Naturalne planowanie rodziny.

Naturalne planowanie rodziny

Naturalne planowanie rodziny (NPR) - metody oparte na znajomości i wykorzystywaniu naturalnego, cyklicznego rytmu płodności. Naturalne planowanie rodziny pozwala określić fazy płodności i dzięki temu pomóc w świadomym planowaniu bądź odłożeniu momentu poczęcia dziecka. Pary stosujące NPR powstrzymują się od współżycia w potencjalnie płodnych dniach. Metody te mogą także pomóc w dokładnym określeniu dnia, w którym poczęło się dziecko.

NPR bywa nazywane metodą antykoncepcyjną (anti conceptio - przeciw poczęciu), chociaż według zwolenników metody NPR nie powinno być do nich zaliczane, jako że nie ingeruje w płodność przeciw poczęciu, lecz określa rytm płodności. Dlatego ponieważ metody naturalne same w sobie są tylko i wyłącznie metodami diagnostycznymi, umożliwiającymi oznaczenie okresu płodnego kobiety. Różnią się zasadniczo od środków antykoncepcyjnych tym, że nie ingerują ani w bezpośrednio w płodność ani w przebieg cyklu.

Z reguły wybierają ją osoby, których światopogląd, przekonania religijne lub ekologiczne deklasyfikują środki antykoncepcyjne.
Światowa Organizacja Zdrowia określa NPR mianem "metod określania płodności".

Stosowane metody w NPR
•owulacyjna (Billingsa)
•objawowo-termiczna
•termiczna
•laktacyjna niepłodności poporodowej

Metoda owulacji (Billingsa)

Polega na obserwacji śluzu z szyjki macicy, który towarzyszy dojrzewaniu dominującego pęcherzyka jajnikowego i poprzedza wystąpienie jajeczkowania. Śluz jest także konieczny dla poczęcia dziecka, umożliwia bowiem przeżycie plemników i ich transport. W razie jego braku plemniki poruszając się szybko zużywają substancje energetyczne, a po kilku godzinach tracą zdolność ruchu i giną w kwaśnym środowisku pochwy. Obserwacje śluzu polegają na uświadamianiu sobie przez kobietę odczuć w przedsionku pochwy, takich jak suchość czy jej brak, poczucie, że jest wilgotno, mokro, ślisko itp. oraz rozróżnianiu jego konsytsencji w zależności od fazy cyklu, a obserwacje powinny być zapisywane na karcie obserwacji.

Płodność zaczyna się w dniu pojawienia się jakiegokolwiek śluzu (w przypadku I podstawowego modelu niepłodności „sucho”) lub jakiejkolwiek zmiany dotychczas niezmieniającej się wydzieliny (II PMN). W celu ułatwienia rozpoznania początku objawu śluzu w pierwszej fazie cyklu, współżycie płciowe, może mieć miejsce dopiero po zakończeniu miesiączki, co drugi dzień wieczorem (jest to tzw. reguła pierwszej fazy według Billingsa). W tej metodzie każde krwawienie z dróg rodnych jest traktowane jako okres niewykluczonej płodności. Pod koniec miesiączki, w cyklach krótkich, może rozpocząć się wydzielanie śluzu, które jest maskowane utrzymującym się krwawieniem. Ponadto plamienie, zwykle mało nasilone, może występować w okresie jajeczkowania.
Okres płodności okołoowulacyjnej kończy się czwartego dnia rano po szczycie objawu śluzu. Dzień szczytu objawu śluzu rozpoznajemy wówczas, gdy występuje chociaż jedna cecha śluzu płodnego: odczucie mokrości, śliskości w przedsionku pochwy lub stwierdzana oglądaniem przejrzystość i rozciągliwość śluzu, który jest podobny do surowego białka jaja kurzego. Metoda owulacyjna Billingsa może być z powodzeniem stosowana także w przypadku zupełnie nieregularnych cykli miesiączkowych, w okresie odstawiania karmienia piersią i w okresie przekwitania. Może być stosowana zarówno przez ludzi wykształconych, jak i niepiśmiennych, a także przez osoby niewidome. Pewną trudność sprawia nauczenie się rozpoznawania początku objawu śluzu. Kobieta powinna tego nauczyć się bez podejmowania współżycia w pierwszej fazie cyklu, a jeszcze lepiej przed rozpoczęciem współżycia w ogóle. Rozpoznawanie swojej płodności i uświadomienie jej obecności u młodej kobiety może mieć walory wychowawcze. Wskaźnik zawodności w metodzie owulacyjnej, zależny od błędów metody wynosi 0.5 do 2.9 (wg różnych autorów w różnych społeczeństwach)

Metoda objawowo-termiczna

Istnieje cały szereg metod (odmian) naturalnego planowania rodziny, które wykorzystują pomiary podstawowej temperatury ciała (PTC), obserwację objawu śluzu i kalkulację, a niektóre z nich samoobserwację szyjki macicy. Poszczególne odmiany tej metody, w zależności od autora i kraju, różnią się sposobem prowadzenia kart obserwacji cyklu, innymi liniami pomocniczymi i stosunkowo mało istotnymi różnicami w sformułowaniach kryteriów rozpoznawania faz płodności i niepłodności cyklu. Wielość metod stwarza pewne trudności ich użytkownikom i nie jest możliwym ich całościowe omówienie. Okres niepłodności poowulacyjnej, według Flynn, rozpoczyna się 3 dnia rano podwyższonej podstawowej temperatury ciała (w tym, co najmniej 1 pomiar o 0,2C wyżej od ostatniej temperatury fazy niskich temperatur) lub 4 dnia wieczorem po szczycie objawu śluzu; przy tym rozstrzyga objaw późniejszy.

Według J. Rtzera okres niepłodności poowulacyjnej rozpoczyna się 3 dnia fazy podwyższonej temperatury, liczonej po dniu szczytu objawu śluzu, przy tym trzecia jej wartość powinna być, co najmniej o 0,2C wyższa od najwyższej podstawowej temperatury ciała podczas sześciu dni poprzedzających.

Okres niepłodności przedowulacyjnej, według Flynn, rozpoznaje się od pierwszego dnia cyklu (pod warunkiem, że poprzedni cykl był cyklem dwufazowym), a ostatni jego dzień wylicza się odejmując cyfrę 20 od czasu trwania najkrótszego spośród ostatnich 12 cykli dwufazowych. Jeżeli natomiast mamy obserwacje z 6-12 cykli dwufazowych wówczas od najkrótszego z nich odejmujemy cyfrę 21. Reguła obowiązuje pod warunkiem, że wcześniej nie pojawił się objaw śluzu.

Dla ustalania okresu niepłodności przedowulacyjnej J. Rtzer preferuje posługiwanie się zmodyfikowaną regułą Doeringa. Okres ten zaczyna się w pierwszym dniu cyklu (pod warunkiem, że poprzedni cykl był cyklem dwufazowym), a kończy się dnia poprzedzającego dzień wyznaczony przez odjęcie cyfry 7 od najkrótszej fazy niskiej temperatury, spośród ostatnich 12 cykli dwufazowych, chyba, że trwała ona krócej niż 13 dni, wówczas wystarczy odjąć cyfrę 6. Reguła obowiązuje pod warunkiem, że wcześniej nie pojawił się objaw śluzu.

•Okołoowulacyjny okres płodności obejmuje czas pomiędzy okresami niepłodności:
- przedowulacyjnej,
- poowulacyjnej.

Bardziej arbitralne podejście do reguł naturalnego planowania rodziny mają Kippleyowie. Dają oni małżonkom do wyboru, kilka mniej lub bardziej restrykcyjnych kryteriów rozpoznawania faz płodności i niepłodności, podając jednocześnie zależną od tego ich różną efektywność. Sugerują wybór zależnie od ważności powodów odkładania poczęcia dziecka.

Metoda termiczna

Metoda ta polega na dokonywaniu codziennych pomiarów temperatury ciała kobiety (pomiar podstawowej temperatury ciała - PTC), rano przez ok. 5 minut przed wstaniem z łóżka o tej samej porze, najlepiej tym samym termometrem, w pochwie, odbycie lub jamie ustnej i zapisywaniu otrzymywanych wyników. Powstaje w ten sposób wykres, który charakteryzuje się tym, że w pierwszych dniach po miesiączce temperatura ciała jest niska, następnie następuje gwałtowany wzrost temperatury i faza utrzymywania się temperatury (przynajmniej przez trzy dni) na podwyższonym poziomie, gdzie 6 dni wstecz i 3 dni po dniu wzrostu temperatury przyjmuje się jako dni płodne, pozostałe to dni niepłodne kobiety.

Jest to metoda jednowskaźnikowa, podczas stosowania, której wykorzystywane są pomiary, tzw. podstawowej temperatury ciała (PTC). Warunki pomiaru PTC: po kilkugodzinnym śnie (co najmniej 3 godz.), tuż po przebudzeniu się; codziennie o tej samej porze (wahania nie powinny przekraczać + 1 godz.), w tym samym miejscu (w pochwie, odbytnicy lub w jamie ustnej - pod językiem), tak żeby zbiornik rtęci termometru ze wszystkich stron był otoczony błoną śluzową; przez co najmniej 5 minut w pochwie lub odbytnicy, a pod językiem przez minimum 8 minut; wynik pomiaru PTC winien być od razu zapisany na karcie obserwacji cyklu, a każdy cykl zapisany na osobnej karcie. Można pominąć pomiary PTC w czasie 4 pierwszych dni cyklu. Ponadto na karcie obserwacji cyklu należy odnotowywać wydarzenia mogące zmieniać PTC: zmiana ustalonej godziny jej pomiaru, zmiana termometru, objawy choroby infekcyjnej (katar, kaszel, bóle gardła, bóle mięśniowe itp.), stosowane leki, wypity wieczorem alkohol, duże obciążenia psychiczne lub fizyczne, stres. Metoda termiczna ścisła ogranicza się do korzystania z pomiarów PTC i pozwala jedynie na rozpoznanie okresu niepłodności poowulacyjnej niezależnie od długości cyklu. Rozpoczyna się on 4 dnia znamiennie podwyższonej PTC, tzn. podwyższonej, co najmniej o 0.2 C przez cztery kolejne dni w porównaniu z dniami poprzedzającymi. Jeżeli skok temperatury jest niewyraźny, wówczas koniec okresu płodności oznacza się za pomocą tzw. linii granicznej (wg T. Kramarek). Jest to linia, jaką przeprowadza się przez najniższe punkty ustalonej temperatury fazy wyższej, z pominięciem punktów przejścia temperatur z poziomu niższego na wyższy i spadku przedmiesiączkowego. Kolejne 3 dni wyższej temperatury, kończące okres płodności, powinny znajdować się na lub powyżej linii granicznej z poprzedniego cyklu. Okres niepłodności utrzymuje się aż do następnej miesiączki. W związku z rozwojem metod pozwalających na rozpoznawanie niepłodności przedowulacyjnej, bywa obecnie stosowana niemal wyłącznie u kobiet z krótkimi cyklami, kiedy i tak nie ma niepłodności przedowulacyjnej. Wskaźnik zawodności metody termicznej ścisłej jest niski i wynosi 0,8 do 1,2. Metoda termiczna rozszerzona, oprócz rozpoznawania niepłodności poowulacyjnej (jw.), uwzględnia wyznaczanie okresu niepłodności przedowulacyjnej na podstawie znajomości czasu trwania, co najmniej 6-12 poprzednich cykli lub fazy niskiej temperatury. Taka kalkulacja jest stosowana także w metodach objawowo-termicznych, ale łącznie m.in. z obserwacją objawu śluzu, co daje im przewagę efektywności.

Metoda laktacyjna niepłodności poporodowej:

Metoda laktacyjna niepłodności poporodowej stosuje się wyłącznie w okresie poporodowym.
Dziecko - zaplanowanie poczęcia i kontrola.

Metody NPR pomagają w zaplanowaniu poczęcia jak i jego odłożeniu. Dwoje ludzi wiedząc dokładnie kiedy występuje faza płodności mogą zaplanować poczęcie dziecka poprzez współżycie w najlepszym do tego momencie. Wiedza na temat metod naturalnych umożliwia rozpoznania z bardzo dużym prawdopodobieństwem stwierdzenie czy kobieta jest w ciąży juz po 20 dniach od zapłodnienia. Pozwala to unikać wszystkiego co jest szkodliwe dla rozwijającego się zarodka i płodu, co jest najważniejsze w pierwszych 8-12 tygodniach całego ludzkiego życia - psychologia rozwojowa. Fakt poczęcia można sprawdzić m.in. jeśli po 20 dniach od owulacji utrzymuje się nadal wysoka temperatura (po poczęciu ciałko żółte nie zanika, wobec tego duży poziom progesteronu warunkuje utrzymywanie się temperatury na wysokim poziomie), a małżonkowie mogą być prawie pewni, że staną się rodzicami. Pozwala to na kontrolowanie stanu płodu w czasie pierwszych trzech miesięcy ciąży.

W pierwszym trymestrze ciąży, na skutek wysokiego poziomu progesteronu, podstawowa temperatura ciała powinna utrzymywać się na wysokim poziomie. Jeśli zatem kobieta obserwuje gwałtowny spadek temperatury powinna zgłosić się do lekarza, gdyż w takiej sytuacji istnieje ryzyko poronienia. Szybka interwencja może uratować życie przyszłego dziecka.
Dzięki dokonywanym wcześniej zapiskom przyszli rodzice są w stanie sami co do 1 doby określić moment poczęcia dziecka.

Zalety i wady NPR

Zalety NPR
•poznanie naturalnego rytmu płodności, który ma istotne znaczenie we wczesnej diagnostyce chorób kobiecych,
•metody nieszkodliwe dla zdrowia,
•mogą być stosowane zarówno w celu zwiększenia prawdopododobieństwa poczęcia dziecka jak i odłożenia tej decyzji na późniejszy termin,
•prawidłowe stosowanie metod NPR zwiększa własną wiedzę o funkcjonowaniu ludzkiej płodności,
•w przypadku stosowania wg zaleceń metody mogą osiągać skuteczność porównywalną z najbardziej skutecznymi metodami antykoncepcji,
•stosowanie metod NPR w związku pociąga za sobą zaangażowanie partnera, współpracę, komunikację i dzielenie odpowiedzialności w związku,
•świadczenie usług w zakresie NPR nie wymaga medycznie wykwalifikowanego personelu,
•pozwalają matce na kontrolowanie stanu zdrowia dziecka w pierwszych 3 miesiącach życia,
•pozwalają na określenie czasu poczęcia dziecka jak i terminu porodu,
•umozliwiają "towarzyszenie" dziecku niemal od momentu poczęcia,
•uczą samodyscypliny zarówno kobiety jak i mężczyzny, co może być przydatne w przypadku konieczności dłuższej abstynencji seksualnej (połóg, choroba),
•metody NPR sprawdzają się przy walce z epidemią AIDS - np. Uganda5 6 7 8 9,
•ze względów moralnych NPR jest akceptowana przez większość kultur i religii.

Wady NPR

•trudność w zaakceptowaniu stylu życia zgodnego z NPR (powstrzymywanie się w określonym czasie od aktywności seksualnej trwającej od 8 do 16 dni,w zależności od stosowanej metody), dominująca trudność to abstynencja seksualna - u mężczyzn 27%, u kobiet 8% (badania - Szczepanowcz 1992, Bogusławska 1993),
•wymaga okresu nauki trwającego przynajmniej przez 3 kolejne cykle i częstych w tym czasie kontaktów z nauczycielem NPR,
•NPR musi być uczone przez kwalifikowanych nauczycieli,
•niezbędna jest zgoda i aktywna współpraca kobiety i mężczyzny,
•stosujący muszą posiadać zapisy objawów (łącznie 5-10 min. dziennie),
•w Polsce NPR łączony jest z Kościołem Katolickim, stąd pary o odmiennym światopoglądzie mogą negatywnie odczuwać silne powiązanie NPRu z tą religią.

Mity dotyczące NPR

•regularność miesiączki - współczesne metody NPR nie opierają się na regularności cyklu. Okresy płodności wyznacza się w nich na podstawie obserwacji objawów, odzwierciedlających aktualny stan hormonów w organizmie, a kobieta z kilkunastodniowym wyprzedzeniem może przewidzieć termin najbliższej miesiączki, nawet jeśli jej cykle są nieregularne,
•trudna do nauczenia i skomplikowana - po maksymalnie 3 miesiącach nauki 93% osób potrafi korzystać samodzielnie z NPR. Badania WHO wykazały, że nawet kobiety nie umiejące pisać i czytać są w stanie nauczyć się poprawnie rozpoznawać swoją płodność. Z dobrym skutkiem NPR wprowadzane jest w krajach afrykańskich,
•czasochłonność - NPR potrzebuje poświęcania 5-10 minut dziennie,
•zawodność - obecnie dokonano wielu odkryć naukowych w dziedzinie fizjologii płodności człowieka. Badania wskazują, że metody naturalne (objawowo-termiczna, Billingsa, Roetzera) mają porównywalną, a nawet lepszą skuteczność od większości metod antykoncepcyjnych,
•uciążliwość - obserwacja śluzu i odczuć w metodzie Billingsa nie wymaga żadnych specjalnych zabiegów,
•to Kalendarzyk Małżeński - już w latach 70. XX wieku był on metodą przestarzałą, a sami jej twórcy w latach 30. przestrzegali przed czysto matematycznym jej zastosowaniem.
•nie mogą stosować jej kobiety pracujące na zmiany - przydatne wyniki pomiaru temperatury można uzyskać także wtedy, kiedy temperaturę mierzy się codziennie zawsze o tej samej porze w ciągu dnia albo wieczorem. Należy uprzednio, siedząc lub leżąc, godzinę wypocząć albo mierzyć temperaturę po śnie trwającym przeciętnie około 3 godzin, co zwykle przypada w godz. popołudniowych, codziennie o tej samej porze, dopóki trwa praca nocą.

Najczęstsze przyczyny zawodności metod NPR

•Złe obserwacje w pierwszej fazie cyklu,
•Pobieżna znajomość metod NPR,
•Możliwość przeoczenia pojawienia się śluzu po porodzie czyli powrotu płodności,
•Nauka metod NPR na "oko",
•Stosowanie metod NPR podczas okresu silnego stresu, stanów zapalnych przydatków, oraz "Szybkiego tempa życia", czy nawet częstych podróży.

Organizacje które zalecają bądź wspierają NPR

•Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) od 1966 roku zaleca promowanie NPR i włączenie nauczania go do wszystkich programów związanych ze zdrowiem i wychowaniem,
•Klinika Położnictwa i Ginekologii Instytutu Matki i Dziecka,
•Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Rodziny oraz Ministerstwo Edukacji Narodowej,
•Komitet Upowszechniania Karmienia Piersią,
Orgranizacje powołane do promowania NPR
•Krajowy Zespoł Promocji Naturalnego Planowania Rodziny powołany przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej,
•Europejski Instytut Wychowania Prorodzinnego (Institut European d'Education Familiale - IEEF),
•Międzynarodowa Federacja Popierania Życia Rodzinnego (IFFLP). Organizacja ta wspiera prace badawcze, ułatwia dzielenie się doświadczeniami w nauczaniu metod NPR, współpracuje z agencjami planowania rodziny i służbą zdrowia,
•Stowarzyszenie “Liga Małżeństwo Małżeństwu” (w Polsce w 1992r),
•Światowa Organizacja Owulacyjnej Metody Billingsa (WOOMB),
•Instytut Naturalnej Regulacji Poczęć (Institut fr Natrliche Empfngnis – Regelung-INER), obejmujące obszar języka niemieckiego (Niemcy, Austria, Szwajcaria, północne Włochy) (w Polsce w 1993r),
•Polskie Stowarzyszenie Nauczycieli NPR,
•Towarzystwo Odpowiedzialnego Rodzicielstwa (TOR).

Stanowisko WHO wobec metod NPR

Światowa Organizacja Zdrowia na temat metod NPR wypowiada się m.in. w książce Naturalne Planowanie Rodziny - zasady świadczenia usług, która została wydana w Genewie w 1988 roku.
Wybrane fragmenty:
•Termin "naturalne planowanie rodziny" (NPR) jest określeniem używanym do opisania sposobu osiągnięcia lub odłożenia poczęcia opartego na obserwacji występujących w sposób naturalny oznak i objawów faz płodności i niepłodności w czasie cyklu miesiączkowego. Ludzie stosujący NPR dla odłożenia lub uniknięcia poczęcia dziecka powstrzymują się od współżycia w potencjalnie płodnych dniach. Tym, którzy chcą osiągnąć poczęcie dziecka, NPR pomaga określić fazę płodności i przez to zwiększa prawdopodobieństwo poczęcia dziecka.
•Z punktu widzenia technik wyróżniamy metodę tylko temperaturową, objawową (Billingsów), objawowo-termiczną i kalendarzową (Ogino-Knausa) (metoda kalendarzowa nie jest obecnie uczona przez żadną organizację zajmującą się NPR - przyp. aut.). Należy przy tym zauważyć, że NPR nie jest metodą antykoncepcji, ale raczej sposobem określenia fazy płodności. Powściągliwość seksualna w tym czasie jest sposobem zapobiegania poczęciu. Tymi metodami zainteresowani są ci ludzie, którzy z jakichkolwiek powodów nie chcą używać mechanicznych lub farmakologicznych środków antykoncepcyjnych.
•Metody naturalnego planowania rodziny także mają wskaźnik zawodności metody między 1% a 5%, w zależności od stosowanej metod.
•Matki karmiące i kobiety z nieregularnymi cyklami (np. w okresie premenopauzy lub po zaprzestaniu przyjmowania pigułki antykoncepcyjnej) są także w stanie nauczyć się i stosować współczesne metody, które w przeciwieństwie do metody kalendarzowej nie zależą od regularności cyklu.
Ponadto WHO określa w powyższym dokumencie wady i zalety NPR, które pokrywają się z w/w, określa, iż szanse skutecznego stosowania NPR przez małżonków wzrastają, im mocniejsza jest motywacja i im lepsze jest wzajemne zrozumienie i komunikacja w małżeństwie, oraz stwierdza, że poziom wykształcenia nie ma znaczenia dla możliwości nauczenia się metody naturalnej, czy wskazuje, że 93% kobiet w badanych 5 krajach reprezentujących szeroki zakres poziomów socjalnych, ekonomicznych i wykształcenia było w stanie prawidłowo określić fazy płodności i niepłodności w swoim pierwszym cyklu według metody owulacyjnej.

NPR, a niektóre kultury i religie

Stary Testament
W Starym Testamencie można dostrzec analogię do metod NPR. Bóg Izraela uregulował wiele kwestii życia publicznego i prywatnego, w tym kontaktu między kobietą, a mężczyzną. Mężczyzna nie mógł zbliżać się do kobiety przez okres krwawienia (to ok. 5-7 dni), jak i po nim przez kolejne 7 dni (wymóg oczyszczenia). Ponad to zauważyć należy, że Bóg błogosławił Izraelowi przez co obiecał Abrahamowi, a następnie jego synom potomstwo niczym gwiazdy na niebie (Ks. Rodzaju 22:16-17; 26:3-5, BT).

Z badań wiadomo, że u kobiety owulacja następuje nie wcześniej niż 12 dnia, a najczęściej ok. 14 dnia. Wynikałoby z tego, że korzystając z prawa nadanego przez Boga Izraelici mieli większe prawdopodobieństwo zwiększenia swojej populacji niż pozostałe narody w związku z tym, że w czasie menstruacji i 7 dni po obowiązywał czas abstynencji seksualnej, który kończył się wraz z nastąpieniem okresu płodnego u kobiety.
Również to prawo miało znaczenie higieniczne w przypadku problemów zdrowotnych, które chroniło kobietę przed współżyciem kiedy pojawiały się problemy z drogami rodnymi (Ks. Kapłańska 15:19,25, BT).

Grupy ekologiczne

NPR wybierają grupy osób promujące zdrowy tryb życia w tym zdrowie rodziny i jej ekologiczne karmienie piersią. Są przeciwne ingerencji w ciało człowieka różnego rodzaju środków mechanicznych, a tym bardziej chemicznych, które obecnie są stosowane w celach antykoncepcji.