Romantyzm na świecie i w Polsce.

Początki romantyzmu w Niemczech przypadają na lata 1767-1785,1 właściwy jego rozwój na lata następne do połowy XIX w.Niemcy nazywali wstępny okres romantyzmu okresem burzy i naporu.Pojawiło się sie wiele nowych tendencji odmiennych od dotychczas istniejących,a należą do nich: bunt przeciwko racjonalizmowi,a wyższość świata ducha nad światem realnym,zerwanie z zasadami klasycyzmu-odrzucenie wielu dotychczasowych gatunków i tworzenie nowych,zatarcie różnic między rodzajami literatury jako przejaw dąrzenia pisarzy do swobody twórczej,odrzucenie zasady naśladowania wybitnych twórców dawnych,co prowadziało do twórczośći oryginalnej,zerwanie z uniwersalizmem na rzecz litery narodowej,oddającej ducha narodu,jego specyficzne cechy i warunki życia,ludowość-zainteresowanie ludem,jego wierzeniami,warunki życia,itp.,historyzm- zainteresowanie przeszłością głównie średniowieczem,orientalizm- zainteresowanie kulturą wschodnią,mieszanie rzeczywistości z wyobraźnią,bunt przeciw starym formom życia społecznego: nierówności i niesprawiedliwośći,skostniałym poglądem towarzyskim i oboczajowym,odświerzenie języka-zbliżenie go do mowy codziennej,wprowadzenie zwrotów ludowych.Powyższe tendencje propagowali:Jan Gotfryd Herder (1744-1803)-poeta,filozof i historyk,autor zbioru pieśni ludowych róznych narodów,Jan Wolfgang Goethe (1759-1832)-poeta i dramaturg,autor ,,Domu Carlosa'.W okresie rozwoju romantyzmu niemieckiego tworzył Henryk Heine (1797-1856)- poeta i powieściopisarz.J.W. Goethe ,,Król Olszyn'.Ballada opowiada o nocnej podróży ojca małoletniego syna do domu.Chłopiec jest chory,ma wysoką temperaturę i majaczy.Czuje w pobliżu siebie Króla Olszyn,który chce go zabrać do siebie i rozłączyć z ojcem.Ojciec uspokaja go i tłumaczy jego przywidzenia zjawiskami w przyrodzie,np.snującymi się mgłami,szelestem liści lub kształtem mijanych drzew przy drodze.Tuż przed przybyciem do domu chłopiec umiera.Ojciec i syn uosabiają dwie odmienne filozofie.Pierwszy myśli racjonalnie,nie wierzy w zjawiska nadprzyrodzone,do których zaliczyć należy Króla Olszyn,drugi zaś daje upust wyobraźni połączonej z silnymi emocjami i przeżywa niepokój słysząc głos Króla Olszyn,który chce go zabrać do siebie.Pierwiastkami romantycznymi w tej balladzie są: ludowość( Król Olszyn jest wytworem ludowej wyobraźni i bohaterem ludowych opowieści),mieszanie świata realnego ze światem ducha,którym są majaczenia,emocje i niepokoje chłopca,przeciwstawienie postawie racjonalistycznej ojca myslenia będącego wynikiem stanu uczuć,niezwykły nastrój-grozy,niepokoju,przerażenia.F.Schiller ,,Rękawiczka'.Ballada opowiada o igrzyskach organizowanych w kręgach dworu królewskich z udziałęm dzikich z zwierząt w dawnych czasach.Uczestniczka zabawy-Marta rzuciła na arenę rękawiczkę,aby przekonać się czy znajdzie sie mężczyzna,który w dowód miłości z narażeniem życia pójdzie miedzy groźne zwierzęta i przyniesie jej własnośc.Uczynił to Emrod,lecz nie oczekiwał w zamian rzadnych dowodów wdzięcznośći.Pierwiastkami romantycznymi są:historyzm,typ bohatera bardzo odważnego,bezinteresownego,ceniącego ponad wszystko honor,zdolnego do największych poświęceń,nastruj niezwykłości,najsilniejszy w chwili wejścia Emroda na arenę,obnażenie fałszywej miłości,jaką przeżywa Marta igrająca z ludzkim życiem.J.W. Goethe ,,Cierpienia młodego Wertera'.Motto: ,,Takiej miłości każdy młodzianin czeka,tak być kochana chce każda dziewczyna Czemuż w najświętszym z popędów człowieka tkwi straszliwego cierpienia przyczyna ?' Sens: -miłość jest naturalnym i najpiękniejszym uczuciem ludzkim,- nie ma miłośći bez cierpienia Charakterystyka Wertera:wykształcony,oczytany,ma zdolności artystyczne(malarskie),jest dobrze wychowany,kocha przyrodę,lubi samotność,łatwo ulegał nastrojom,kochał ludzi prostych i podziwiał ich zdolność do miłości(zafascynowała go miłość parobka i wdowy).J.W Goethe ,,Faust' to największe dzieło Goethego.Tytułowy bohater jest uczonym,który całe życie poświęcił zgłebianiu wiedzy i doszedł do wniosku,że niewiele osiągnął mimo wyrzeczeń i rezygnacji z przyjemności życiowych.Zapragnął rozpocząć życie od nowa i skupić się na jego urokach.Zawarł układ z Mefistofelesem,na mocy którego odzyskał młodość i rozpoczął życie od nowa,za co obiecał diabłu swoją duszę.Rzucił się w wir życia,zakochał się w Małgorzacie i przeżył z nią wiele chwil szczęścia,lecz nieświadomie doprowadził ją do zbrodni dzieciobójstwa,za co zostałą wtrącona do więzienia.Faust ponownie przeżył zawód życiowy i stwierdził,że nie odnalazłpełni szczęścia.Dopiero u schyłku drugiego życia poczuł się człowiekiem w pełni usatysfakcjonowanym dzięki pracy dla dobra innych ludzi- rozpoczął osuszanie podmokłych terenów,aby były użyteczne dla celów rolniczych.Wnioski: -Faust wyraża los każdego człowieka dąrzącego do szczęścia,realizacji zamierzonych celów i spełnienia się,- Dąrzenie do szczęścia musi być zespolone z aktywnośćią człowieka,ustawicznym poszukiwaniem ideałów życiowych,- Pełnię szczęścia można znaleść nie w zyciu dla siebie,ale działąlności dla dobra innych ludzi.Fragment 1( monolog Fausta podsumowującego swe pierwsze życie).Faust wyznaje że przestudiował wiele nauk-filozofię,prawo,medycynę,teologię,zdobył tytuł magistra i doktora,lecz ciągle uważał się za człowieka,który niewiele wie i dlatego nie czuje się szczęśliwy,Nie satysfakcjonują go też posiadane pieniądze ani zaszczyty,gdyż brak w jego życiu prawdziwych przyjemności czerpanych z zaspokajania zwykłych potrzeb ludzkich-miłości,zabawy,obcowania z przyjaciółmi.Fragment 2(spotkanie Fausta z Mefistofelesem i podpisanie umowy).Mefistofeles obiecuje Faustowi nowe życie za cenę oddania mu swej duszy w przyszłości,Faust zaś przyrzeka dotrzymać umowy i podpisuje zobowiązanie własną krwią.Fragment 3(spotkanie Fausta z Małgorzatą w więzieniu).Faust pragnie uwolnić z więzienia Małgorzatę oskarżoną o dzieciobójstwo,lecz ona straciła zmysły wskutek poczucia winy,pogodziła się ze swym losem i nie zamierza wracać do wolnego świata,żałując jedynie,że nie mogła poślubić Fausta i żyć szczęśliwie z nim.,,Faust' jako dramat romantyczny charakteryzuje się:odejściem od 3 klasycznych jedności(miejsca,czasu i akcji),połączeniem wydarzeń realnych i fantastycznych,skupieniem uwagi autora na wewnętrznych przeżyciach bohaterów,a nie na opisie sytuacji tworzących akcję,wprowadzeniem do dramatu elementów muzycznych,obecnością scen zbiorowych.Anglia.1.James Macpherson (1736-1796) autor ,,Pieśni Osjana'.Osjan jest poetą,synem Fingala,króla Morwemu(Szkocji) i śpiewa o walkach ojca z królem Lochlinu(Norwegi) Swaranem.Utwór przypominał czasy średniowiecza,atmosferę walk i życia rycerzy(cechuje go historyzm)2.Walter Scott(1771-1832) - poeta i powieściopisarz,twórca powieści poetyckiej(,,Pieśń ostatniego minstrela' ,,Pani jeziora') autor powieści historycznych (,,Warley' ,,Narzeczona z LAmermoonu' ,,Ivanhoe' ,,Rob-Roy').3.Jerzy Gordon Byron (1788-1824).Jest autorem powieści poetyckiej (,,Giaur' ,,Korsarz;'),poematów podróżniczo-dygresyjnych (,,Wędrówki Childe Harolda' ,,Don Juan') oraz dramatów filozoficznych (,,Monfred' ,,Kain').Francja.1.Wiktor Hugo(1802-1885)-pisał dramaty (Cornvell' ,,Hernaui') oraz poezji.2.Aleksander Dumas-ojciec,autor powieści ,,Hrabia de Monte Christo' ,,Trzej muszkieterowie'.3.Alfred de Musset (1810-1857)-autor powieści ,,Spowiedź dziecięcia wieku' oraz dramatów(,,Nie igra się z miłością').Rosja.1.Aleksander Puszkin(1799-1837),do jego utworów należą: ,,Eugeniusz Oniegin'- poemat dygresyjny ,,Borys Godunow' -dramat wykożystywany jako libretto operowe, ,,Córka kapitana' -powieść,utwory mieszane.2.Mikołaj Lemontow(1814-1852)-autor poematów ,,Demon', powieści ,,Bohater naszych czasów' oraz wierszy.3.Mikołaj Gogol (1809-1852)-autor powieści ,,Martwe dusze' oraz dramatów (komedii) ,,Ożenek' i ,,Rewizor'.,,Giaur' Rzecz dzieje sie w okolicach Aten. Giaur z wzajemnoscia pokochal Leile, kaukaska niewolnice z haremu tureckiego baszy Hassana. Leila nie byla jednak zwykla branka, Hassan bowiem wyróznial ja, nosila tytul "pierwszej zony"- co jak wiadomo bylo najwiekszym zaszczytem, jakim muzulmanin mógl obdarzyc niewiaste. Gdy Hassan dopatrzyl sie zdrady, ukaral zone na sposób turecki: pod oslona nocy, zwiazana w worku zostala wrzucona do morza. Giaur szalal, poszukiwal wszedzie ukochanej, az wreszcie dowiedzial sie, co sie stalo. Wraz z grupa zbójców napadl na oddzial Hassana i zabil go w sprawiedliwym pojedynku. Zamknal sie w klasztorze, któremu oddal caly majatek i w którym przezyl kilka bolesnych, milczacych lat. Na ostatniej spowiedzi wyznal wszystko bezimiennemu mnichowi.Pierwiastki romantyczne w ,,Giaurze'.1.Bunt przeciwko konwenansom uniemożliwiającym szczęście człowieka(pragnienie bycia z Leilą mimo iż była własnością Hassana).2.Miłość jest dobrem aniołów,darem boskim,balsamem,promykiem słońca.3.Idealizacja kochanej kobiety(oczy wielkie,słodkie i błyszczące,włosy jak hiacynty,śnieżne ramię,perłowe piersi).4.Wiara w trwanie związku kochanków nawet po śmierci wizja Leilii w czasie spowiedzi Giaura ,gdy już dawni nie żyła.5.orientalizm:wschodnie-Allach,Koran,hurysy-okiennice,pasza-tytuł wysokich urzędników,ramazan-obyczaje wschodnie-topienie niewiernyck żon,-wierzenia- dotyczące pośmiertnych losów zbrodniarzy,którzy stawali się upiorami oraz ludzi szlachetnych,których czeka po śmierci szczęśćie (Hasan bedzie otoczony gronem pieknych kobiet).Ponieważ wydarzenia utworu dzieją się w Grecji pod panowaniem Tureckim,autor na zasadzaie dygresji rozważa sytuację Greków pod obcym panowaniem,przypomina świetność ojczyzny Homera,wzywa naród grecki do walki z Turkami o niepodległość (sam poeta przybył do Grecji by wziąść udział przeciwko Turcji).,,Giaur' jest powieścia poetycką,nowym gatunkiem powstałem w romantyzmie dzieki Scottowi i Byronowi.Gatunek ten charakteryzuje się: - synkretyzmem rodzajowym( połączenie liryki z epiką),-silnym zsubiektywizowaniem opowiadania i opisu,-fragmentarycznością fabuły i jej luxną konstrukcją,-niedomówieniami i zagadkowością,-przedstawieniem wydarzeń w czasie.Potwierdzenie inwersji czasowej w ,,Giaurze':1.Zabicie Hassana i opis jego opustoszałej rezydencji.2.Utopienie Leili.3.Spotkanie Leili z Giaurem.4.Podróż Hassana po nową żonę.5.Śmierć Hassana.6.Pobyt Giaura w klasztorze.Od nazwiska Byrona powstały dwa pojęcia:-byronizm oraz bohater byroniczny.Byronizm to zespół tendencji literackich,ideowych i obyczajowych ukształtowany za sprawą życia i twórczości Byrona.Obejmuje:wzór osobowy poety romantycznego skłóconego z otoczeniem,buntownika sprzeciwiającego się przestarzałęmu porządkowi społecznemu,starym zwyczajom,konwencjom.Byronizm to także nowe gatunki literackie.Motywy egzotyczne w tym orientalne i historyczne.Bohater byroniczny to postać o tajemniczej biografii,skłócona ze światem i zbuntowana przeciwko niemu,przeżywajaca silne namiętności.Romantyzm w Polsce.Za początek romantyzmu w Polsce przyjmuje się rok 1822- datę wydania pierwszego tomu utworów A.Mickiewicza,zawierającego ballady i romanse oraz trochę wierszy różnych,a za koniec rok 1864-upadek powstania styczniowego.Na charakter polskiej literatury romantycznej duży wpływ wywarły wydarzenia polityczne (niewola oraz powstania jako przejaw dąrzeń do niepodległości,listopadowe,krakowskie i krasowskie 1864r,wielkopolskie 1848 oraz styczniowe 1863-64) i feudalne stosunki społeczne,w których utrzymywana była zależność chłopów od szlachty i tzw. pańszczyzna.Te zjawiska spowodowały,że głównymi dąrzeniami poetów romantycznych były:walka o niepodległość i o przemiany społeczne.Co nazywa się programem ideowym tej epoki.Program artystyczny,czyli sposób tworzenia był podobny jak w literaturach zachodnioeuropejskich.Był podobny i obejmował:ludowość,obyczaje,historyzm,orientalizm,łączenie rzeczywistośći z fantastyką,zerwanie z zasadami klasycyzmu,synkretyzm rodzajowy i gatunkowy,odrzucenie 3 jedności w dramacie,jako przejaw do swobody twórczej i oryginalności,odświerzenie języka.Romantyzm rozwijał sie także w muzyce,malarstwie oraz życiu obyczajowym.Najwybitniejszymi kompozytorami tego okresu byli:Karol Kurpiński-twórca oper narodowych :,,Jadwiga-królowa Polski' , ,,Krakowiacy i górale' oraz pieśni ,,Warszawianki'.Stanisław Moniuszko-twórca oper :,,Halka' , ,,Straszny dwór' , ,,Hrabina' oraz wielu pieśni do słów wybitnych poetów.Fryderyk Chopin-ur. Żelazowa Wola,a zmarł w Paryżu,twórca mazurków,polonezów,walców,etiud oraz dwóch koncertów e-mol i f-mol.Wybitnymi malarzami byli:Aleksander Orłowski-motywy orientalne,Piotr Michałowski(sceny batalistyczne i historyczne),Henryk Rodakowski,Walenty Wańkowicz,Artur Grottger(sceny z powstania styczniowego).A.Mickiewicz ur. się w Zaosiu koło Nowogródka.W 1815 r. zapisał się na uniwersytet w Wilnie.Filareci- miłośnicy wiedzy.W 1819 r. ukończył uniwersytet był zobowiązany pracować w szkolnictwie.Do pierwszych utworów poety należą :,,Zima miejska' , ,,Pieśń Filomatów' , ,,Pieśń Filaretów'.3 maja aresztowania młodzieży Filomatów i Filaretów.,,Oda do młodości' powstałą w 1820 r.-przed datą oficjalnego początku romantyzmu w Polsce.Nie weszła do wydanych w Wilnie w latach 1822 i 1823 pierwszych zbiorów utworów poety.W wierszu można wyróżnić 3 obrazy poetyckie:1.Obraz starego świata wymagającego zmian.2.Obraz walki ludzi młodych o nowy lepszy świat.3.Zapowiedź zwycięstwa i wyłonienie się z zamętu walki nowej rzeczywistości.Ad.1.Stary świat poeta określa jako ,,bez serc,bez ducha'- świat nieczuły,pozbawiony pięknych szlachetnych dąrzeń,świat martwy,w którym nic ważnego się nie dzieje,świat w którym króluje egoizm.Ad.2.Walkę o nowy,lepszy świat Mickiewicz powierza ludziom młodym,w których dostrzega ogromna siłe,co wyraża w słowach ,,młodości,orla twych lotów potęga,jako piorun twoje ramię'.Poeta rząda od młodzieży stawiania sobie maksymalnych celów(,,tam sięgaj,gdzie wzrok nie sięga,łam czego rozum nie złamie'),działania zespołowego poświęcenia się dla wybranych idei,przygotowywania się do wielkich zadań od najmłodszych lat życia.Ad.3.W zakończeniu utworu poeta mówi o wyłonieniu się z zamętu walki nowego świata,którego główną cechą będzie wolność,co wyraża w przenośniach,,jutrzenka swobody'.,,Oda do młodości' łączy w sobie cechy oświecenia i romantyzmu.Do cech oświeceniowych należą:-forma ody-gatunku poezji klasycystycznej uprawianego w okresie oświecenia,charakteryzującego się podniosłym tonem wypowiedzi oraz kunsztownym stylem:uznawanie wartości rozumu w poznawaniu świata,wiara w postep poprzez dokonywanie zmian,uznawanie wszelkich środków łącznie z przemocą,do przeobrażania świata( echo tak zwanej poezji jakobińskiej wzywającej do walki z tyranią,przemocą,niesprawiedliwością.Cechami romantycznymi utworów są:docenienie wartości uczuć,wiara w nieograniczone możliwości ludzkie i formuowanie maksymalnych celów,wiara w wartość poświęcenia dla wielkich idei ,zapał,entuzjazm,przyjaźń.idea wolności,jako najwyższa wartość.