Gady - informacje

Gady są pierwszą gromadą kręgowców, która skutecznie opanowała środowisko lądowe. Współcześnie żyjące gady dzielimy na: hatterie, żółwie, krokodyle oraz łuskonośne, do których należą jaszczurki i węże.

Skóra pokrywająca ciało gadów jest silnie zrogowaciała, pozbawiona gruczołów śluzowych i często pokryta rogowymi lub kostnymi tworami. Niektóre gady rozwinęły zdolność szybkiej zmiany barw np. kameleon. W skórze znajdują się również gruczoły zapachowe, a u niektórych jadowe. Naskórek ulega ciągłemu lub okresowemu złuszczaniu. Gady ulepszyły system lokomocji . Dzięki przebudowie szkieletu i muskulatury.

Szkielet - budowa
Czaszka gadów jest wyższa, węższa i bardziej skostniała. Mózgoczaszka jest stosunkowo niewielka. U żółwi i krokodyli mózgoczaszka zrasta się ze szczęką górna nieruchomo. U jaszczurek i węży istnieje. Dodatkowo możliwość ruchu kości kwadratowej albo całej szczęki. Żuchwa zbudowana jest z licznych kości, szczęki są zaopatrzone w zęby (homodontyczne – jednakowe). Niektóre gady (żółwie) nie posiadają zębów. Czaszka osadzona jest na kręgosłupie na jednym kłykciu potylicznym. Kręgosłup dzieli się na 5 odcinków: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i ogonowy. Odcinek szyjny składa się z 7 kręgów: 2 pierwsze kręgi szyjne, dźwigacz i krąg obrotowy, umożliwiają ruchy głowy w obydwu płaszczyznach. Odcinek piersiowy i lędźwiowy posiada powierzchnie stawowe dla żeber. Żebra odcinka piersiowego są dłucie i połączone z mostkiem. W odcinku lędźwiowym – krótkie. Odcinek krzyżowy zbudowany jest z 2 kręgów zrośniętych w kość krzyżową. Odcinek ogonowy zbudowany z różnej ilości kręgów. U hatterii i jaszczurek trzony kręgów ogona rozdzielone są warstwami tkanki łącznej. W sytuacji zagrożenia silny skurcz mięśni może doprowadzić do odrzucenia ogona (autotomia). Kończyny gadów podobnie jak płazów są rozstawione na boki, ale palce zakończone pazurami, co zwiększa przyczepność do podłoża. U niektórych gadów (węże) nastąpiła redukcja kończyn.

Układ Oddechowy
Gady są wyłącznie zwierzętami płucodysznymi. Gąbczaste płuca mają stosunkowo dużą powierzchnię wymiany gazowej. Wentylacja płuc opiera się na ruchach klatki piersiowej i mięśni międzyżebrowych. W Układ krwionośnym zaszły niewielkie zmiany. Serce zbudowane jest z przedsionków i komory z częściową przegrodą. U krokodyli przegroda komory jest całkowita.

Układ Wydalniczy stanowią nerki ostateczne, czyli zanercza. Mocz produkowany w nerkach dostaje się do moczowodu wtórnego. U jaszczurek i żółwi występuje pęcherz moczowy, nie mają go węże i krokodyle. Mocz usuwany jest wraz z kałem przez stek, czyli kloakę. Ponieważ gady prowadzą oszczędną gospodarkę wodną, końcowym produktem przemiany materii u jaszczurek, węży i żółwi lądowych jest kwas moczowy. Gady słodkowodne np. żółwie wodne jako główny produkt przemiany materii wydalają mocznik. Natomiast u krokodyli wydalany jest głównie amoniak.

Układ rozrodczy
Gady jako pierwsze kręgowce zerwały w rozrodzie ze środowiskiem wodnym. Rozwój gadów odbywa się na lądzie. Zapłodnienie jest wewnętrzne. Wykształciły więc gady narządy kopulacyjne. Większość gadów jest jajorodna. Jaja gadzie są duże, otoczone skórzastymi osłonkami, bogate są w substancje zapasowe, czyli żółtko. Prawidłowy rozwój zarodka zapewniają błony płodowe: owodnia, omocznia i kosmówka/ We wczesnej embriogenezie na powierzchni kuli żółtkowej tworzy się tarczka zarodowa. Na jej krawędziach podnosi się fałd zarodowy z komórek ekto- i mezodermalnych. Fałd ten rośnie i jego powierzchnia górna i dolna zamykają się nad zarodkiem. Wewnętrzną część fałdu to owodnia, tworzy ona nad zarodkiem jamę owodniową, która wypełnia się płynem i jest to środowisko wodne dla rozwoju zarodka. Powierzchniowa warstwa fałdu, powstająca nad owodnią, rozrasta się, otacza żółtko i tworzy kosmówkę. Poprzez tę błonę płodową następuje wymiana gazowa. Pomiędzy kosmówką i owodnia powstaje 3 fałd i jest to błona omoczni. W jamie omoczniowej gromadzą się produkty przemiany materii. Zwierzęta, które wykształciły błony płodowe: owodnię, omocznię i kosmówkę nazywamy owodniowcami. Są to gady, ptaki i ssaki. Ryby i płazy, których rozwój przebiega w środowisku wodnym nie wytwarzają błon płodowych i noszą nazwę bezowodniowców.