Postacie i motywy fantastyczne w kulturze romantycznej. Omów ich rolę odwołując się do wybranych przykładów literackich.

Romantyzm jest prądem ideowym panującym w europie między rewolucją francuską a wiosną ludów. W Polsce epokę tą zaczyna Adam Mickiewicz wydając w 1822 r tomik poezji pt: „BALLADY I ROMANSE” a epoka kończy się powstaniem styczniowym w 1863. Motyw jest elementem świata przedstawionego lub schematem konstrukcyjnym zakorzenionym w kulturze natomiast Fantastyka to zjawiska nie mające oparcia w rzeczywistości, urojone, nadprzyrodzone, niezwykłe, będące wytworem fantazji. W literaturze romantycznej najczęściej pojawiają się duchy dobre i złe, które walczą ze sobą o bohatera itp. Fantastyka jest ściśle związana z romantycznym sposobem pojmowania świata (poszukiwanie prawdy za pomocą środków irracjonalnych, takich jak intuicja, wiara, instynkt, przeczucie). Sięganie do źródeł ludowych, do świata egzotycznego, do otoczonych pewną tajemniczością wieków średnich - stąd też rozpowszechnienie fantastyki, mistyki, orientalizmu i tajemniczości. Fantastyka w literaturze romantyzmu jest związana bardzo często z odwołaniami do wierzeń ludowych. Na wzór Szekspira romantycy wprowadzili postacie fantastyczne, zjawy i wizje do swoich utworów. Elementami fantastycznymi w romantyzmie są:
- Romantyczność –
W utworze tym występuje zjawa zmarłego ukochanego widzianego przez Karusię.
Na treść utworu składa się obraz dziewczyny która zachowuje się jak obłąkana. Szuka swojego zmarłego kochanka mówi do niego próbuje go dotknąć bo jej zdaniem jest obok niej nadal, dziewczyna prosi go aby ją zabrał z tego świata bo jest dla niej obcy i nie znajduje tu zrozumienia. Widok Jasieńka budzi w niej lęk który ona sama tłumi.
CYTAT 1
„Weź mię, ja umrę przy tobie,
Nie lubię świata.
Źle mnie w złych ludzi tłumie,
Płaczę, a oni szydzą;
Mówię, nikt nie rozumie;
Widzę oni nie widzą!”
Drugim obrazem jest obraz ludu, który gromadzi się wokół dziewczyny i wierzy w obecność Jasieńka wzywając do modlitwy. Z takim stanowiskiem utożsamia się narrator ballady. Inne zdanie ma starzec obecny w tłumie, który zwraca się do obecnych mówiąc:
CYTAT 2
„Ufajcie memu oku i szkiełku,
Nic tu nie widzę dokoła”.
Ów starzec podważa istnienie innego świata prócz tego w którym żyje, z taką postawą polemizuje narrator podkreślając wyższość czucia i wiary od rozumu i nauki.
Rozpatrywany motyw podkreśla wagę wierzeń ludowych, ponieważ dla narratora światopogląd ludzi prostych przekazuje żywe prawdy. Prosty lud wierzy w wielką moc uczucia i dlatego miłość staje się silniejsza nawet od śmierci. Dla romantyków widzenie duchów przez kogoś nie jest obłąkaniem tylko wspaniałym darem.
- Świtezianka –
Występują tu tajemnicza postać nimfy wodnej i młodzieniec który jest Strzelcem w borze. Utwór ten opowiada historię dwojga zakochanych w sobie osób, które widują się każdego wieczora. Na ich temat nie wiemy zbyt wiele. Młody mężczyzna jest strzelcem, o dziewczynie natomiast sam autor mówi niewiele. Miejscem spotkań kochanków jest brzeg jeziora Świteź. Młody strzelec obiecywał dziewczynie miłość i wierność, składał jej miłosne przysięgi, chciał ją poślubić i być z nią na zawsze. Dziewczyna, ciągle nie wierząc słowom mężczyzny, postanawia wystawić go na próbę i sprawdzić tym samym, czy był z nią szczery. W rzeczywistości jest ona nimfą wodną z jeziora Świteź i właśnie pod tą postacią zaczyna kusić strzelca, chcąc sprawdzić, czy dotrzyma danego jej słowa. Jednak nim przemieniła się w „dziewiczą piękność”, ostrzegła młodzieńca przed niedotrzymaniem przez niego przysięgi. CYTAT3
"Dochowaj, strzelcze, to moja rada:
Bo kto przysięgę naruszy,
Ach, biada jemu, za życia biada!
I biada jego złej duszy!"
Ów strzelec błąka się szukając ukochanej i właśnie wtedy jego oczom ukazuje się piękna nimfa. Będąc namawianym do miłosnych igraszek, w końcu popełnia grzech niewierności w stosunku do swej ukochanej. Rzuca się w wody jeziora i dopiero gdy był na jego środku, dostatecznie blisko, aby dokładnie dojrzeć nimfę, rozpoznaje w niej swą ukochaną. Zdradzona i zraniona kochanka przepowiada mu karę, która go spotka za niedotrzymanie przysięgi. Za niewierność ma być ukarany śmiercią.
CYTAT4
„Surowa ziemia ciało pochłonie,
Oczy twe żwirem zagasną.
A dusza przy tym świadomym drzewie
Niech lat doczeka tysiąca
Wieczne piekielne cierpiąc zarzewie
Nie ma czym zgasić gorąca.”
W świecie, w którym żyją bohaterowie utworu, istnieją pewne normy i zasady, za których przekroczenie grozi surowa kara. Tak było w przypadku młodego strzelca. Główną myśl utworu stanowi wiara w nieuchronność kary, która należy się wszystkim za złamanie danego słowa. W utworze ważną rolę odgrywa przyroda, która stanowi tło przedstawianych wydarzeń. Nie jest to jednak zwykła przyroda - ma ona cechy fantastyczne. W dziele Mickiewicza ważną pozycje zajmują wierzenia ludowe, kwestie związane z moralnością oraz problematyka winy i kary. Specyficzny nastrój podkreślony jest za pomocą opisów przyrody, która ma cechy fantastyczne
- Dziady II –
W tej części dramatu autor opisuje ludowy obrzęd zwany DZIADAMI. Podczas tego obrzędu ludzie spotykają się w kaplicy zamykają drzwi i zasłaniają okna. Każdą czynność potwierdza starzec a chór powtarza dwuwiersz „ciemno wszędzie głucho wszędzie co to będzie co to będzie”? Ludzie znoszą do kaplicy jadło i napoje aby poczęstować tym przybyłe duch bo podczas tego obrzędu przywołuje się dusze czyśćcowe duchy zmarłych, ptactwo uosabiające pokrzywdzonych ludzi; wiara w istnienie świata pozaziemskiego, w wymierzanie przez siły nadprzyrodzone sprawiedliwości; istoty pozagrobowe potraktowane przez lud jako zwykli ludzie, z którymi można porozmawiać, których można nakarmić. Pierwsze w kolejności przywoływane są duch lekkie takie jak Aniołki któtym są potrzebne tylko dwa ziarnka gorczycy.
CYTAT5
„Że według bożego rozkazu:
Kto nie doznał goryczy ni razu,
Ten nie dozna słodyczy w niebie”.
Następnie Guślarz wzywa duchy najcięższe i przybywa Widmo duch dziedzica który cierpi z powodu potępienia i skazania na wieczny głód. Jedzenie zjadają mu „Żarłoczne ptactwo” (sowy, kruki i puchacze). Ptaki te to ludzie których dziedzic doprowadził do śmierci. Zapowiadają iż jego męka będzie wieczna. I tak jest Obrzęd dziadów mu nie pomaga
CYTAT6
„Nie ma, nie ma dla mnie rady!
Darmo podajesz talerze,
Co dasz, to ptastwo zabierze.
Nie dla mnie, nie dla mnie Dziady!
Tak, muszę dręczyć się wiek wiekiem,
Sprawiedliwe zrządzenia boże!
Bo kto nie był ni razu człowiekiem,
Temu człowiek nic nie pomoże”.
Następną zjawą jaka ukazuje się na dziadach jest duch 19 letniej dziewczyny która nie zaznała miłości na ziemi a zaloty chłopców odrzucała. Zosia bo tak miała na imię była wieśniaczką. Guślarz oświadcza dziewczynie że jeszcze dwa lata będzie cierpieć i po tym czasie dane jej będzie stanąć za „niebiesim progiem”.
CYTAT7
„Bo słuchajcie i zważcie u siebie,
Że według bożego rozkazu:
Kto nie dotknął ziemi ni razu,
Ten nigdy nie może być w niebie”.
- Dziady III –
W tym dramacie romantycznym postaciami fantastycznymi są duchy, diabły i anioły walczące o duszę Konrada podczas jego przemiany z Gustawa w Konrada. Diabłych chcą przejąć jego dusze, ale czuwa nad nim dobry anioł Stróż na prośbę jego zmarłej maki. Duch nocne pozornie sprzyjają człowiekowi aby wzbudzić w nim zło. Człowiek jest uwikłany w walkę dobra ze złem. Nocne duch wmawiają Konradowi, że człowiek może odbierać trony i je dźwigać
CYTAT5
„Ludzie! Każdy z was mógłby, samotny, więziony,
Myślą i wiarą zwalać i podźwigać trony”.
rozbudzają w nim uczucie wszechmocy. Konrad uważa się za najlepszego najdoskonalszego poetę i mówi że nikt nie może się z nim równać. To wszystko sprawia że Konrad czuje reprezentantem narodu przed bogiem, podejmuje z nim rozmowę w chwili przypływu twórczości. Konrad prosi boga o rząd dusz i zaczyna kłócić się z Bogiem a następnie bluźnić na niego. W pukcie kulminacyjnym wypowiada największą obelgę
CYTAT6
„Tyś nie ojcem świata, ale... carem”.
Ale to ostatnie słowo wypowiada szatan gdyż Konrad pada na posadzkę celi Wówczas rzucają się na niego złe duchy chcąc go zadusić ale niestety nie mogą mu nic zrobić bo jest chroniony modlitwami. Przez pośpiech diabły utracił dusze Konrada, który był już o krok od śmierci. Motywem fantastycznym jest też widzenie księdza Piotra, które jest wizją losów Polski. Podczas widzenia ksiądz piotr dostrzega jednego młodzieńca który umknął przed prześladowcami i nazywa go obrońcą, wskrzesicielem narodu i daje mu imię czterdzieści i cztery. Dalej następuje opis męki narodu porównany do męki i śmierci Chrystusa. Francja pełni rolę Piłata co umywa ręce, car to Herod, natomiast żołnierze pojący octem to Austria i Prusy, czyli naród kona na krzyżu ale niedługo zmartwychwstanie. Po widzeniu ksiądz zasypia a aniołowie niosą jego dusze do nieba aby bóg ukoił cierpienie przed powrotem do ciała. Wielka improwizacja jest wyrazem buntu przeciwko Bogu ale buntu wzniesionego w imię ludzkości jest to bunt PROMETEJSKI.
W „Dziadach” podobnie jak w balladach odnajdujemy elementy ludowe czyli romantyczne, ingerencja sił nadprzyrodzonych, postacie i zdarzenia cudowne – ludowe widzenie świata, wiara, że zło zostanie zawsze ukarane a dobro wynagrodzone.