Odmrożenie to uszkodzenie tkanek spowodowane działaniem niskiej temperatury powietrza, zwłaszcza przy silnym wietrze i znacznej wilgotności; ważną rolę odgrywa osobnicza wrażliwość na zimno i czynniki usposabiające, miejscowe i ogólne. Odmrożenie może nastąpić nawet przy kilku stopniach powyżej zera, w przypadku pozostawania przez dłuższy czas w bezruchu w wilgotnym powietrzu. Odmrożeniu ulegają okolice o zwolnionym i utrudnionym krążeniu krwi i chłonki ( tkanki łącznej): palce rąk i nóg, nos, policzki, małżowiny uszne.
Odmrożenie I stopnia: naczynia krwionośne się zwężają (występuje zbielenie), a potem rozszerzają; po ustaniu działania zimna pojawia się obrzęk, pieczenie, boleść. Znikają zmiany skórne, ale może pozostać nadwrażliwość na zimno.
Odmrożenie II stopnia: występują pęcherze i pęcherzyki, które zagoiwszy się po długim czasie, ustępują bez śladów.
Odmrożenie III stopnia: występuje martwica ( miejscowe obumarcie komórek tkanki organizmu) skóry na całej grubości, a czasem i mięśni, chrząstek i kości. Często występują też pęcherze surowicze i ropne. U pacjenta spotyka się zaburzenia czucia i trudno gojące się owrzodzenia ( ubytki skóry).
Leczenie:
1) usunięcie uciskających części odzieży
2) zanurzenie kończyny w zimnej, następnie nieco cieplejszej wodzie
3) wykonywanie ruchów czynnych i biernych
4) rozcieranie
5) oczyszczenie skóry benzyną lub spirytusem i nałożenie opatrunku z maści tranowej lub ichtiolowej
W cięższych przypadkach leczenie pod kontrolą lekarza.

Choroby skóry
Podział chorób skóry (dermatoz) zmienia się zależnie od możliwości poznanych przyczyn i mechanizmów powstawania zmian chorobowych (etiologii i patogenezy). Ze względu na etiologię można podzielić choroby skóry na bakteryjne, grzybicze, pasożytnicze, wirusowe, autoimmunologiczne, alergiczne, uwarunkowane genetycznie, wywołane czynnikami fizykalnymi, zawodowe, osutki polekowe. Ze względu na charakter wykwitów pierwotnych lub typ zmian skórnych wyróżnia się dermatozy: rumieniowe, rumieniowo-złuszczające, grudkowe, choroby pęcherzowe, łuszczycę i choroby łuszczycopodobne. Ze względu na charakterystyczny obraz mikroskopowy zostały wyodrębnione ziarniniaki, nowotwory złośliwe, chłoniaki. Ze względu na skłonność do zajmowania poszczególnych struktur wyróżniono: choroby błon śluzowych, choroby naczyniowe skóry, zaburzenia barwnikowe, choroby gruczołów potowych, łojowych, włosów i paznokci. Ponadto, ze względu na częstość występowania typowych zmian skórnych zależnych od chorób narządów wewnętrznych wyodrębniono: rewelatory nowotworowe, (czyli zmiany skórne towarzyszące nowotworowi narządów wewnętrznych), zmiany skórne towarzyszące chorobom metabolicznym (np. hiperlipidozom lub cukrzycy), zaburzeniom endokrynologicznym (np. chorobom tarczycy lub nadnerczy) oraz innym chorobom wewnętrznym.

Choroby skóry dzielimy na:
1) Choroby bakteryjne.
Ropne choroby skóry są wywołane głównie przez gronkowce, paciorkowce oraz zakażenia mieszane. Zakażenia gronkowcowe obejmują zapalenia mieszków włosowych, figówkę, czyraki, ropnie mnogie pach, ropnie mnogie niemowląt, liszajec pęcherzowy noworodków - zapalenie pęcherzowe i złuszczające skóry noworodków. Głównym zakażeniem paciorkowcowym jest róża. Mieszane zakażenia to liszajec zakaźny, niesztowica, piodermia przewlekła, zapalenie mieszków włosowych (tzw. gram-ujemne). Inne choroby bakteryjne skóry to różyca, łupież rumieniowy, promienica i boreliozy takie jak: rumień przewlekły pełzający, zanikowe zapalenie skóry kończyn. Promienica i boreliozy zostały włączone do grupy chorób bakteryjnych stosunkowo niedawno. Prątki wywołują gruźlicę skóry, a choroba ta ze względu na charakterystyczny obraz histologiczny należy do zapaleń swoistych. Badania dodatkowe potwierdzające rozpoznanie w chorobach wywołanych przez bakterie to: posiewy bakteriologiczne, antybiogram, badania serologiczne i w przypadku gruźlicy - badanie histologiczne i próba tuberkulinowa (stwierdzająca zakażenie gruźlicą).
2) Grzybice.
Grzybice wywoływane są głównie przez dermatofity, drożdżaki, grzyby drożdżopodobne i pleśniowce, które powodują choroby naskórka, włosów, paznokci i błon śluzowych. Znaczenie rozstrzygające ma badanie mikologiczne.
3) Choroby pasożytnicze.
Choroby pasożytnicze to wszawica głowowa, odzieżowa, łonowa, świerzb i nużyca. O rozpoznaniu decyduje znalezienie pasożyta lub jego jaj.
4) Choroby wirusowe.
Najczęstszymi chorobami wirusowymi są choroby należące do grupy opryszczek (opryszczka zwykła, półpasiec, ospa wietrzna), brodawki skórne i kłykciny kończyste, mięczak zakaźny, choroby należące do grupy ospy (guzy dojarek i krowianka przeszczepiona), a także pryszczyca oraz zakażenie retrowirusem HIV. Rozpoznanie tych chorób opiera się na wyglądzie klinicznym zmian i badaniu histologicznym i cytologicznym. Niekiedy wykonuje się badania dodatkowe z zakresu wirusologii i biologii molekularnej.
5) Choroby pęcherzowe.
Spośród chorób pęcherzowych o podłożu autoimmunologicznym należy wymienić pęcherzyce: zwykłą, bujającą, liściastą, rumieniowatą, opryszczkowatą, IgA, akantolityczną chorobę typu rumienia obrączkowatego, pęcherzycę paraneoplastyczną, pemfigoid, opryszczki ciężarnych, pemfigoid bliznowaciejący, nabyte pęcherzowe oddalenie się naskórka, zapalenie opryszczkowate skóry, linijną IgA dermatozę pęcherzową. O rozpoznaniu tych chorób decydują badania immunologiczne wycinków skóry i surowicy krwi.
6) Choroby tkanki łącznej.
Choroby tkanki łącznej w dermatologii obejmują układowy, podostry i przewlekły liszaj (toczeń) rumieniowaty, zespół antykardiolipidowy, zespół Sneddona, twardzinę układową, twardzinę ograniczoną, eozynofilowe zapalenie powięzi, zapalenie skórno-mięśniowe i zespoły nakładania oraz guzkowe zapalenie tętnic. O rozpoznaniu decydują najczęściej badania immunologiczne surowicy na obecność przeciwciał oraz badania immunohistochemiczne wycinków skóry.
7) Choroby alergiczne.
Choroby alergiczne skóry obejmują kilka różnych grup zaburzeń o odmiennych mechanizmach patogenetycznych: pokrzywkę, kontaktowe zapalenie skóry, inne odmiany wyprysku oraz atopowe zapalenie skóry. O rozpoznaniu przyczynowym decydują testy alergiczne in vivo (bezpośrednio na pacjencie) i in vitro (na materiale pobranym od pacjenta.

Wyróżniamy następujące choroby skóry:
ŁUSZCZYCA - nieprawidłowe rogowacenie naskórka, zwykle na kolanach, łokciach, okolicy krzyżowej; schorzenie przewlekłe, często z nawrotami.
Jest to jedna z najczęstszych chorób skóry. Etiologia niejasna, patogeneza przypuszczalnie immunologiczna (autoalergia). Skłonność do łuszczycy jest uwarunkowana genetycznie. Objawy kliniczne: ostro odgraniczone od skóry zdrowej grudki, barwy żywoczerwonej, pokryte białawymi łuskami. Grudki te mogą łączyć się w większe wykwity, o bardzo różnej wielkości i kształcie. Czasem mogą one zajmować nawet całą powierzchnię skóry. Typowe umiejscowienie: wyprostne powierzchnie kończyn, skóra głowy owłosionej, częste zmiany paznokciowe. Ciężkim postaciom łuszczycy mogą towarzyszyć zmiany stawowe, przypominające gościec zniekształcający. Łuszczyca krostkowa i erytrodermia łuszczycowa stanowią najcięższe odmiany kliniczne. Leczenie typowych odmian łuszczycy polega na złuszczeniu wykwitów (1-2% maść salicylowa, codzienna kąpiel z usuwaniem łusek miękką szczoteczką), a następnie stosowaniu past redukujących (pasty dziegciowe 3-5-10%, pasty z cygnoliną 1‰, 1/4%, 1/2%, 1% i 2% itp.). Niektóre postacie łuszczycy reagują korzystnie na naświetlanie UV (promienie nadfioletowe) lub metodą PUVA (fotochemoterapia). Zobacz też metoda fotochemoterapii. W ciężkich odmianach łuszczycy wskazane jest niekiedy leczenie Tigasonem lub lekami immunosupresyjnymi (np. metotreksatem).
ALBINIZM - bielactwo, uwarunkowany genetycznie brak lub niedobór barwników melaninowych u człowieka i zwierząt; u roślin - brak chlorofilu.
• BIELACTWO WRODZONE -albinizm, dziedziczenie recesywne, zaburzenia metabolizmu tyrozyny (brak tyrozynazy), zmniejszona produkcja melaniny w komórkach barwnikowych. Objawy: bardzo jasna skóra i włosy, przezroczyste tęczówki przeświecają różowo. Leczenie nie jest znane, należy chronić skórę przed światłem.
• BIELACTWO, zaburzenie rozłożenia i tworzenia barwnika skóry (Melaniny). Etiologia nieznana (spośród wielu teorii bierze się obecnie pod uwagę możliwość mechanizmów autoimmunologicznych (Autoalergia), neurohumoralnych (po stanach stresowych) lub samouszkodzenie melanocytów na skutek braku czynników ochraniających te komórki przed toksycznym wpływem substancji powstających w toku melanogenezy, a które poprzedzają wytwarzanie melaniny).Ostro odgraniczone, odbarwione plamy skórne różowego koloru. Częste są w miejscach odsłoniętych: twarz, ręce, ale też w okolicy narządów płciowych, zwykle symetrycznie umiejscowione. W przypadku umiejscowienia wykwitu bielactwa na skórze głowy owłosionej odbarwieniu ulega także pasmo włosów rosnących w tym miejscu. Choroba występuje u dzieci i dorosłych, niekiedy występuje rodzinnie. Nie ma obecnie leczenia przyczynowego. Stosuje się substancje fotouczulające, kremy maskujące.
• BIELACTWO PAZNOKCI, występowanie białych plamek w płytkach paznokciowych, spowodowane zmianami macierzy paznokcia powodującymi zaburzenia w tworzeniu płytki paznokciowej (dawny pogląd, iż przyczyną bielactwa paznokci jest obecność powietrza pomiędzy komórkami płytki paznokciowej nie znalazł potwierdzenia m.in. w badaniach histologicznych). Może mieć charakter wrodzony lub nabyty, w tej ostatniej postaci pewną rolę przyczynową mogą odgrywać urazy mechaniczne oraz długotrwały kontakt z roztworami różnych soli.
CZERNIAK - jeden z najzłośliwszych nowotworów, powstaje z tkanki barwnikotwórczej; daje przerzuty do węzłów limfatycznych; niepromieniotwórczych.
Jest to złośliwy nowotwór skóry, błon śluzowych i oka. Często rozwija się w miejscu uprzednio istniejącego znamienia barwnikowego (zwłaszcza bardzo ciemnego, nieowłosionego, drażnionego mechanicznie), lub zmian będących tzw. melanoma in situ (np. złośliwej plamy soczewicowatej), lecz równie często powstaje na podłożu nie zmienionej chorobowo skóry. Objawy kliniczne: żółtobrunatny, brunatny lub czarny naciek (barwę nadaje mu melanina), guzek lub guz, czasem ulegający rozpadowi, z wytworzeniem owrzodzenia. Szybki, naciekający wzrost. Przerzutuje bardzo szybko do sąsiedniej skóry, węzłów chłonnych, płuc, mózgu i wątroby (często przerzuty ujawniają się po latach od usunięcia ogniska pierwotnego). Czerniak jest niepromienioczuły. U dzieci do okresu pokwitania, a sporadycznie także i u dorosłych, mogą zdarzać się guzki o ciemnym zabarwieniu, niebędące w swej istocie czerniakiem, ale aktywnie rosnącymi znamionami barwnikowymi (tzw. czerniak młodzieńczy).
ŚWIERZB - pasożytnicza choroba skórna zwierząt i ludzi, wywołana przez świerzbowce; zakażenie przez bezpośredni kontakt i przedmioty.
• ŚWIERZBOWCE - różne gatunki roztoczy z rodziny Sarcoptidae (Acaridae) oraz Psoroptidae, wywołujące świerzb; samice drążą w skórze chodniki; pasożytują na zwierzętach, ptakach, ssakach i człowieku.
• ŚWIERZB, pasożytnicza choroba skóry spowodowana przez świerzbowca ludzkiego (świerzbowce). Zakażenie może być bezpośrednie (przez kontakt z chorym) lub pośrednie (najczęściej przez zakażoną bieliznę pościelową). Objawy kliniczne: silny świąd, nasilający się w nocy, na skórze widoczne nory świerzbowcowe (krótkie korytarze, które samica drąży w naskórku), zakończone wykwitem grudkowym, w którym znajduje się pasożyt. Leczenie maściami przeciw świerzbowymi.