Bajka - ewolucja gatunku od starożytności do współczesności. Oceń zachodzące zmiany.

Bajka - krótki utwór wierszowany, najczęściej żartobliwy, zawierający morał (pouczenie). Morał może znajdować się na początku lub na końcu utworu, albo wynikać z jego treści. Istotną cechą bajki jest alegoryczność . Bohaterami bajek mogą być ludzie, zwierzęta lub przedmioty. Każda bajka posiada charakter dydaktyczny Forma literacka znana już w starożytności. Może mieć formę rozbudowaną, narracyjną lub zwięzłą, epigramatyczną. Bohaterami bajki są ludzie, zwierzęta i przedmioty uosabiające typy ludzkie i cechy charakteru. Pierwsi znani bajkopisarze to: Ezop i Fedrus. Do najstarszych bajek należą także bajki buddyjskie zwane dżataka, niektóre z nich pochodzą sprzed prawie 2500 lat. Czasem używa się słowa bajka w znaczeniu baśń potocznym znaczeniu bajka oznacza opowieść zmyśloną, nieprawdziwą. Dzielono bajki na „boskie” i „ludzkie”, różniące się nie tylko pochodzeniem, ale również funkcją i celem. Ignacy Trąpczyński – stwierdzał, że tylko te pierwsze uczą prawdziwego dobra, odkrywając istotne ułomności natury ludzkiej. Pisarze ziemscy mogą uczyć jedynie „ludzkiej przezorności:, potrzebnej w celu unikania „zdrad, omyłek, zawodów”. Bliską ezopowej legendzie była koncepcja powstania bajki jako dzieła niewolniczego umysłu, zmuszonego do ukrywania prawdy w alegorycznych obrazach. Zwykle łączono tę myśl z poglądem wywodzącym fabulistykę kultury orientalnej. Na fali zainteresowań Orientem w XVIII wieku pisarze europejscy dostrzegali bogactwo bajek hinduskich i arabskich, okazało się przy tym, że wiele wątków fabularnych znanych dotąd ze zbioru Ezopa kryje się w rękopisach wschodnich. Jeden z najczęściej przytaczanych argumentów wiązał rozkwit bajkopisarstwa z despotyzmem wschodnim, zmuszającym do „ukrywania nauk pod zasłoną”. Wskazywano również na widoczne w bajkach „znamiona i obroty azjatyckiego dowcipu”, skłonnego do posługiwania się parabolami i zagadkami, do mówienia za pomocą obrazów. Francuski pisarz Fontenelle wskazywał na obserwacje i doświadczenia pierwotnego człowieka, które dały byt bajkom w tym samym czasie, kiedy tworzył się kult tradycji i kształtował system prawny. Inny teoretyk francuski, Ch. Batteux dowodził że bajka powstawała równocześnie z procesem kształtowania się systemu pojęć. Pierwotny człowiek władał prymitywnym i mało pojęciowym językiem, nie mógł nim wyrazić wszystkich uczuć i spostrzeżeń; posługiwał się zatem przenośniami i alegoriami, które dzięki procesowi fabularyzacji dały początek bajce. Zastanawiał badaczy animalizm, a szczególnie głoszony w fabulistyce pogląd o wyższości zwierząt nad ludźmi. Bajkopisarz i teoretyk francuski, Jean de Florian widział w tym kulcie zwierząt przejaw wiary i metempsychozę: lud wierzył, że przez zwierzęta przemawiają duchy naszych przodków, by podzielić się swoim doświadczeniem. Dziś już możemy stwierdzić, że wszystkie teorie, oparte na zbyt dowolnej interpretacji faktów, nie oparły się surowej krytyce. W ogóle współczesna folklorystyka odnosi się sceptycznie do pochodzeniowych hipotez, kwestionując zasadność szukania jakiegoś obszaru „narodzin bajki”.
Bajka należy do najstarszych utworów dydaktycznych. Wywodzi się z twórczości ludowej, a jako utwór literacki ukształtowała się w starożytnej Grecji. Za twórcę uznany jest półmityczny Ezop, który miał żyć w VI w. p.n.e. W literaturze rzymskiej zasłynął bajkopisarz Fedrus z I w. n.e. Obydwaj mieli wpływ na dalszy rozwój tego gatunku.Bajka to utwór dydaktyczny z pogranicza epiki i liryki, cechuje go alegoryczność (alegoria - utrwalony w literaturze, tradycji i kulturze czy nawet religii motyw, obraz oznaczający pewne ukryte, domyślne treści), gdyż bohaterami są zazwyczaj zwierzęta o ludzkiej psychice. Spełniają one zatem rolę masek umownych, oznaczających typowe właściwości czy ułomności ludzkie, zatem lis - przebiegły, chytry wilk - zły lew - odważny sowa - mądra. Niekiedy bohaterami są ludzie i wtedy bajka nabiera cech satyry. rodzaje bajek:- epigramatyczna (zwięzła i krótka)- narracyjna (z mini fabułą) Atutami bajki są: zwięzłość, prosty język, łatwe do zapamiętania przesłanie moralne. Zawierają pewien ładunek wiedzy życiowej, opartej na doświadczeniach ludzkich, pouczają i ostrzegają. Bajkopisarze przedstawiają w nich najczęściej dwie postawy: niewłaściwą, którą krytykują oraz pożądaną, zalecaną. Sens moralny bajki może być wypowiedziany wprost, jako tzw. morał zamieszczony na wstępie utworu lub w jego poincie, niekiedy zaś wynika z treści pośrednio.

Ezop - grecki bajkopisarz. Przyjmuje się, że żył w VI wieku p.n.e. Daty jego urodzin i śmierci nie są znane. Z początku bajki nie były uznawane za typowe utwory dla dzieci, lecz dla dorosłych. W swoich bajkach wyśmiewał ludzi, ukazując ich pod postaciami zwierząt. Z pozoru zabawne, bajki Ezopa zawierały gorzką prawdę głęboką mądrość.Bajki Ezopa wywarły w XVII wieku wielki wpływ na francuskiego bajkopisarza Jeana de La Fontaine'a, który położył wielkie zasługi dla popularyzacji twórczości Ezopa. Najstarsze bajki częściowo pochodzenia orientalnego, Grecy przypisywali Ezopowi, którego autentyczność budziła jednak wątpliwości już w czasach starożytnych. Legendy o pogardzonym niewolniku, który urósł do godności cenionego doradcy królów, utrwaliły się mocno w tradycji greckiej i odegrały niebagatelną rolę w literaturze europejskiej; dwa przykłady nadzwyczajnego awansu człowieka z nizin społecznych. Tłumaczyły również genezę bajki, bo Ezop miał mówić możnym nieprzyjemne dla nich prawdy, kryjąc je pod zasłoną zwierzęcej paraboli. Umiejętność tę posiadł w sposób cudowny- jak głosi jeden z mitów tłumaczących boskie pochodzenie gatunku. Dobroczyńcą ludzkości miał być Hermes, który, litując się nad ułomnym niewolnikiem, zdradził mu znaną na Olimpie „naukę miłą do nauczania obyczajności, to jest sposób robienia bajek”. Według innej legendy uczynił to samo Zeus, wynagradzając Ezopa za pomoc okazaną zabłąkanemu kapłanowi:
We śnie mu się Bóg ukazał,
Trudny mu język rozwiązał,
I jeszcze go tym obdarzył,
Iż rozliczne baśni twarzył,

Fedrus, właśc. najprawdopodobniej Gaius Iulius Phaedrus, od gr. Phaidros (15? p.n.e. - 50? n.e.) - poeta rzymski pochodzenia greckiego. Na temat życia wiemy niewiele, daty urodzin i śmierci są hipotetyczne.Fedrus urodził się w rzymskiej prowincji Macedonii i był rodowitym Macedończykiem. W nieznanych nam okolicznościach został niewolnikiem na dworze Oktawiana Augusta, gdzie przebywał długie lata. Prawdopodobnie testamentem Augusta został wyzwolony i otrzymał obywatelstwo rzymskie (stąd brzmienie nazwiska). Twórczość poetycką rozpoczął za panowania Tyberiusza, już będąc w starszym wieku. Zapewne na tle tej twórczości popadł w jakiś konflikt z dworem cesarskim, zwłaszcza z prefektem pretorianów Sejanem.Fedrus pisał po łacinie. Pozostawił po sobie zbiór wierszowanych bajek pisanych senarem jambicznym. Treść tych utworów jest podobnej natury, co późniejszych bajek Krasickiego, który się zresztą na Fedrusie wzorował. Sam Fedrus jest zależny od Ezopa.Przekazany do naszych czasów zbiór bajek Fedrusa liczy 123 utwory i jest dość zgodnie uznawany za niekompletny. Z tej liczby 93 bajki zostały przekazane przez rękopisy istniejące do naszych czasów, 30 natomiast znajduje się w tzw. Appendix Perottina, antologii bajek Ezopa, Awiena i Fedrusa sporządzonej w XV wieku przez Niccolo Perottiego. Korzystał on z rękopisu nam nieznanego, który to rękopis był najwyraźniej bardziej kompletny niż inne.

Bajki Krasickiego są dla niego tym, czym dla Kochanowskiego fraszki. Mają one charakter dydaktyczny. Krasicki wyśmiewa ludzkie wady: głupotę i pychę. Służą mu do tego maski, czyli zwierzęta, pod których postaciami kryją się różne postawy ludzkie. Swój program artystyczny przedstawił w bajce pt. "Wstęp do bajek". Bajki nie należy traktować serio, czerpie ona swe tematy z życia ludzi, pokazuje typowe postawy, dotyka prawdy. W bajce "Szczur i kot" stykają się dwie postawy ludzkie: postawa pełna pychy i sprytu. Kot dopada wreszcie szczura, który jest zarozumiały i myśli, że nic mu nie grozi. Bajka pt. "Ptaszki w klatce" pokazuje dwa ptaszki. Jeden z nich był kiedyś na wolności i pragnie na nią powrócić, drugi urodził się w klatce i nie czuje tego co kompan. Każdy pragnie wolności. Bajka nawiązuje do rozbioru Polski. Bohater bajki pt. "Filozof" nie wierzył w Boga, jednak w chorobie zaczyna wierzyć, wręcz uwielbia Boga. Ludzie są zmienni, człowiek jest ułomny. "Jagnię i wilcy" to bajka mówiąca o sile. Silniejsze wilki pożerają bez przyczyny jagnię, które uosabia tu niewinność i kruchość. Wilki symbolizują ludzi silnych i okrutnych. Polska była w owym czasie jagnięciem w stosunku do zaborców. W bajce pt. "Dewotka" autor mówi o powierzchowności wiary. Uważa, że wiara powinna polegać na życiu wg określonych zasad. "Kruk i lis" przedstawia dwie cechy ludzkie odgrywające ogromne znaczenie. Lis to człowiek chytry, skąpy i przebiegły, zaś kruk to uosobienie głupoty i zbytniej ufności. W bajce "Malarze" autor mówi, że nie zawsze dobrze jest przedstawiać świat tak, jak on naprawdę wygląda. Bajki mają charakter ponadczasowy i dydaktyczny, tzn. bawiąc uczą czytelnika. Zawierają wiele zasad i pouczeń żywych do dnia dzisiejszego. Człowiek jest istotą zmienną. Świat zdominowany jest przez siłę, pychę i głupotę, co zmusza do refleksji nad światem i człowiekiem w nim żyjącym.

W Oświeceniu bajka cieszyła się ogromną popularnością ze względu na dydaktyczny charakter, ujęty w zwięzłej i atrakcyjnej formie. Funkcjonowanie bajki w kulturze Oświecenia spowodowało niezwykłą popularność tego gatunku. Prowadzono wręcz studia nad bajką. Sięgano po antyczny wzorzec Ezopa i francuską formułę bajki La Fontaine’a (tłumaczą i rozpowszechniając utwory obu twórców). Mistrzostwo w ramach gatunku osiągnął Ignacy Krasicki - wydał dwa zbiory bajek: pierwszy zawierał 96 utworów "Bajki i przypowieści", a drugie 72 utwory "Bajki nowe". Inni: S. Trembecki, A. Naruszewicz, J.U. Niemcewicz. W okresie Sejmu Wielkiego istotną rolę odgrywała bajka polityczna.

Ignacy Krasicki (3 lutego 1735- 14 marca 1801) – poeta, dramaturg i publicysta, jeden z głównych promotorów polskiego Oświecenia; książę poetów polskich, współorganizator i najprawdopodobniej uczestnik tzw. obiadów czwartkowych. W 1781 r. wydał nakładem drukarni Michała Grlla w Warszawie dwutomowy Zbiór potrzebniejszych wiadomości, drugą po Nowych Atenach Benedykta Chmielowskiego polską encyklopedię powszechną. Tworzył głównie bajki, satyry i poematy heroikomiczne. Wybitny reprezentant polskiego klasycyzmu zadebiutował strofą – hymnem Święta miłości kochanej ojczyzny. Najtrwalszym pomnikiem literackim Oświecenia są Bajki. Ważniejsze dzieła Krasickiego zyskały sławę europejską, zostały przetłumaczone na wiele języków – łacinę, francuski, niemiecki, włoski, rosyjski, czeski, chorwacki, słoweński, węgierski.

Adam Bernard Mickiewicz (24 grudnia 1798 - 26 listopada 1855) - polski poeta, publicysta i działacz polityczny. Jeden z wielkich poetów polskiego romantyzmu. Debiutował Zimą miejską na łamach "Tygodnika Wileńskiego" w 1818. W 1820 opublikował Odę do młodości - utwór przynależy jeszcze do poetyki postklasycyzmu, ale już wyłamuje się z ideałów oświecenia. W Odzie jednostka jest podporządkowana ideałom zbiorowości:

Julian Tuwim (ur. 13 września 1894 w Łodzi, zm. 27 grudnia 1953 w Zakopanem), polski poeta pochodzenia żydowskiego, jeden z najpopularniejszych poetów dwudziestolecia międzywojennego. Brat wybitnej polskiej literatki i tłumaczki Ireny Tuwim.
Założyciel i lider grupy poetyckiej Skamander w roku 1919 wraz z Antonim Słonimskim i Jarosławem Iwaszkiewiczem. Poezja Tuwima była wówczas inspirowana twórczością Leopolda Staffa. Członek założyciel Związku Artystów i Kompozytorów Scenicznych (ZAiKS). W 1939 emigruje poprzez Rumunię do Francji, a po jej kapitulacji, poprzez Portugalię i Brazylię do USA. W roku 1946 wraca do kraju. Przez wielu dawnych przyjaciół krytykowany za nadmierną służalczość względem komunistycznych władz (jest m.in. autorem kilku tekstów gloryfikujących Stalina).