Portrety postaci historycznych w literaturze i malarstwie. Przedstaw na wybranych przykładach

1. Określenie problemu

Tematem mojej prezentacji są postaci historyczne które funkcjonują w literaturze i w malarstwie. Skoncentrowałem się na bohaterach z powieści Henryka Sienkiewicza. Jest to pisarz powszechnie znany, chętnie czytany przez kolejne pokolenia. Wybór jednego pisarza ułatwia prezentację tematu, który jest bardzo szeroki. Selekcja materiału jest konieczna. Zawężenie go gwarantuje również jego uporządkowaną prezentację. W zakresie malarstwa swój wybór podporządkowałem konkretnym postaciom historycznym, o czym informuje plan prezentacji.

a) Cechy powieści historycznej jako gatunku literackiego.
Powieść historyczna reprezentująca epikę, w której prócz postaci fikcyjnych występują bohaterowie historyczni musi spełniać określone cechy. W kolejnych epokach literackich podlegała ona ewolucji. W powieści tego typu autor tworzy świat przedstawiony jako rekonstrukcja przeszłości. Istotne jest więc wykorzystanie źródeł (dokumentów i opracowań), a także określenie stosunku do minionych czasów. Cechą dobrej powieści historycznej jest właściwa proporcja pomiędzy wątkami fikcyjnymi, a motywami historycznymi. Takiej proporcji przestrzegał min. Józef Kraszewski (I poł. XIX.), a francuski pisarz Aleksander Dumas (wym. Dima) przyjął zasadę odwrotną Utwór powinien uwzględniać tzw. realia epoki, którą przedstawia, a mianowicie sytuację społeczno-polityczną ludzi tej epoki; charakterystyczną obyczajowość widoczną m.in. w ubiorach i sposobie życia. Aby koloryt epoki* był pełny nieodzowna jest stylizacja języka, a konkretnie jego archaizacja*. Wprowadził ja do swoich powieści Henryk Sienkiewicz. W „Krzyżakach” dialogi bohaterów stylizowane są na język z początków XV w., a w „Potopie” bohaterowie mówią XVII wieczną polszczyzną. W „Quo vadis” archaizacja ogranicza się do słownictwa, które Sienkiewicz wykorzystał do nazwania przedmiotów, zjawisk, formacji wojskowyh, budynków istniejących w starożytnym Rzymie.

b) Rola postaci historycznych w fabule utworu.
Postacie historyczne są nieodzownym elementem omawianych utworów. To one w przeszłości tworzyły historię. Decydowały o ważnych wydarzeniach w losach danego narodu. Twórca powieści historycznej musi wykazać się wiedzą na temat tych autentycznych postaci. Wokół nich toczy się akcja utworu. Wydarzenia, w których uczestniczyli stanowią etapy w treści powieści. Najczęściej te postacie wchodzą w związki z bohaterami fikcyjnymi i wówczas przeplatają się dwa wątki historyczny i romansowy. Wielu znawców historii komentuje najczęściej literackie kreacje bohaterów historycznych i wykazują oni pewne nieścisłości. Nie są one jednak istotne dla przeciętnego odbiorcy powieści historycznej.

2. Kolejność prezentowanych argumentów

a) NERON w „Quo vadis” Henryka Sienkiewicza
Pierwszy argument ilustrujący wybrany przeze mnie temat dotyczy postaci NERONA. Był on cesarzem rzymskim w latach 54-68 Jego pełne nazwisko brzmiało Nero Claudius Cezar. W ujęciu Sienkiewicza postać ma charakter bardzo realistyczny. Autor uwzględnił okrucieństwo cesarza w kilku rozdziałach powieści. Jego postać sprawia wrażenie błazna, a nie okrutnika. Cesarz jako postać literacka pojawia się na uczcie, którą opisuje Sienkiewicz, jest jej gospodarzem i osobą najważniejszą, której wszyscy składają hołd. Uważnie przypatruje się przez wypolerowany szmaragd przybyłym gościom i komentuje ich wygląd i zachowanie. Zewnętrzna postać NERONA nie budziła zaufania. Jego oblicze kryło złość, a ogromna głowa osadzona na grubym karku wywoływała zdziwienie. Ubrany był w tkaninę ametystowej barwy (kolor od kamienia półszlachetnego purpurowoczerwonego. Włosy miał ciemne, ułożone w loki. Czoło sugerowało olimpijski spokój i poczucie ogromnej mocy. Sienkiewicz bardzo krytycznie opisał postać, a nawet dopuścił się obraźliwych słów, gdyż stwierdził, że oblicze NERONA to była twarz małpy, pijaka i komedianta, próżna i pełna żądz. NERO miał w zwyczaju pokazywać gestem swoją okrutną decyzję o zabiciu człowieka zwracając w dół kciuk prawej dłoni.

Pisarz wyeksponował ambicję artystyczne NERONA, który był zapatrzony w siebie i oczekiwał od tłumu wielkiego uznania. Uwielbiał popisywać się na prośbę bliskich mu osób, zaspokajał swój egoizm, odgrywając rolę poety i śpiewaka. Najczęściej nosił na głowie wieniec laurowy, który miał dowodzić o jego wielkości.

WŁADCA RZYMU wielokrotnie opuszczał stolicę swojego cesarstwa, odwiedzał nadbrzeżne miasta, występował publicznie wywołując przede wszystkim niepokój swoim szalonym zachowaniem i strach z powodu nieliczenia się z godnością i życiem ludzi, którymi władał.

NERO nie wierzył w bogów, ale bał się ich, dlatego składał im ofiarę, np. za pomyślną podróż. Koniecznie chciał utrwalić swoją postać dla następnych pokoleń, dlatego tworzył pieśni i organizował igrzyska. Lud rzymski pozornie wielbił CEZARA i uczestniczył we wspominanych igrzyskach. Cezar często okazywał znudzenie otaczającą go rzeczywistością, szukał uciech i rozrywki. Mówił, że dusi się w mieście i marzył o zniszczeniu Rzymu wskutek trzęsienia ziemi lub wielkiego pożaru, mógłby wówczas dowieść swojej potęgi i zbudować miasto będące jego sukcesem.

Najbardziej krytycznie ocenił Sienkiewicz ostatnie szaleństwo NERONA. Rozpoczynął on prześladowanie chrześcijan. Kazał ich wszystkich aresztować, a potem skazał na śmierć podczas igrzysk dla ludu. Dzikie lwy były przeciwnikami bezbronnych zwolenników nowej wiary. NERON patrzył na ową tragiczną śmierć z satysfakcją. Igrzyska zorganizował, aby dać ludowi rzymskiemu poczucie zemsty za spalenie miasta. NERON uczestniczył w kolejnych dniach mordowania chrześcijan, patrząc z satysfakcją na emocje Rzymian. Jako cesarz okazywał okrucieństwo, akceptował je i swój lud uczynił także okrutnym. W finale powieści „Quo vadis” Sienkiewicz opisał w zwięzły sposób epizod śmierci NERONA. Senat wydał wyrok na Władce. Miała to być śmierć poprzez biczowanie przy udziale mieszkańców Rzymu. Zwłoki miały być wrzucone do Tybru. Przyjaciele skłaniali go do samobójstwa, aby mógł uniknąć hańby. Według pisarza NERO przeminął „jak wicher, burza i pożar”, a bazylika św. Piotra ciągle jest symbolem chrześcijaństwa, którego nie udało się zniszczyć cesarzowi.

b) NERON w „Pochodniach Nerona” Henryka Siemiradzkiego
Postać NERONA – szaleńca i człowieka okrutnego stała się inspiracją dla artystów różnych dziedzin sztuki, szczególnie dla rzeźbiarzy, którzy tworzyli popiersia władcy Rzymu.

W malarstwie polskim sylwetkę NERONA w otoczeniu dworu i uczestników widowiska utrwalił Henryk Siemiradzki (1843-1902) Jest on twórcą olejnego malowanego na płótnie, a zatytułowanego „Pochodnie Nerona”. Obraz powstał w 1876 r. Inny tytuł dzieła brzmi „Świeczniki Chrześcijaństwa”. Siemiradzki reprezentował nurt klasycyzmu połączonego z naturalizmem. Tematyka jego dzieł były sceny obyczajowe z życia Greków i Rzymian. Taka właśnie scena przedstawiona jest na obrazie. Oddaje on potęgę starożytnego Rzymu i atmosferę życia na dworze NERONA. Postać cezara jest mało widoczna, zdecydowanie drugoplanowa chodziarz umieszczona w centralnym punkcie dzieła. NERON zasiada w wytwornej lektyce, którą podtrzymuje kilku czarnoskórych niewolników. Siemiradzki uczynił historycznego bohatera uczestnikiem okrutnego widowiska. Sprawia on wrażenie zapatrzonego w pochodnie ustawione przed nim. Głownie tych pochodni tworzą ludzie, a konkretnie chrześcijanie przywiązani do wysokich słupów, które ozdobione są kwiatami, a więc jak na ironię w dniu śmierci zadbano o estetykę. Obraz mógłby stanowić ilustrację do powieści Sienkiewicza. W sposób teatralny przedstawił Siemiradzki kilkadziesiąt osób w różnych pozach i miejscach. Mężczyźni odziani są w tuniki, a kilka kobiet ujawnia swoją nagość. Swawolne poczynania były przyjęte na dworze NERONA i nikogo nie dziwiły. Tylko niektóre spośród postaci obrazu wpatrują się w „Świeczniki Chrześcijaństwa”. Malarz usytuował scenę na tle ogromnej budowli, zachowując detale stylu rzymskiego, który wyróżniał się przepychem i ogromną dekoracyjnością (płaskorzeźby, posągi lwów, kolumny, gzymsy). Współczesnego widza szokuje w obrazie kontrast pomiędzy przepychem dworu cesarskiego, a śmiercią chrześcijan, która była formą rozrywki dla zwolenników cesarza i jego pomysłem.

c) Władysław Jagiełło w „Krzyżakach” Henryka Sienkiewicza
Kolejna wybrana przeze mnie powieść historyczna to „Krzyżacy”, których treść dotyczy czasów średniowiecza. Swoją uwagę skoncentruje na dwóch uczestnikach bitwy pod Grunwaldem w 1410 roku. Pierwsza postać historyczna to Władysław.

W opisie bitwy dokonanej przez H. Sienkiewicza nie wszystko jest autentyczne. Ważne jest jednak to że podkreślił pisarz rangę tego wydarzenia i rzeczowo przedstawił wspomniane postacie. Władysław Jagiełło był władcą rozważnym w swoich działaniach i decyzjach; według historyków górował nas swoim otoczeniem kulturalnym zachowaniem i właściwym traktowaniem ludzi. W bitwie Grunwaldzkiej odegrał znaczącą rolę. Po przybyciu licznych wojsk pod Grunwald Jagiełło i Witold wraz z innymi osobistościami zorganizowali radę wojenną, a także uczestniczyli we wspólnej modlitwie (wraz z rycerstwem), aby polecić Bogu historyczne przedsięwzięcie. Jagiełło, jak pisze Sienkiewicz „wzdrygał się przed wojną” i bardzo pragnął pokoju. Wsparcia w wojennej strategii szukał u Księcia Witolda. Sądził, że krzyżacy wyślą do niego jako władcy Polski swoich rycerzy z misją pokojową. Nie doczekał się poselstwa, zgody i pokoju, a stanęli przy nim posłowie pyszni i żądni wojny i którzy darowali mu miecze przed bitwą. Król kierował bitwą, obserwując jej przebieg z wzniesienia w pobliżu placu boju. Wydawał rozkazy, rozsyłał pachołków i sam zamierzał iść do boju. Straż królewska osłoniła swojego pana własnymi ciałami, jednak król wykazał w tym momencie ogromną odwagę, stając w pierwszym szeregu naprzeciwko zbliżających się chorągwi niemieckich. Ostatecznie mistrz Krzyżaków nie zaatakował orszaku królewskiego, ale uczynił to olbrzymi Niemiec, który rozpoznał Jagiełłę. Króla obronił jego sekretarz Zbigniew, który zabił napastnika. PO bitwie u stóp władcy na znak zwycięstwa złożono również niemieckie chorągwie oddając królowi należny mu hołd, także w podzięce za pokierowanie bitwą.
Książę Witold w „Krzyżakach” Henryka Sienkiewicza

Jagiełłę jako bohatera powieści można nazwać postacią statyczną. Dynamicznym bohaterem jest Książę Witold, który podczas bitwy dowodził Litewskimi chorągwiami. Książę Witold był bardzo żywiołowy, szybko reagował na trudne sytuacje, nie lękał się niebezpieczeństwa, a wprost przeciwnie wychodził mu naprzeciw, okazując wielką odwagę. To on na czele niewielkiego oddziału ruszył na zwiady. Wojska Witolda były najlepiej uzbrojone. Działały zgodnie ze strategią narzuconą przez Króla i Księcia Witolda, wspomagały rycerstwo polskie w wyznaczonych miejscach bitwy. Bitwa rozpoczęła się atakiem jazdy Litewskiej, która została rozbita, ale bardzo szybko na czele z Witoldem powróciła na pole bitwy.

Swój opis Bitwy pod Grunwaldem odczytał H. Sienkiewicz 27 Kwietnia 1900 roku w Sukiennicach Krakowskich, przed obliczem obrazu Matejki „Bitwa pod Grunwaldem” Ten fakt świadczy, że sam pisarz łączył swoje dzieło z malarskim ujęciem. Stworzył przy użyciu języka literackiego drugą wersję bitwy, równie wielką i porywającą. Nastrój opisu jest zgony z nastrojem obrazu. Obydwa dzieła utrwaliły Bitwę pod Grunwaldem w sposób fragmentaryczny, gdyż powieść i obraz mają swoje ograniczenia.

d) KSIĄŻĘ WITOLD w obrazie Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem”
Podobnie jak w pierwszym moim przykładzie, tak i teraz dzieło malarskie Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem” można uznać za ilustrację do „Krzyżaków” Henryka Sienkiewicza. Obraz powstał w 1878 r. Powieść Sienkiewicza powstała w 1900 r., a więc powieściopisarz szukał inspirację nie tylko w źródłach historycznych, ale również w panoramicznym obrazie Matejki.

Centralną postacią kompozycji jest WITOLD. Matejko zgodnie z relacjami kronikarzy postać KRÓLA umieścił na wyniosłym pagórku poza linią bojową. Witold wyróżnia się barwą swojego stroju, gdyż czerwień jest kolorem intensywnym i przyciąga wzrok widza. Jego postać emanuje siłą i odwagą. Jako rycerz średniowieczny usytuowany został na szpakowatym rumaku. Drugim atrybutem wojownika jest wysoko wzniesiony miecz. Na głowie WITOLDA widnieje książęca mitra. Walczący rycerz porzucił wodze, podniósł tarcze i pędzi prosto przed siebie ogarnięty szaleństwem walki. Książę WITOLD w realizacji Matejki jest personifikacją (uosobieniem) zwycięstwa. Na lewo od WITOLDA rozgrywa się decydujący moment bitwy – atak na Wielkiego Mistrza Zakonu Ulryka von Jungingena. Po prawej stronie centralnej postaci walczy jednooki olbrzym w łuskowatym pancerzu (Jan Żiżka).

e) KSIĄŻĘ JANUSZ RADZIWIŁ jako zdrajca w powieści „Potop” H. Sienkiewicza
Znaczącą powieścią w dorobku H. Sienkiewicza jest „Trylogia” obejmująca „Ogniem i Mieczem”, „Potop” i „Pana Wołodyjowskiego”. W trzech kolejnych częściach występuje kilkadziesiąt postaci historycznych. W „Potopie” wyeksponowana została postać Księcia Janusza Radziwiłła jako zdrajcy narodu. Pisarz scharakteryzował bohatera z wielkim rozmachem, zgodnie z osobowością, jaką reprezentował dumny magnat. Sienkiewicz przypominał wszystkie tytuły Radziwiłła związane z władzą, jaką sprawował na Litwie i Żmudzi. Doskonale oddał jednak charakter Radziwiłła. KSIĄŻĘ zwołując dowódców wraz z oddziałami do Kiejdan, chciał pozyskać ich ufność i deklarację wierności. Cieszył się wielkim autorytetem, wierzono, że poprowadzi magnaterię i szlachtę przeciwko najeźdźcy Szwedzkiemu, który wkroczył do Polski w lipcu 1655 roku. Radziwiłł zawiódł pułkowników i ich żołnierzy. Ogłosił na uczcie w Kiejdanach iż oddaje Litwę pod panowanie Szwedzkiego króla Karola Gustawa. Sienkiewicz, przypominając atmosferę przed ucztą i jej przebieg wiele miejsca poświęcił postawie Radziwiłła. Pokazał przebiegłość w rozmowach z ludźmi, jego umiejętność pozyskiwania uznania, a równocześnie ugodowość wobec wrogów. Decyzja, jaką podjął Radziwiłł nie była łatwa, co też uwzględnił twórca „Potopu” przypisując Radziwiłłowi przerażenie przed ogłoszeniem decyzji i strach przed konsekwencjami zdrady. Ambicją Jana Radziwiłła było zdobycie Korony Polski i Litwy dzięki pomocy Szwedów - nie została ona spełniona. Sienkiewicz tworząc losy Księcia uwzględnił proces wewnętrznego załamania Radziwiłła. Po zdradzie, jakiej się dopuścił utracił autorytet i przyjaciół. Okazało się, że Szwedzi nie uznali go za swojego sprzymierzeńca i Radziwiłł coraz mocniej odczuwał samotność i desperację, a także utratę swojego bogactwa). Odczuwał głębokie poczucie hańby. Radziwiłł umarł w zamku w Tykocinie obleganym przez rycerstwo polskie, gdyż rezydowali w tym zamku Szwedzi. W chwili śmierci świadomy był swojego upadku i winy. Powieściowa scena śmierci jest bardzo przekonywująca, a osobiste przeżycia Radziwiłła świadczą, że Sienkiewicz w doskonały sposób umiał portretować bohaterów swoich utworów.

STEFAN CZARNIECKI jako wódz - patriota w powieści „Potop” H. Sienkiewicza

Postacią kontrastową w stosunku do Radziwiłła jest w „Potopie” Stefan Czarniecki. Jako doskonały wódz Czarniecki chciał zniszczyć wroga poprzez wojnę podjazdową stopniowo rozbijał oddziały szwedzkie. Z pogardą mówił o wrogu, że „to szwedziki, nie szwedy”. Zastępy Czarnieckiego działały na całym terenie zajętym przez wrogów, których niszczono poprzez zasadzki, ograniczenie dostępu do żywności. Czarniecki współdziałał z wojskiem Lubomirskiego i Sapiehy. Dzięki ich zwycięstwom cały kraj zaczął podnosić się do walki. Kiedy Szwedzi ruszyli w kierunku Warszawy zmobilizowano wszystkie Polskie siły wojskowe. Drobna Szlachta i mieszczaństwo walczące pod dowództwem Sapiehy i Czarnieckiego nie dopuściło do całkowitego zajęcia Warszawy. Sienkiewicz stworzył w „Potopie” postać wielkiego bohatera. Jego niezłomność i odwaga najmocniej zostały uwypuklone podczas oblężenia Krakowa. Stefan Czarniecki mianowany został komendantem miasta. Pomimo ogromnej przewagi Szwedów w zakresie liczebności wojska i siły uzbrojenia kilkakrotnie domawiał kapitulacji. Niestety musiał ją podpisać, gdyż miasto zostałoby całkowicie zniszczone.

Jako postać historyczna Stefan Czarniecki po potopie Szwedzkim brał udział w walkach na terenie Danii. Wódz zmarł w 1665 roku, a jego śmierć utrwalono w dziele malarskim.

STEFAN CZARNIECKI w obrazie Wojciecha Kossaka.

Wielu twórców sztuk plastycznych czyniło Stefana Czarnieckiego bohaterem swoich dzieł. Szczególny hołd złożył Juliusz Kossak (XIX wieczny reprezentant malarstwa portretowego, historycznego i realistycznego) Był on kronikarzem czynów rycerstwa i wojska polskiego, ilustratorem narodowej przeszłości. Ulubioną epoka, do której tworzył ilustrację był wiek XVII. Nic dziwnego, że z upodobaniem odtwarzał sceny z Sienkiewiczowskiej Trylogii. Kossak doskonale wyczuwał szlachecką mentalność, bohaterstwo wodzów i wielkość malowanego wydarzenia. Był również najwybitniejszym malarzem Koni. To wszystko potwierdza się w wybranym przeze mnie obrazie. Jego tytuł brzmi „Czarniecki pod Kołdyngą” (Dania) Jest to akwarela utrzymywana w stonowanych barwach. Można przypuszczać, że barwy tego dzieła były kiedyś bardziej wyraziste, gdyż akwarela jest techniką wyjątkowo nietrwałą. W obrazie przeważa tonacja wyblakłej zieleni z elementami delikatnego złota, które było ulubionym kolorem Kossaka. Postacią centralną akwareli jest Czarniecki siedzący na wspaniałym koniu. Zachowana została właściwa proporcja w ujęciu rumaka i jeźdźca. Sylwetka jeźdźca dopasowana jest do uchwyconego ruchu zwierzęcia. Patrząc na obraz odnosi się wrażenie, że koń stąpa do przodu. Postać wojownika pokazana jest w całości, jego tyłów skierowany jest ku jadącemu za nim oddziałowi żołnierzy. Ubiór wojownika trudno opisać, gdyż stonowana kolorystyka nie pozwala na dostrzeżenie szczegółów. Widoczna jest ascetyczna twarz, charakterystyczna fryzura oraz długa broda sygnalizująca sędziwy wiek. Niewątpliwie taki wizerunek twarzy miał podkreślić znaczenie postaci. Czarniecki uchwycony w akwareli wzniósł prawą rękę w której trzyma szablę – atrybut wojownika i czapkę będącą uzupełnieniem stroju. Podobnie, jak inne obrazy Kossaka, tak i ten owiany jest ciepłem serdeczności ze strony twórcy. Główna postać jest upoetyzowana.

3. Wnioski.

a) Od najdawniejszych czasów różne dziedziny kultury uzupełniały się, a jedna dla drugiej stanowiła źródło twórczej inwencji. Tak było i nadal jest w przypadku literatury i malarstwa. Korelacja tych dziedzin sztuki jest najbardziej widoczna w ilustracjach funkcjonujących w danej książce. Wówczas współzależność jest najsilniejsza. Ilustrację ułatwiają odbiorcy wyobrażenie sobie miejsc, przedmiotów, osób, które opisuje autor. Dzieła malarskie jako odrębne wizje artysty powstają często niezależnie od treści utworu. Człowiek, który ma orientację w sztuce kojarzy sobie dane dzieło malarskie z wybranym utworem za przykład posłużyć może jednoznaczne skojarzenie opisu bitwy pod Grunwaldem, dokonanej przez Sienkiewicza w „Krzyżakach” z obrazem Jana Matejki. Zarówno powieści historyczne, jak i malarstwo odwołujące się do minionych wieków mają na celu utrwalanie przeszłości, aby następne pokolenia mogły poznać różnorodne ujęcia wydarzeń batalii i postaci, które decydowały o biegu historii.

Pojęcia:
Archaizacja języka – upodobnienie języka utworu do czasów akcji (słownictwo, formy gramatyczne – fleksja, budowa zdań – składnia, frazeologia)
Korelacja – wzajemne powiązanie, współzależność pojęć, czy zagadnień

Bibliografia

I. Literatura podmiotu:
1. Henryk Sienkiewicz „Potop”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969r.
2. Henryk Sienkiewicz „Krzyżacy”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1996r.
3. Henryk Sienkiewicz „Quo vadis”, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1993r.
4. Juliusz Kossak, „Czarniecki pod Kołdyngą”, Muzeum Pomorza Środkowego. Słupsk 1893r., Akwarela
5. Jan Matejko, „Bitwa pod Grunwaldem”, 1878r., Olej na płótnie, Muzeum Narodowe w Warszawie.
6. Henryk Siemiradzki, Pochodnie Nerona” (Świeczniki Chrześcijaństwa) 1876r., Olej na płótnie, Muzeum Narodowe. Kraków.

II. Literatura przedmiotu:
1. Literatura polska. Przewodnik Encyklopedyczny Tom II s. 217-219, 357-359 Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984r.
2. Ignacy Witz, Polscy malarze. Polskie obrazy, Nasza Księgarnia 1974r.

III. Ramowy plan wypowiedzi.
1. Określenie problemu
Portrety postaci historycznych w powieściach Henryka Sienkiewicza i w malarstwie polskim.
a) cechy powieści historycznej jako gatunku literackiego
b) rola postaci historycznych w fabule utworu

2. Kolejność prezentowanych argumentów
a) literacka koncepcja postaci Nerona w powieści Henryka Sienkiewicza „Quo vadis”
b) wizualizacja życia bohatera historycznego w obrazie Henryka Siemiradzkiego „Pochodnie Nerona”

c) sylwetki postaci historycznych w „Krzyżakach” Henryka Sienkiewicza. Wybrani uczestnicy bitwy pod Grunwaldem – Władysław Jagiełło i Książę Witold
d) Książe Witold jako centralna postać olejnego obrazu Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem”

e) kontrastowi bohaterowie powieści Henryka Sienkiewicza „Potop”: Książę Janusz Radziwiłł jako zdrajca, Stefan Czarniecki jako wódz - patriota.
f) malarska prezentacja Stefana Czarnieckiego w ujęciu Juliusza Kossaka.

3. Wnioski.
a) Korelacja literatury i malarstwa; utrwalenie przeszłości historycznej poprzez słowo pisane i obraz.

IV. Materiały pomocnicze.
1. Reprodukcje obrazów wymienionych w literaturze podmiotu w postaci cyfrowej
2. Rzutnik multimedialny – prezentacja na płycie CD