Obraz człowieka w literaturze, teatrze, filmie

Współczesny człowiek wydaje się kierować zasadami humanitarnymi, zdając sobie sprawę, ze każdy konflikt można rozwiązać pokojowo. Jednak już Gustaw Herling-Grudziński stwierdził, że człowiek jest ludzki tylko w ludzkich warunkach. Gdyż, jak się okazuje, IV tysiące istnienia naszej cywilizacji nie wypleniły z ludzi zwierzęcych instynktów. Ludzie nadal mordują, walczą ze sobą o błahostki, zachowują się bezlitośnie. Temat ‘obraz człowieka w literaturze (teatrze, filmie)’ jest tematem wyjątkowo szerokim, ja jednak moją pracę chciałbym poświęcić obrazowi człowieka w sytuacjach ekstremalnych, w których zostawia się człowieczeństwo na boku. Dlatego też uważam, że każdy człowiek w obliczu ogromnego cierpienia, przestaje zachowywać się po ludzku, przejmuje cechy zwierzęce. Swoją tezę postaram udowodnić się na podstawie utworów poświęconych II Wojnie Światowej, ale również dotyczących innych epok.
Podobnie jak teraz, ludność Europy lat 30. XX wieku nie wierzyła w możliwość wojny światowej. Wojny pełnej bestialstwa, okrucieństwa i śmierci. Wojny, w której człowiek przestał cokolwiek znaczyć. Dla okupanta Polacy byli jedynie darmową siłą roboczą, którą należy maksymalnie wyeksploatować, a następnie zabić. Dlatego też tak przejmujące są opisy radzieckich łagrów, w których znalazł się Gustaw Herling-Grudziński, autor książki p.t. „Inny świat”. Przedstawił on przejmujący obraz pracy w czterdziestostopniowych mrozach, nadludzkim wysiłku podczas wycinania lasów. Ukazał także obraz człowieka zniszczonego przez głód, choroby, walczącego o każdy dzień życia. Więzień gułagu nie ma prawa do uczuć takich jak miłość, przyjaźń, oddanie. Aby przeżyć musi myśleć tylko o sobie i działać w własnym interesie. Z tego powodu gdy urka, czyli jeden z więźniów – przestępców, pokochał kobietę, naraził się swoim dotychczasowym kompanom. Aby nie stracić pozycji w grupie pozwolił kumplom zgwałcić ukochaną.
Obraz czlowieka w książce „Inny świat” jest przykładem całkowitego zapomnienia o wrażliwości, checi pomocy innym. Ludzie w sytuacjach ekstremalnych stają się bezlitośni, gotowi zabić slabszego towarzysza, byleby otrzymać większą porcję jedzenia. Z tego też powodu uważam, że bohaterowie „Innego świata” ulegli całkowitemu zezwierzęceniu.
Równie przejmujący obraz II Wojny Światowej ukazuje Zofia Nałkowska w „Medalionach”. Autorka opisuje wyniki swoich prac w komisji badającej zbrodnie hitlerowskie. Czytając jej opowiadania zrozumiałem, że nie tylko cierpiący więźniowie zachowywali się jak zwierzęta. Wystarczy przeczytać opowiadanie „Dr. Spanner”, w którym to niemiecki naukowiec wpada na genialny pomysł przerabiania więźniów na mydło. Czy też „Człowiek jest mocny” w którym esesmani pędzą ludzi jak bydło i bezlitośnie mordują w komorach gazowych. Okazują całkowity brak serca, karząc silnemu mężczyźnie – Żydowi, kopać grób dla swoich bliskich.
Przyczyny zezwierzęcenia wśród więźniów nie są trudne do zrozumienia – fatalne warunki sprawiają, że muszą walczyć o własne życie. Co jest jednak przyczyną takiego zachowania wśród strażników obozowych? Wydaje mi się, że są to ludzie z marginesu społecznego, często psychopaci, którzy dzięki Hitlerowi zaszli bardzo wysoko. Mordowanie bezbronnych sprawia im przyjemność, ludzi traktują jak bydło, są glusi na błagania o litość. Uważam, że sa oni gorsi od zwierząt, ponieważ zatracili już wszelkie hamulce.
Okrucieństwo II Wojny Światowej jest również widoczne na filmach, m.in. w „Pianiście” Romana Polańskiego. Akcja utworu dzieje się w okupowanej Warszawie, a widziana jest oczami zdolnego pianisty – Władysława Spielmana. Ukazuje ona sytuację warszawskich Żydów dzień po dniu. Getto, w którym ludzie umierają z głodu na ulicach, powstanie warszawskie, w którym niemieckie dywizje pancerne niszczą Warszawę i bezlitośnie rozprawiają się z walczącymi Polakami. W tym samym czasie Spielman ukrywa się, korzystając z pomocy zarówno Polaków jak i niemieckiego oficera.
„Pianista” udowadnia, że w czasie wojny nie obowiązują żadne reguły. Że niezaleznie od nacji ludzie chcą walczyć, grabić, mordować, poniżyć pokonanego przeciwnika. Zarówno Niemcy jak i Polacy – zdrajcy dają dowody zezwierzęcenia skazując na śmierć setki tysięcy Żydow. Z drugiej strony film niesie optymistyczne przesłanie. Niemiecki oficer pomagający umierającemu z glodu Spielmanowi udowadnia, że nawet w armii hitlerowskiej byli ludzie o dużej wrażliwości.
W swojej pracy przedstawiłem dowody potwierdzające moją tezę, że w sytuacjach ekstremalnych, w tym przypadku II Wojnie Światowej, ludzie zatracają cechy ludzkie i ulegają zezwierzęceniu. W „Innym świecie” mamy obraz więźniów, walczących o życie z systemem komunistycznym. W „Medalionach” poznajemy prawdę o esesmanach, z radoscią spelniających rozkaz całkowitej eksterminacji narodu Żydowskiego. Wreszcie w „Pianiście” Polańskiego widzimy przekrój spoleczeństwa Warszawy, które zupelnie obojętnie patrzy na to ci się dzieje za murami getta, a czasem wspomaga nawet hitlerowcow. Wydaje mi się, że w dzisiejszej Europie podobne sytuacje nie miałyby racji bytu, jednak zgodnie z tezą Alberta Camus „Zło można uśpić, ale nie można go pokonać”, dlatego też każdy z nas powinien robić wszystko co może aby nie dopuścić nigdy więcej do takich sytuacji.