Receptory - komórki zmysłowe odbierające sygnały ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego. Odbierają sygnały i przetwarzają na impulsy nerwowe.
Efektory - narzady (mięśnie i gruczoły) dzięki którym człowiek przejawi różnego typu reakcje.
Neuron - komórka o szczególnych właściwościach, inaczej komórka nerwowa. Dzięki kontrolowanemu transportowi jonów przez błony neuronów zachodzi w nich zjawisko przewodzenia impulsu nerwowego. Z neuronów zbudowany jest układ nerwowy. Na zewnątrz komórki przeważają jony dodatnie (Na+) a wewnątrz jony ujemne (Cl-) (polaryzacja błony).
Budowa neuronu:
· Ciało komórki - centralna część komórki nerwowej, odchodzą od niego dwa rodzaje wypustek (dendryty i akson),
· Dendryty - przewodzą impulsy nerwowe w kierunku do ciała komórki,
· Akson - przewodzi impulsy od ciała komórki,
· Jądro komórkowe
· Osłonka mielinowa (komórki pomocnicze) - otaczają niektóre aksony, duża zawartość tłuszczów. Obecność osłonki sprawia, że impuls nerwowy przebiega po nich nie zdeformowany, a także zwiększa się szybkość. Pełni również ważną rolę w regeneracji aksonu.
· Zakończenie aksonu.
Nerw - jest wiązką zbudowaną z wielu (nawet tysięcy) aksonów, z których każdy otoczony jest osłonką mielinową, a wszystko razem pochewką łącznotkankową.
Synapsa - szczególne rodzaje połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi. Neuron tworzy ok. 1000 synaps, a neurony mózgowe ponad 10 000 synaps z innymi komórkami.
OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY
Mózgowie - umieszczone jest wewnątrz czaszki co chroni je przed urazami, składają się na nie: półkule mózgowe, móżdżek i pień mózgu. Otoczone jest błonami zwanymi oponami mózgowymi, pomiędzy którymi znajduje się płyn pełniący funkcje ochronne oraz odżywcze. Gromadzi i przetwarza informacje, steruje pracą wszystkich układów.
Półkule mózgowe - główna część mózgowia, silnie pofałdowana powierzchnia. Powierzchniową warstwę tworzy kora mózgowa(istota szara), a wewnątrz znajduje się istota biała.
Kora mózgowa - (grubość ok. 2 cm), tworzy ją ok. 100 miliardów kom. nerwowych, powierzchniowa warstwa półkul mózgowych. Odbiera i przetwarza informacje. Kontroluje pracę mięśni szkieletowych, jest siedliskiem intelektu, pamięci, mowy i niektórych emocji.
Pień mózgu - jest związany anatomicznie i funkcjonalnie z półkulami, w jego górnej części znajduje się podwzgórze, w nim są ośrodki głodu, snu, termoregulacji, równowagi wodno-jonowej czy ciśnienia krwi. Podwzgórze związane jest z przysadką mózgową - gruczołem dokrewnym o ogromnym znaczeniu kontrolującym wydzielanie innych hormonów. Część pnia mózgu zwana rdzeniem przedłużonym łączy pozostałe części mózgowia z rdzeniem kręgowym. Akcja serca, oddychanie, ciśnienie krwi, połykanie, kaszel, wymioty.
Móżdżek -jest odpowiedzialny za równowagę, napięcie mięśniowe i koordynacje ruchów ciała.
Rdzeń kręgowy - stanowi połączenie między mózgowiem a obwodowym układem nerwowym. Przebiega wewnątrz kanału rdzeniowego w kręgosłupie chronią go błony (opony). Wychodzi z niego 31 par nerwów rdzeniowych, których odgałęzienia docierają do wszystkich narządów człowieka.
Zewnętrzna powierzchnia mózgu:
· Płat czołowy - ośrodek uwagi i koordynacji,
· Płat ciemieniowy - kora czuciowa,
· Płat potyliczny - kora wzrokowa,
· Płat skroniowy - kora słuchowa.
OBWODOWY UKŁAD NERWOWY
Część somatyczna i autonomiczna.
Część somatyczna - przewodzi impulsy nerwowe pomiędzy receptorami, ośrodkowym układem nerwowym a mięśniami lub gruczołami.
Część autonomiczna (trzewna) - łączy ośrodkowy układ nerwowy i narządy wewnętrzne. Dzieli się na część współczulną (sympatyczną) - impulsy docierające do narządów z niego zazwyczaj wywierają efekt pobudzający (aktywność fizyczna), i przywspółczulną (parasympatyczną) - wycisza działanie wielu narządów (sen i odpoczynek).
Odruch bezwarunkowy - wrodzona, stereotypowa odpowiedź na określony bodziec. (np. podczas ukłucia szpilką odruchowo cofamy rękę lub reakcja oka na światło).
Uczenie się następuje dzięki trzem podstawowym funkcjom mózgu:
· Percepcja - zdolność do świadomego odbierania bodźców ze środowiska,
· Pamięć - zdolność do przechowywania przeszłych doświadczeń,
· Kojarzenie - zdolność do wyciągania wniosków z doświadczeń i wiązanie ich z obecną sytuacją.
Odruch warunkowy - odmiana uczenia się. Organizm uczy się odpowiadać na początkowo obojętny bodziec dzięki powtarzaniu go jednocześnie z innym bodźcem, który już wcześniej wywołał odpowiedź.
BODŹCE I RECEPTORY
Narząd wzroku - oko.
· Spojówka - pełni funkcję ochronną,
· Rogówka - chroni oko przed urazami, załamuje promienie świetlne,
· Źrenica - otwór, przez który wpada światło,
· Tęczówka - reguluje ilość wpadającego światła,
· Ciało szkliste - utrzymuje kształt oka, lekko załamuje promienie świetlne,
· Soczewka - załamuje promienie świetlne,
· Mięsień rzęskowy - reguluje kształt soczewki,
· Mięśnie zewnętrzne oka - poruszają gałką oczną,
· Siatkówka - zawiera komórki fotoreceptorowe,
· Ślepa plamka - miejsce w siatkówce gdzie nie występują fotoreceptory,
· Nerw wzrokowy - przewodzi impulsy z siatkówki do mózgu.
Akomodacja oka - zdolność regulowania krzywizny soczewki w zależności od odległości obiektu, na który patrzymy.
Narząd słuchu i równowagi - ucho.
· Małżowina uszna - skupianie dźwięków,
· Kanał sluchowy - przewodzenie fali dźwiękowej,
· Błona bębenkowa - wzmacnianie dźwięku,
· Trąbka Eustachiusza - wyrównanie ciśnień,
· Kosteczki słuchowe - wzmacnianie dźwięku,
· Ślimak - słyszenie,
· Błędnik - równowaga w ruchu,
· Woreczek i łagiewka - równowaga statyczna.
Ucho zewnętrzne - składa się z małżowiny usznej i kanału słuchowego, który biegnie od małżowiny do błony bębenkowej.
Ucho środkowe - to komora powietrzna, z jednej strony ograniczona błoną bębenkową, z drugiej strony posiadająca okienka, przez które ucho środkowe kontaktuje się z uchem wewnętrznym. Znajdują się trzy kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Jest połączona z nosową częścią gardła kanałem tzw. trąbką Eustachiusza, który umożliwia wyrównanie ciśnień pomiędzy wnętrzem ucha a środowiskiem zewnętrznym.
Ucho wewnętrzne - mieści się w kanałach kostnych czaszki. Składa się z błoniastych pęcherzyków i kanałów wypełnionych płynem i wysłanych nabłonkiem zmysłowym.