W jaki sposób w „Chłopach” St. Reymonta przejawia się impresjonizm?

„Chłopi” Władysława St. Reymonta to modernistyczna powieść panoramiczna opisująca szczegóły życia chłopów ze wsi Lipce. W powieści tej współgrają ze sobą różne style artystyczne takie jak: naturalizm, realizm, symbolizm i impresjonizm. Ten ostatni zauważamy szczególnie w opisach jednego z trzech narratorów występujących w powieści – stylizatora młodopolskiego, który oddaje nastrój i liryzm obserwowanych wydarzeń.
Elementy impresjonizmu odnajdujemy między innymi w opisach Lipiec. Tam pośród realistycznych obrazów odnajdujemy grę barw i mnogość dźwięków charakterystycznych dla obrazowania impresjonistycznego. I tak jesienią na polach „czerwienią się rzędy kobiet”, „rdzawią się zagony”, „gęsi bielą się”. Epitety kolorystyczne („popielate zagony”, srebrne pajęczyny”) oraz liczne onomatopeje („turkot”, „zgrzytnął”, „głuchy bełkot”), uplastyczniają opisywany krajobraz lipieckich pól i sprawiają, że staje się bardziej realny.
Na wprowadzenie elementów impresjonistycznych wskazuje także użycie epitetów określających grę światła słonecznego. W opisywanym fragmencie znajdujemy więc „przesłoneczniony kurz”, który dodatkowo jest upersonifikowany, gdyż „pełza na wzgórze”.
Na wyobraźnie czytelnika wpływają również liczne porównania. Młodopolski narrator porównuje tu gęsi do płatków śniegu, niebieski dym – do warkoczy. Znajdujemy tu również metaforyczne porównanie chłopa do niebiańskiej postaci, Anioła, który wychyla się z obłoków. Takie przedstawienie siejącego chłopa wraz z użyciem epitetów podnoszących rangę uczuciową („siał ruchem nabożnym i błogosławiącym”) ma na celu nadanie pracy i rolnikowi cech monumentalnych.
Narrator młodopolski hołduje impresyjnym opisom przyrody. W jego opisach zwraca na siebie uwagę liryczność i nastrojowość, które wpływają na jeszcze dokładniejsze oddanie klimatu Lipiec.
Charakterystyczne dla impresjonistycznego opisu rzeczywistości jest przede wszystkim użycie wielu epitetów, które spełniają rozmaite funkcje.
W opisie jesiennego, deszczowego dnia, odnajdujemy wiele epitetów kolorystycznych. Obok nazw barw (np. siwe) odnajdujemy także przymiotniki opisujące grę świateł i światłocieni. Należą do nich określenia: zielonawe, blade, poczerniałe, bezsłoneczne. Ich zastosowanie pozwala stworzyć czytelnikowi obraz jesiennego dnia, jednak nie roziskrzonego mnogością barw – czerwieni, żółci i brązu, ale dnia szarego, którego kolor jest przesłonięty ścianą szarej wody. Obraz obserwowanego przez narratora świata jest zamazany, na co prócz epitetów wskazuje dodatkowo porównanie: bory i wsie niczym z przemiękłej przędzy usłane.
Równie ważną rolę spełniają epitety wprowadzające do opisywanego obrazu efekt przytłoczenia. W związku z tym znajdujemy tu ciężkie chmury, przygięte drzewa nabrzmiałe wilgocią, rozpłaszczone, przemiękłe pola. Efekt ten spotęgowany jest przez użycie hiperbolizacji – dowiadujemy się, że to „drzewo każde, źdźbło każde” przytłoczone są padającym deszczem.
W opisie jesiennego dnia istotną rolę mają również przymiotniki opisujące wrażenia dotykowe. Czytelnik może niemal na własnej skórze odczuć zimne , przenikające szarugi jesienne i lodowate deszcze.
Użyte przez narratora epitety opisujące bezpośrednio (lub też pośrednio) dźwięki towarzyszące padającemu deszczowi (głuchy, monotonny, bezustanny chlupot), wprowadzają monotonność i jednostajność padającego deszczu.
Dzięki epitetom opisującym kolory, wrażenia dotykowe oraz słuchowe, mamy do czynienia ze zjawiskiem synestezji. Czytelnik może w wyobraźni stać się czynnym uczestnikiem wydarzeń i zmian zachodzących w naturze.
Prócz użycia poszczególnych rodzajów epitetów charakterystyczne dla impresjonizmu jest także ich nagromadzenie. Kałuże są tu błotniste, gnijące, co dodatkowo wprowadza do opisu element turpistyczny charakterystyczny dla obecnego w „Chłopach” naturalizmu.
W opisywanym fragmencie stylizator młodopolski dokonuje także psychizacji pejzażu. Przyrodę poddaje animizacji – ma się wrażenie, że odczuwa ona ból i jest pogrążona w rozpaczy.
Sztukę wrażenia Reymont oddaje również w przedstawieniu ubioru chłopów. Dobrym przykładem zastosowania elementów impresjonizmu jest opis weselnego ubioru Jagny. Przez obraz ten przebijają barwy złota („Złote szychy”) i kolory tęczy zaklęte w „pawich oczkach” . Do tęczy porównane zostały wstążki „lecące” za Jagusią. Porównanie mamy również w opisie gorsetu, który uszyty był „z błękitnego jak niebo aksamitu”. Impresjonistycznym zabiegiem jest również wprowadzenie epitetów określających dźwięk (np. „furkoczące wstążki”).
Przedstawienie ubioru panny młodej z zastosowaniem elementów impresjonistycznych ma na celu zwrócenie uwagi czytelnika na piękno chłopskiej tradycji weselnej oraz dokładność z jaką ta tradycja jest kontynuowana.
Stylizator młodopolski opisuje również weselne tańce chłopów. W ich opisach występuje wiele epitetów zaznaczających dynamiczność i charakter krakowiaków, mazurów i oberków.
Weselne krakowiaki były „drygliwe”, pełne „bujnej, mocnej, zuchowatej młodości”. W przytoczonych cytatach widzimy mnogość opisujących ich epitetów co jest jedną z charakterystycznych cech obrazowania impresjonistycznego.
Tańczone przez chłopów mazury były „długie kiej miedze”, „rozłożyste jako te grusze Maćkowe”. W tym opisie główną impresjonistyczną cechę stanowią porównania, które wzmagają obrazowość opisu.
Największe nagromadzenie epitetów opisujących dynamizm ruchów, występuje w opisie oberków. Są one określone jako „krótkie, rwane, zawrotne, wściekłe, oszalałe, zawadiackie a rzewliwe, siarczyste a zadumane”. Autor porównał je także do „pól o wiośnie rozśpiewanych”
i chmury gradowej.
Przedstawienie owych tańców z zastosowaniem elementów obrazowania impresjonistycznego służy oddaniu piękna tych tańców, ale też niezwykłego temperamentu chłopów, ich muzykalności i zamiłowania do zabawy.
Impresjonizm przejawia się nie tylko w barwnych opisach przyrody, wsi czy strojów, ale także w nastrojowych opisach przeżyć bohaterów. Za przykład może posłużyć tu opis duszy Kuby, która powoli z niego ulatuje. Została ona porównana do „ptaszka Jezusowego”, który „niesie się we światy”. Porównanie jest jednym ze środków stylistycznych wykorzystywanych w impresjonistycznych opisach. Odnajdujemy również epitety dźwiękowe – „ciche modlenie”, „żałosny skrzybot duszy” oraz zmysłowe – „pachnące lilie”.
Zastosowanie impresjonistycznego sposobu obrazowania w opisie „Kubowej duszy” ma na celu wzmocnienie wrażenia świętości wydarzenia, jakim jest wędrówka utrapionej duszy do Nieba.
W „Chłopach” Władysława Reymonta impresjonizm przejawia się w opisach przyrody, wsi, tańców, strojów i uczuć bohaterów. Zastosowanie impresjonistycznych elementów służy nie tylko ukazaniu piękna wiejskiego krajobrazu czy przyrody, ale także przedstawieniu osobowości chłopów, piękna tradycji i mistycznych wydarzeń.