Odry i Węsiory

Powyższy opis gockiego historyka Jordanesa żyjącego w VI w po Chr. Jest ważnym źródłem pisanym opowiadającym o wędrówce dawnego plemienia Gotów z rodzimej Skandynawii przez Bałtyk na Pomorze.

Goci byli germańskim plemieniem, które na przełomie er przybyło na tereny u ujścia Wisły (Gothiskandii). Prawdopodobnie w latach 60-tych I wieku po Chr. pojawili się na niezamieszkałych wtedy obszarach Pojezierza Krajeńskiego i Kaszubskiego. Śladami ich pobytu są cmentarzyska z kurhanami i kręgami kamiennymi. Jednym z takich miejsc jest cmentarzysko w Węsiorach nad jeziorem Długie.

Cmentarzysko jest położone na pofałdowanej morenie na północnym brzegu jeziora Długie w odległości ok. 1,5 km na południe od wsi Węsiory.

Wzmianki w literaturze naukowej na temat stanowiska archeologicznego w Węsiorach pojawiły się dopiero w latach 20-tych XX wieku. Później w 1938r., etnograf-amator G. Petsch opublikował artykuł omawiający legendy i podania ludowe związane z tym miejscem. W latach 1955-1963 przeprowadzono prace wykopaliskowe kierowane przez J. Kmiecińskiego z ramienia Katedry Archeologii Polski Uniwersytetu Łódzkiego. W trakcie tych prac przebadano jedynie część stanowiska, na które składało się 20 kurhanów o konstrukcji kamienno-ziemnej, 4 kręgi kamienne, 110 grobów płaskich (wkopanych w ziemię i niewidocznych na powierzchni), w których znaleziono ogółem 129 pochówków zarówno spalonych jak i nie spalonych.

Nekropola w Węsiorach składa się z dwóch konstrukcji naziemnych – kurhanów i kręgów kamiennych.

Kurhany to kopce usypane z ziemi, głazów i mniejszych kamieni, pod którymi na różnych głębokościach składano pochówki ciałopalne lub szkieletowe. Pochówki ciałopalne znajdują się zazwyczaj na głębokości od 0,5 do 1,0 m, zaś szkieletowe na poziomie 1,5-2,0 m.

Kręgi kamienne, to konstrukcje wielkich kręgów utworzonych z pionowo ustawionych głazów o kształcie nieregularnych słupów tzw. steli. Na ogół nie spotyka się w ich obrębie pochówków, lecz zdarzają się wyjątki. W Węsiorach jedynie w kręgu znajdującym się w górnej części rezerwatu nie było pochówku. Przypuszcza się, że kręgi kamienne służyły jako miejsca spotkań starszyzny plemiennej obradującej nad ważnymi sprawami dotyczącymi grupy użytkującej cmentarz.

Na cmentarzysku w Węsiorach stwierdzono występowanie dwóch typów rytuału pogrzebowego, do których należą pochówki szkieletowe i ciałopalne. Pochówki szkieletowe to pochowane nie spalone szczątki ludzkie. Natomiast wśród pochówków ciałopalnych, w których zastosowano kremację można wyróżnić groby popielnicowe z pochowanymi spopielonymi szczątkami ludzkimi w urnie (glinianym naczyniu – popielnicy) i groby jamowe z bezpośrednio wsypanymi spopielonymi szczątkami do jamy grobowej.
Wyposażenie grobów kobiecych było znacznie bogatsze niż wyposażenie grobów męskich. Groby kobiece zawierały ozdoby ciała ze srebra i brązu (stop miedzi i cyny) agrafy, wisiorki, bransolety, wyroby ze szkła i bursztynu (paciorki) oraz małe naczynia gliniane, do których wkładano pożywienie dla zmarłego. Groby męskie zawierały tylko sprzączki do pasa i sporadyczne ostrogi, gdyż nie znano zwyczaju składania broni do grobów.

Na podstawie typologii przedmiotów stanowiących wyposażenie grobów archeolodzy potrafili określić datowanie końcowej fazy użytkowania cmentarzyska na przełom II i III wieku po Chr.

Kiedy Goci opuścili cmentarz w Węsiorach, skierowali się w kierunku południowo-wschodnim na Mazowsze, Podlasie i Lubelszczyznę, aby dotrzeć na tereny dzisiejszej Ukrainy i dalej nad Morze Czarne do legendarnej krainy Oium?

Pozostawione przez nich konstrukcje kamienne dały początek mitom i legendom oraz różnym interpretacjom ich wykorzystania jako obserwatoria astronomiczne lub też jako miejsca święte nasycone niespotykaną mocą promieniotwórczą, które do dzisiaj fascynują wielu ludzi.