Proces uwagi

Kiedy nauczyciel prosi o uwagę, o co właściwie mu chodzi? Oczywiście termin uwaga stosowany w codziennej mowie jest nam dobrze znany. Wierzymy, że zwracanie na cos uwagi jest w pewnym stopniu pod kontrola woli- możemy z wyboru zwracać na cos uwagę. Zauważyłeś pewnie, że w szkole lepiej zrozumiałeś materiał, kiedy uważałeś na lekcji, wiesz również, ze czasami można stawać na głowie, a i tak nie uda ci się skupić uwagi- jesteś rozproszony. Rozproszenie uwagi oznacza niezdolność do skupienia się na widokach i dźwiękach istotnych dla żądań wynikających z bieżącej sytuacji z powodów wpływu niezwiązanych z nimi myśli, obrazów i bodźców sensorycznych.
Co właściwie daje nam uwaga i w jaki sposób ten proces się odbywa? Jednym ze sposobów ustalenia funkii uwagi jest sprawdzenie, co wiemy o przedmiotach i zdarzeniach, kiedy nie zwracamy na nie świadomie uwagi. Dlaczego uwaga poprawia zrozumienie materiału? Jaki jest dokładnie wkład uwagi w przetwarzanie informacji? Te pytania rozpatrzymy w dwóch pierwszych częściach tego podrozdziału. Potem przejdziemy do następnego zestawu pytań:, w jakim stopni jesteśmy w stanie kontrolować nasza uwagę? Czemu czasami trudno o skupienie uwagi? Jak skuteczni jesteśmy w kierowaniu uwagi lub dzieleniu jej pomiędzy różne zadania?
Wydaje się ze uwaga pełni różne funkcje związane ze spostrzeganiem, poznawanie i świadomością. Obecnie niektórzy badacze sadza, ze dysponujemy kilkoma rodzajami uwagi, z których każdy ma własne mechanizmy i funkcje. Problem ten nie został jak dotąd rozwiązany, po części z powodu różnych metod stosowanych przez badaczy uwagi. Omówimy niektóre z tych metod. Rozważając podstawowe zagadnienia związane z natura uwagi, a szczególnie z jej działaniem w spostrzeganiu.
Przetwarzanie mimowolne
Gdybyś zastosował się do rady nauczyciela i uważał na lekcji, jak wiele byłbyś w stanie powiedzieć o rozmowie siedzący obok ciebie kolegów lub o osobie przechodzącej za oknem, gdyby cię nagle o to zapytano? Nie znałbyś prawdopodobnie treści rozmowy, ale byłbyś w stanie powiedzieć, czy były to głosy męskie czy żeńskie. Podobnie nie zapamiętałbyś przechodzącej osoby i nie byłbyś w stanie jej rozpoznać. Ale byłbyś świadomy faktu ruchu za oknem.
Chociaż świadome przypominanie sobie i rozpoznawanie przedmiotów wymaga uwagi, całkiem skomplikowane przetwarzanie informacji odbywa się poza nasza świadomością i mimo wolnie. Te wcześniejsze fazy przetwarzania nazywa się przetwarzaniem mimowolnym, ponieważ działa ono na wejściu sensorycznym, zanim skupimy uwagę, od razu po dotarciu sygnałów z receptorów do mózgu.
Na wczesnym etapie przetwarzania z układów energii świetlnej padającej na siatkówkę wydobywa się surowy materiał podstawowy cech bodźca – krawędzie, linie, kontury i barwy. Następnie cechy te łączone są w spostrzeżenia, które dochodzą do świadomości. Wielu badaczy sądzi obecnie, że złożenie tych cech w całościowe spostrzeżenie wymaga uwagi.
Znaczenie uwagi w integrowaniu cech w kompozycje, które rozpoznajemy jako odrębne całości, ilustrują eksperymenty. Kiedy poprosić badanych o zlokalizowanie granicy miedzy rejonami pola widzenia, twierdza oni ze granice te zjawiają się natychmiast, jeśli określają je różnice w kształcie pojedynczej, prostej cechy, jak barwa, kształty zarysowane liniami prostymi czy krzywymi lub kierunek linii jak to pokazuje przykład A na rysunku 1. granice miedzy czerwonym a niebieskim oraz „V” i „O” w przykładzie B są wyraźne. W przeciwieństwie do tego, dostrzeganie granic między czerwonymi „V” a niebieskimi „O” oraz czerwonymi „O” a niebieskimi „V” w przykładzie C wymaga wysiłku umysłowego. Granice oparte na pojedynczej cesze wychwytujemy w sposób mimo wolny, natomiast granice zdefiniowane przez kombinacje cech wymagają skupienia uwagi.
Kiedy tylko szybko rzucimy okiem na taki obraz jak na rys. 1, dużo dokładniej zlokalizujemy granice oparte na jednej cesze niż oparte na kombinacji cech. Jeżeli nawet pozostawimy obraz w polu widzenia i zmierzymy czas reakcji, lokalizacja granic opartych na pojedynczych cechach okaże się szybsza.