„Oda do młodości" i „Romantyczność" jako utwory programowe

„Oda..." odzwierciedla przemiany w literaturze. Jest wierszem programowym młodzieży - wyrósł z atmosfery środowiska filomatów. Z jednej strony utwór związany jest z oświeceniem (konieczność podporządkowania jednostki społeczeństwu; utylitaryzm, wiara w możliwość ulepszenia świata, ideały przyjaźni, jedności), odwołuje się do gatunku - ody, motywów mitologicznych - Heraklesa, Hebe, z drugiej strony - tworzy romantycznego przywódcę. Osobo-wość ta z entuzjazmem wzywa młodych do przemiany starego świata, egoizmowi „starych" przeciwstawia altruizm „młodych". Poeta kieruje hasło: „Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga; łam czego rozum nie złamie". Kompozycja utworu opiera się na antynomiach (jasność - ciemność, piekło - niebo, postęp - zacofanie) - Mickiewicz podkreśla, iż światem rządzą sprzeczności. Romantyk ma dar widzenia przyszłości - jest profetą.
Ballada „Romantyczność" dotyczy przeżyć obłąkanej Karusi po śmierci ukochanego Jaśka oraz polemiki narratora ze Starcem. Istnieje motyw z folkloru - zjawia się duch kochanka - łączność świata żywych i zmarłych. Obłąkanie dla romantyków stanowi wyraz niezwykłego życia wewnętrznego; sensualnego postrzegania rzeczywistości. Zjawę widzi tylko Karusia, prosty lud wierzy w jej obecność, a Starzec uważa za niemożliwe istnienie ducha. Miłość przeciwstawia się rozumowi: „Czucie i wiara silniej mówi do mnie, niż mędrca szkiełko i oko". Pojawiają się antynomie (świat materialny - duchowy, prawdy żywe - martwe). Gnozeologiczna (dotyczącą przedmiotu i sposobu poznawania świata) dyskusja kończy się słowami: „Miej serce i patrzaj w serce".