Góry Świętokrzyskie

Góry Świętokrzyskie

1. Położenie
Góry Świętokrzyskie to najwyżej położona część Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej. Wyżynę otaczają Niecka Nidziańska na południu i Nizina Mazowiecka na północy. Góry Świętokrzyskie ciągną się z północnego-zachodu na południowy-wschód. Osiową część gór zajmuje najwyższe pasmo Łysogór (Łysica, 612 m n.p.m.), którego północno-wschodnim przedłużeniem jest Pasmo Masłowskie (Klonówka, 473 m n.p.m.), a południowo-wschodnim - Pasmo Jeleniowskie (Szczytniak, 554 m n.p.m.). Na północy, równolegle do Łysogór, przebiega Pasmo Klonowskie (Góra Bukowa, 482 m n.p.m.), na południu zaś Pasmo Dymińskie (406 m n.p.m.) i na południowym zachodzie odrębne Pasmo Chęcińskie (367 m n.p.m.).

2. Budowa geologiczna
Góry Świętokrzyskie zostały sfałdowane i wypiętrzone w orogenezie kaledońskiej , ruchom górotwórczym podlegały też w orogenezie hercyńskiej, w czasie fałdowań alpejskich w trzeciorzędzie zostały lekko wypiętrzone i silnie zaburzone tektonicznie. Składają się z szeregu pasm zbudowanych głównie z różnorodnych skał paleozoicznych (kwarcytów, wapieni, dolomitów, piaskowców, łupków, zlepieńców). Pomiędzy pasmami występują szerokie obniżenia o płaskich dnach.

3. Rzeźba terenu
Dla krajobrazu Gór Świętokrzyskich charakterystyczne są strome stoki, gołoborza, skałki ostańcowe i głęboko wcięte doliny, które nadają im wyniosły kształt mimo niewielkiej wysokości bezwzględnej. Wokół szczytu znajduje się wal usypany z miejscowego kwarcytu.

4. Pokrywa geologiczna
Pokrywa geologiczna Gór Świętokrzyskich była tworzona przez wiele er. W ordowiku i sylurze osadziły się na tych terenach wapienie, piaskowce, margle. Dewon- w Górach Świętokrzyskich i w Sudetach powstają piaskowce o czerwonym zabarwieniu, ponowna transgresja, powstają wapienie – Góry Świętokrzyskie ( Dębnik i Chęcin ), gromadzą się wapienie i łupki. Następnie w permie w Górach Świętokrzyskich, w rejonie Śląsko – Krakowskim – działalność wulkaniczna, powstanie porfirów i melafirów. Podczas trwania triasu i jury w Górach Świętokrzyskich wytworzyły się pokłady rud cynku i ołowiu oraz rud żelaza.
Region jest bogaty w złoża mineralne, w przeszłości wydobywano tu: żelazo, miedź, ołów, srebro. Obecnie eksploatuje się kamienie budowlane, m.in. wapienie (tzw. marmury kieleckie) i piaskowce.

5. Wody
Bogata sieć rzeczna Gór Świętokrzyskich składa się z olbrzymiej ilości strumyków, które leżą w dorzeczu Nidy, Kamiennej (dopływ Wisły) lub Czarnej (dopływ Pilicy). Dorzecza tych trzech rzek stykają się w pobliżu Żagnańska, gdzie tworzą tzw. główny węzeł hydrograficzny Gór Świętokrzyskich.

6. Klimat
Góry Świętokrzyskie (zwłaszcza Łysogóry), mimo nieznacznego wyniesienia nad poziomem morza wykazują różnice klimatyczne w porównaniu do otaczających je regionów. Klimat jest tu znacznie ostrzejszy, a średnia temperatura roczna wynosi 6 - 7 C . Opady atmosferyczne są stosunkowo wysokie i wahają się od 650 do 900 mm w skali rocznej. Liczba dni z opadem wynosi średnio 120 - 170. Pokrywa śnieżna utrzymuje się 50 -90 dni w roku. Najwyższe partie gór są pokryte śniegiem od listopada do kwietnia. W następstwie surowych warunków klimatycznych okres wegetacyjny w szczytowych partiach gór jest krótszy o ok. dwa tygodnie w stosunku do Warszawy i spada poniżej 200 dni. Podobnie jak w wysokich górach, przy bezwietrznej i bezchmurnej pogodzie występuje tu zjawisko inwersji temperatur - stoki górskie nagrzewają się silniej niż leżące kilkadziesiąt metrów niżej dna dolin. Różnica temperatur może sięgać nawet 5 C.

7. Gleby
Gleby Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej należą do żyznych – czarnoziemy, gleby brunatne, rędziny rozwinięte na lessach.

8. Świat organiczny
Główne grzbiety górskie są porośnięte lasami jodłowo-bukowymi i jodłowymi, a stoki niższych pasm oraz rozdzielające je doliny porasta zróżnicowana roślinność leśna i łąkowa. Przez obszar Gór Świętokrzyskich przebiegają granice północnego zasięgu trzech rodzajów drzew: jodły, buka i jaworu oraz wschodnia granica cisa. Znajduje się tu też jedyny, poza Karpatami, ośrodek występowania modrzewia polskiego.
W zbiorach leśnych i łąkowych oznaczono 670 roślin naczyniowych. Na gołoborzach rośnie 129 gatunków porostów i 190 gatunków mszaków. Ochronie prawnej podlega 49 gatunków roślin. Okazy wszystkich ważniejszych roślin występujących w Górach Świętokrzyskich podziwiać można w Muzeum Przyrodniczo-Leśnym na Świętym Krzyżu.
Mimo niezbyt dużych różnic wysokości w Górach Świętokrzyskich jest widoczny piętrowy układ roślinności. Wyróżnia się tu dwa główne piętra: niższe - z przewagą lasów sosnowych i mieszanych lasów liściastych sięgające z niewielkimi wahaniami wysokości 320 m n.p.m, oraz wyższe - z panującą sosną i bukiem z niewielką domieszką świerku, sosny i lipy, a nawet cisa. Odmienny niż w innych rejonach kraju puszczański drzewostan piętra wyższego nazwany został przez Stefana Żeromskiego Puszczą Jodłową.
Puszcza Jodłowa niegdyś pokrywająca cały region świętokrzyski jest dziś w dużym stopniu zniszczona. Jej dewastacja następowała stopniowo już od czasów przedhistorycznych. Główne przyczyny, poza powiększeniem się liczby ludności, to kolejno: wydobycie i wytop rud żelaza, rozwój hutnictwa szkła, a następnie od początku XX wieku coraz intensywniejszy wyrąb drzew, rozwój przemysłu i skupisk miejskich spowodował wzrost zanieczyszczenia powietrza, a w jego rezultacie kwaśne deszcze, skażenie gleby i wód oraz obniżenie poziomu wód gruntowych. Zjawiska te pogarszają kondycję drzew i sprzyjają rozwojowi szkodników atakujących osłabione rośliny. Następuje wymieranie mniej odpornych gatunków, m. in. jodły, do czego przyczynia się również, a może przede wszystkim stopniowa zmiana klimatu, co powoduje znaczne kurczenie się obszarów leśnych.
Fauna Gór Świętokrzyskich jest reprezentowana przez ponad 210 gatunków kręgowców i 4000 bezkręgowców. Licznie występują ptaki (ok.100 gatunków). Z ptaków drapieżnych na pierwsze miejsce wysuwa się myszołów zwyczajny, następnie jastrząb, krogulec i orlik krzykliwy. Inne, równie ciekawe gatunki to: orzechówka, cietrzew i bocian czarny; są też sójki, sikory, zięby, wilgi, gile i dzięcioły. Z dużych i średnich zwierząt pospolitych zamieszkują tu zające, sarny, dziki i lisy. Rzadziej spotyka się kuny, gronostaje, łasice i bobry. Bobry, niegdyś całkowicie wytępione, sprowadzono tu w ostatnich latach. Na nasłonecznionych stokach gór często można spotkać żmiję zygzakowatą, a w licznych jaskiniach żyją sobie nietoperze. Nie brakuje też żab, ropuch i innych przedstawicieli płazów i gadów, które upodobały sobie tereny podmokłe, których tu również jest dostatek.