Czynności życiowe i zachowanie się zwierząt bezkręgowych

Czynności życiowe i zachowanie się zwierząt bezkręgowych

1. Sukcesja form pierwotniaków w hodowli na nalewce sianowej

Wynik obserwacji:
a) Nastąpiło zmętnienie, na powierzchni pojawił się „kożuszek” utworzony z bakterii, pierwszych orzęsków (zwykle drobne Colpidia), a następnie pojedynczych pantofelków.

Wniosek: Skład gatunkowy pierwotniaków w miarę czasu trwania hodowli stopniowo się zmienia. Jedne formy wymierają lub są wyjadane , na ich miejsce pojawiają się inne. Obserwowano więc różne stadia sukcesji pierwotniaków.

2. Czynności życiowe korzenionóżek (Amoeba proteus)

Wynik obserwacji:
Rysunek ilustrujący ruch pełzający korzenionóżek, rysunki pełzaków oblewających cytoplazmą pokarm, np. bakterie.

Wniosek: Pełzak porusza się za pomocą nibynóżek. (Nibynóżki – pseudopodiami czyli wypustkami cytoplazmatycznymi; powstają one w przedniej części ciała; ich wytwarzanie wiąże się z miejscowymi zmianami stanu skupienia błony komórkowej (zol, żel) oraz zmianami napięcia powierzchniowego cytoplazmy) Pokarm zdobywa przez fagocytozę (Fagocytoza polega na otaczaniu cytoplazmą stałych cząsteczek pokarmowych i tworzeniu wodniczek pokarmowych, przesuwanych następnie w głąb cytoplazmy)

3. Kształty i sposób poruszania się różnych korzenionóżek

Wynik obserwacji: Zaobserwowano okazy nagie (np. pełzak) i okazy wytwarzające skorupki (otwornice i promienice). Wszystkie korzenionóżki poruszają się za pomocą nibynóżek.

Wniosek: Korzenionóżki mają bardzo różnorodny i zmienny kształt ciała. Mechanizm ruchu u poznanych korzenionóżek jest podobny.

4. Ruch rzęsek pantofelka

Wynik obserwacji: Wokół pantofelków umieszczonych w kropli wody powstają fale. Są one bardziej widoczne po dodaniu zawiesiny grafitu lub tuszu. Same rzęski można zaobserwować po wprowadzeniu pantofelków do 0,3% roztworu żelatyny.

Wniosek: Ciało pantofelka pokryte jest bardzo szybko poruszającymi się rzęskami. Dodanie roztworu żelatyny powoduje zwolnienie ruchu rzęsek i dzięki temu możliwość ich obserwacji. Rzęski są aparatem ruchu pantofelka

5. Pobieranie i trawienie pokarmu przez pantofelka

Wynik obserwacji: Pokarm dostaje się przez zagłębienie okołogębowe i cytostom do wnętrza ciała gdzie tworzy się wodniczka pokarmowa. Stopniowo zmienia się zabarwienie wodniczki.
Wniosek: Pokarm pobierany jest aktywnie dzięki ruchom rzęsek. Trawienie pokarmu przebiega w wodniczkach pokarmowych. Jest to trawienie wewnątrzkomórkowe. Nie strawione cząsteczki pokarmu usuwane są przez cytopygę. Zmiana odczynu wodniczki w wyniku trawienia powoduje zmianę jej zabarwienia.

6. Reakcja pierwotniaków na bodźce świetlne

Wynik obserwacji: Trębacze oddalają się od źródła światła

Wniosek: Trębacze wykazują fototaksję ujemną.

(Fototaksja jest to kierowanie się drobnych zwierząt żyjących w wodzie do źródła światła lub od niego.)

7. Reakcja pantofelka na zmianę zasolenia

Wynik obserwacji:
a) regularne rozmieszczenie w polu widzenia,
b) większość pantofelków gromadzi się w pewnej odległości od kryształku NaCl.

Wniosek: Pantofelki unikają środowiska o wyższym stężeniu NaCl i wykazują w tym przypadku chemotaksję ujemną.

(Chemotaksja jest to zjawisko reagowania ruchem kierunkowym na bodźce chemiczne.)

8. Reakcja pantofelka na zmianę zakwaszenia

Wynik obserwacji:
a) rozmieszczenie regularne w polu widzenia
b) rozmieszczenie pierścieniowe, najwięcej okazów w środowisku o średnim stężeniu

Wniosek: Pantofelki reagują na zakwaszenie środowiska. Unikają środowiska silnie kwaśnego.

9. Reakcja pantofelka na bodźce mechaniczne

Wynik obserwacji:
a) pantofelki zatrzymują się przy włókienkach waty lub pływają wzdłuż nich,
b) pantofelki oddalają się od ostrych krawędzi szkła, unikają zbliżenia się do nich.

Wniosek: Pantofelki reagują na bodźce mechaniczne (dotykowe). Jest to przejaw tigmotaksji ujemnej.

10. Czynności życiowe stułbi

Wynik obserwacji: Okazy stułbi zielonej usadowiły się na odsłoniętej ścianie akwarium. Intensywnie karmione zaczynają pączkować.

Wniosek: Stułbie zielone wykazują fototaksję dodatnią. Karmienie stułbi nasila proces pączkowania.

11. Reakcja stułbi na pokarm

Wynik obserwacji:
a) stułbia nie zmienia swego położenia,
b) stułbia zwraca się w kierunku bodźca chemicznego

Wniosek: Stułbia wykazuje chemotaksję dodatnią. Aktywnie kieruje się w stronę pokarmu.

12. Sposób poruszania się stułbi

Wynik obserwacji: Stułbia przemieszcza się z miejsca na miejsce „koziołkując”.

Wniosek: Ruch odbywa się dzięki skurczom i rozkurczom licznych komórek mięśniowych na całym ciele.

13. Sposób poruszani się wypławka

Wynik obserwacji: Wypławek porusza się dosyć szybko po dnie naczynia lub unosi się na krótko, pełzając pod błonką powierzchniową. Wokół jego ciała dostrzega się falowanie (wirowanie) wody. Reaguje na dotyk ucieczką (skurczami i rozkurczami ciała).

Wniosek: W pełzaniu po płytce główną rolę odgrywają delikatne, prawie niewidoczne skurcze i rozkurcze wora skórno-mięśniowego, ruch rzęsek i śluz.

14. Reakcja wyprawka na ruch wody

Wynik obserwacji:
a) wypławek kieruje się do przodu
b) wypławek nie reaguje
c) wypławek posuwa się w lewą stronę
d) wypławki unikają suchych partii podłoża
e) wypławki poruszają się w różnych kierunkach

Wniosek: Wypławki zwracają się zwykle w kierunku, z którego płynie strumień wody i poruszają się pod prąd. Wykazują więc reotaksję. Najsilniej na prąd wody reaguje część przednia ciała, w tym jego boczne krawędzie wzdłuż płatów głowowych (rynienek zmysłowych). Wypławki wybierają podłoże wilgotne, unikają suchego.

15. Reakcja wypławka na pokarm

Wynik obserwacji: Wygłodzony wypławek w próbie a) i b) szybko kieruje się w stronę pokarmu. W próbie c) nie dostrzega się prawie żadnej reakcji.

Wniosek: Wypławek ma silnie rozwinięty zmysł chemiczny i wykazuje chemotaksję (w tym przypadku dodatnią).

16. Reakcja wypławka na światło

Wynik obserwacji: Po nagłym odsłonięciu szalki Petriego wypławki opuszczają to miejsce i pełzają w kierunku zasłoniętej części szalki.

Wniosek: Wypławki wykazują fototaksję ujemną.

17. Zdolność regeneracyjna wypławków

Wynik obserwacji: Regeneracja silniej zaznaczyła się w przednich odcinkach ciała a słabiej w tylnych, zwłaszcza umieszczonych w wodzie wodociągowej.

Wniosek: Szybciej regeneruje się przedni odcinek ciała wypławka niż tylny.

18. Reakcja dżdżownicy na substancje kwaśne

Wynik obserwacji: W każdej z trzech prób stwierdzono silne skurczenie się ciała dżdżownicy w miejscu zetknięcia z kwasem octowym oraz wydzielanie się śluzu. Najszybciej i najsilniej zareagował odcinek przedni.

Wniosek: Ciało dżdżownicy reaguje na bodźce chemiczne. Wydzielający się śluz osłabia szkodliwe działanie kwasu. Zwierzę wykonuje przy tym ruchy, by odsunąć się od miejsca działania silnego bodźca chemicznego. W części przedniej zlokalizowana jest większa liczba komórek czuciowych.

19. Reakcja dżdżownicy na światło

Wynik obserwacji: Reakcja na działanie silnego światła wystąpiła we wszystkich trzech przypadkach.

Wniosek: Dżdżownice wykazują fototaksję ujemną. Na zmianę naświetlenia reagują komórki czuciowe rozmieszczone w ich nabłonku. Najsilniej i najszybciej reaguje odcinek przedni ciała, najsłabiej środkowy.

20. Sposoby omijania przeszkód przez dżdżownice

Wynik obserwacji: W przypadku natrafienia na przeszkodę dżdżownica na chwilę zatrzymuje się, wykonuje przednim odcinkiem ciała ruchy orientacyjne i następnie przesuwa się obok twardej przeszkody lub ponad nią. Inaczej reaguje na przeszkodę z miękkiego materiału (piasek, ziemia kompostowa).

Wniosek: Dżdżownica odbiera bodźce dotykowe, termiczne i chemiczne. Przeszkody duże i twarde zwykle omija. W wilgotnym piasku lub ziemi ogrodowej zagrzebuje się.

21. Rola dżdżownic w użyźnianiu gleby

Wynik obserwacji: W miarę upływu czasu w próbach a) i b) coraz mniej widoczne są warstwy ziemi i piasku. W próbie c) nie stwierdza się żadnych zmian.

Wniosek: Dżdżownice spowodowały przemieszczenie się warstw gleby, piasku i liści.

22. Sposoby poruszania się dżdżownicy i pijawki

Wynik obserwacji: Dżdżownice ślizgają się po powierzchni płytki szklanej wykonując przy tym ruchy wijące. Sprawniej poruszają się po szorstkim papierze ściernym.
Pijawka bez trudu porusza się po gładkiej powierzchni płytki szklanej. Dużą rolę odgrywają przy tym przyssawki (przednia i tylna). Na stronie brzusznej i bocznych stronach ciała dżdżownicy stwierdza się szorstkie pasma.

Wniosek: Dżdżownica przesuwa się w glebie kanałami o szorstkich ścianach. Obecność szczecinek ułatwia przesuwanie się. Przyssawki stanowią podstawę ruchu pijawki – ruch kroczący po gładkiej powierzchni (skóry żywiciela). U obu zwierząt ważną rolę w wykonywaniu ruchu odgrywają mięśnie wora skórno-mięśniowego (ich skurcze i rozkurcze).

23. Reakcja pijawek na pokarm

Wynik obserwacji: Pijawka przyczepia się do podłoża przyssawką. Po pewnej chwili od włożenia kawałka mięsa skierowuje się do miejsca, w którym ono się znajduje.

Wniosek: Głodna pijawka szybko reaguje na bodźce węchowo-smakowe (chemiczne).

24. Sposoby poruszania się rozwielitki lub oczlika

Wynik obserwacji: Rozwielitki poruszają się stosunkowo szybko w wodzie dzięki ruchom rozgałęzionych czułków. Pod mikroskopem są wyraźnie widoczne duże członkowane czułki. Rozwielitki wykonują w wodzie ruch „skokowy”.

Wniosek: Dwugałęziste czułki II pary pełnią funkcję lokomotoryczną.

25. Fototaksja u rozwielitek

Wynik obserwacji:
a) rozwielitki kierują się do źródła światła,
b) rozwielitki rozmieszczają się w całym zbiorniku,
c) rozwielitki skupiają się wokół źródła światła,
d) reakcja rozwielitek na działanie światła zwolniona,

Wniosek: Rozwielitki wykazują fototaksję dodatnią. Czynniki chemiczne zmieniają nasilenie reakcji. Przy nadmiernej sile światła występuje reakcja negatywna.

26. Wpływ temperatury na bicie serca rozwielitek

Wynik obserwacji: Rysunek ilustrujący grzbietowe położenie serca w przedniej części tułowia.

Wniosek: Temperatura wody wywiera wpływ na akcję serca rozwielitki. Wraz z podwyższaniem się temperatury wzrasta częstotliwość skurczów jej serca.

27. Reakcja muchy domowej na światło

Wynik obserwacji:
a) mucha kieruje się do światła,
b) mucha wydostaje się z zaciemnionej probówki.

Wniosek: Mucha wykazuje fototaksję dodatnią. Reaguje na intensywność naświetlania.

28. Wpływ podłoża na sposób poruszania się muchy

Wynik obserwacji:
a) mucha porusza się po gładkim szkle,
b) mucha spada ze ścian naczynia.

Wniosek: Pokrycie odnóży mąką uniemożliwia przyczepienie się przylg, znajdujących się na ostatnim członie stopy muchy, do gładkich prostopadłych ścian naczynia.

29. Reakcja ślimaków na pokarm

Wynik obserwacji: Ślimaki poruszają się torem zaznaczonym kroplami syropu. Od dołu widoczne są szybkie fale skurczu i rozkurczu mięśni. Na szybie pozostaje smuga śluzu. Widoczne są ruchy warg otaczających otwór gębowy.

Widok: Ślimaki mają zmysł smaku i wykazują reakcję dodatnią na działanie słodkich substancji. Ruch odbywa się dzięki skurczom i rozkurczom mięśni nogi ślimaka.

30. Reakcja ślimaków na różne bodźce

Wynik obserwacji: Na dotyk i kwas ślimak winniczek reaguje wciąganiem ciała do muszli. Odwrotnie reaguje na oddziaływanie roztworu cukru – zbliża się do waty nasączonej roztworem cukru.

Wniosek: Ślimak winniczek ma dobrze rozwinięty zmysł dotyku, węchu i smaku.

31. Wpływ podłoża na sposób poruszania się ślimaków

Wynik obserwacji: Obserwacje a), b) i c) wskazują, że ślimak posuwa się swobodnie zarówno po gładkiej, jak i szorstkiej powierzchni, a nawet po podłożu kamienistym o licznych, ostrych krawędziach.

Wniosek: Poruszanie się po tak różnorodnych powierzchniach umożliwia zespół mięśni nogi oraz śluz wydzielany przez gruczoły śluzowe.