Transport a środowisko

Po raz pierwszy problemy degradacji środowiska przez człowieka rozpatrywane były na XXIII sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ, po którym w 1969 r. powstał raport pt. „Człowiek i jego środowisko”.

Istotne miejsce wśród źródeł niszczenia środowiska w Polsce zajmuje działalność transportowa. Przejawia się ona przede wszystkim w:

1. zajmowaniu terenu pod rozwój infrastruktury liniowej i punktowej
2. niszczeniu naturalnej rzeźby terenu
3. zużywaniu tlenu i zanieczyszczaniu powietrza, gleb i wód
4. zmianie stosunków wodnych wskutek budowy urządzeń transportowych
5. niszczeniu roślinności
6. powstawaniu niebezpiecznego hałasu


Największym problemem związanym z transportem jest zajmowanie terenu i pozbawienie tym samym gleby jej produkcyjnych funkcji (dotyczy to szlaków komunikacyjnych i lokalizacji urządzeń towarzyszących). Najbardziej terenochłonnym jest transport samochodowy, najmniej rurociągi. Transport wodny zajmuje niewielkie obszary gruntu, ale za to jest głównym źródłem zanieczyszczenia wód.


ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE I JEGO PRZEOBRAŻENIA.

I. Pojęcie środowiska przyrodniczego.

Środowisko przyrodnicze – to elementy nieorganiczne (skały, powierzchnia, wody, klimat) gleby, które są elementem przejściowym i elementy organiczne (flora i fauna).
Specyficznym elementem środowiska jest przestrzeń, czyli powierzchnia Ziemi o określonych i niezmiennych wymiarach. Przestrzeń spina wszystkie składniki naturalne.

Środowiskiem przyrodniczym – nazywamy, więc zespół warunków naturalnych występujących na danym obszarze, obszarze, których korzystają ludzie zamieszkujący ten obszar.
Elementy środowiska geograficznego oddziaływają na siebie i na dane społeczeństwo różnicując je od innych.

Środowisko geograficzne - utożsamia się z powłoką geograficzną, czyli powierzchnią Ziemi, a należą do niej:

1. litosfera (skorupa ziemska) – w stałym stanie skupienia
2. hydrosfera (powłoka wodna ) – w ciekłym stanie skupienia
3. atmosfera (powłoka gazowa)
4. biosfera (powłoka organiczna) – we wszystkich trzech stanach skupienia


Środowisko geograficzne – ma zdolność do samoregulacji i samoorganizacji poprzez ustawicznej wymianie między materia martwą i ożywioną. Wszystkie elementy ś.g. są, więc ze sobą powiązane i należy pamiętać, że każda ingerencja w jeden z jej elementów spowoduje zmianę innego, a w konsekwencji zmianę całego środowiska. Zmiany środowiska pod wpływem naturalnych procesów zachodzą bardzo powoli (powstanie łańcucha górskiego trwa kilkadziesiąt milionów lat). Działalność człowieka ma za to ogromny wpływ na zmiany środowiska.

Środowisko przyrodnicze (naturalne) – występuje tylko na niewielkich obszarach Ziemi (okolice podbiegunowe, wysokie partie gór, dna oceanów i pustynie). Stopień przekształcenia środowiska na tych terenach nie przekracza 10%.

Środowisko geograficzne (przekształcone) – ma charakter przyrodniczy ale jego elementy uległy przekształceniom w ponad 50%. Są to pola uprawne, lasy, wody itp.

Środowisko sztuczne (antropogeniczne, kulturowe) – jest to środowisko przekształcone przez człowieka w około 90 %. Przykładem jest tu np. miasto.


Madeyski dzieli środowisko na podstawie związków między transportem a środowiskiem na:

1. środowisko niedostępne dla transportu – czyli środowisko naturalne. Są to obszary niezniekształcone działalnością ludzką. Są to obszary chronione (np. rezerwaty).
2. środowisko sztuczne – środowisko stale zamieszkałe przez ludzi, zmienione i eksploatowane wg potrzeb człowieka. Są one trwale zniekształcone w stosunku do środowiska naturalnego.
3. mikrosrodowiska (ekosystemy) – jest to bezpośrednie otoczenie człowieka, w którym żyje, pracuje i odpoczywa.

W większości rozwiniętych krajów przeważa środowisko sztuczne.
Dla ogółu ludzkości największe znaczenie mają środowiska naturalne, natomiast dla pojedynczego człowieka mikrośrodowiska, gdyż bezpośrednio decydują o warunkach jego życia.


II. Rola środowiska geograficznego na rozwój społeczno-gospodarczy.

Determinizm geograficzny – jest to przecenianie roli środowiska geograficznego. Jest to historycznie najstarszy pogląd. Swoje początki ma w średniowieczu, kiedy geografowie akcentowali wpływ środowiska (zwłaszcza klimatu) na sposób życia człowieka.
Interesowano się jednak tylko wpływem środowiska na człowieka pomijając wpływy odwrotne. Prekursorami determinizmu byli Hipokrates i Strabon.
Nurt ten najsilniej rozwiną się pod koniec XIX wieku i z początkiem XX w. Wówczas determinizmem zajmowali się przede wszystkim Ratzel i Huntington.
Praktycznym zastosowaniem determinizmu geograficznego jest geopolityka. Geopolitycy wyolbrzymiali rolę ś.g., któremu człowiek powinien się podporządkować. Dzielili oni państwa na rolnicze i dostarczające surowców (biedne i słabe) oraz kraje przemysłowe (bogate) i twierdzili, że tak właśnie musi być. Najdrastyczniejszą formą interpretacji determinizmu g. był lebensraum.
Obecnie determinizm nie odgrywa poważniejszej roli.


Posybilizm – był reakcją na determinizm. Rozwiną się na początku XX w. Głównie we Francji i potem rozszerzył się na inne kraje. W okresie międzywojennym był dominuj abym nurtem w geografii polskiej za sprawą Pawłowskiego.
Posybilizm zakłada jedność i wzajemne oddziaływanie wszystkich zjawisk na kuli ziemskiej, czyli przyrody i zjawisk społeczno-gospodarczych. Decydującym elementem tego układu jest jednak człowiek, który decyduje o kierunkach swojego rozwoju.


Nihilizm geograficzny – rozwiną się po drugiej wojnie światowej, chociaż korzenie tego nurtu sięgają już starożytności. W okresie silnego rozwoju zaczęto głosić poglądy, że środowisko geograficzne jest tylko biernym tłem, na którym odbywa się działalność ludzka. Społeczeństwo ma prawo do przekształceń ś.g. w celu zaspakajania swoich potrzeb.


Współcześnie zwłaszcza transport doprowadza do nieodwracalnych zaburzeń w równowadze ekologicznej otoczenia człowieka. Kontynuowanie bezkrytycznego przekształcania środowiska grozi globalna katastrofą ekologiczną.
Im wyższy stopień rozwoju społeczeństwa, tym mniejsze jest uzależnienie od warunków danego środowiska i odwrotnie.



HISTORYCZNY ROZWÓJ STOSUNKU CZŁOWIEKA DO PRZYRODY.


Działalność człowieka w środowisku przyrodniczym dokonuje się od zarania dziejów i w miarę rozwoju człowieka siła jego oddziaływania na środowisko wzrasta. Raz ze względu na wzrost liczebności ludzi, a drugi raz z powodu doskonalenia środków technicznych, które służyły do zaspakajania coraz to nowszych potrzeb.
Początkowo działalność człowieka dostosowana była do praw rządzących przyrodą. Człowiek korzystał z darów natury (zbierał jadalne części roślin, polował, łowił ryby, ścinał drzewa itp.).
Poważniejsze przekształcenia spowodowane były rozwojem pasterstwa wędrownego i rolnictwa żarowego (wypalanie lasów).
W ogóle powszechne używanie ognia powodowało niszczenie szaty roślinnej, zwłaszcza drzew a co za tym idzie zmiany bilansu wodnego i erozję gleb.
Zmiany środowiska przez człowieka zwiększyły się znacznie od czasów odkryć geograficznych (kolonizacja nowo odkrytych obszarów). Nastąpił wówczas okres tworzenia zasobów przyrody w wyniku tzw. gospodarki rabunkowej.
Największe zmiany, jakich dokonał człowiek w środowisku geograficznym dotyczą zmian w szacie roślinnej (zwłaszcza lasów).
Ogromne zmiany w wyniku rewolucji przemysłowej dokonują się w atmosferze, zwłaszcza w ostatnich dwóch stuleciach. Spowodowane są one rozwojem motoryzacji.
Dziś wiemy, że wszelkie przedsięwzięcia w tym ekonomiczne, techniczne oraz prawne i ustawodawcze powinny uwzględniać zasady ochrony środowiska przyrodniczego.

Polska.

W Polsce najstarsze ślady człowieka w przyrodzie sięgają okresu paleolitu, zwanego wielkim lub mazowieckim.
Jednak przełom w dziejach człowieka i środowiska nastąpił na ziemiach polskich w neolicie. Nastąpił wówczas intensywny sposób gospodarowania zasobami przyrody. Zbieractwo i myślistwo ustępują miejsca uprawie roli i hodowli
Jeśli chodzi o przekształcanie gleby, to pojawiły się ogromne grobowce kamienne i kopalnie krzemienia.
Pod koniec epoki brązu na ziemiach polskich nastąpił duży wzrost gęstości zaludnienia (ok. pół mln osób). W epoce tej nastąpił rozwój metalurgii, miedzi i brązu, co w efekcie spowodowało głębsze przekształcenie środowiska glebowego.
W epoce żelaza nastąpił okres intensywnego wyrębu lasów na budowę grodów. W późniejszych czasach zagrożenie lasów następowało wraz z rozwojem przemysłu tartacznego, celulozowego i papierniczego.
Równocześnie zachodziły znaczne zmiany w świecie zwierząt. Ograniczono liczbę zwierząt dzikich na rzecz oswojonych i hodowlanych.
Również drogi gruntowe wpływały na ukształtowanie powierzchni ziemi. Budowano tunele, nasypy, linie kolejowe, zapory wodne, tamy itp.
Szczególnie silny wzrost oddziaływania człowieka na otaczającą go przyrodę obserwuje się od czasów tzw. pierwszej rewolucji przemysłowej, która rozpoczęła się pod koniec XVIII w i była efektem zastosowania maszyny parowej i innych wynalazków technicznych.
Obecnie głównym zagrożeniem środowiska w Polsce jest działalność transportowa. Destrukcyjny wpływ na środowisko ma transport poprzez: przekształcenia powierzchni ziemi, naruszenie wierzchnich warstw litosfery, zajmowania gruntów i zanieczyszczania atmosfery. Potęgują je też zmiany w innych elementach środowiska (woda, gleby, rośliny i zwierzęta).


OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO POLSKI.


1. Budowa geologiczna.

Budowa geologiczna to rodzaj, układ i wiek skał wchodzących w skład skorupy ziemskiej (litosfery).

Od budowy geologicznej zależą pozostałe elementy środowiska, zwłaszcza ukształtowanie powierzchni i gleby, a także minerały. Rodzaj podłoża ułatwia lub utrudnia realizację inwestycji budowlanych i transportowych.

W Polsce występują trzy jednostki strukturalno-tektoniczne:
- platforma wschodnioeuropejska
- obszar fałdowań paleozoicznych
- obszar fałdowań alpejskich

Platforma wschodnioeuropejska – zajmuje północno-wschodnia część Europy, a jej zachodnia granica przebiega przez Polskę. Składa się ona z podłoża krystalicznego i skał pochodzenia osadowego.


2. Ukształtowanie powierzchni polski.

Współczesna rzeźba terytorium Polski ukształtowana została głównie w wyniku działalności lodowców.
Wyróżnia się 6 pasów gemofologicznych różniących się genetycznie:

- pas młodych gór fałdowanych (Karpaty)
- pas obniżeń podkarpackich
- pas starych gór i wyżyn (Sudety i Wyżyna Małopolska)
- pas równin pozostałych na przedpolu lodowca
- pas obszarów młodoglacjalnych
- pas nizin nadmorskich

W Polsce południowej i środkowopołudniowej wzniesienia tworzą Karpaty i Sudety. Na ich przedpolach znajdują się niziny.

W Polsce środkowej i północnej rzeźba nie jest zgodna z rzeźbą głębszego podłoża. Jest to spowodowane twórczo-niszcząca działalnością lodowców, wód i wiatrów.

Ogólnie biorąc Polska należy do krajów nizinnych, stwierdza się bowiem przewagę terenów położonych poniżej 300 m.n.p.m.(ponad 91% powierzchni kraju). Najbardziej urozmaicona powierzchnia cechuje pas pojezierzy oraz pasmo Tatr.

Ukształtowanie powierzchni wpływa na pozostałe elementy środowiska: hydrografię, klimat, gleby, rośliny i zwierzęta.
Rzeźba terenu w dużym stopniu determinuje działania gospodarcze człowieka, zwłaszcza w transporcie i rolnictwie.

3. Klimat.

Ziemie Polskie charakteryzuje klimat umiarkowany, czyli przejściowy pomiędzy suchym klimatem Europy wschodniej i wilgotnym Europy zachodniej.
Do jego cech należy zaliczyć zmienność stanów pogody w krótkim czasie, sześć pór roku oraz ich przestrzenne zróżnicowanie. Najczęściej na pogodę w Polsce ma wpływ powietrze. Dominuje powietrze polarnomorskie i polarnokontynentalne.
Klimat Polski jest efektem nieustannego ścierania się wpływów morskich z kontynentalnymi, co prowadzi właśnie do częstych zmian pogody (nawet z godziny na godzinę).
Przewaga mas morskich lub kontynentalnych ma wpływ na różnice w przebiegu pogody w kolejnych latach i poszczególnych porach roku.
Wszystkie pory roku (z wyjątkiem lata) przesuwają się w Polsce z zachodu – wiosna, lub ze wschodu –jesień i zima. Lata przychodzą od południa.

Temperatura zimą jest równa lub mniejsza od 0oC. Przedwiośnia charakteryzują temperatury od 0oC do 5oC. Wiosnę od 5oC do 15oC. Lato powyżej 15oC. Jesień od 15oC do 5oC i przedzimie od 5oC do 0oC.

Oprócz pór klimatycznych, botanicy wydzielają na terenie Polski dziewięć pór fenologicznych na podstawie rozwoju świata roślinnego:
- przedwiośnie
- pierwiosśnie
- wiosna
- wczesne lato
- lato
- wczesna jesień
- jesień właściwa
- jesień późna
- zima

Najważniejszymi elementami klimatu, które wpływają na transport są:
- światło (usłonecznienie)
- ciepło (temperatura powietrza)
- ruch powietrza (wiatr)
- opady


Usłonecznienie – to czas, w którym powierzchnia terenu jest oświetlona bezpośrednimi promieniami słonecznymi.
W lecie średnia godzin z pełnym usłoneczni9eniem jest kilkukrotnie większa niż w zimie. Przeciętna liczba dni pogodnych w Polsce (zachmurzenie poniżej 20%) wynosi tylko 40 dni w roku (góry). Dni pochmurne (zachmurzenie ponad 80%) waha się od 130 do 180 dni w roku (nizina Mazowiecko-Podlaska).

Temperatura powietrza – uzależniona jest od usłonecznienia i zachmurzenia. Najcieplejszym miesiącem w Polsce jest lipiec a najchłodniejszym styczeń. Średnie roczne temperatury wąchają się od 6oC do 9oC.

Wiatry – w Polsce przeważają wiatry zachodnie i północno-zachodnie. Ciśnienie atmosferyczne związane jest ze zmiennością kierunków wiatrów. W Polsce najwyższe ciśnienie występuje w styczniu. Najniższe – różnie w różnych częściach kraju.

Opady atmosferyczne – kształtują zasoby wodne i wielkość plonów rolnych. W Polsce opady wynoszą średnio około 600 mm rocznie. Najwyższa ilość opadów występuje latem.
Opady atmosferyczne występują w postaci deszczu, śniegu i gradu. Ponadto spotyka się osady atmosferyczne, takie jak: szron, szadź i rosę.

E. Romer wyróżnia siedem klimatów na obszarze Polski:

- klimaty pojezierne
- klimaty Krainy wielkich dolin
- klimaty wyżyn środkowych
- klimaty podgórskich nizin i kotlin
- klimaty górskie i podgórskie
- klimaty zaciszy śródgórskich



4. Wody.

Polska jest krajem ubogim w wodę. Głównym źródłem zasobów wodnych są opady atmosferyczne (97% rocznego zasilania). Reszta pochodzi z dopływu wód rzecznych z zagranicy.
Dla gospodarki największe znaczenie maja tzw. zasoby dyspozycyjne wód, które wynoszą w Polsce tylko 22 mld.m3.

Zasoby dyspozycyjne wód – to ilość wody, którą można pobrać nie naruszając niezbędnego przepływu dla utrzymania życia organicznego w środowisku wodnym i zdolności do samooczyszczania.
Tymczasem pobór wody w Polsce cały czas rośnie. Przeciętnie rocznie na rzecz gospodarki narodowej pobierane jest 15 mld. m2 wody, co stanowi 70% wód dyspozycyjnych, ale w latach wybitnie suchych potrzeby przewyższają zasoby.

W Polsce mamy kilka tzw. obszarów niedoboru wód:
- Górny Śląsk
- Wyżyna Kielecka
- Mazowsze
- Podlesie
- Wielkopolska

Ilość wód niesionych przez rzeki uzależniona jest od opadów, ukształtowania powierzchni i wielkości spadków, od przepuszczalności podłoża, parowania i innych.

Jezior o powierzchni ponad 1 h. Mamy w Polsce ok. 9300. Najwięcej jest ich na Pojezierzu Pomorskim, Mazurskim i Wielkopolsko-Kujawskim. Łączna powierzchnia wszystkich jezior w Polsce wynosi ok. 3300 km.2, co stanowi ok. 1% powierzchni kraju.
Większość z tych jezior jest pochodzenia lodowcowego. Inne to jeziora przybrzeżne, zakolowe, bagienne, kresowe i deltowe.

Oprócz rzek i jezior mamy w Polsce tzw. zbiorniki sztuczne utworzone w wyniku budowy zapór na rzekach. SA one przede wszystkim w południowej części kraju. Wykorzystuje się je do celów przeciwpowodziowych, żeglugowych, energetycznych ora zaopatrują w wodę ludność i zakłady przemysłowe.

Na terenach, z których jest utrudniony odpływ wód tworzą się bagna (33 tys.) i mokradła, które z czasem przemieniają się w torfowiska. Bagna i mokradła zajmują ok. 5% powierzchni Polski.

Spośród wód podziemnych wyróżniamy wody glebowe, gruntowe i głębinowe. Najistotniejsze dla rolnictwa są wody glebowe, gdyz dostarczają wody roślinom.
Wody przenikające przez glebę tworzą tzw. wody zaskórne. Są one zanieczyszczone bakteryjnie i nie nadają się do konsumpcji. Są za to źródłem zasilania rzek.
Wody głębinowe gromadzą się na najniżej położonych warstwach wodonośnych. Wody podziemne tworzą wody mineralne, które dzielą się na:
- szczawy
- solanki
- źródła siarczane
Źródła mineralne występują głównie w rejonach górskich.


5. Gleby.

W Polsce procesy glebotwórcze rozpoczęły się po ustąpieniu lądolodów, lądolodów od czasu pojawienia się człowieka na wykształcenie się gleb wpływają nie tylko poszczególne czynniki środowiska, lecz także działalność gospodarcza.
Najwcześniej zaczęły się tworzyć gleby tundrowe. Potem zaczęły powstawać gleby bielicowe (obrośnięte lasami iglastymi). Są to utwory polodowcowe: piaski, żwiry, gliny, iłły i lessy.


W Polsce najpospolitsze są bielice właściwe oraz gleby piaskowe.
Ogólnie gleby bielicowe Są ubogie w próchnicę.

Gleby brunatne powstają pod pokrywą lasów liściastych i mieszanych. Gleby te są bogate w próchnicę.

Na obszarach wilgotnych łąk powstają gleby nazywane czarnymi ziemiami (czarnoziem bagienny).
Na terenach bardziej suchych pokrytych roślinnością stepową tworzą się czarnoziemy.
Są to gleby bogate w próchnicę i należą do najlepszych w Polsce. Dają wysokie plony roślin zbożowych i okopowych.

Innym typem gleb są tzw. rędziny – są to gleby rozwijające się w warunkach lasu liściastego, wyłącznie na podłożu skał bogatych w węglan wapnia.

Do tzw. gleb młodych należą mady i gleby górskie. Mady złożone są z namułów osadowych w dolinach rzek w czasie wezbrań. Gleby górskie rozwijają się na świeżej zwietrzelinie skalnej. Są, więc płytkie, kamieniste i ubogie w próchnicę.

W Polsce wyróżnia się dwa główne rodzaje gleb:
- gleby terenów nizinnych i wyżynnych
- gleby terenów górzystych

Gleby terenów nizinnych i wyżynnych zajmują ok. 92% powierzchni globalnej kraju i są przeznaczane na sady, ogrody i pola uprawne. Około 40% z nich pokrywają lasy, łąki i pastwiska. Do tych gleb zalicza się:
- gleby bielicowe i pseudobielicowe (55% powierzchni kraju)
- gleby brunatne (20% p.k.)
- czarnoziemy 91% p.k.)
- czarne ziemie (1% p.k.)
- gleby bagienne (8% p.k.)
- rędziny (2% p.k.)
- mady (4% p.k.)
Gleby terenów górzystych zajmują 8% powierzchni wszystkich gleb w Polsce. Dzieli się ja na:
- gleby terenów górskich
- gleby kotlin śródgórskich
- mady terenów górskich
Gleby terenów górskich są głównie porośnięte lasami, łąkami i pastwiskami.
Gleby kotlin śródgórskich przeznaczane są pod uprawę warzyw i sadów. Mady terenów górzystych powstałe w korytach rzek górskich zasypane są w dużej mierze żwirem, maja, więc skład gliny z dużym udziałem części szkieletowych.

Gleby Polski są więc dość urozmaicone. Cecha charakterystyczną jest to, że gleby zajmujące większe powierzchnie wykazują brak form bardziej skrajnych, istnieje zaś duża część form przejściowych utrudniających klasyfikację.
Wyróżnia się na terenie Polski 26 typów gleb, które dzielą się na 73 podtypy.
Gleby dzieli się też na klasy, które oznaczają klasyfikację użytkową:
- klasy I i II to gleby najlepsze- stanowią one 4% powierzchni naszego kraju.
- klasy III i IV – to 64%
- klasy V – to 20%
- klasy VI – to 12%


6. Świat roślin i zwierząt.

Świat roślin i zwierząt zależy od wzajemnej współzależności z innymi elementami środowiska naturalnego. Wszelkie przemiany, jakim ulega klimat, wody czy gleba, wywołują z kolei przemiany w środowisku roślin i zwierząt i odwrotnie.
Szata roślinna i świat zwierzęcy są przede wszystkim odbiciem warunków klimatycznych zmieniających się współcześnie w przestrzeni geograficznej. Zasięg poszczególnych gatunków roślin czy przebieg przez obszar Polski granicy między lasami liściastymi i iglastymi – to efekt ścierania się na tym obszarze zachodnioeuropejskich wpływów oceanicznych ze wschodnioeuropejskimi wpływami lądowymi.
Rozwój świata zwierzęcego Polski odbywał się równocześnie z rozwojem szaty roślinnej i podobnie był związany z przemieszczaniem się w poszczególnych epokach lodlodów.


Współczesny obraz flory Polski kształtowany był długim okresem ewolucji i obecnie:

 na terenie naszego kraju rośnie 60% gatunków roślin, które nazywamy przechodnimi ponieważ ich granice zasięgu są poza granicami naszego terytorium państwowego.

 17 % gatunków roślin w Polsce ma północną granicę swego występowania, (np. świerk, jodła, modrzew europejski, olsza szara, miłek wiosenny, ostnica włosowata)

 ok. 10% gatunków ma tu swoją granicę zachodnią, są to wszystkie rośliny pontyjskie (np. oset).

 Ok. 9% gatunków związanych z klimatem atlantyckim lub śródziemnomorskim osiąga na naszym terenie wschodnią i północno-wchodnia granicę swego występowania (np. lipa szerokolistna, buk, dąb bezszypułkowy, jawor).

Specyficznym elementem flory polskiej są rośliny reliktowe. Są to szczątki minionej flory, które przystosowały się do współczesnych warunków klimatycznych (np. ostróżka tatrzańska, skalnica tatrzańska).

W Polsce spotykamy także tzw. endemity. Są to rośliny występujące tylko na terenie naszego kraju. Należą do nich miedzy innymi: modrzew polski, brzoza ojcowska, ostróżka tatrzańska, wierzucha tatrzańska, złocień Zawadzkiego.

Obecnie lasy zajmują ok. 28 % powierzchni naszego kraju. Oprócz drzew składa się na lasy także poszycie leśne (krzewy) i runo leśne (krzewinki, mchy, porosty, grzyby i inne). Lasy charakteryzują się tym, że zachowały w największym stopniu swoje pierwotne cechy w niezmienionej formie.
Lasy dzielimy na:
- bory
- grądy
- łęgi
- olsy
- lasy górskie

Bory – w grupie borów w zależności od stopnia zwilgocenia gleby oraz zawartości minerałów rozróżniamy bory suche, świeże, wilgotne i bory mieszane tzw. lasobory.
Bory, czyli lasy iglaste stanowią w Polsce 85% wszystkich lasów. Z tego aż 75% to lasy sosnowe. Dostarczają one oprócz drewna także żywicę, grzyby, zioła i rośliny miododajne (wrzosy).

Bory suche – składają się z sosen z domieszką brzóz i jarzębin. Porastają gleby najsłabsze (piaszczyste),o niskim poziomie wody gruntowej W związku z tym poszycie i runo leśne są bardzo ubogie, co odbija się na świecie zwierzęcym.

Bory świeże – porastają gleby piaszczyste z domieszką gliny i lepszych warunkach wodnych. Tu domieszką sosny są dęby, brzozy i osiki. Poszycie i runo leśne stanowią jarzębiny, jałowce, krzewinki, jeżyny, maliny, jagody, borówki, trawy, grzyby i inne. Bogatszy jest tym samym świat zwierzęcy.

Bory wilgotne – porastają obszary zabagnione. Sosny w tych lasach są skarłowaciałe a w runie przeważają mchy torfowe i wełnianka. Są to lasy zamieszkałe głównie przez łosie i ptaki.

Bory mieszane (lasobory)– porastają gleby urodzajne i dobrze nawilgocone. Są formą przejściową między borami a gradami. Oprócz sosny rosną w nich dąb, brzoza, osika a także na określonych terenach świerk i jodła.

Grądy – to zbiorowiska lasów liściastych mieszanych. W ich skład wchodzą głównie graby, dęby, jesiony, klony, lipy a także buki, które tworzą lasy o nazwie buczyny. Jeśli las tworzą głównie dęby to nazywa się go dąbrową.
Grądy porastają gleby brunatne i dlatego to one najczęściej zostają wykarczowane w celu przemiany gruntów w pola uprawne. W lasach tych jest bardzo bogate poszycie i runo leśne, a w związku z tym bogaty świat zwierzęcy.

Lasy łęgowe – tzw. lęgi stanowią olchy, topole, wierzby, wiązy i jesiony. Porastają brzegi rzek i jezior. Szczególnej ochronie podlegają łęgi jesionowe, topolowo-wierzbowe i wiązowe. Występują one na glebach żyznych i silnie nawodnionych. Dzięki temu mają bujne poszycie i runo leśne. Szczątkową postacią lasu łęgowego jest nadrzeczna wiklina z wierzbami i topolami oraz krzewiastych wierzb. Znaczenie gospodarcze lasów łęgowych jest niewielkie.

Olsy – są to lasy na obszarach zabagnionych. Porastają olszą czarna z domieszką jesionu, brzozy, wierzby, topoli i wiązu i świerka.

Lasy górskie – w zależności od wysokości nad poziomem morza dzielimy je na: lasy regla dolnego, bór regla górnego i bór kosówkowy (kosodrzewina). Lasy reglowe dostarczają największej ilości drewna świerkowego, bukowego i jodłowego.

Regiel dolny – składa się z buka, jodły, świerka, jaworu, klonu i modrzewia. Są to lasy o bardzo bogatym poszyciu i runie leśnym.

Bór regla górnego – dominuje w nim świerk z domieszką jodły, buku, modrzewia i brzozy.

Bór kosówkowy – jest najwyższym piętrem roślinnym porośniętym krzewiastym gatunkiem sosny z domieszką limb, świerków i jarzębin.


Łąki – są zbiorowiskiem roślin zielonych. Niezagospodarowane łąki po pewnym czasie przekształcają się w lasy łęgowe, olsy lub grądy. Dzieli się, więc łąki na:
- borowe
- gradowe
- łęgi
- łąki bagienne

Powyżej granicy lasów w górach rosną łąki zwane halami. Zajmują one doliny i kotliny górskie oraz łagodniejsze zbocza. Charakteryzują się bujną roślinnością trawiastą. Powyżej hal, na skałach występują mchy i porosty.

Świat zwierzęcy – jest znacznie bogatszy od roślinnego. Bezkręgowce stanowią grupę kilku tysięcy gatunków, a zwierzęta kręgowe 84 gatunki. Ptaki występują w ok. 360 gatunkach. Niewiele z nich jednak zamieszkuje Polskę na stałe.
Gadów jest 15 gatunków (najpospolitsze to: żółw, padalec i żmija), a płazów 17 (najpospolitsza to żaba wodna i żaba płowa trawna). Wody słodkie zamieszkuje u nas ok. 20 gatunków ryb (najpospolitsze to minog strumieniowy, szczupak, pstrąg, ryby karpiowate, ukleje, leszcz i okoń) a mięczaki występują aż w 225 gatunkach. Najpospolitszymi ssakami, jakie żyją w Polsce są: jeleń, sarna, dzik, lis i zając.

W Polsce, żyją też zwierzęta uważane za relikty (np. łoś, pardwa, Kornel, suseł czy orzeł włochaty).

W Polsce żyją też gatunki świadomie lub nieświadomie wprowadzone przez człowieka. Dzielimy ja na:
- Zwierzęta hodowlane
- zwierzęta towarzyszące człowiekowi bez jego woli (mysz, szczur, wróbel)
- gatunki, którym działalność człowieka umożliwiła rozszerzenie swych zasięgów, jak liczne gatunki kręgowców i bezkręgowców występujących uprzednio na stepach, a dziś stanowiących większość szkodników pól.

Wyróżnia się w Polsce pięć dzielnic zoograficznych charakterystycznych dla Europy środkowej:
- dzielnica bałtycka
- środkowoeuropejska
- czarnomorska
- sarmacka
- alpejska

Odmienny świat roślinny i zwierzęcy stanowią akweny śródlądowe. Są to:
- bentos – organizmy roślinne i zwierzęce żyjące na dnie zbiorników
- plankton – drobne ustroje zawieszone w wodzie
- nekton- zwierzęta posiadające pełną swobodę poruszania się w wodzie.