Dar Nilu

„Dar Nilu” – tak nazywał Egipt grecki historyk Herodot, który odwiedził ten kraj ok. 450 r. p.n.e. Miał na myśli wąski pas zieleni wzdłuż rzeki, rajski ogród pośród bezbrzeżnej pustyni. Tam narodziła się cywilizacja starożytnego Egiptu. Kraj tak od nas odległy w czasie i przestrzeni wpisuje się jednak w linię rozwoju kultury śródziemnomorskiej, do której wszyscy należymy. Cywilizacja egipska trwała prawie 3500 lat, ustępując długowiecznością tylko chińskiej, i pozostawiła zdumiewające zabytki, których widok zapiera dech w piersiach. Elementy egipskiej tradycji kulturalnej, przekazane nam przez Fenicjan, Greków i Rzymian, są żywe do dziś, a należy do nich m.in. podstawa naszej cywilizacji, czyli umiejętność pisania.

Na długo zanim w Egipcie pojawiły się dynastie faraonów, już około 300 tys. lat temu paleolityczni łowcy przemierzali północną część doliny Nilu i sąsiadujące z nią tereny. Pierwsi neolityczni rolnicy i hodowcy, przodkowie starożytnych Egipcjan, osiedli się nad Nilem pod koniec VI tysiąclecia p.n.e. Na początku IV tysiąclecia p.n.e. w Górnym Egipcie wykształciła się kultura nakadyjska. Ostatnia faza rozwoju tej kultury odpowiada okresowi kształtowania się państwa egipskiego oraz pierwszym dwu dynastiom.
Wraz z panowaniem Narmera około 3 100 p.n.e. Egipt wkracza w czasy historyczne. W tym okresie doskonalono pismo, zaczęto prowadzić kroniki, w których spisywano najważniejsze dokonania władcy, budowę świątyń, fundowanie posągów bóstw oraz notowano poziom wylewów Nilu.

Społeczeństwo egipskie stanowiło silnie zhierarchizowaną strukturę, w której wszystkie warstwy miały określone obowiązki i przywileje, a każdy człowiek znał swoje miejsce. Na szczycie piramidy społecznej stał boski faraon – właściciel całego kraju, wszystkich mieszkańców, król, naczelny kapłan sędzia, wódz armii; zajmował pośrednie stanowisko pomiędzy bogami i ludźmi. W obowiązkach wspierała faraona wybrana grupa najbogatszych arystokratów. Wśród nich pierwsze miejsce zajmował Wezyr. Tym, co decydowało o karierze na dworze było wykształcenie – klucz do społecznego awansu. W egipskim społeczeństwie ceniono umiejętność pisania i rachowania. Do najniższej i najliczniejszej warstwy społeczeństwa należeli piesi żołnierze, robotnicy, słudzy i chłopi.
Podczas panowania Farmera , po zjednoczeniu Egiptu Dolnego i Górnego jego państwo zamieszkiwało 5 mln ludzi. W dalszym jednak ciągu ludność obydwu krajów różniła się od siebie, Górny Egipt należał do Afryki a Dolny do świata śródziemnomorskiego.

Nauka i religia były w Egipcie ściśle powiązane. Dotyczy to również medycyny. Lekarze kształcili swe umiejętności w przyświątynnych domach życia – swoistych centrach naukowo dydaktycznych, których początek Egipcjanie łączyli z bogiem mądrości Thotem, mistrzem pisania, wszelakiej wiedzy oraz magii. Jedna z inskrypcji, pochodząca z czasów XXII dynastii, głosiła serce jest bogiem a jego kaplicą żołądek, zatem przyczynę wszelkich objawów chorobowych upatrywano w niestrawności. Serce to organ który zawsze fascynował starożytnych Egipcjan. Lekarze byli przekonani, że serce mówi o zdrowiu. Przypadłości natury duchowej np. epilepsję leczono za pomocą hipnozy. Jeśli chodzi o lekarstwa, to – prócz osobliwych specyfików w rodzaju: brud spod paznokci, tłuszcz hipopotama, mleko kobiety, która powiła syna, dziecięcy mocz – używano głównie leków roślinnych np. cebuli i czosnku. Egipcjanie z umiarem używali skalpela, trepanacja czaszki nie należała do częstych zabiegów.
Paradoksalnie mumie, które w zamyśle Egipcjan miały przetrwać wiecznie, poza Egiptem traktowano jako tajemniczy środek leczniczy. Po rozdrobnieniu na proszek stawał się panaceum na wszystkie schorzenia. Taki puder pojawiał się w europejskich aptekach jeszcze w XIX wieku.
Zatrzymać rozkład zwłok to twardy orzech do zgryzienia. Egipcjanie przez kilka wieków czynili mniej lub bardziej udane próby zanim zdołali odnaleźć właściwą formułę. Około II tysięcy lat p.n.e. zrozumieli jakie są dwa konieczne warunki udanej mumifikacji: usunięcie wnętrzności i wysuszenie zwłok. Dopiero potem całe ciało można od stóp do głów spowić lnianymi bandażami. Balsamiści rozcinali lewy bok nieboszczyka, usuwali żołądek jelita, wątrobę i płuca. Egipcjanie nie używali mózgu za organ szlachetny, balsamiści usuwali go specjalnym haczykiem przez nos. Te narządy przechowywano w specjalnych naczyniach. Serce zostawiano na miejscu. Wnętrze ciała nacierano winem palmowym i ziołami. Przed zaszyciem ciało napełniano balsamem na bazie żywicy oraz wosku pochodzenia zwierzęcego i roślinnego po czym posypywano natrytem. Takie zwłoki przez kilka tygodni leżały na powietrzu, po wysuszeniu owijano je bandażami. Twarz ozdabiano maska po czym umieszczano mumię w drewnianym sarkofagu. Przez kilka lat egiptolodzy zastanawiali się dlaczego niektóre mumie są czarne. Dopiero w 1991 roku przeprowadzono badania metodą chromatograficzną i spektrograficzną, wyniki badań były zaskakujące. W czarnej mazi pokrywającej m.in. mumię Tutenchamona rozpoznano żywicę, wosk roślinny, wosk pszczeli oraz pochodne ropy naftowej – naturalny asfalt. By uchronić mumie przed wandalami zmarłych składano w ukrytych skalnych grobowcach.

Sto 46 m wysokości 230 m długości boku podstawy, 2 760 000 metrów sześciennych kamienia o masie 6 mln ton. Przez 45 wieków piramida Chipsa pozostawała najwyższą budowlą świata. Jak powstał ten cud starożytnej techniki? Wapienne bloki z których budowano piramidy pochodziły z kamieniołomu oddalonego od placu budowy o 300 metrów. Przy łamaniu kamienia pracowało około 1500 osób. Przeciętny blok ważył około 2,5 tony. Kilkutonowe bloki wciągano na piramidę po specjalnych pochyłych platformach zwanych rampami. 45 wieków temu Egipcjanie nie używali jeszcze koła, bloki transportowano na drewnianych płozach. Metoda ustawienia bloków na szczycie piramidy pozostaje tajemnicą. Ilu ludzi pracowało przy budowie wielkiej piramidy? W oparciu o przybliżoną liczbę bloków zakładany czas trwania całej budowy szacuje się, ze przy obróbce, transporcie i ustawieniu bloków pracować mogło maksymalnie 10 tysięcy ludzi. Jeśli dodamy do tego kowali, stolarzy żeglarzy, kamieniarzy, kucharzy nosiwodów osiągniemy liczbę 20-25 tys. robotników

Losy państwa i życie każdego z Egipcjan spoczywały w rękach bogów. Namacalnym znakiem przychylnej obecności bóstw były coroczne wylewy Nilu. Społeczność egipska zamieszkiwał małe osady, najpopularniejsze były domu zbudowane z suszonej na słońcu cegły mułowej. Społeczeństwo dzieliło się na 5 grup: kapłanów, wojowników, urzędników, rolników i niewolników. Egipcjanie dość wcześnie zawierali związki małżeńskie. Dziewczęta wychodziły za mąż mając 12-14 lat, młodzieńcy żenili się w wieku 20 lat. Średnia długość wieku mieszkańca Egiptu wynosiła 30 lat. Zamożni mieszkańcy gustowali w ucztach i przyjęciach z udziałem gości. Nil obfitujący w wiele gatunków ryb dostarczał taniej żywności. Egipcjanie zjadali duże ilości mięsa i dziczyzny. Najpopularniejszym napojem było piwo i wino. Owoce w jadłospisie to figi, daktyle i winogrona. Z warzyw popularne były m.in. soczewica, cebula czosnek, sałata.

Ze względy na gorący klimat mieszkańcy myli się kilkakrotnie w ciągu dnia. Kąpieli zażywano zaraz po przebudzeniu, obmywano się także przed i po każdym posiłku. Zarówno mężczyźni jaki kobiety namaszczali swe ciało wonnymi olejkami. Niewiasty podczas uczt nosiły na szczycie głowy stożek nasączony pachnącymi olejkami. Pod wpływem ciepła ulegał on stopniowemu roztopieniu a pachnidła spływały na twarz i kark. Egipcjanie powszechnie golili swe głowy bądź bardzo krótko strzygli włosy. Zarówno kobiety jak i mężczyźnie nosili peruki. Kobiety używały farb do włosów sporządzonych z ziół. Egipcjanie jaki Egipcjanki malowali obwódki oczu ciemnym pudrem. Do zwyczaju należało bielenie twarzy i barwienie policzków.

Dzieła egipskich złotników są dzisiaj podziwiane i cenione nie tylko ze względu na drogocenny kruszec czy piękno szlachetnych kamieni. Tym co najbardziej w nich zachwyca, jest niezwykły kunszt rzemieślników. Wiele ze stosowanych przez nich technik wykorzystują współczesne warsztaty złotnicze. Złota maska faraona Tutenchamona, inkrustowana półszlachetnymi kamieniami i dekorowana emalią komórkową, pozostaje niedoścignionym arcydziełem egipskich złotników. Ważący ponad 6 kilogramów naszyjnik faraona Psusennesa zachwyca mistrzostwem złotniczego kunsztu. Rytualne złote sandały faraona Szeszonka dołączono do wyposażenia jego grobu.

W okresie nowego państwa domostwa możnych Egipcjan prezentowały się najbardziej okazale. Egipcjanie doprowadzili obróbkę kamienia do perfekcji. Wyrabiano z nich między innymi wazy, puchary, które były pięknie zdobione. Zastawę stołową uzupełniają starannie modelowane z ceramiki i szkła. Meble mają często znaczenie hierarchiczne, ich formy są wyrazem władzy osoby która się nimi otacza. Egipskie meble są niezwykle oryginalne i bogato dekorowane: malowane, wykładane drogocennymi materiałami.

Przez tysiące lat sztuka egipska zachowała jednorodny styl i wysoki, niepowtarzalny standard. Porównując najstarsze zachowane płaskorzeźby z epoki predynastycznej z IV tysiąclecia p.n.e. z reliefem lub malowidłem powstałym w ostatnich stuleciach ubiegłej ery, bez trudu odnajdziemy cechy wspólne. Ta charakterystyczna dla sztuki Egiptu trwałość stylu na przestrzeni setek lat była możliwa Dzięki za wszystko i wypracowaniu jeszcze w okresie przed nastaniem pierwszej dynastii, pewnych stałych zasad – kanonu, stosowanego przez następne setki lat w formie prawie niezmienionej.

Pismo egipskie to pismo ideograficzno-spółgłoskowe, stworzone przez starożytnych Egipcjan Egipcjan celu zapisywania swojej mowy; jest ono mieszaniną wizerunków rzeczy i graficznych odpowiedników wymawianych dźwięków. Starożytni Grecy wędrujący po Egipcie znaki tego pisma nazywali hieroglifami czyli świętymi rytami lub rysunkami, jako, że początkowo służyły głównie do sporządzania inskrypcji religijnych rzeźbionych w kamieniu.

Postacie egipskich bóstw wywodzą się z przedstawień praegipskich plemiennych fetyszy. Egipcjanie ukazywali swych bogów jako zwierzęta-ludzi lub najczęściej jako ludzi z głowami zwierząt. Po połączeniu królestw Dolnego i Górnego Egiptu w panteonie zjednoczonego państwa najwyższą pozycję zajęło czterech bogów: Amon, Ptah, Seth i Re. Ważną rolę w historii Egiptu odgrywali też: Atum, Szu, Tefnut, Geb, Nut, Neftyda, Ozyrys, Izyda, Horus, Hathor, Bastet i Thot.