Kierunki poglądów ekonomicznych współczesnych Noblistów 2000-2005r.

KIERUNKI POGLĄDÓW EKONOMICZNYCH WSPÓŁCZESNYCH NOBLISTÓW
W LATACH 2000-2005


Nagroda Nobla w dziedzinie ekonomii to najbardziej prestiżowe wyróżnienie przyznawane przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk uczonym zajmującym się badaniami nad gospodarką. Uznawana na całym świecie na równi z innymi Nagrodami Nobla, została ustanowiona w 1968 roku dla uczczenia 300-lecia powstania Banku Centralnego Szwecji (Sveriges Riksbank). Jednakowe dla wszystkich nagród kwoty pieniędzy są wypłacane przez Fundację Nobla, jednak sponsorem nagrody w dziedzinie nauk ekonomicznych jest Bank Szwecji, który co roku zasila konto fundacji odpowiednią sumą. Pewną odrębność Nobla za osiągnięcia w zakresie ekonomii zaznaczono w jego oficjalnej nazwie, która brzmi: „Nagroda Banku Szwecji w Naukach Ekonomicznych Pamięci Alfreda Nobla”. Pozostałe ustanowione testamentem tego szwedzkiego chemika i przemysłowca, wynalazcy dynamitu, nazywają się po prostu Nagrodami Nobla, a są przyznawane w dziedzinie chemii, fizyki, medycyny, lub fizjologii, literatury oraz za działalność na rzecz zbliżenia między narodami (nagroda pokojowa). Laureaci nagrody za ekonomię otrzymują ją jednak, tak jak inni laureaci z innych dziedzin, z rąk króla Szwecji na wspólnej uroczystości, która odbywa się zawsze 10 grudnia w rocznicę śmierci Nobla.
Podobnie jak w wypadku innych Nagród Nobla, możliwe jest przyznanie nagrody w danym roku więcej niż jednej osobie. Wówczas określona kwota jest dzielona równo pomiędzy laureatów. Dotychczas zdarzało się to zarówno wtedy, gdy wyróżnieni wspólnie prowadzili badania, jak też wtedy, gdy ich osiągnięcia się uzupełniały.
Chociaż kryteria przyznawania nagrody ekonomistom są precyzyjne, jest to jedyna dziedzina, w której dwaj badacze mogą ją otrzymać za twierdzenia sprzeczne, za głoszenie wzajemnie wykluczających się reguł. Wynika to ze specyfiki badań nad gospodarką, szczególnie w zakresie polityki gospodarczej państwa. I tak, nagrodę dostawali zarówno teoretycy, przekonani, że niedoskonałość systemu rynkowego rodzi konieczność administracyjnego sterowania gospodarką (Paul Samuelson, 1970; Gunnar Myrdal, 1974; Arthur Lewis, 1979; Robert M. Solow, 1987), jak i dowodzący wyższości wolnej konkurencji oraz nieefektywności sterowania gospodarką przez rząd (Friedrich von Hayek, 1974; Milton Friedman, 1976; James Buchanan, 1986; Robert E. Lucas, 1995).
Laureatami Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w 2000 roku zostali dwaj amerykańscy ekonometrycy: Daniel L. McFadden, profesor University of California w Berkeley, oraz James J. Heckman, profesor University of Chicago, za stworzenie teorii i metod statystycznej analizy zachowań jednostek i gospodarstw domowych. Nagrodę otrzymali uczeni, którzy nie tyle rozwiązali określony problem badawczy, ile stworzyli narzędzia analizy, które są dziś powszechnie stosowane przez badaczy zjawisk ekonomicznych i społecznych. Szczególną zasługą laureatów jest to, iż każdy z nich opracował kompletny zestaw narzędzi, który umożliwia rozwiązanie konkretnych problemów praktycznych.
Przedmiotem badań ekonomicznych są zachowania ludzi, które ze swej istoty są różnorodne i mało przewidywalne. Dlatego z trudem poddają się matematycznym regułom. Ekonomiści często napotykają trudności z uogólnieniem zachowań podmiotów gospodarczych i określeniem współzależności między nimi, szczególnie w przypadku, gdy chodzi o wiele podmiotów - przedsiębiorstw, osób czy gospodarstw domowych. Ekonometria to właśnie nauka łącząca ekonomię z matematyką. W ramach ekonometrii poszukuje się matematycznych metod mierzenia procesów gospodarczych, które są następnie stosowane w analizie ekonomicznej.
Wykorzystując metody ekonometryczne, możemy dziś odpowiedzieć na pytanie, jakie czynniki wpływają na nasze decyzje o podjęciu pracy, kontynuowaniu nauki czy zmianie miejsca zamieszkania. Badaczowi nie mogą być jednak znane wszystkie dane i czynniki wpływające na określoną decyzję czy proces. Nie możemy na przykład zebrać danych o potencjalnych zarobkach bezrobotnych - możemy je jedynie oszacować. Podobnie nie możemy poznać wszystkich czynników wpływających na nasze decyzje dotyczące zatrudnienia. Naukowcy ci opracowali metody radzenia sobie z tymi problemami w badaniach ekonomicznych. Techniki te są obecnie wykorzystywane przy opracowywaniu systemów transportu i komunikacji, jak również programów socjalnych i szacowaniu ich skutków dla gospodarki i społeczeństwa.
Trzej Amerykanie: George A. Akerlof z Berkeley w Kalifornii, Andrew Michael Spence z Uniwersytetu Stanford oraz Joseph E. Stiglitz związany z uniwersytetem Columbia, zostali laureatami Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w roku 2001 za analizę rynków, cechujących się asymetrią informacji.
W klasycznych modelach rynku obie strony - kupujący i sprzedający - mają jednakowy dostęp do informacji i na jej podstawie podejmują decyzje. Ale w praktyce zdarza się, że jedna strona transakcji ma lepsze, pełniejsze informacje, zaś druga jest w gorszym położeniu.
Analiza asymetrii informacyjnej stanowi obecnie jedną z najważniejszych dziedzin mikroekonomii.
Akerlof w głośnym artykule "The Market for >Lemons<" (Rynek na "cytryny", czyli w slangu amerykańskim - używane samochody) opublikowanym w 1970 r. w "Quartarely Journal of Economics" analizuje transakcję, gdy sprzedawca używanego samochodu jest w sytuacji uprzywilejowanej wobec kupującego. Artykuł ten został wcześniej odrzucony przez kilka prestiżowych pism ekonomicznych w USA. W innym artykule Akerlof udowadnia, iż opłaca się płacić pracownikom wynagrodzenie wyższe niż to, które wynika z równowagi rynkowej. Teza taka jest na pozór absurdalna, ale Akerlof uważa, że w zamian za wyższą od rynkowej płacę pracodawca kupuje wysokie kwalifikacje, a przede wszystkim lojalność pracowników. Nazywa to "wzajemną wymianą prezentów". W pracy napisanej w maju 2000 "Near-Rational Wage and Price Setting and the Optimal Rates of Inflation and Unemployment" wykazuje, że gospodarka rozwija się w sposób optymalny, gdy inflacja jest niska, ale wyższa niż "O". Wówczas przedsiębiorstwa mogą łatwiej dopasowywać koszty płac do warunków, dyktowanych przez konkurencję.
A. Michael Spence analizował w swych pracach problem: jak w warunkach niepewnej informacji kupujący i sprzedający (lub pracodawcy i pracobiorcy) spotykają się na rynku, w jaki sposób rozpoznają atrybuty drugiej strony. Jest członkiem rady nadzorczej kilku wielkich korporacji, między innymi Nike.

Joseph Stiglitz jest z trójki Noblistów postacią najbardziej znaną z racji zajmowanych stanowisk. W latach 1997-2000 był wiceprezydentem Banku Światowego i szefem ekonomistów tej organizacji. Doradzał także prezydentowi Clintonowi. W ostatnich latach często wypowiadał się na tematy bieżącej polityki gospodarczej. Analizował przyczyny kryzysu finansowego w Azji i krytykował zachowanie MFW wobec kryzysu. Z tego między innymi powodu opuścił międzynarodowe instytucje finansowe. Nagrodę Nobla otrzymał przede wszystkim za swoje wcześniejsze prace. Analizował w nich między innymi zjawisko "pokusy nadużycia" (moral hazard) pojawiającej się w sytuacji niepełnej informacji pomiędzy stronami transakcji finansowych. Gdy stopa procentowa rośnie ponad pewien racjonalny poziom - stwierdzał - kredytobiorcami stają się coraz mniej wiarygodne firmy. "Pokusa nadużycia" pojawia się wówczas, gdy zarówno bank, jak i kredytobiorca są przekonani, że istnieje instytucja, która w ostatecznym rachunku obie strony uratuje.
Stiglitz jest autorem książki "The Economy of Public Sector", w której wyjaśnia zasady funkcjonowania dobrze zarządzanego, oszczędnego państwa - mówi prof. Leszek Balcerowicz, prezes NBP. Akerlof to jeden z najbardziej twórczych ekonomistów. W swych pracach wykorzystuje nowoczesne metody psychologiczne, między innymi metodę dysonansu poznawczego. Najważniejsze prace Spence'a dotyczą pokonywania barier konkurencji.
Wszyscy trzej nobliści analizują mechanizmy współczesnej ekonomii, a szczególnie rynków finansowych. Zajmują się nie czystą abstrakcją, lecz realnymi problemami na wysokim poziomie technicznym. Przyjmują założenie bliskie realiom codziennego życia - ludzie zaangażowani w grę rynkową nie mają pełnej informacji.
Wszyscy trzej, a przede wszystkim Akerlof i Stiglitz, są przedstawicielami nowej szkoły keynesowskiej – uważa profesor Andrzej Wojtyna.
Klasycznemu keynesizmowi brakowało mikropodstaw, czyli wiedzy o zachowaniu podmiotów na rynku, i wiedzę tę wnoszą właśnie dzisiejsi nobliści. Doszli oni do wniosku, że niewielkie nawet odchylenia od racjonalności na poziomie mikrozachowań powodują istotne odchylenia makroekonomiczne. Gospodarka osiąga wówczas równowagę poniżej optymalnego wykorzystania zasobów lub też istnieje tzw. wielopunktowa równowaga.

Za zastosowanie badań psychologicznych i eksperymentów laboratoryjnych w analizie ekonomicznej, ze szczególnym uwzględnieniem procesów decyzyjnych w warunkach niepewności Nagrodą Nobla uhonorowano Daniela Kahnemana z Princeton University (Nagroda Nobla w 2002r. wspólnie z Vernonem L.Smithem).
Kahnemann spopularyzował w ekonomii podejście psychologiczne do badania procesu podejmowania decyzji gospodarczych w warunkach niepewności. W swych pracach pokazał różnice pomiędzy realnymi zachowaniami konsumentów a tymi, które są oczekiwane przez naukowców posługujących się tradycyjnymi modelami ekonomicznymi do prognozowania tych zachowań. Jego odkrycia były inspiracją dla nowej generacji badaczy w dziedzinie ekonomii i finansów, którzy obecnie wykorzystują metody psychologii do tłumaczenia motywacji zachowań ludzkich na rynkach.
Vernona L.Smitha z George Mason University doceniono za wprowadzenie do dziedziny nauk ekonomicznych metody eksperymentu jako narzędzia badań empirycznych stosowanego w analizie ekonomicznej, a także za badania alternatywnych mechanizmów rynkowych. Zastosowanie metod psychologii w ekonomii wzbogaca tradycyjne założenia ekonomii, czyli racjonalne zachowania konsumenta (homo oeconomicus), którego celem jest maksymalizacja zysku, a cechą charakterystyczną – racjonalne podejmowanie decyzji.
Kapituła uhonorowała uczonego za wkład pracy nad ekonomia eksperymentalną. Dotychczas dominowało przekonanie, że ekonomia jest dziedziną nauki, która bazuje na obserwacjach i teoriach, Smith wprowadził do niej szereg metod badawczych wykorzystujących eksperyment jako narzędzie wzbogacające wiedzę naukowców. Smith był również prekursorem stosowania symulacji projektów ekonomicznych- znalazły one zastosowanie przy deregulacji rynków energetycznych. Rozwiązania, które miały być stosowane w przyszłości, były najpierw testowane w warunkach laboratoryjnych. Noblista badał również zależności pomiędzy wysokością oczekiwanego przez sprzedawcę dochodu, a metodą sprzedaży.

Nowe metody statystyczne rozwiązujące problem kluczowych własności wielu ekonomicznych szeregów czasowych – nie stacjonarności i zmieniających się w czasie zmienności, metody pomagające w prognozowaniu PKB, cen, stóp procentowych , cen akcji itp. opracowane przez Brytyjczyka Clivea W.J.Grangera z uniwersytetu stanu Kalifornia w San Diego i Roberta F.Englea z New York University również zostały dostrzeżone i uhonorowane Nagrodą Nobla. Prace te są ważne, ponieważ na finansowych rynkach często dochodzi do przypadkowych fluktuacji i gwałtownych zwrotów, które mogą mieć wpływ na ceny i wartość akcji oraz innych instrumentów finansowych. Metodami statystycznymi i ekonometrycznymi bada się również płynność rynków finansowych, szukając przyczyn krachów giełdowych oraz niespodziewanych zwyżek.
Clive Granger już w latach 70-tych zauważył, że większość danych statystycznych, zwłaszcza dotyczących zjawisk makroekonomicznych charakteryzuje bardzo szczególna własność zwana „ nie stacjonarnością”, obniżająca jakość klasycznych metod wykrywania zależności przyczynowo-skutkowych między zjawiskami. Posługując się swoją teorią wskazał wiele badań, których konkluzje opierały się na fałszywych przesłankach.

Dzięki badaniom Edwarda C.Prescotta i Finna E.Kydlanda powstała tak zwana „teoria niespójności polityki w czasie”. Głównym przesłaniem tej teorii jest stwierdzenie, że żadna polityka nie może być efektywna, jeśli prowadzący ją rząd jest niewiarygodny. Innym obszarem zainteresowań laureatów z 2004 roku jest cykl koniunkturalny. Analiza cyklu koniunkturalnego przez Finna Kydlada i Edwarda Prrescotta zapoczątkowała powstanie dynamicznych modeli makroekonomicznych.

Badania z dziedziny „teorii gier” były już wcześniej rozważane i uhonorowane nagrodą Nobla w 1994 roku. Długoterminowe relacje między uczestnikami konfliktów (tzw. gier powtarzalnych) były również przedmiotem prac Roberta J.Aumanna oraz Thomasa C.Schellinga i zostały docenione przez kapitułę Noblem w 2005r. Relacja długoterminowa między uczestnikami konfliktów zachodzi w sytuacji gdy między uczestnikami ”gry” występuje asymetria informacji-czyli jedna ze stron dysponuje na przykład większą wiedzą o kosztach działania konkurenta niż druga. Teoria powtarzanych gier Aumanna jest obecnie w naukach społecznych stałym elementem analizy przypadków współpracy o charakterze długofalowym. Prace uczonego stanowią istotne uzupełnienie teorii gier. Thomas C.Schelling zajął się również „teorią gier” ale w odniesieniu do bezpieczeństwa w skali globalnej i wyścigu zbrojeń. Badał również sytuacje, w których wprawdzie nie występuje konflikt interesów, ale brak dostatecznej współpracy między uczestnikami negocjacji powoduje, że wszyscy oni ponoszą większe koszty.

Prze kilka stuleci ekonomiści starali się stworzyć modele gospodarki. Poszukiwali punktów równowagi, starali się odpowiedzieć na pytanie dlaczego występuje rozwój czy dlaczego występuje recesja, czy państwo powinno mieszać się w gospodarkę czy nie. Współczesne kierunki myśli ekonomicznej również zadają wiele problemów.
Występowanie różnych nurtów teoretycznych w ekonomii skazuje próbę znalezienia wypadkowej osiągnięć dotychczasowych ekonomistów na niepowodzenie. Można jedynie stwierdzić, że w badaniach ekonomicznych w coraz większym stopniu wykorzystuje się narzędzia matematyczne, osiągnięcia ekonometrii i obliczenia statystyczne. Wśród wyróżnionych Nagrodą Nobla jest bowiem coraz więcej autorów "zmatematyzowanych" teorii funkcjonowania gospodarki. Należy jednak zaznaczyć, że członkowie Akademii doceniali również osiągnięcia przedstawicieli badań interdyscyplinarnych, uwzględniających w analizach gospodarczych wiedzę z zakresu takich dziedzin, jak socjologia, etyka, psychologia czy nauki polityczne. Współczesna myśl ekonomiczna łączy różne nauki aby wyciągać wnioski służące gospodarowaniu zasobami i organizowaniu się ludzkości w celu rozwiązania problemów.








Bibiografia:
Internet
-www.serwisy.gazeta.pl/nauka
-www.sgh.waw.pl
-www.archiwum.wiz.pl
-www.sciaga.pl