Pedagogika pracy - kształcenie ustawiczne dorosłych.

RECENZJA:

„KSZTAŁCENIE USTAWICZNE DOROSŁYCH W OKRESIE ICH AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ”

Temat recenzji zawiera się w książce Zygmunta Wiatrowskiego pt. „Podsatwy pedagogiki pracy”

AB, wydanie2005.r
ISBN: 83-7096-524-5
Format: B4, 531 stron


Książka ta adresowana jest przede wszystkim do studentów pedagogiki pracy i specjalności pokrewnych z bloku orientacji, poradnictwa, i doradztwa zawodowego. Podręcznik trafia również do innych odbiorców w sferze oddziaływań oświatowych i gospodarczych.

Edukacja permanentna, edukacja całożyciowa, edukacja ustawiczna, kształcenie nieustające, kształcenie wyjściowe czy ustawiczne oraz inne określenia to nic innego jak terminy zastępujące wyrażenia kształcenie ustawiczne dorosłych w okresie ich aktywności zawodowej co jest jedną z problematyk, którą opisał prof. dr hab. Zygmunt Wiatrowski w swojej książce pt. „Podstawy pedagogiki pracy”
Dział o edukacji ustawicznej dorosłych opisuje m.in. co to jest edukacja permanentna?, jakie główne nurty działań edukacyjnych zawiera?, jaka jest historia tego kształcenia?, opisuje podstawy teoretyczne i metodyczne, organizację, zadania i tym podobne zagadnienia związane z edukacją dorosłych.
W Polsce edukacja całożyciowa miała długą i bogata tradycję. Refleksje nad potrzeba kształcenia całożyciowego przypadają na okres oświecenia, szczególnie zas na lata wzmożonej działalności Komisji Edukacji Narodowej będącej w Europie centralną, państwowa władzą szkolną. Z pośród wszystkich określeń kształcenia całożyciowego, najogólniejszym terminem, który uzyskał powszechne uznanie jest termin edukacja permanentna. Przez edukacje permanentną rozumie się najczęściej ogół procesów oświatowo-wychowawczych, występujących w całym okresie życia człowieka, a zatem procesów całożyciowych, prowadzonych we wszelkich możliwych formach organizacyjno-programowych i we wszystkich sytuacjach kontaktów międzyludzkich. W rozumieniu terminu edukacja permanentna dostrzec można cztery podstawowe nurty działań edukacyjnych, tj.:
- wychowanie naturalne (dom rodzinny, środowisko lokale),
- kształcenie i wychowanie szkolne (przedszkole-szkoła wyższa),
- kształcenie i wychowanie równoległe (pozaszkolne formy organizacyjno-programowe),
- kształcenie ustawiczne (kształcenie poszkolne lub kształcenie ustawiczne dorosłych).
Z powyższego wynika iż kształcenie ustawiczne dorosłych traktowane jest jako kształcenie poszkolne i nie stanowi głównego obowiązku jednostki w danym okresie życia. W zaakcentowanym kształceniu wyróżnia się takie odmiany jak: samokształcenie (proces całożyciowy, swoista odmiana uczenia się; to proces przedłużonego i poszerzonego kształcenia prowadzący do wzbogacenia intelektu i osobowości jednostki zgodnie z jej potrzebami ideowymi, społecznymi, zawodowymi i indywidualnymi), dokształcanie (proces podwyższania kwalifikacji formalnych, a szczególnie proces teoretycznego dopełniania kwalifikacji zawodowych, kończących się uzyskaniem odpowiedniego świadectwa, dyplom lub certyfikatu), doskonalenie ( proces systematycznego aktualizowania, poszerzania i pogłębiania wiadomości i umiejętności oraz sprawności ogólnych i zawodowych) i kształcenie bezinteresowne (proces dochodzenia przez jednostkę do dobrowolnie założonego stanu wiedzy i umiejętności; proces doskonalenia własnej osobowości, podejmowany z własnej inicjatywy i dla własnej przyjemności, czynnikami pobudzającymi to kształcenie w formie indywidualnej są głównie zdolności i zainteresowania jednostki, natomiast w formie zinstytucjonalizowanej mogą to być: uniwersytety otwarte, kursy, uczelnie politechniczne, studia językowe, kolegia problemowe i inne formy organizacyjne, umożliwiające znaczne podwyższanie poziomu wiedzy i umiejętności, lecz nie nadające umiejętności zawodowych.

Cytat Zygmunta Wiatrowskiego „ ... zamiłowanie do nauki i zajmowanie się nią nie ogranicza się do czasów szkolnych, lecz kończy się z życiem” jednak stwierdzili to dopiero działacze Komisji Edukacji Narodowej wraz z innymi siłami postępu w Polsce, uważali oni, że należy podejmować działalność wychowawczą wśród dorosłych w celu ukształtowania poglądów dorosłego społeczeństwa w duchu reformatorskim. Dzisiaj można stwierdzić, że w Polsce działalność edukacyjna Komisji wpłynęła w znacznym stopniu na wytworzenie się postaw w społeczeństwie polskim. Po rozbiorach Polski oświata dorosłych uformowała się jako odrębna dziedzina i praktyka życia oświatowego. Najbardziej charakterystycznym i znaczącym zjawiskiem tego toru oświatowego był ruch samokształceniowy. W procesie wychowania młodzieży i dorosłych szczególną rolę odgrywało doskonalenie moralne i samokształcenie, przy czym samokształcenie traktowane było za podstawową drogę do zdobywania rzetelnej wiedzy, rozwinięcia umysłu i zainteresowań przez jednostkę. W okresie powojennym zagadnienia oświaty dorosłych i dalszego kształcenia sytuowano w ogólnopolskim systemie edukacyjnym. Przede wszystkim zbudowano rozległy i względnie spójny system kształcenia dorosłych (głównie pracujących), ale także prowadzono liczne badania naukowe oraz organizowano przeróżne formy działalności oświatowej wśród dorosłych.
W kształtowaniu się współczesnych poglądów na istotę i zadania kształcenia ustawicznego w Polsce znaczną role odegrały poglądy, stanowiska i prace m.in:
- organizacji międzynarodowych działających w ramach lub w powiązaniu z UNESCO,
- P. Lengranda, B. Yeaxle’a, P. Andersa I inych teoretyków z Zachodu
Z przeglądu owych dokumentów i prac stwierdzono, że kształcenie ustawiczne jest ideą edukacyjną o głęboko humanistycznym charakterze, albowiem w centrum swojego zainteresowania stawia człowieka, któremu w imię jego dobra i pomyślności należy stworzyć optymalne warunki i możliwości całożyciowego uczenia się i kształcenia, zapewniając mu tym samym jak najpełniejszy rozwój w sferze osobistej, społecznej i zawodowej. Aktualnie na gruncie polskim można wyróżnić dwa równoległe i niejako równoważnie funkcjonujące znaczenia terminu: kształcenie ustawiczne. Są to:
1) traktowanie kształcenia ustawicznego jako procesu całożyciowego,
2) traktowanie kształcenia ustawicznego jako kształcenia poszkolnego, kształcenia charakterystycznego dla okresu dorosłego człowieka.

Kształcenie ustawiczne:
- jest wszechstronną koncepcją, która obejmuje formalne i nieformalne uczenie się rozciągnięte na przestrzeni całego życia jednostki i umożliwiające jej osiągniecie jej najpełniejszego rozwoju w życiu osobistym, społecznym i zawodowym,
- to koncepcja obejmująca zespół perspektyw, sposobów i środków edukacyjnych, dzięki którym każdy może bardziej rozwijać swoje zdolności i aspiracje na przestrzeni całego życia,
- to całożyciowy system w tym sensie, że obejmuje on wszystkie formy uczenia się w ciągu życia,
- jest swoista filozofią człowieka jego twórczego rozwoju.

Kształcenie ustawiczne dorosłych to proces systematycznego uczenia się, następujący po zakończeniu obowiązku szkolnego lub wydłużonej edukacji stacjonarnej i trwający przez cały okres aktywności zawodowej.
W Polsce w całym okresie powojennym , tj. w okresie PRL-u, w kształceniu ustawiczny dominowały problemy: ogólno-edukacyjne, ekonomiczne, rolnicze, medyczne, pedagogiczne, techniczne, polityczne i kulturowo-ośwoatowe. Tworzono różnego rodzaju szkoły dla pracujących, nazywane szkołami dla dorosłych.
Najogólniejsza klasyfikacja prowadzi do wyróżnienia szkolnych i pozaszkolnych form dalszego kształcenia, przy czym w obu przypadkach maja zastosowanie przeróżne rozwiązania organizacyjno-programowe. Poza powyższym podziałem sytuuje się samokształcenie, które stanowi naturalną właściwość osoby dorosłej, dążącej do poszerzenia posiadanego stanu wiedzy oraz wzbogacania własnej osobowości. W przypadku form szkolnych dominują państwowe (publiczne) szkoły dla dorosłych, ale znaczącymi stają się także niepaństwowe (niepubliczne) – społeczne i prywatne. Można nawet stwierdzić, że w przypadku szkół dla dorosłych (pracujących) poszerza się coraz bardziej tendencja, aby to były w dominacji szkoły społeczne i prywatne.
Dokument „Zadania Kształcenia Ustawicznego Ministerstwa Edukacji Narodowej” stwierdza iż wykształcenie zdobyte w systemie szkolnym (tzw. dziennym) stopniowo staje się przestarzałe i niewystarczające, zatem koniecznością stało się kontynuowanie kształcenia przez całe życie w takich formach organizacyjnych, jakie umożliwiają ludziom dorosłym odnawianie i poszerzanie kwalifikacji ogólnych i zawodowych. Wyróżniono takie formy dalszego kształcenia jak:
- wieczorowe i zaoczne szkoły zawodowe (na poziomie zasadniczym),
- wieczorowe i zaoczne szkoły średnie, ogólne i zawodowe,
- wieczorowe i zaoczne policealne studia zawodowe,
- wieczorowe i zaoczne szkoły wyższe,
- studia podyplomowe i studia doktoranckie, a także samokształcenie kierowane i różnego rodzaju kursy realizujące zadania w zakresie:
- aktualnie posiadanej wiedzy,
- uzupełniania wiedzy,
- dostarczania zupełnie nowej wiedzy ułatwiającej podjęcie pracy w innym zawodzie lub w innej specjalności,
- doskonalenia w zawodzie,
- zdobywania konkretnych umiejętności na potrzeby własne i rodziny,
- umożliwiania rozwoju osobowości.
Wszystkie wyżej wymienione formy mają gwarantować:
1) dochodzenie do elastycznego i drożnego systemu kształcenia ustawicznego, jednak funkcjonującego na zasadzie odpłatności kształconych lub ponoszenia kosztów kształcenia,
2) przebudowę świadomości społecznej w kierunku zrozumienia i przyjęcia jako rzecz normalną faktu, iż kwalifikacje są wprawdzie warunkiem skutecznego działania, ale są również towarem na rynku pracy,
3) wytworzenie przekonania, że ustawiczne kształcenie dorosłych jest warunkiem koniecznym dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa w nowej rzeczywistości polskiej, a także światowej, iż nieustannie następujące zmiany doskonalące są wyrazem prawidłowego rozwoju gospodarczego i społecznego.

Spośród licznie tworzonych organizacji i stowarzyszeń najpoważniejszą aktywnością zaczęło wykazywać się Stowarzyszenie Oświatowców Polskich (założone w 1981 roku), będące organizacją stwarzającą warunki dla rozwoju każdej jednostki ludzkiej, szczególnie dla osób dorosłych, w utrzymaniu ich godności i osiąganiu odpowiednich celów w sferze duchowej i materialnej. To właśnie Stowarzyszenie uznało ideę kształcenia ustawicznego jako ważny fundament dla tworzenia nowoczesnych systemów oświatowych.
Kształcenie ustawiczne dorosłych w założeniach Reformy systemu edukacji rozumiane jest dwojako:
- jako szkoły kształcące dorosłych, którzy z różnych przyczyn „wypadli” z ogólnodostępnego szkolnictwa dla dzieci młodzieży,
- jako różne formy edukacji pozaszkolnej, umożliwiającej nabywanie nowych kwalifikacji.
W nowym ustroju szkolnym w kształceniu ustawicznym dorosłych przewiduje się 5 obszarów działania dla uczniów, którzy z różnych powodów nie mogli wykształcić
się w systemie stacjonarnym:
- 3-letnie liceum ogólnokształcące,
- 3-letnie liceum profilowane,
- 4-letnie technikum,
- 2-letnie liceum ogólnokształcące uzupełniające po zasadniczej szkole zawodowej,
- 3-letnie technikum uzupełniające po zasadniczej szkole zawodowej,
- przygotowanie do poprawki państwowego egzaminu maturalnego,
- szkoły policealne
- różne formy edukacji pozaszkolnej (kursy).
Do powyższego dodajemy, że:
- wyższe szkoły zawodowe, prowadzące do tytułu zawodowego inżyniera lub licencjata,
- 5-letnie lub uzupełniające studia magisterskie,
- studia podyplomowe,
- centra kształcenia ustawicznego.

Na podsumowanie recenzji pragnę zaznaczyć, że zgadzam się ze słowami Z. Wiatrowskiego iż cyt.: „ ... zamiłowanie do nauki i zajmowanie się nią nie ogranicza się do czasów szkolnych, lecz kończy się z życiem”, ponieważ uczymy się przez całe życie. Bardzo dobrze, że wprowadzono edukację dla dorosłych, pracujących, ponieważ mogą cały czas rozwijać swoje kompetencje, kształtować przez to swoją osobowość i docenić , że ich praca i nauka czemuś służy i owocuje w ich dalszych działaniach. Dorośli przez swe zaangażowanie w kształcenie ustawiczne motywują młodzież do nauki i rozwoju intelektualnego poprzez edukację.