Niebezpieczeństwa despotyzmu w ujęciu III cz Dziadów

Trzecia część „Dziadów” - utwór Adama Mickiewicza, który został napisany po powstaniu listopadowym, gdy odniosło klęskę, autor chciał wzmóc w narodzie wolę walki o niepodległość, oraz zrekompensować się za to, że nie wziął bezpośredniego udziału w walce. Utwór stanowi zbór luźno połączonych ze sobą scen, z których wyłania się obraz ludzi walczących o wolną Polskę, pokazuje ich patriotyzm, wiarę w zwycięstwo, niezgodę na rządy cara, także przedstawia on postawy prorosyjskie, procarskie, wyższą warstwę społeczeństwa bojącą się utracić majątków, Senatora i osoby z jego otoczenia, osoby te są często egoistyczne, zakłamane, spiskujące przeciwko wojownikom o wolność, pragną oni łaski cara.
Władca despotyczny to taki władca, który panuje samodzielnie, postępuje bezwzględnie, nie licząc się z dobrem poddanych i własnego narodu, traktuje ich nawet gorzej od swoich wrogów. Sprawuje on nieograniczoną, absolutną władzę, jest tyranem, rządzi samowolnie, nie liczy się z nikim. Do tej definicji władcy despotycznego doskonale pasuje car Aleksander I, władca Rosji za czasów Adama Mickiewicza oraz powstania listopadowego. Rządy cara sprawiły, że system społeczny w Rosji, oraz w Polsce opiera się na donosicielstwie, zdradzie, terrorze, spiskom przeciw osobom walczącym o wolność. Każdy kto na głos wyrazi swój sprzeciw przeciwko władzy zostaje skazany na więzienie, czy zesłanie na Sybir.
Jedną z osób które zabiegają o łaski cara jest Senator Nowosilcow, prowadzi on dochodzenie przeciwko Związkowi Filomatów i Filaretów, do którego należał autor „Dziadów”. „Sen Senatora” stanowi obraz stosunków panujących w XIX wiecznej Rosji, oraz w Polsce, autor ukazuje służalstwo, nieuczciwość, carskich urzędników. Sen jest niezwykłym momentem w życiu, stanowi on połączenie między światem materialnym a metafizycznym. To podczas snu pojawiają się zjawy, duchy. W danym fragmencie Senatora odwiedzają diabły, które wiedzą, że dusza Nowosilcowa skazana jest na piekło i potępienie, postanawiają pobawić się jego kosztem, nasyłają na niego koszmar. Gdy Senator śni o sobie jako o osobie obdarzonej łaską cara, gdy otrzymuje od władcy pieniądze oraz ordery, jest szanowany, ludzie kłaniają mu sie, boją się go, diabły powodują, że w jego śnie następuje zmiana, Nowosilcow traci łaski cara, w jednej chwili staje on się nic nie znaczącą osobą, zostaje osamotniony, jest wyśmiewany przez tych, którzy się go wcześniej bali.
Człowiek znajdujący się pod władzą despotycznego władcy staje się zniewolony, ponieważ gwarancją stabilności systemu staje się donosicielstwo, strach, wzajemna nieufność. Część Polaków przeciwstawiła się temu, mimo represji, zastraszeń, uwięzień, morderstw dalej walczą o wolność. Natomiast Senator i urzędnicy są przykładem ludzi bezwzględnie korzystających z władzy. Dążą do odnoszenia prywatnych korzyści, nie liczą się z innymi ludźmi, ich los jest im obojętny, dążą do ograniczonej władzy.