Droga Polski do niepodległości po II Wojnie Światowej

Początki nowej niewoli

Polska po wojnie znalazła się w władzy komunistów. Rząd Związku Radzieckiego ekspansywnie narzucał krajom satelickim swoją władzę, system ustrojowy. Na mocy postanowień Jałcie i Poczdamie znaleźliśmy się w radzieckiej strefie wpływów i wyzwoleni spod hitleryzmu wpadliśmy w nową niewolę. Kraj po wojnie był w opłakanym stanie, wiele miast zrównanych z ziemią, ogromne straty, zarówno w skarbie państwa jak i w ludziach. To sprawiło, że nowa niewola już na samym początku wyzwoliła w polakach silne ruchy wyzwoleńcze. Polacy na własną ręka pracowali na odbudowę państwa, pozbawieni pomocy z planu Marshalla, szykanowani przez ZSRR. Jak przystało na politykę radziecką, szybko otrzymaliśmy odgórny rozkaz nacjonalizacji przemysłu i rolnictwa na wzór Związku Radzieckiego, co znaczy, że rolnictwo jak i przemysł były teraz w ręku państwa, kierowane odgórnie, najczęściej bez jakiegokolwiek pomyślunku. Skutki takiej polityki przyniosły bardzo „obfite plony” w postaci buntów i strajków robotniczych. Podejście do Polski jak do fabryki, do której wysyła się surowce a odbiera gotowe produkty i półprodukty doprowadziło do katastrofy ekonomicznej i gospodarczej.

Sytuacja polityczna

Już w 1945 roku pojawiły się dwa ugrupowania dążące do objęcia władzy. Jedną z nich była partia komunistyczna powiązana z Moskwą tj. Krajowa Rada Narodowa (KRN) oraz Państwowy Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN). Opozycja to Rząd RP na uchodźctwie. Władze przejmuje oczywiście PKWN i zmienia swoją nazwę na Rząd Tymczasowy Rzeczpospolitej Polskiej. Na jego czele staje Edward Osóbka-Morawski. Gdy władzę w Polsce trzymają komuniści, nic nie stało na przeszkodzie by podpisać traktat o przyjaźni pomiędzy ZSRR i Polską. Na jego mocy w Polsce mogą stacjonować wojska radzieckie, oraz możliwa jest budowa baz wojskowych Związku Radzieckiego. Od tej chwili, gdy władzę mieli w rękach komuniści zaczęło się nieustanne prześladowanie opozycji, zamykanie w więzieniach i torturowanie ich działaczy. Tajne służby i milicja (NKWD, SB, wszelkie wywiady rządowe, później ZOMO) wychwytywały członków i przedstawicieli ruchu oporu (jak powszechnie nazywano ludzi, którzy sprzeciwiali się reżimowi komunistycznemu) i „usuwali” ich, lub też próbowali namówić do współpracy, która miała ocalić im życie. Ci tajni agenci SB działając w ukryciu dostarczali informacji agencjom rządowym o ruchach opozycji. AK i członkowie ruchu oporu musieli przenieść działalność do podziemi, działać w całkowitej konspiracji. Obrady w Moskwie doprowadziły do powstania rządu „zgody narodowej” pod naciskiem aliantów. Przewagę w tym rządzie zyskują oczywiście komuniści: na czele Edward Osóbka, wicepremier Stanisław Mikołajczyk i Stanisław Gomułka. Mikołajczyk wraz z współpracownikami utworzyli Polskie Stronnictwo Ludowe, organizacja ta otrzymała poparcie działającej konspiracyjnie opozycji. Nowa władza bardzo opieszale poddała się osądowi publicznemu. 30 Czerwca 1946 roku doszło jednak do referendum, w którym ludność miała wypowiedzieć się w trzech kwestiach: zniesienie senatu, nowej reformy rolnej oraz nacjonalizacji przemysłu. Znowu komunistyczna propaganda, która zachęcała do głosowania 3x i utożsamiała opozycję z hitlerowcami. Nawet to nie pomogło, wyniki musiały zostać sfałszowane (podobnie jak wybory w 1947, których wynik nagięto na rzecz komunistów). Wkrótce i partie opozycyjne (PPR i PSL) zostały wyniszczone przez działające w ich wnętrzu odłamy komunistyczne. Wewnętrzny spór w PPS pomiędzy Gomułką i Bierutem zakończył się oddaleniem od władzy i przewodniczenia KC. Z pozostałości po PPS i PPR zostaje utworzona Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR). Nowym sekretarzem zostaje Bierut, który był bezpośrednio odpowiedzialny za terror i ucisk w kraju. 22 lipca 1952 roku uchwalona zostaje konstytucja, w myśl której państwo polskie było Polską Rzeczpospolitą Ludową. Sejm wybierany na 4 lata miał bardzo ograniczone funkcje i rzadko obradował.

Gospodarka pod rządami komunistów

Polska bardzo szybko musiała upodobnić się do ZSRR. Uprzemysłowienie państwa zaszło tak daleko, że Polska przestała być krajem rolniczo-przemysłowym a przemysłowo-rolniczym. Rolnicy byli zmuszani do regularnych dostaw ziemniaków, zbóż, mleka i mięsa do miast. Niewydolna gospodarka pracująca głównie na potrzeby Związku Radzieckiego szybko doprowadziła do kryzysu. Brak rozwoju pewnych sektorów gospodarki jak na przykład przemysł lekki doprowadził do braku mebli, ubrań i sprzętu gospodarstwa domowego. Upaństwowienie rolnictwa i tworzenie Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR) spowodowało niedobór żywności i wzrost cen za artykuły spożywcze. Rolnicy zmuszani do dostaw żywności do miast karani byli grzywnami a nawet więzieniem. Na miejsca Niemców na terenach wyzwolonych przesiedlani byli powrotem Polacy. Wprowadzano kolejne plany rozwojowe, pierwszy z nich był plan trzyletni, przyniósł on najwięcej dobrego, produkcja krajowa brutto wzrosła. Następne to plan sześcioletni oraz pięcioletni, te jednak skupiały się na rozwoju przemysłu ciężkiego.

Rola kościoła w budzeniu świadomości narodowej

Ważną rolę w zmianę poglądów ludzi na zaistniałą w kraju sytuację miał kościół. Rząd początkowo starał się unikać konfliktów z duchowieństwem, ograniczając przy tym jego działalność. Dodatkowo, Bolesław Piasecki doprowadził do wydania gazety „PAX”, na której łamach zachęcał społeczność katolicką do angażowania się w budowę socjalizmu. W odpowiedzi na to wydana została gazeta Tygodnik Powszechny, pismo katolickie, w którym krytykowano działalność Piaseckiego. W 1948 prymasem polski zostaje kardynał Stefan Wyszyński, kościół zaczyna prowadzić propagandę anty komunistyczną. Wynikiem tego są jak zwykle aresztowania. W dekrecie wprowadzonym w 1948 roku wprowadza karanie księży, którzy swoją posługę wykorzystują do antypaństwowej propagandy. Wkrótce podpisano jednak porozumienie pomiędzy kościołem a władzami, w którym to kościół zobowiązuje się do nie wykorzystywania uczuć religijnych w celach propagandowych, w zamian za co nie będą likwidowane szkoły katolickie oraz Katolicki Uniwersytet Lubelski. Kolejne ograniczenia narzucane na duchowieństwo, które raz już ugięło się pod władzami komunistycznymi doprowadziło do wydania słynnego listu autorstwa Wyszyńskiego, w którym kościół nie zgadza się na dalszą ingerencję władz państwowych w jego sprawy. To doprowadziło do aresztowania prymasa Wyszyńskiego. Obchody milenium państwa polskiego stały się kolejną przyczyną do konfliktu pomiędzy państwem a kościołem. Władze starały się ograniczyć uroczystości, ale wielotysięczny tłum

Odwilż październikowa, pierwsze strajki

Władzę w ZSRR obejmuje Chruszczow. Jego złagodzona polityka wobec państw satelickich doprowadza do odprężenia w stosunkach Polska-Związek Radziecki. Złagodzono ostrą cenzurę, zezwalano na swobodne polityczne dyskusje. Ludzie rządzą demokratyzacji systemu politycznego i zniesienia ucisku. Bierut odpowiedział za zbrodnie aparatu bezpieczeństwa. Wraz z rozluźnieniem ucisku kraj miała zalać fala protestów. Tzw. poznański czerwiec czyli wystąpienia robotników w zakładzie Cegielskiego, chcących wyższych płac i godnych warunków pracy. Na ulice Poznania wyruszają czołgi i wozy bojowe. W wyniku walk 75 osób zostało zabitych, kilkaset rannych. W 1956 rozpoczynają się obrady centralne PZPR. Nieoczekiwanie przybywa radziecka delegacja z Chruszczowem na czele, wojska radzieckie na terenie polski mobilizowane są do działania. W świetle ostatnich wydarzeń i buntu ludności ZSRR chciało upewnić się, czy Polska nie wystąpi z Układu Warszawskiego. Do władzy powraca odsunięty Gomułka, nie jest w stanie jednak doprowadzić do liberalizacji życia politycznego. Kandydaci do sejmu wybierani są z jednaj listy, a większość z nich to ludzie PZPR. Znowu rozrasta się aparat bezpieczeństwa, mający tłumić bunty ludności. W samej partii natomiast rozrastała się opozycja, młodzi członkowie żądali zmian w systemie rządzenia. Wystosowano list do premiera, w którym młodzi działacze chcieli zaproponować zmiany w systemie. Dwaj główni inicjatorzy tej akcji (Jacek Kuroń, Karol Modzelewski) trafili do więzienia. Narastały strajki studentów, które władza bardzo tępiła. Wyrzucano profesorów ze stanowisk, a cały strajk obrócono w antysemicką kampanię.

Dążenia Polaków do niepodległości

Kolejny raz drożeją produkty żywnościowe, na półkach w sklepach znaleźć można tylko ocet i musztardę. Narasta kryzys społeczno-ekonomiczny. W stoczni gdańskiej dochodzi do strajku. Tłum podpala siedzibę PZPR. Gomułka uznaje to za kontrrewolucję i używa siły do walki ze strajkującymi. Wkrótce, za poparciem Moskwy Gomułka zostaje odsunięty od władzy, jego miejsce zajmuje Edward Gierek. Człowiek ten miał wizję unowocześnienia polskiego przemysłu i gospodarki. Plan ten miał być realizowany dzięki pożyczkom z zachodu i zakupie licencji i technologii. Początkowo wzrost gospodarczy następował bardzo szybko, ludzie więcej zarabiali, mogli więcej kupić, gospodarka zaczęła się rozwijać. Po pewnym czasie jednak zaczęło się marnotrawienie kredytów, państwo rozpoczynało inwestycję, ale nie był w stanie oddać jej na czas. Bardzo dotknął nas globalny kryzys roby, państwa zachodu pogrążone w nim nie były zainteresowane eksportem z naszego kraju. Rząd polski nie był w stanie spłacić nawet odsetek kredytów. W skutek kolejnego nieudolnego przywrócenia dobrobytu w kraju nastąpiły kolejne podwyżki cen żywności. Rozruchy w Radomiu stłumione przez ZOMO. Taki sposób obchodzenia się władz z robotnikami spowodował powstanie Komitetu Obrony Robotników (KOR). Zaangażowani w obronę praw robotniczych zostali też księża. Tworzą się kolejne organizacje zrzeszające robotników (Ruch Młodej Polski, Wolne Związki Zawodowe). Papieżem zostaje Polak. Uwaga całego świata skupia się na naszym kraju. Papież bardzo szybko wyraża chęć pielgrzymki do ojczyzny. Na spotkaniach z wiernymi mówi o wolności, o którą trzeba walczyć, przekazuje ludziom nadzieje i uświadamia, że są siłą, z którą rząd musi się liczyć. Już wkrótce po tym państwo ogarnęła fala strajków. Przełomem były protesty w stoczni gdańskiej. Robotnicy domagali się przywrócenia na posady działaczy WZZ, podwyżek płac. Rząd chciał się porozumieć ze strajkującymi, ale w ograniczonym stopniu. Fala protestów nadal rozlewa się po całym kraju. PZPR zgadza się na pluralizm związkowy. Dzięki tej decyzji powstaje NSZZ „Solidarność”, które było pierwszą w tym rodzaju organizacją w bloku wschodnim. ZSRR już ostrzegało polski rząd przed dalszym ustępowaniem Solidarności. Związek ten posunął się tak daleko, a jego zjazdy zaczęły być tak częste, że zaczęły zagrażać władzy w państwie. Aby zahamować dalszy rozwój organizacji wprowadzono stan wojenny(pod naciskiem Moskwy), urząd premiera obejmuje Wojciech Jaruzelski. Tama postawiona rozwojowi Solidarności spowodowała ogromne niezadowolenie społeczne. Kontrolowano rozmowy telefoniczne, odłączono telewizję i radio. Nie można było swobodnie przemieszczać się między miastami a od godziny 22 obowiązywała godzina policyjna. Strajki przeciwko działaniom rządu nasilały się, tragedia w kopalni „Wujek” to dramatyczny przykład krwawego tłumienia buntu. Pod naporem w 1983 roku zniesiono stan wojenny. Tak dramatyczna sytuacja wewnętrzna kraju skłoniła władzę do dyskusji z opozycją i próby nawiązania porozumienia. Doszło do kompromisu, opozycja będzie miała 35% mandatów w sejmie, jeżeli wygra wybory. Przykład porozumienia przy okrągłym stole stał się wzorem do naśladowania dla innych krajów komunistycznych. Polska znowu była wolnym, demokratycznym krajem, Lech Wałęsa wkrótce po tych zajściach zostaje prezydentem.