Kształtowanie Postaw Obywatelskich

Kształtowanie Postaw Obywatelskich

Jest sprawą bezdyskusyjną, że kształtowanie postawy obywatelskiej nie może być wyłącznie domeną przedmiotu „wychowanie obywatelskie”, lecz jest zadaniem każdego nauczyciela. Chociaż różne przedmioty nauczania szkolnego mogą różnie oddziaływać i wywoływać różne skutki, to jednak nie zwalnia to żadnego nauczyciela od uznania tego problemu za bardzo ważny w hierarchii problemów narodu i państwa. Istnieje, bowiem pilna potrzeba kształtowania pożądanych postaw obywatelskich. Należy dążyć do wytworzenia świadomości obywatelskiej, która będzie wspierać model sylwetki obywatela i jego powinności wobec narodu i państwa w taki sposób, aby zagwarantować bezpieczną egzystencję kraju. Mimo nieustannego odwoływania się w mediach do tożsamości europejskiej, Polacy w dalszym ciągu powinni na pierwszym miejscu stawiać Polskę jako ojczyznę. Polska prowadziła konsekwentną politykę integracyjną z Unią Europejską i osiągnęła po żmudnych, choć czasami wielce nieudolnych i kontrowersyjnych negocjacjach, status państwa członkowskiego, co dodatnio wpłynęło na stan bezpieczeństwa naszego kraju. Aspekt ten musi być odzwierciedlony w procesie kształtowania postaw obywatelskich. W polskiej strategii polityczno-gospodarczej bezpieczeństwo kraju i jego obywateli jest kategorią niepodzielną i nadrzędną. Kształtowanie postawy obywatelskiej nie ogranicza się do procesów wychowawczych w szkole. Proces ten, zdaniem wielu pedagogów, obejmuje całe życie jednostki. Wychowanie obywatelskie jest zarazem wychowaniem do demokracji. Kształtowanie postaw obywatelskich jest ściśle związane z procesem socjalizacji jednostki i pozwala na wyrabianie świadomości patriotycznej i obywatelskiej. W procesie tym ujawniają się mechanizmy kontroli zewnętrznej w postaci określonych grup społecznych, lokalnych autorytetów oraz kontroli wewnętrznej, czyli samokontroli. Ważnym zadaniem jest również dbałość pedagogów o poprawne rozumienie przez młodzież istoty pracy, jej roli w życiu człowieka i wpływa na modyfikację szeregu cech osobowości jednostki. Dobrze prowadzone wychowanie obywatelskie powinno przygotowywać dzieci i młodzież do:
-życia we wspólnocie, której cząstkę stanowią, z pełną świadomością swoich obowiązków i praw;
-stawienia czoła sytuacją, wobec których postawi je codzienne życie;
-umiejętnego czynienia użytku ze swojej inteligencji i swego zmysłu krytycznego, aby móc dokonać własnego samookreślenia oraz rozumieć i właściwie osądzać wydarzenia i ludzi.
Ludzie żyjący na początku XXI wieku od najwcześniejszej młodości rzuceni są w świat, który jest w toku burzliwych przemian. W tym świecie ścierających się ideologii, życie jest jak wir wciągający jednostki coraz mniej zdolne do utrzymania się na powierzchni, ponieważ wychowanie, jakie otrzymały, nie przygotowało ich ani do potwierdzania swojej osobowości, ani do opierania się ogarniającym masy porywom, modom i wszechobecnym sloganom. Jeżeli chce się wychować młodzież, która dążyć będzie do bardziej harmonijnego i przenikniętego autentyczną solidarnością życia społecznego, należy uświadomić sobie spoczywającą na szkole odpowiedzialność i porzucić wychowanie na konkurencji i rywalizacji. Rodzą one, bowiem próżność i zawiść, a zarazem lenistwo i zniechęcenie. Należy natomiast użyć współdziałania. Życie we wspólnocie, stosunki z innymi ludźmi to najlepszy, by ich lepiej poznać i lepiej poznać samego siebie – określić własne postawy i własne czyny. Czy trzeba jeszcze mocniej podkreślać, jakie są obowiązki szkoły podstawowej, a następnie średniej? Im prędzej i skuteczniej wciąga młodzież do współpracy, do współdziałania, do tego, by lepiej się nawzajem rozumiała i tolerowała, by była zdolna do solidarności i życzliwości, tym mocniej w wieku dojrzałym dążyć będzie ona do zrzeszania się na zasadach współpracy oraz wzajemnej pomocy, zwalczać przejawy egoizmu, agresywności, przemocy i żądzy władzy. Przemiana taka jest konieczna ze względu na życie obywatelskie i społeczne, jak również ze względu na rozwój intelektu i sfery uczuć u ludzi, zwłaszcza tych młodych. Przejście od dziecięcego egocentryzmu do rozumienia innych i do współpracy z nimi, czyli przejście od wrodzonego egoizmu do nabytego altruizmu, dokonuje się poprzez wspólne życie i aktywne współdziałanie, takie, jakie w sposób zupełnie naturalny praktykują dzieci w swoich zabawach i niekontrolowanych zajęciach. Szkoła ingeruje niekiedy gwałtownie w ten naturalny proces i w konsekwencji przeszkadza w powstawaniu uczucia życzliwości względem innych. Ten poważny błąd został już dawno rozpoznany i można tylko z satysfakcją stwierdzić, że metody przysposobienia do życia społecznego przenikają do szkół, a w samej praktyce edukacyjnej powstają warunki sprzyjające aktywnej współpracy. Celem wychowania obywatelskiego jest wykształcenie ludzi świadomych swojej odpowiedzialności wobec własnego kraju w dziedzinie stosunków społecznych i gospodarczych, życia politycznego i obronności ( stąd m.in. ważna rola przysposobienia obronnego w programach szkolnych). Wychowanie obywatelskie powinno wpoić uczniom zrozumienie racji stanu ich kraju, jego wartości duchowych i kulturalnych, jego zasobów gospodarczych, natury jego stosunków z innymi krajami – bliskimi i odległymi, dać im okazję, aby poznali wartość jego instytucji politycznych i społecznych oraz ich funkcjonowanie. Wreszcie-biorąc pod uwagę obecną, bardzo złożoną i napiętą sytuację na świecie(zwłaszcza w aspekcie silnego zaangażowania sił zbrojnych RP) i trudną do przewidzenia w najbliższej przyszłości sytuację geopolityczną – formowanie postaw obywatelskich powinno uświadomić młodzieży stan rzeczywisty i potrzeby kraju, tak, aby pojęła, w jakim kierunku może i powinno iść ulepszenie instytucji i struktur organizacyjnych, jeżeli mają być one przystosowane do zmiennych, trudno przewidywanych okoliczności i szybkiego biegu wydarzeń politycznych. We wszystkich krajach, w których mieszkańcy odnoszą się do spraw publicznych obojętnie, struktury polityczne ulegają skostnieniu i narażone są na niebezpieczeństwo rozbicia. Wszędzie tam, gdzie wychowanie moralne, obywatelskie i społeczne zostało zaniedbane, istnieje stała groźba tworzenia się grup zamierzających do obalenia instytucji państwowych. Niezwykle rzadko zdarza się, by rewolucje lub zamachy stanu przyczyniły się do poprawy życia społecznego i dotrzymywały obietnic, dzięki którym zdołały osiągnąć powodzenie. Historia dostarcza wielu przykładów na to, że nowe państwa nie tylko nie zrealizowały zmian przyobiecanych tym, którzy przyczynili się do ich powstania, lecz wręcz pogorszyły warunki ich egzystencji i ograniczyły swobody. Zadaniem wychowania obywatelskiego prowadzonego w szkole i poza szkołą jest przygotowanie młodego człowieka do podjęcia różnych obowiązków natury prawnej, a zwłaszcza moralnej w chwili, kiedy stanie się pełnoprawnym obywatelem. Winien posiadać świadomość obowiązków, jakie na niego nakłada społeczeństwo. Należy do nich zaliczyć:
-obowiązki względem samego siebie: rozwijanie w sobie cnót niezbędnych do korzystania w sposób odpowiedzialnych z praw obywatelskich, doskonalenie się w sferze moralnej, pogłębianie poczucia godności, nabywanie postaw i nawyków sprzyjających kontaktom z innymi ludźmi, uszanowanie natury społecznej, zawodowej i obywatelskiej, a zwłaszcza poczucie własnej odpowiedzialności;
-obowiązki względem innych: poczucie solidarności, duch tolerancji i zrozumienia, poszanowanie przekonań i praw innych ludzi, dotrzymywanie danego słowa, umiejętność współpracy z innymi;
-obowiązki względem państwa: ścisłe przestrzeganie praw i obowiązujących przepisów, uczciwość, akceptowanie obciążeń prawnie nałożonych na wszystkich obywateli, chęć działania na polu politycznym, społecznym i zawodowym;
-obowiązki względem ojczyzny: rozwijanie w sobie pozbawionej szowinizmu miłości do ziemi ojczystej i pragnienia, żeby wszyscy ci, którzy ją zamieszkują, czuli się w niej bezpieczni i mogli godnie żyć. Przysposobienie do życia obywatelskiego w klasach i szkołach, w których panuje atmosfera zaufania i współpracy, zaczyna się bardzo wcześnie. Trzeba jednak postępować przezornie – przez długi czas tak przecież zachwalano samorząd! Działając z najszlachetniejszych pobudek, pedagodzy przeprowadzali eksperymenty, z których jedne się udały, inne zaś zawiodły i wyrządziły niemało szkód. Uważam, że w warunkach, w jakich pracuje większość szkół publicznych i prywatnych, ewolucja od dyscypliny przymusu do dyscypliny wychowawczej, która zostawia uczniom pewien margines swobody, powinna przebiegać spokojnie, po dojrzałym namyśle, pod nieustanną kontrolą nauczycieli i wychowawców. Przydzielanie uczniom zadań do samodzielnego wykonania, ich współdziałanie podczas zajęć szkolnych stwarza rozmaite możliwości wyrabiania zarówno indywidualnego poczucia odpowiedzialności, jak i zbiorowej solidarności. Wzbudzenie u uczniów zainteresowania zagadnieniami wychowania obywatelskiego jest, według mnie w zasięgu możliwości każdego nauczyciela. Należy skupić się na konkretnych sytuacjach, wydarzeniach i doświadczeniach. Aktywne i skuteczne formowanie postaw obywatelskich opiera się na tematach wziętych z codziennego życia, jak kampania wyborcza, obrady Sejmu, zagrożenie terroryzmem czy zjawiska globalizmu i ruchów antyglobaistycznych. Codzienne życie dostarcza wielu okazji do aktualizowania i konkretyzowania abstrakcyjnych pojęć prawnych i obywatelskich. Także wycieczki szkolne, święta państwowe, zwiedzanie muzeów i zabytków, odpowiednio dobrana lektura należą do tych środków wychowawczych, które mogą być świetną pomocą dla nauczyciela. W dobrze rozumianym procesie kształtowania postaw obywatelskich mogą być pomocne takie elementy jak patriotyczne pieśni chóralne, dawne pieśni ludowe, uczenie się na pamięć wierszy i urywków prozy wielkich pisarzy, a także, w miarę możliwości, oglądanie obrazów wielkich artystów.
Podsumowując: proces kształtowania postaw obywatelskich powinien być tak pomyślany i zrealizowany, aby każdy młody obywatel naszego kraju wchodząc w czynne życie obywatelskie i polityczne, miał pełną świadomość przywilejów przynależnych obywatelom demokracji parlamentarnych, biorącym udział w kierowaniu sprawami publicznymi poprzez wybór władz samorządowych, lokalnych i państwowych: aby rozumiał znaczenie swobód indywidualnych, przyznanych obywatelom przez ustawy konstytucyjne, i wiedział, jaki jest zakres obowiązków wynikających z faktu bycia pełnoprawnym obywatelem RP.



Praca została umieszczona w książce pt.:” Kształtowanie Postaw Obywatelskich” wydaną przez Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu w 2005r. Kopiowanie i rozpowszechnianie materiału bez zgody autora podlega KK.