SOSNOWIEC

SOSNOWIEC, m. w woj. śląskim, powiat grodzki, na Wyż. Śląskiej, nad Czarną Przemszą i jej dopływem Brynicą, w GOP, w centrum Dąbrowskiego Zagłębia Węglowego. - 237 tys. mieszk. (1998); duży ośr. przem.; 4 kopalnie węgla kam.: Sosnowiec (w likwidacji), Porąbka-Klimontów, Niwka-Modrzejów, Kazimierz-Juliusz, huty żelaza; zakłady przemysłu: włók. (przędzalnia, zakłady dziewiarskie), odzież., maszyn. (fabryka kotłów Fakop - kotły fluidalne, urządzenia energetyki jądr.; wytwórnia maszyn górn.), elektrotechn. (silniki elektr. małych mocy), materiałów bud., spoż.; zakłady Magneti Marelli Poland (zderzaki, deski rozdzielcze, osprzęt elektr. i in. części dla Fiata Auto Poland); wytwórnia pasz; węzeł kol.; komunikacja miejska wspólna z miastami GOP; stol. diecezji sosnowieckiej Kościoła rzymskokatol.; Teatr Zagłębia; instytuty Wydziału Filologicznego, Wydział Nauk o Ziemi, Wydział Techniki Uniw. Śląskiego, Oddział Górnośląski Inst. Geol. (Muzeum Oddziału Górnośląskiego Państw. Inst. Geol.), Inst. Medycyny Pracy w Przemyśle Węglowym i Hutn.; Muzeum Szkła Współcz.; nad Brynicą i Czarną Przemszą planty - ośr. wypoczynku; baseny kąpielowe w Niwce Modrzejowie.

Historia. W końcu XVIII w. osada roln.; od 1795 w zaborze prus., od 1807 w Księstwie Warsz., od 1815 w Królestwie Pol.; na pocz. XIX w. w Sosnowcu i okolicznych wsiach (Milowice, Sosnowice, Sielce) pierwsze odkrywkowe kopalnie węgla, rozwój hutnictwa cynkowego; od 1859 połączenie kol.; w 2. poł. XIX w. rozwój górnictwa i hutnictwa, także przemysłu włók., papierniczego i chem.; powstały duże przedsiębiorstwa i towarzystwa akcyjne; po 1880 rozwijające się osady przyfabryczne połączyły się i utworzyły miasto; prawa miejskie 1902; na przeł. XIX i XX w. gwałtowny przyrost ludności (1886 - 9 tys. mieszk., 1914 - 118 tys.); Sosnowiec stał się jednym z gł. ośr. Zagłębia Dąbrowskiego; 1905 proklamowanie Czerwonej Rep. Zagłębiowskiej; od pocz. XIX w. duże skupisko Żydów (1939 ok. 28 tys. osób, ok. 22% mieszk.). Podczas I wojny świat. przemysł Sosnowca w znacznym stopniu zdewastowany; 1918-39 odbudowany, gł. górnictwo, od końca lat 20. hutnictwo; rozwój handlu i dalsza rozbudowa Sosnowca. W czasie okupacji niem. podobóz obozu koncentracyjnego Auschwitz; liczne oddziały robocze jeńców bryt. z obozów w Cieszynie i Łambinowicach oraz oddział jeńców wł.; 1940-41 areszt policyjny (kilka tys. więźniów); 1942-43 getto (ok. 12 tys. osób, 11, 2 tys. wywieziono do Auschwitz), 1943-44 obóz pracy przymusowej dla Żydów (ok. 5 tys. osób, większość wywieziona do Auschwitz), 1942-45 obóz dla mężczyzn (kilka tys. osób) i obóz dla kobiet. W 1935-75 siedziba powiatu; 1975 do Sosnowca włączono miasta: Kazimierz Górniczy, Klimontów, Zagórze. Miejsce urodzenia J. Kiepury (1902).