Jesień Ludów w Europie 1989-1992

· Liberalizacja systemu socjalistycznego po 1956 roku
· Kryzys gospodarki socjalistycznej
· Reformy Gorbaczowa w ZSRR
- 11 marca 1985 Michaił Gorbaczow sekretarzem generalnym KC KPZR
Głasnosti – jawność życia politycznego
Pierestrojka – odbudowa życia społeczno-politycznego
Uskorjenia – przyspieszenie rozwoju gospodarczego
- Marzec 1986 akceptacja proponowanych zmian na XXVII zjeździe KPZR ‘
- Zmiana polityki w stosunku do zachodu
Rozmowy Ronalda Reagana z Michaiłem Gorbaczowem
Listopad 1985; Genewa
Październik 1986; Reykiawik
Grudzień 1987; Waszyngton
Tematem rozmów było obustronne rozbrojenie, wycofanie wojsk radzieckich z
Afganistanu, wstrzymanie poparcia ZSRR dla komunistycznych reżimów świata oraz
podjęcie stosunków dyplomatycznych ZSRR z Chrl.
· Luty 1989. Ostateczne wycofanie wojsk radzieckich Afganistanu .
· Reformy Gorbaczowa doprowadziły do rozluźnienia radzieckiej kontroli nad państwami socjalistycznymi.

Jesień Ludów: wydarzania mające miejsce pod koniec 1989 w Europie Środkowej i Wschodniej, które doprowadziły do załamania się ustroju socjalistycznego, rozpadu bloku komunistycznego uzyskania niepodległości przez państwa tego bloku.

POLSKA:

· 1980 - Wystąpienia społeczne o charakterze robotniczym, domagające się legalizacji niezależnych związków zawodowych.
· 1981 – Reakcyjne władze komunistyczne z gen. Jaruzelskim na czele wprowadzają 13 grudnia 1981 roku Stan Wojenny w celu spacyfikowania nastrojów liberalnych w społeczeństwie
· 1982 – 1989: Konsolidacja społeczeństw polskiego w oporze przeciwko autorytarnej władzy komunistycznej. Osłabienie totalitarnego charakteru państwa. W PZPR wzrost nastrojów liberalnych.
· 6 luty – 4 kwietnia 1989: Obrady „okrągłego stołu”
· 4 czerwiec 1989 Wybory: Obóz solidarnościowy wszedł do czynnego życia politycznego.
· 24 sierpień 1989: Powołanie rządu Tadeusza Mazowieckiego (Solidarność ZSL SD), pierwszy nie-komunistyczny rząd w państwach demoludu.


WĘGRY:


· Kryzys gospodarczy (obniżenie stopy życiowej), spadek PKB, inflacja, zadłużenie.
· Powstanie partii opozycyjnych:
1987 - Węgierskie Forum Demokratyczne
1988 - Związek Wolnych Demokratów
1989 – Związek Młodych Demokratów oraz Partia Drobnych Rolników
· 22 Maja 1988 – Usunięcie ze stanowiska sekretarza generalnego Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej (WSPR) Janosa Kadara. Jego miejsce zajął Karol Grosa.
· 13 czerwca – 18 września 1989: Obrady tzw. „trójkątnego stołu” z udziałem strony rządzącej i opozycji. Ustalono główne kierunki reform gospodarczo politycznych.
· Październik 1989: Wprowadzono system wielopartyjny, Usunięto zapis konstytucyjny o przewodniej roli WSPR. Zrehabilitowano więźniów politycznych.
· Marzec 1990: Wybory parlamentarne- dojście do władzy opozycji demokratycznej. (Prezydentem został Arpad Goncz a premierem Jozsef Antal)
· Czerwiec 1991: Terytorium Węgier opuściły ostatnie dywizje radzieckie.


CZECHOSŁOWACJA:


· Narastające kłopoty gospodarcze.
· 17 grudnia 1987: Gustaw Husak ustąpił z funkcji sekretarza generalnego KC KPCz.
· 1988 Manifestacje opozycji w Pradze w rocznicę interwencji wojsk Układu Warszawskiego.
· Styczeń 1989: Szereg demonstracji pod hasłami demokratyzacji życia publicznego.
· Czerwic 1989: Petycja opozycyjnego ugrupowania Karta 77 wzywająca do przeprowadzenia radykalnych reform politycznych.
· 17 listopada 1989: Początek tzw. „aksamitnej rewolucji” – przejęcie władzy przez demokratyczną opozycję.
· 19 listopada 1989: Powstanie Forum Obywatelskiego z Vaclavem Havlem na czele, skupiającego środowiska opozycyjne.
· 9 grudnia 1989: Powołanie „rządu porozumienia narodowego” z Marianem Calfą na czele.
· 29 grudnia 1989: Vaclav Havel został prezydentem wolnej Czechosłowacji. Władze powierzyło mu Zgromadzenie Federalne pod przewodnictwem Aleksandra Dubczeka.
· 8 czerwca 1990: Wolne wybory parlamentarne, zwycięstwo ugrupowań byłych działaczy Karty 77.
· 1990 powstały samodzielne republiki Czechy i Słowacja sfederowane w C-Srf.
· 5 i 6 czerwca 1992: Wybory parlamentarne, sukces Ruchu na Rzecz Demokratycznej Słowacji (HZDS) Vladimira Meciara. W Czechach Obywatelskiej Partii Demokratycznej Vaclava Klausa.
· 1 stycznia 1993: Likwidacja federacji, powstały odrębne państwa: Republika Czech z Vaclavem Havlem i Republika Słowacji z Michałem Kovacsem na czele.



RUMUNIA:

· Do jesieni 1989 rządy dyktatorskie Nikolae Ceausescu.
· 16 grudnia 1989: Manifestacja mniejszości węgierskiej w Timisoarze (Temesvar) w Siedmiogrodzie, stłumiona przez wojsko i tajną policję (Securitate).
· Wskutek użycia siły przez reżim komunistyczny, demonstracja przerodziła się w powstanie zbrojne, wprowadzono stan wojenny.
· Powstanie zyskało poparcie wojska i reformatorów z partii komunistycznej. Władze objął postkomunistyczny Front Ocalenia Narodowego Iona Iliescu.
· 25 grudnia 1989: Nikolae Ceausescu został aresztowany, skazany na śmierć przez sąd wojskowy i stracony.
· 29 grudnia 1989: „rząd rewolucyjny” z Petre Romanem (dwie teki dla niekomunistów)
- Narodowo-Chłopska Partia Chrześcijańsko-Demokratyczna
- Partia Jedności Demokratycznej: Nicu Stancescu
- Rumuńska Partia Socjaldemokratyczna: Sergiu Cunescu
· 20 maja 1990: Wybory wygrane przez Front Ocalenia Narodowego, Ion Iliescu prezydentem. Rozpoczęto przeprowadzanie reform.
· Wrzesień 1991: Konflikt miedzy prezydentem Iliescu i premierem Petrem Romanem (Roman musiał ustąpić)
· Październik 1991: Rząd Theodora Stolojana z udziałem opozycji. Klęska gospodarcza, inflacja, bezrobocie, masowe emigracja (w tym do Polski).
· Listopad 1992: Rząd Nicolae Vacarocu zdominowany przez zwolenników Iliescu.


BUŁGARIA:

· Od 1954 rządy sekretarza partii komunistycznej Todora Żiwkowa, słaba opozycja anty-komunistyczna.
· Polityka Żiwkowa dyskryminująca Turków zamieszkujących teren
Bułgarii (na przykład zakaz używania języka tureckiego), która doprowadziła do fali demonstracji.
· Listopad 1989 przewrót w Bułgarskiej Partii Komunistycznej- zmiany personalne we władzach (prezydent Petr Mładenow, premier Andrej Łukanow), usunięcie Teodora Żiwkowa, zmiana nazwy partii na Bułgarska Partia Socjalistyczna.
· Unia Sił Demokratycznych utworzona przez niezależne ugrupowania z Żeliu Żelewem na czele.
· Styczeń-Marzec 1990: Obrady bułgarskiego „okrągłego stołu”
· Październik 1990: Wolne wybory do parlamentu. Sukces opozycjonistów demokratycznych, prezydentem zostaje Żęliu Żelew.
· Z powodu złej sytuacji gospodarczej wybory parlamentarne 1994 wygrywają postkomuniści z Bułgarskiej Partii Socjalistycznej.


NRD:

· Do połowy 1989 reżim komunistyczny Ericha Honeckera
· Dążenia do zjednoczenia państw niemieckich.
· Masowy exodus Niemców przez ambasady RFN w państwach komunistycznych (wyjazdy Niemców z NRD do RFN przez Polskę, Węgry, Austrię – we wrześniu otwarto granicę węgiersko-austriacką).
· Ruch opozycyjny (Nowe Forum) zwalczany przez policję polityczną STAZI
· Październik 1989: Demonstracje w Berlinie, Dreźnie, Lipsku na rzecz demokratyzacji NRD i zjednoczenia z RFN.
· Ustąpienie Ericha Honekera ze stanowiska sekretarza Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedności (NSPJ), jego następca został Egon Krenz, pełnił ta funkcję do grudnia 1989.
· NSPJ zmieniła nazwę na PDS (Partię Demokracji Socjalistycznej).
· Listopad 1989 – nowy rząd Hansa Modrowa podją decyzję o zniesieniu granicy między NRD a RFN .
· 9 listopada 1989 – upadek muru berlińskiego.
· 7 grudnia 1989 – początek obrad „okrągłego stołu”.
· Marzec 1990 – wybory do Izby Ludowej w NRD – wygrane przez chadeków
- Nowy rząd Lothara de Meziere.
· Marzec – wrzesień 1990 rozmowy w Paryżu: dwa państwa niemieckie oraz USA,
ZSRR, Wielka Brytania i Francja.
· 16 lipca 1990 szczyt Gorbaczow – Helmut Kohl ( kanclerz RFN )
- Gorbaczow w zamian za pomoc gospodarczą dla ZSRR zgodził się na zjednoczenie Niemiec wycofanie wojsk radzieckich z RFN do 1994.
- gwarancja granicy polsko- niemieckiej na Odrze i Nysie Łużyckiej.
· 31 sierpnia 1990 w Berlinie układ o zjednoczeniu.
· 12 września 1990 w Moskwie ZSRR, Francja, USA i Anglia zrzekają się opieki nad Niemcami i Berlinem w momencie zjednoczenia.
· 2 października 1990 w Nowym Jorku – deklaracja o suwerenności Niemiec podpisana przez państwa niemieckie oraz cztery mocarstwa.
· 3 października 1990 – formalne zjednoczenie Niemiec.

ALBANIA:

· Do 1985 władza w rękach sekretarza partii komunistycznej Envera Hodży, jego następcą został bardziej liberalny Ramiz Alija.
· Fatalna sytuacja gospodarcza- emigracja ludności Albanii do Włoch i Grecji.
· 1990: powstawanie licznych partii politycznych, upadek reżimu komunistycznego.
· 1991: wybory parlamentarne wygrane przez komunistów.
· 1994: ponowne wybory, w których do władzy doszła opozycja- prezydent Sali Berisha z Partii Demokratycznej.


JUGOSŁAWIA:

· 1980: Po śmierci Josipa Broz Tity narastanie konfliktów etnicznych i religijnych, zaostrzenie stosunków między Serbami a innymi nacjami Jugosławi.
· 1988 Wzrost nastrojów nacjonalistycznych (przewodniczący serbskiego Związku Komunistów Slobodan Milosevic po zajęciu przez wojsko Kosowa zniósł autonomię prowincji)
· Rozpad Jugosławii- niepodległość Słowenii i Chorwacji (25 czerwiec 1991), Bośni i Hercegowiny (1992), Macedonia ogłosiła niepodległość 1993


ROZPAD ZSRR:

· Śmierć Breżniewa, sekretarzem generalnym został J.Andropow.
- Nawrót zimnej wojny (poltyka Andropowa mająca na celu uszczelnienie żelaznej
kurtyny).
- Kryzys stosunków między ZSRR i USA po interwencji radzieckiej w afganistanie.
- 1983 – wyścig zbrojeń.
· Marzec 1985 Michaił Gorbaczow zostaje sekretarzem generalnym KPZR.
- zmiany personalne we władzach:
+ premier: Nikołaj Ryżkow
+ minister spraw zagranicznych: Edward Szewardnadze
- przebudowa systemu politycznego i jawności życia
+ ograniczenie cenzury;
+ amnestia większości wieźniów politycznych;
· 1988 Litewski Ruch na Rzecz Przebudowy Sajudis
- przywrócenie przez Radę Najwyższą LSRR litewskiej flagi narodowej i języka litewskiego jako państwowego.
- Luty 1990 wybory do Rady Najwyższej – wygrane przez Sajudis
- 11 marca 1990 – uchwała o powstaniu Republiki Litewskiej
· 1988 powstało Forum Narodowe Łotwy i Ruch na Rzecz Niezależności Narodowej Łotwy.
- Lipiec 1989 Rada Najwyższa ŁSRR potępiła pakt Ribbentrop-Mołotow i aneksję Łotwy do ZSRR 1940
- 4 maja 1990 – deklaracja niepodległości Łotwy, utworzenie Republiki Łotwy
· Listopad 1990 uchwalenie deklaracji o Suwerenności Estonii przez Rade Najwyższą
ESRR ( wprowadzenie języka estońskiego, potępienie układów 1939-40) - 2 luty 1990 – niepodległość Estonii.
· 1988 powsatawanie niezależnych stronnictw i partii politycznych na Ukrainie
- 10 lipca 1989 deklaracja suwerenności Ukrainy
· Kwiecień 1989 – wybory do parlamentu (do zgromadzenia deputowanych ludowych) - anulowanie zapisu o przewodniej roli KPZR
· Marzec 1990 prezydentem ZSRR zostaje Michaił Gorbaczow
· Czerwiec 1991 Borys Jelcyn prezydentem Federacji Rosyjskiej
· 28 czerwca 1991 – rozwiązanie RWPG
· Konflikty między Gorbaczowem a Borysem Jelcynem
· 1 lipca 1991 – rozwiązanie Układu Warszawskiego
· 19-21 sierpnia 1991 „pucz moskiewski” dokonany przez współpracowników Gorbaczowa ( G. Janajew – wiceprezydent ZSRR, W. Pawłow – premier)
- Gorbaczow internowany
- Republiki do tej pory niezależne, ale pozostające w federacji ogłosiły niepodległość - 29 sierpnia zawieszenie działalności KPZR
· 7-8 grunia1991w Białowieży spotkanie prezydenta Federacji Rosyjskiej Borysa Jelcyna, Ukrainy Leonida Krawczuka i Białorusi Stanisława Szuszkiewicza
- 21 grudnia 1991 – powstanie Wspólnoty Niepodległych Państw
- 25 grudnia 1991 – oficjalne rozwiązanie ZSRR