Receptory

PODZIAŁ RECEPTORÓW
1. Mechanoreceptory – odkształcenie, ucisk, dotyk, grawitacja, wibracja
2. Termoreceptory – zimno, ciepło
3. Fotoreceproty – wrażenia świetlne
4. Nocyreceptory – ból
5. Chemoreceptory – chemiczne środowisko wewnętrzne, węch, smak

1. Eksteroreceptory – odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego (temperatura, dotyk, uszkodzenie)
2. Telereceptory – odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego dalszego (wzrokowe, słuchowe)
3. Ineroreceptory – odbieranie bodźców ze środowiska wewnątrzustrojowego
4. Proprioreceptory – zmiany w mięśniach, Ściegnach, torebkach stawowych, narzędzie równowagi

1. Specjalne – wzrok, słuch, smak, węch, równowaga
2. Powierzchniowe – dotyk, ucisk, ciepło, zimno, ból
3. Głębokie – położenie (grawitacja), wibracja, ból głęboki
4. Trzewne – glod, pragnienie, nudności, ból trzewny

RECEPTORY są to wyspecjalizowane struktury białkowe zdolne do odbioru, przekształcenia i przekazania do różnych elementów efektorowych kom informacji ze środowiska zewnętrznego. Związki łączące się z receptorami nazywane są ligandami. To czy kom zareaguje na daną substancję zależy głównie od tego, czy posiada dla niej receptor.

WŁAŚCIWOŚCI RECEPTORÓW
- receptory znajdujące się w skórze adoptują się szybko.
- jednostką czucia są wszystkie receptory połączone z pojedynczych włókien aferentnych
- receptory z których poszczególne wł nerwowe odbierają impulsację, są często wzajemnie przemieszczane.
- podrażnienie w dowolnym miejscu projekcji czuciowej, wł lub kom nerwowych przewodzących impulsy od określonego receptora, wywołuje wrażenie zmysłowe specyficzne dla tego receptora.

FIZJOLOGIA ZMYSŁU WZROKU
- Zmysł wzroku bierze udział w odbieraniu fal świetlnych i ich przekształcaniu na wrażenie zmysłowe. Głównym narządem odbiorczym jest oko, oraz drogi i ośrodki łączące oko z polem wzrokowym kory mózgu. Oko spełnia złożoną funkcję, zawiera układ optyczny, właściwe receptory (pręciki, czopki) oraz drogi dla impulsów nerwowych w samej siatkówce.
- gałka oczna – zbudowana jest z 3 warstw:
- zewnętrznej - bł włóknista gałki ocznej, rogówka, twardówka
- środkowej – naczyniówka, ciało rzęskowe, tęczówka
- wewnętrznej – siatkówka
- oko umożliwia ostre widzenie przedmiotów z malej lub dużej odległości.

UKŁAD OPTYCZNY OKA
Utworzony jest ze struktur i płynów przejrzystych, załamujących promienie świetlne. Są to od zewnątrz gałki ocznej: rogówka, ciecz wodnista, soczewka i ciało szkliste. Promienie równoległe, padające na rogówkę, załamują się i skupiają w ognisku leżącym na siatkówce. Oś układu optycznego oka nie pokrywa się z osią patrzenia. Oś patrzenia biegnie przez rogówkę bardziej przyśrodkowo w stosunku do osi optycznej oka. W soczewce obie osie krzyżują się i oś patrzenia pada na dołek środkowy plamki żółtej siatkówki, gdzie występuje największe zagęszczenie kom receptorowych w kształcie czopków.
Siła załamywania układu optycznego oka człowieka w czasie patrzenia w dal, a więc dla promieni równoległych, wynosi +66,7 dioptrii. Obraz, jaki powstaje na siatkówce po przejściu promieni przez układ optyczny oka, jest rzeczywisty, pomniejszony i odwrócony.

FOTORECEPCJA SIATKÓWKI
CZOPKI wypełnione są barwnikiem składającym się z retinolu oraz jednego z trzech różnych białek – opsyn. W zależności od budowy cząsteczki białka czopki pochłaniają światło niebieskie, zielone lub czerwono – żółte. Czopki zapewniają odbiór światła o różnej długości fali oraz ostrość widzenia. W okolicy siatkówki występują czopki, które są rozmieszczone tak gęsto, że do siebie przylegają.

PRĘCIKI zbudowane są ze spłaszczonych pęcherzyków gładkiej siateczki śródplazmatycznej w postaci dysków. Wypełnione są barwnikiem – rodopsyną. Pręciki odbierają różnice w natężeniu promieni świetlnych padających na różne miejsca siatkówki. Obraz odbierany przez pręciki jest nieostry, ponieważ jeden neuron wzrokowo-zwojowy odbiera impulsy od wielu neuronów dwubiegunowych, te zaś mają synapsy z 30-50 neuronami wzrokowymi pręcikowymi.

FIZJOLOGIA ZMYSŁU SŁUCHU I RÓWNOWAGI
Właściwy receptor odbierający fale akustyczne znajduje się w uchu wewnętrznym, w narządzie spiralnym - Cortiego. Tam zachodzi przetworzenie fal akustycznych na impulsy nerwowe. Fale akustyczne przewodzone są przez powietrze znajdujące się w przewodzie słuchowym zewnętrznym. Na swej drodze napotykają błonę bębenkową i wywierają na nią zmienne ciśnienie. Drgania błony bębenkowej pod wpływem fal akustycznych przenoszone są w uchu środkowym na okienko przedsionka przez dźwignię utworzoną z 3 kosteczek słuchowych: młoteczka, kowadełka, strzemiączka. Drgania błony bębenkowej wywołują fale zmian ciśnienia i ruch przychłonki wypełniającej schody przedsionka przenoszonej do schodów bębenka przez szparę osklepka, łączącą schody przedsionka ze schodami bębenka. Nacisk podstawy strzemiączka na przychłonkę wywołuje uwypuklenie się błony zamykającej okienko ślimaka do jamy bębenkowej. Następnie fala ciśnienia powraca w kierunku przeciwnym.

ODBIERANIE BODŹCÓW AKUSTYCZNYCH PRZEZ NARZĄD SŁUCHU
Umownie przyjęto mierzyć natężenie fal akustycznych w decybelach. Bodziec progowy, przy którym można osiągnąć u człowieka próg słyszenia, wynosi 0 decybeli (dB). Między progiem słyszenia i bodźcem maksymalnym występuje różnica w intensywności ok. 10 14 razy, czyli próg słyszenia –0 dB, i bodziec maksymalny –140 decybeli. Dźwięki o natężeniu powyżej 140 dB poza wrażeniem słuchowym wywołują również czucie bólu związane z uszkodzeniem narządu spiralnego. Ludzie młodzi odbierają dźwięki o częstotliwości w zakresie od 20 do 20000 Hz. W miarę starzenia się organizmu górna granica obniża się i dźwięki o dużej częstotliwości nie są słyszalne. Najlepiej odbierane są dźwięki w zakresie od 1000 do 3000 Hz.
- szept ok. 40dB
- mowa 40-80 dB
- zgiełk miejski 80-120 dB
- nieprzyjemne odczucie >120 dB
- próg bólu > 160 dB

MECHANIZM POBUDZENIA ZMYSŁU RÓWNOWAGI
Błędnik błoniasty wypełniony jest śródchłonką o dużej koncentracji jonów K+. W plamkach statycznych łagiewki i woreczka oraz w grzebieniach bańkowych przewodów półkolistych znajduja się komórki nabłonka walcowatego mające kosmki od strony śródchłonki. Sa to komórki zmysłowe włoskowate, czyli receptory narządu równowagi. Kosmki pokrywające powierzchnie szczytowe mają różna długość. Jeden najdłuższy kosmek jest KINOCYLIUM, kosmki krótsze zaś to STEREOCYLIA. W spoczynku komórka zmysłowa włoskowata stale uwalnia transmitter,ktory wyzwala we włóknach nerwowych impulsy nerwowe o pewnej częstotliwości. Przechylenie się stereocyliów w stronę kinetocylium powoduje otwieranie kanałów dla prądu jonów K+ w błonie komórkowej komórek włoskowatych. Błona komórkowa depolaryzuje się i zwiększa się uwalnianie transmittera,przyspiesza to częstotliwość aferentnych impulsów nerwowych we włóknach nerwowych. Pochylenie się Stereocyliów w przeciwną stronę do kinetocylium wywołuje zamykanie się kanałów dla prądu jonów K+,hiperpolaryzację błony komórkowej,hamowanie uwalniania transmittera i zmniejszenie częstotliwości aferentnych impulsów nerwowych biegnących od zwoju przedsionkowego a nastepnie do jąder przedsionkowych w moście.

CZUCIE POWIERZCHOWNE BÓL DOTYK CIEPŁO ZIMNO
BÓL –czucie bólu powierzchownego wywołują bodźce uszkadzające skórę, co jest odbierane przez nagie zakończenia nerwowe. Impulsacja bólowa przewodzona jest przez włókna aferentne grupy A i grupy C. W uszkodzonych tkankach dochodzi do aktywacji enzymów proteolitycznych zwanych tkankowymi kalikreinami. Enzymy działają na białka tkankowe-kininogeny, odczepiając od nich aktywne polipeptydy-kininy, które depolaryzują nagie zakończenia nerwowe i wyzwalają w aferentnych włóknach nerwowych salwy impulsów bólowych. Kininy także rozszerzają naczynia krwionośne. Między bodźcem progowym a maksymalnym wywołującym czucie bólu, zachodzi stosunek energii jak 1:2. maksymalne czucie bólu występuje w czasie zadziałania energii tylko dwukrotnie większej od progowej, co stanowi zabezpieczenie przed bodźcami uszkadzającymi tkanki.

CIEPŁO ZIMNO – spadek temp skóry jest odbierany przez kolbę końcową, wzrost temp zaś przez położone głębiej w skórze ciałka zmysłowe. Bodźcem progowym dla receptorów jest spadek temp skóry o 0,004 st C/s w przedziale od 10 do 41 st C, dla receptorów ciepła wzrost temp skóry o 0,001 st C/s w przedziale od 20 do 45 st C. Receptory ciepła i zimna odbierają wzrost lub spadek temp tylko wtedy, kiedy temp otoczenia różni się od temp powierzchni skóry. Przy jednakowej temp powierzchni i otoczenia receptory nie są pobudzane. I neuron czuciowy znajduje się w zwojach rdzeniowych, II neuron w rogach tylnych rdzenia kręgowego, III neuron w jądrze brzusznym tylno bocznym wzgórza i IV neuron w zakręcie zaśrodkowym kory mózgu.

DOTYK – receptorem czucia dotyku są ciałka dotykowe. Impulsy nerwowe wywołane pobudzeniem tego receptoru przewodzone są przez zwoje rdzeniowe, korzenie grzbietowe i wstępują do mózgowia w sznurze tylnym, w pęczku smukłym i w pęczku klinowatym do II neuronu czuciowego w jądrze smukłym i jądrze klinowatym. Gęstość z jaką występują receptory w skórze, jest różna dla poszczególnych okolic. Największe zagęszczenie receptorów występuje w skórze końca nosa, w opuszkach palców i w wargach. Najmniej receptorów jest w skórze grzbietu, ud i ramion. Okolice o dużej gęstości receptorów wykazują jednocześnie dużą wrażliwość na dotyk i mają dużą reprezentację korową. Przeciwnie okolice mało wrażliwe na dotyk są reprezentowane przez małe pola w korze mózgu.

LOKALIZACJA RECEPTORÓW W JAMIE USTNEJ
W jamie ustnej znajdują się skupione w kubkach smakowych (caliculi gustatorii). Wrażliwość komórek smakowych w kubkach rozmieszczonych w błonie śluzowej pokrywającej język, krtań i gardło nie jest jednakowa. Dzięki różnorodnemu umiejscowieniu w błonie śluzowej kubków smakowych i odmiennej ich wrażliwości na cząsteczki substancji rozpuszczonych w śluzie odbierane jest czucie czterech smaków: z tylna część języka - gorzki, środkowa część, po bokach – kwaśny, środkowa część słodki, czubek – słony.

ZMYSŁ RÓWNOWAGI
Zmysł ten umożliwia czucie położenia i ruchów ciała w przestrzeni. mieści się w błędniku błoniastym i uchu wewnętrznym. Tworzą go 3 kanały półkoliste, wypełnione limfą, w których wnętrzu znajdują się kom zmysłowe, wrażliwe na ruch płynu oraz zbudowane z węglanu wapnia kamyki słuchowe (otolity). Przy pochyleniu głowy kamyki te pobudzają różne grupy kom czuciowych.

LOKALIZACJA RECEPTORÓW W SKÓRZE
Receptorem czucia dotyku (touch sensation) są ciałka dotykowe (Meissnera), czucia ucisku zaś ciałka blaszkowate (Paciniego). Gęstość, z jaką występują receptory w skórze, jest różna dla poszczególnych okolic. Największe zagęszczenie receptorów występuje w skórze końca nosa, w opuszkach palców i w wargach. Najmniej receptorów jest w skórze grzbietu, ud i ramion. Okolice o dużej gęstości receptorów wykazują jednocześnie dużą wrażliwość na dotyk i mają dużą reprezentację korową. Przeciwnie, okolice mało wrażliwe na dotyk SĄ reprezentowane przez małe pola w korze mózgu.

BADANIE CZUCIA PROPRIORECEPTYWNEGO
Proprioreceptory wysyłają informacje do ośrodkowego układu nerwowego o stanie układu kostno-stawowo-mięśniowego oraz ruchu całego ciała. W układzie szkieletowym i mięśniowym znajdują się receptory pobudzane pracą statyczną i dynamiczną mięśni szkieletowych (kinesthetic receptors). Znajdujące się tam receptory odbierają napięcie oraz rozciągnięcie mięśni i ścięgien, a także ucisk wywierany na powierzchnie stawowe. Ruch ciała zarówno po prostej, jak i obrotowy jest odbierany przez receptory znajdujące się w błędniku (labyrinthus) stanowiącym narząd równowagi.

DERMOLEKSJA – odtwarzanie drogi jaką przebył przedmiot. Celem jest wskazanie zdolności, rozróżnianie kształtu dotykiem. To zdolność rozpoznawania liter zakreślonych tępym przedmiotem na skórze (czucie skórne)

STEREOGNOZJA - zdolność rozpoznawania wielkości, kształtu przedmiotów za pomocą zmysłu dotyku.
Zamyka oczy (pacjent) dajemy przedmiot do ręki i ma określić jego:
- strukturę
- ciepło
- kształt
- zimno
- powierzchnię
- gęstość
- wielkość