Procesy percepcyjno – poznawcze odpowiedzialne za odbiór i przetwarzanie informacji

Procesy percepcyjno – poznawcze odpowiedzialne za odbiór i przetwarzanie informacji

1. Orientacja w czasie

- dzieci żyją chwilą, tu i teraz
- dziecko potrafi sobie przypomnieć jakieś wydarzenie z przeszłości ale nie potrafi powiedzieć kiedy dokładnie miała ona miejsce lub jak długo trwała
- pory dnia dzieci rozróżniają już w 4 r. ż., trochę później rozpoznają dni tygodnia, ok. 6-7 r. ż. rozróżniają pory roku(najpierw kontrastowe, potem w kolejności wiążąc je w całość)
- wraz z wiekiem wzrasta umiejętność percepcji i właściwej oceny odstępów czasowych
- nawet w okresie późnego dzieciństwa słaba jest orientacja w czasie historycznym

2. Prawidłowości rozwoju pamięci

- pamięć umożliwia człowiekowi nabywanie doświadczeń, przechowywanie i wykorzystywanie ich w odpowiedniej sytuacji
- pamięć zmienia się wraz z wiekiem i są to zmiany jakościowe a także ilościowe
- pamięć krótkotrwała –
· w wieku 3 lat dziecko może powtórzyć 2 liczby,
· w wieku 5 lat 3-4 liczb,
· 6-8-letnie powtórzy 5 liczb,
· 9-12-letnie 6 liczb,
- max pojemność pamięci krótkotrwałej u młodzieży i osób dorosłych to 7 +/- 2 jednostki; dla pamięci krótkotrwałej charakterystyczny jest kod obrazowy, tj. rejestrowanie informacji bodźcowych w formie obrazów zmysłowych
- pamięć bezpośrednia – natychmiastowe odtwarzanie materiału, tymczasem poziom pamięci odroczonej badamy sprawdzając, ile materiału rozpoznaje lub reprodukuje po upływie pewnego czasu, ile zaś uległo zapomnieniu
- pamięć bezpośrednia – odgrywa dużą rolę w nauce szkolnej, warunkując utrzymywanie się w świadomości kolejno usłyszanych lub odczytywanych słów i obrazów, dzięki temu zakres tej pamięci z wiekiem wzrasta, uczniowie potrafią utrzymywać w polu uwagi coraz większe odcinki tekstu, co ułatwia jego umysłowe opracowanie
- pamięć odroczona – już z początkiem 2 r. ż. dzieci po upływie 2 – 3 tygodni rozpoznają znane osoby lub przedmioty, pod koniec tego roku potrafią je rozpoznać po przerwie dwumiesięcznej; w wieku 3 lat po przerwie kilkumiesięcznej, w wieku 4 lat po upływie roku; dzieci w wieku przedszkolnym przypominają sobie przeżycia, choćby jednorazowe, które nacechowane były emocjonalnie
- amnezja dziecięca – odnosi się do zapominania pierwszych lat życia dziecka, pamięta się tylko luźne, wybrane sceny czy obrazy choć często nie jest się pewnym czy to się pamięta czy pamięta się to z opowieści rodziny
- pamięć mimowolna – w pierwszych latach życia dziecka charakter mimowolny ma pamięć długotrwała; dopiero w drugiej fazie wieku przedszkolnego pojawiają się zaczątki pamięci dowolnej (ćwiczy się ja, gdy dziecko musi pamiętać nakazy lub zakazy oraz przy pomocy gier dydaktycznych z regułami, nauka wierszyków, piosenek)
- pamięć mechaniczna i logiczna – już małe dzieci zapamiętują lepiej materiał sensowny niż bezsensowny, dlatego mówi się o pamięci logicznej a nie tylko mechanicznej;
- rozwój pamięci logicznej – z wiekiem wzrasta sposób odtwarzania materiału, w który włączone są coraz ściślej procesy myślenia – jest to odtwarzanie sensowne, które wymaga umiejętności rozczłonkowywania tekstu na części, wyodrębniania informacji ważnych, wtórnej syntezy tych informacji w jedną całość (9-12 lat; wcześniej dziecko nie potrafi logicznie myśleć, zapamiętuje fragmenty itp.)
- zjawisko reminiscencji – charakterystyczne dla dzieci młodszych, polega na tym, że materiał zostaje odtworzony dokładniej po pewnym czasie niż przy pierwszej jego reprodukcji, co wydaje się paradoksalne, gdyż oczekiwalibyśmy, że z upływem czasu dziecko będzie mnie pamiętać

3. Rozwój czynności myślenia

- myślenie sensoryczno – motoryczne (zmysłowo – ruchowe)
- myślenie konkretno - wyobrażeniowe
- myślenie słowno – logiczne
- myślenie sytuacyjne – we wczesnym dzieciństwie myślenie nie stanowi samodzielnej czynności poznawczej, najczęściej towarzyszy ona praktycznym działaniom; myślenie związane bezpośrednio z oddziaływaniem dziecka na przedmioty, z manipulacją i aktywnością ruchową
- czynności dziecka w wieku przedszkolnym stają się coraz bardziej złożone, ich wykonanie wiąże się z posiadaniem znajomości celów ich wykonywania oraz namysłu, analizy sytuacji
- pojęcia abstrakcyjne są dla dziecka w wieku przedszkolnym pojęciami bardzo trudnymi do przyswojenia.
- proces przyswajania pojęć wg J. Piageta „jest procesem dynamicznym, podobnie jak proces myślenia, z którym jest bezpośrednio związany. Kształtowanie się w umyśle pojęć, choćby najprostszych, nie odbywa się w jednej chwili, tylko na drodze doświadczeń życiowych, obserwacji i spostrzeżeń, wielu operacji umysłowych”
- pierwszym etapem kształtowania się pojęć jest umiejętność spostrzegania i obserwowania, uwaga, pamięć. Dostarczają one pierwszego zmysłowego tworzywa kształtującemu się pojęciu
- drugi etap to umiejętność analizowania i konfrontacji wyników spostrzegania, czyli porównywania
- trzeci etap to umiejętność dokonywania abstrahowania, wyodrębniania pewnych elementów i cech przedmiotów
- czwartym etapem, jest sformułowanie poglądu dotyczącego nie tylko jednego przedmiotu, jaki widział człowiek, lecz również innych, podobnych przedmiotów, a więc uogólnienie
- pod koniec wieku przedszkolnego dziecko rozumie zasadę zachowania stałości w odniesieniu do masy, lecz nie pojmują jej w stosunku do ciężaru i objętości
4. Mowa

- w okresie wczesnego dzieciństwa dziecko opanowuje złożony system języka ojczystego
- dziecko nie uczy się języka przez naśladownictwo ale posiada wrodzoną wiedzę o języku, uwarunkowaną dziedzicznie
- okres przedwerbalny – nieartykułowane dźwięki wydawane przez noworodka
- głużenie – piski, pomruki, mlaski, dźwięki artykułowane, w pierwszych miesiącach życia dziecka, inaczej gruchanie, tworzone na zasadzie samonaśladownictwa, głużą też dzieci z uszkodzonym słuchem
- gaworzenie – wydawanie dźwięków złożonych z samogłosek i spółgłosek, w trzecim kwartale życia się pojawia, jest to ćwiczenie narządów artykulacyjnych
- od 10 m-ca życia dziecko wchodzi w ostatnią fazę okresu przedjęzykowego, naśladują dźwięki usłyszane od dorosłych, rozumieją proste słowa i zwroty językowe
- podstawą naśladowania dźwięków i wyrazów jest rozwój słuchu fonematycznego (wyodrębniającego dźwięki mowy ludzkiej)
- na przełomie 1 i 2 r. ż. dziecko wypowiada pierwsze sensowne słowa
- od 1,5 r. ż., nieraz pod koniec 2, dzieci tworzą już dłuższe wypowiedzi, rozwija się właściwa składnia – etap mowy autonomicznej – sposób swoistego, choć opartego na ogólnych zasadach sposobu komunikowania się
- znaczny wzrost zasobu słownictwa przypada na ostatni kwartał 2 r. ż.:
· 2-latek – 300 wyrazów
· 3-latek – 1000 wyrazów
· 6-latek – 3000 wyrazów
· 10-latek – 5400 wyrazów
· 12-latek 7200 wyrazów
· 14-latek – 9000 wyrazów
- pojemność słownika biernego jest o wiele większa i już w wieku 5 lat sięga ok. 8000 słów
- wraz z wiekiem następuje zróżnicowanie słownictwa na części mowy (rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, przysłówki, przyimki, spójniki)
- w 3 r. ż. pojawia się tryb przypuszczający

4. Rozwój emocji

- labilność emocjonalna – chwiejność emocjonalna, z wiekiem u dziecka prawidłowo rozwijającego się, którego potrzeby są spełnione, poziom labilności obniża się
- empatia – to dostrzeganie uczuć innych ludzi, dostrzeganie ich, rozumienie pobudek innych, umiejętność wczucia się w innych
· 0-2 – dziecko skoncentrowane na sobie – egocentryzm, możliwe jednak są przejawy empatii jako wynik chęci naśladowania dorosłych
· 2-4 – nadal dominuje egoizm i egocentryzm, dziecko nie dostrzega uczuć innych, także możliwe przejawy empatii
· 4-6 – dziecko zaczyna dostrzegać uczucia innych ludzi, zaczyna rozumieć co kieruje zachowaniem innych osób, jakie uczucia, nadal jednak nie jest o uświadomione, dziecko jednak zaczyna np. się dzielić zabawkami
· 6-11 – czas gdy dziecko silnie obserwuje kontakty międzyludzkie, dostrzega uczucia, ale potrafi być agresywne lub bardzo pomocne, wszystkie te uczucia są niestałe
· 11-15 – burza i chaos, z jednej strony burzy się autorytety ale także oddaje się pomocy innym, ważne jest żeby dziecko odczuło empatię na sobie oraz żeby było szanowane
- noworodek – reaguje pozytywnie na kołysanie, ciepło, przytulanie, ssanie, negatywnie na nagłe bodźce – hałas, zimno, skrępowanie ruchów, czy nagła zmianę pozycji
- z emocjami związane jest zaspokajanie potrzeb, w szczególności bezpieczeństwa (gwarancją jej zapewnienia jest ścisła więź matki z dzieckiem)
- strach – powstaje na skutek bodźców nagłych, niespodziewanych, obcych, zwierząt, ludzi obcych itp.
· lęki szkolne – przed negatywną oceną, gniewem n-la,
· przezwyciężanie - wraz ze zdobywaniem doświadczeń rośnie oswajanie się dziecka ze światem zewnętrznym, dziecko poznając siat przestaje się go bać
- gniew – powstaje w wyniku przeszkody, unieruchomienia, ograniczeń
· przejawy – płacz, krzyk, prężenie ziała, bicie, skierowywanie złości na przedmioty, osoby wywołujące gniew; od 4 r. ż. ilość i intensywność reakcji gniewu malej; gdy dziecko umie już mówić gniew wyraża werbalnie
- radość – wynikają z dobrego samopoczucia fiz., uśmiech i ogólna reakcja radosnego ożywienia, może wystąpić po pokonaniu przez dziecko jakiejś przeszkody, problemu, wygrania zabawy, zabawa z rówieśnikami, dobra ocena, pochwała
- sympatia – przeciwstawne agresji, dziecko okazuje ją gdy chce komuś pomóc
- wpółczucie
- właściwości emocji dzieci:
· emocje wyuczone – dziecko nie rodzi się z gotowym pakietem emocji, dziecko nabywa je na skutek doświadczeń
· krótkotrwałość emocji – wynika to z niedojrzałości układu nerwowego, nagle powstają i nagle się kończą, łatwo przechodzą z jednej emocji w drugą (często skrajną)
· ekspresywność emocji – bogata mimika i pantomimika przeżywanych emocji, dziecko je uzewnętrznia, dziecko jest bardzo pobudliwe do końca wieku przedszkolnego (niedojrzały ukł. nerwowy, niewykształcony proces hamowania)
· uczucia wyższe – już w okresie poniemowlęcym i przedszkolnym dziecko obdarza uczuciami osoby, z którymi długo przebywa, które się nim opiekują, pod koniec wieku przedszkolnego zauważa się rozwój uczuć wyższych – intelektualnych, społecznych, moralnych i estetycznych
· im dziecko starsze, tym więcej kontaktów, więzi zawiązuje z rówieśnikami, nauczycielami, opiekunami

5. rozwój społeczno – moralny

- rozwój społeczny polega na zdobywaniu dojrzałości do współżycia w grupie, w społeczeństwie
- w pierwszych dniach życia dziecko nie odróżnia przedmiotów ożywionych od nieożywionych
- w 6 m-cu dziecko stara się zwrócić na siebie uwagę uśmiechem, popiskiwaniem, występują wtedy pierwsze zabawy dorosłych z dzieckiem – np. kosi-kosi, a kuku
- 7-9 m-c dzieci rozróżniają osoby znane i nieznane
- gdy dziecko dojdzie do odpowiedniego poziomu rozwoju zaczyna naśladować dorosłych a nawet inicjować z nimi kontakty
- dorośli wprowadzają dziecko w świat i uczą zachowania przyjętego w danej kulturze – są to zaczątki socjalizacji
- role rodziców i dziecka
- kontakty z rówieśnikami – dziecko traktuje inne dzieci przedmiotowo, bawi się nimi, nawet dzieci 2-3 letnie bawiąc się w gronie rówieśników, bawią się indywidualnie
- zabawy dzieci 5-6 letnich stają się prawdziwymi zabawami wspólnymi (reguły, role, rozmowy, dogadywanie się, podporządkowywanie swoich interesów grupie)
- zachowania aspołeczne spotykane u dzieci – upór, agresywność, rywalizacja, złość, zazdrość, zachowania władcze
- rozwój moralny – interioryzacja różnych reguł postępowania i zastosowania ich w kontaktach międzyludzkich
- anomia moralna – okres w życiu małego dziecka, gdy nie ma ono wrodzonego poczucia dobra i zła (dziecko nie rozumie tych pojęć, nie widzi różnic i podobieństw)
- stadium egocentryzmu – 2-5 lat, dziecko zdobywa wiedzę jakie są wymagania otoczenia wobec niego, postępuje tak, by otoczenie zadowolić, kieruje się przy tym własnym interesem, czuje się ośrodkiem świata i uważa, że to co dobre jest też dobre dla niego
- moralność heteronomiczna – dziecko przyjmuje zasady postępowania narzucone mu przez dorosłych, przestrzega je w większości ze względu na strach przed karą
· realizm moralny – wartościowanie kłamstw, kłamstwa nierealne są gorsze od tego co mogłoby się stać naprawdę
- moralność autonomiczna – przyjmowanie pewnych reguł, norm z własnej woli (10-11 lat), pryncypialność – bez względu na sytuację należy podporządkować się regule, surowe oceny moralne, nie wolno kłamać nawet w dobrych celach
- racjonalizm moralny – przy współżyciu z rówieśnikami, wytwarzanie hierarchii wartości np. dziecko odkrywa, ze prawdomówność i lojalność jest niezbędna w kontaktach z przyjacielem
- 8-10 lat widoczny podział grup ze względu na płeć, wzrasta ok. 12 r. ż.

6. Rozwój osobowości

- I etap – życie wewnątrzmaciczne, całkowita zależność od matki
- II etap – stadium impulsywności ruchowej – nadal zależność dziecka od matki, ale dziecko żyje już w swoim środowisku
- III etap – więź uczuciowa dziecka i matki się rozwija, dziecko nie odróżnia jeszcze siebie od otoczenia, jego osobowość łączy się ze wszystkim co je otacza, dominuje synkretyzm i subiektywizm
- IV etap – 1 –2 r. ż., zwrot ku światu zew., do końca 3 r. ż. jego eksploracja, dziecko uczy się pojmować dwustronne stosunki społeczne między sobą a innymi ludźmi
- V etap – personalizmu (3-6 r. ż.) wyraźne przeciwstawienie ja innym osobom, tego co moje temu co twoje, dziecko wojownicze w obronie swojej własności
- VI etap – (6-11 lat), różnicowanie się osobowości pod wpływem kontaktów z członkami grupy rówieśniczej i nauczycielami, dziecko staje się świadome swoich upodobań, usposobienia, inteligencji i innych cech osobowości
- VII etap – w okresie adolescencji znów wysuwają się potrzeby własne, osobowość zostaje poddana próbie w nowych formach i nowych kontaktach społ.

7. Rozwój obrazu samego siebie
- jest trzonem osobowości
- dziecko kształtuje swój obraz poprzez porównywanie się z grupą rówieśniczą wg: wyglądu, stanu zdrowia, ubrania, imienia, sytuacji rodzinnej, popularności w grupie
8. Rozwój działalności
- działalność – to złożone zespoły czynności i działań
- działanie – jest swoistym ciągiem czynności
- dynamika rozwoju czynności i działania jest największa w okresie dzieciństwa i młodości
- działalność dziecka: zabawa, twórczość artystyczna, działalność poznawcza